Lix tz’aqalil li esilal chirix li Ralankil
Li Ralankil naxb’oqeb’ chaq li eek’ahom re li q’unil, li sahil ch’oolejil, ut li rahok. Ut, jo’ te’xye jun na’b’ej yuwa’b’ej, a’aneb’ ajwi’ li eek’ahom li na’eek’aman naq nayo’la junaq k’uula’al. Yal b’i’ a’an naq lix yo’lajik li Kristo jalan chiru xyo’lajik chik junaq. Li chaq’al ru k’utunik—li xik aran Belen, li ochochnal nujenaq chi poyanam, li toq’ob’al ru xwa’leb’aal li xul, li ak’ chahim, ut eb’ li anjel—neke’xb’aanu naq li resilal lix yo’lajik jwal chaqa’al ru. A’b’an, li esilal chirix lix yo’lajik li Kolonel naxk’utb’esi jun ajwi’ chi eechej chirix k’a’ut naq naqeek’a li Musiq’ej chiru xq’ehil li Ralankil. Li Ralankil maawa’ ka’ajwi’ xninq’ehinkil chanru naq li Jesus kik’ulun chaq sa’ ruchich’och’, a’b’an xnawb’al ajwi’ ani a’an—li Qaawa’ut aj Kolol qe, li Jesukristo—ut k’a’ut naq kik’ulun chaq.
Li Awa’b’ej Thomas S. Monson xk’utum chaq: “Rik’in naq a’an kik’ulun sa’ ruchich’och’, … [naru] taawanq qe sahil ch’oolejil ut sahilal sa’ li qayu’am ut tuqtuukilal rajlal kutan re li chihab’. … Rik’in naq a’an kik’ulun, li qawanjik sa’ tib’elej wan rajb’al.”1
Li Xb’een Yo’lajenaq chiru li Yuwa’b’ej
Li k’a’ru naraj naxye a’an jwal nakutano’ ru naq naqatz’il rix lix tz’aqalil li esilal chirix li Ralankil. Jo’ chanru naq kixch’olob’ li Awa’b’ej Gordon B. Hinckley: “Moko kiwan ta raj li Ralankil wi ta raj ink’a’ kiwan li Paswa. Li ch’ina al Jesus aj Belen chanchan raj chixjunileb’ li kok’al wi ta maak’a’ li Kristo aj tojol-ix sa’ Getsemani ut sa’ Kalvario, ut wi ta maak’a’ li xnimal ru waklijik chi yo’yo.”2
Lix yo’lajik li Jesus aran Belen maawa’ xtikib’ankil li esilal, ut li Kalvario maawa’ lix raqik. Eb’ li loq’laj hu neke’xk’ut naq a’an wan chaq “sa’ xtiklajik … rik’in li Dios”3 sa’ li ch’utam sa’ choxa naq maji’ nokoyo’la chaq. Laa’o koowan ajwi’ aran, b’ar wi’ xqanaw ru jo’ aj Jehova, li Xb’een Yo’lajenaq chiru li qaJunelikil Yuwa’b’ej.4 Xqanaw naq a’an tixb’aanu li xnimal ru k’anjel jo’ aj Yo’ob’tesihom ut aj Tojol rix li ruchich’och’. Xqajap qaq’e rik’in sahil ch’oolejil naq xqak’ul li xnimal ru k’uub’anb’il na’leb’ re sahil ch’oolejil re li qaYuwa’.5 Us ta ke’wan junjunqeb’ li ke’josq’o’ rik’in lix k’uub’anbil na’leb’ li Dios, laa’o wanko sa’ xyanqeb’ li ke’wan xpaab’aal chirix li Jesukristo. Xqak’ulub’ chi ink’a’ minb’i qu li ch’a’ajkilal re li yu’am a’in xb’aan naq xqakanab’ chaq qib’ sa’ xnawb’al naq li Jesus tixtz’aqob’resi ru li rajom li Yuwa’b’ej—naq sa’ xk’ab’a’ a’an tookole’q.
