“Chatb’eeq wik’in”
Li qana’aj sa’ li tijonelil, a’an jun qab’oqb’al chi b’eek rik’in li Qaawa’, chixb’aanunkil li naxb’aanu a’an, ut chi k’anjelak jo’ nak’anjelak a’an.
Ex was wiitz’in sa’ li tijonelil, li waatin anajwan taawanq choq’ re xk’ojob’ankil jo’ ajwi’ xwaklesinkil eech’ool sa’ lee k’anjel re li tijonelil. Nink’oxla naq a’in ajwi’ aj-e li raatin li Kolonel naq a’an kixk’ul jun li saaj winq b’ihom li kixpatz’, “K’a’ru li chaab’ilal tinb’aanu re naq tinweechani li junelik yu’am?” (Mateo 19:16). Maare xatk’ulun sa’ li ch’utub’aj-ib’ a’in jo’ chanru xwulak li saaj winq rik’in li Kolonel, rik’in xpatz’b’al ma us ta wi’ li k’anjel ak xab’aanu. Ut maare yookat chireek’ankil ajwi’ naq toj wan k’a’ru taab’aanu—maare naab’al chik! Nintz’aama naq taaruuq tink’ut lix rahom li Qaawa’ sa’ xk’ulub’ankil li ak xab’aanu, ut naq tatintenq’a chirilb’al li k’a’ru