Lix yo’lajik li Ralal Junaj Yo’lajenaq chiru li Dios
Arin sa’ ruchich’och’, lix jultikankil li qanajter yu’am ramro ru xb’aan jun li tz’apleb’ t’ikr re ink’a’ jultikank. Li rajb’al li qak’ulunik sa’ ruchich’och’ a’an xtzolb’al chanru b’eek rik’in paab’aal, maawa’ rik’in ilok.”6
Re xkawob’resinkil li paab’aal a’an, li Dios kixtaqlaheb’ li profeet li ke’ril ut ke’xyaab’asi chi rub’elaj lix k’ulunik li yeechi’inb’il Mesias. Jun sa’ xyanqeb’ a’an laj Nefi, li kiril sa’ k’utb’esinb’il matk’ ju li che’ jwal chaq’al ru ut saq. Naq kixpatz’ xnawb’al xyaalalil lix k’utb’esinb’il matk’, kik’ute’ chiru li tenamit Nazaret u tli xMaria, jun li tuq’ixq q’axal ch’ina-us ut chaq’al ru. Li anjel li narula’ani laj Nefi kixpatz’ li patz’om a’in re: “Ma nakanaw li naxkubʼsi ribʼ li Dios chixbʼaanunkil?” Sa’ jalan chik chi aatin, “Ma nakataw ru k’a’ut naq li Dios taachalq sa’ ruchich’och’; k’a’ut naq taakub’eeq chaq chiru chixjunil li k’a’aq re ru?” Kisumen laj Nefi chi ink’a’ kixnaw xyaalalil chi tz’aqal: “Ninnaw naq aʼan naxrahebʼ li ralal xkʼajol; aʼbʼanan inkʼaʼ ninnaw xyaalalil chixjunil li kʼaʼaq re ru.”
Toja’ ut naq li anjel kixye, “Li tuqʼixq nakawil aʼan lix naʼ li Ralal li Dios.” Laj Nefi kiril li xMaria li yoo chixq’alunkil sa’ xtelb’ jun k’uula’al, ut li anjel kixjap re rik’in sahil ch’oolejil, “Kʼe reetal lix Karneer li Dios, … aʼan ajwiʼ li Ralal li Junelik Yuwaʼbʼej!” Sa’ junpaat, lix yaalalil li che’—ut li rajb’al naq naqaninq’ehi lix yo’lajik li Kristo—kekana chi saqen ru choq’ re laj Nefi. A’an kixye, “Aʼan lix rahom li Dios, li naxpuktesi ribʼ saʼ xchʼoolebʼ li ralal xkʼajolebʼ li winq; joʼkan ut, qʼaxal wiʼchik atawaal saʼ xbʼeen chixjunil li kʼaʼaq re ru.” “Yaal,” kixye li anjel, “ut li qʼaxal nasahobʼresink chʼoolej.”7
Junaq waqib’ cient chihab’ chirix naq laj Nefi kiril lix k’utb’esinb’il matk’, kiwulak li yo’oninb’il kutan li yeeb’il resil xb’aameb’ li profeet chiru k’iila chihab’. Li Jesus kixq’ax ru li tz’apleb’ t’ikr ut ki’ok sa’ li ruchich’och’ jo’ jun ch’ina k’uula’al, us ta ink’a juntaq’eetanb’il rik’in maajun chik chi k’uula’al. Li Ralal Xb’een Yo’lajenaq chiru li Dios sa’ musiq’ej kiwulak ajwi’ jo’ li Ralal Xb’een Yo’lajenaq sa’ tz’ejwalej. Li k’uula’al a’an, li numtajenaq li neb’a’il li kiyo’la wi’, tixpaqo sa’ xb’een xtelb’ li kolb’a-ib’ re lix junelikil junkab’al li li Dios! Relik chi yaal, “li tz’aqal yaal ut chaab’ilal” kik’ulun sa’ li “ch’ina tenamit Belen” sa’ li q’ojyin a’an.8
A’ut, li esilal moko naraqe’ ta aran. Us ta q’axal aj sachol ch’oolej lix yo’lajik laj Kolonel, toj wan chaq xninqal sachb’a-ch’oolejil k’anjel te’chalq chirix.
Lix k’anjel li Yuwa’b’ej
Moko k’i ta li naqanaw chirix lix yoob’ankil xchihab’ li Jesus. Nayeeman qe naq a’an “yoo chi k’iik rik’in xna’leb’ ut rik’in xteram, sa’ chaab’ilal chiru li Dios ut chiruheb’ li winq.”9 Naq wan kab’laju chihab’ re, li narataw chaq a’an wank “[sa’ xk’anjel lix] Yuwa’.”10 Li k’anjel a’an xk’utb’al chiru li ruchich’och’ “li xnimal ut sachb’a-ch’oolejil rahok” re li Yuwa’b’ej choq’ reheb’ li ralal xk’ajol.11
“Xb’aan naq li Dios k’a’jo’ naq kixra li ruchich’och’ kixk’e chaq li Ralal Junaj Yo’lajenaq chiru li Yuwa’b’ej, … re naq taakole’q li ruchich’och’ sa’ xk’ab’a’ a’an.”12
Lix k’anjel lix Yuwa’ a’an “xb’aanunkil li chaab’ilal.”13 A’an jun q’unil k’anjel—“xk’irtesinkileb’ li yaj, xwaklesinkileb’ li kamenaq, xk’eeb’al chi b’eek li yeeq roq, chixk’ulb’al rikob’aal li mutz’, ut chi ab’ink li tz’ap xik.”14
Lix k’anjel lix Yuwa’ a’an xteeb’al ru li xnaq’ qu re paab’aal, xwaklesinkil lix musiq’ejil reek’ahom li qaam, ut xk’irtesinkil li qarahilal, qaq’etq’etil, qayajel ut qamaak. A’an a’an “xk’eeb’al [qatenq’ankil] jo’ chanru xmajelal li [qakawilal].” Re xb’aanunkil a’an, li Jesus kixnumsi li rahilal, li tz’eqtanaak, li rahob’tesiik, ut li jar paay chi aaleek.15
Lix k’anjel lix Yuwa’ a’an qatenq’ankil re xtz’aqob’resinkil ru li qak’anjel sa’ ruchich’och’—“[chiqatenq’ankil] chi sutq’iik [rik’in].”16 Sa’ jalan chik chi aatin, lix k’anjel lix Yuwa’ a’an junxil—ut toj a’an anajwan—“xkʼeebʼal chi uxmank lix kolbʼal chiru li kamk ut lix yuʼam chi junelik li winq.”17
Lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo
Sa’ xrakiq, lix tz’aqalil li esilal chirix li Ralankil naraqe’ rik’in li oxib’ kutan sa’ xrakiq lix yu’am li Kolonel. Chiru li hoonal a’an, li Kolonel kinume’ chaq sa’ li awimq Getsemani toj sa’ li krus re Kalvario toj sa’ Muqleb’aal Kamenaq sa’ li Awimq. Jo’ kixk’ut li Elder Jeffrey R. Holland, “lix toch’ik ut li rusil ru” li hoonal a’an “ taapuktaaq … toj sa’ xtiklajik li hoonal ut toj chiru … li junelik q’e kutan.”18
Rik’in lix yu’am li junjunq chi kristiaan chapcho rik’in jun li noq’, li Jesus ki’ok xjunes sa’ li awimq Getsemani. Chirix a’an ke’chal xtz’ilb’al rix, li sak’ok, ut sa’ roso’jik jun li kamk jwal yib’ ru chiru krus. Aran tuulan xch’ool ut kub’enaq ratawom juntaq’eet jo’ sa’ li hoonal naq kixye sa’ xtiklajik, “We’kin arin; taqlahin,”19 ut anajwan kixye: “At Yuwa’b’ej, sa’ laa wuq’ ninkanab’ lin musiq’.”20
Kitz’uyin li ch’och’, li ramiiweb’ ke’raho’ xch’ool, ut q’ojyin kixram li ruchich’och’. Li Kolonel kinume’ toj sa’ li ruchich’och’ reheb’ li musiq’ej, b’ar “jun teep maak’a’ rajlankil lix musiq’ li tiikeb’ xch’ool”—li aamej tiikeb’ xch’ool naq ke’kam—yookeb’ chixyo’oninkil lix k’ulunik. Kama’ ajwi’ li kik’ulman sa’ xtiklajik li q’e kutan, li ralal xk’ajol li Dios ke’xjap re rik’in sahil ch’oolejil ut ke’xhupub’ rib’ re xloq’oninkil aj Ach’ab’anel reheb’.21
Lix wakljik chi yo’yo’ lix Saqen li Ruchich’och’
Moqon kiwulak li hoonal naq li Kolonel kixtaw wi’chik lix junxaqalil sa’ tib’elej ut kixtz’aqob’resi ru lix q’axb’al ru li kamk. Toj eq’la sa’ jun kutan re xtiklajik li saq’ehil, sa’ xb’een kutan re li xamaan, li xMaria Magdalena kiwulak sa’ li muqleb’aal ut yamyo xsa’ kixtaw. A’an li xb’een li ki’ab’ink re xyaab’ xkux ut ki’ilok re lix raarookil xnaq’ ru. Moqon li Jesus kixk’ut rib’ chiruheb’ lix apostol ut kixb’oqeb’ re te’ril li ruq’ ut li roq re “[xch’e’b’al] ut [rilb’al]”22 naq, relik chi yaal, a’an li Jesukristo—naq laj Tojol rixeb’ yo’yo wi’chik chi yaal!
A’an a’in li “chaab’il esilal, ut a’an jun xnimal sahil ch’oolej”23 li naqaninq’ehi chiru li Ralankil—moko ka’aj ta wi’ naq li Kristo kiyo’la, a’b’an naq kiyu’amink sa’qayanq, kixk’e lix yu’am choq’ qe, kiwakli chi yo’yo, ut, sa’ roso’jik “[kixchoy] li k’anjel [li kik’ehe’ re xb’aan lix yuwa’ re tixb’aanu.”24 Nasaho’ qach’ool rik’in naq li sachk ut li choqink re li ruchich’och’ a’in naru natusub’aak xb’aan li yeechi’ihom kik’eeman qe sa’ xtiklajik—jun yeechi’ihom tz’aqob’resinb’il ru rik’in lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo. Xb’aan a’in, li esilal chirix li Ralankil moko naseraq’iik ta chi tz’aqal wi ink’a’ nayeeman li esilal chirix li Paswa. Lix mayej aj tojol-ix li Kolonel, a’an li kixk’e xsantilal li q’ojyin tuqtu aran Belen. Lix maatan re tojb’al-ix, a’an li koxk’e chixjapb’al qe rik’in sahil ch’oolejil sa li yu’am naq maji’ nokoyo’la chaq—a’an li maatan naxk’irtesi li qayajel, naxsutq’isi li qilob’aal, ut naxmes chixjunil xyaal li qu.25
Li saqen naqara sa’ Ralankil nachal rik’in lix Saqen li Ruchich’och’, li Jesukristo. Li esilal li naqak’uula sa’ li qach’ool chiru li Ralankil nokoraatina chirix li k’uub’anb’il na’leb’ re sahil ch’oolejil re li qaYuwa’, li naru na’uxk xb’aan li Jesukristo. Li maatan li narosob’tesi xq’ehil li Ralankil, a’an lix yu’am, li kixq’axtesi re naq laa’o taawanq qayu’am chi junelik. Chiqak’ul taxaq li maatan a’an ut chiqawotz lix rahom ut lix evangelio rik’in chixjunileb’ sa’ ruchich’och’, ut sa’ li chaq’al ru hoonal a’in re li chihab’. A’an lin tij sa’ lix loq’laj k’ab’a’ li Jesukristo, amen.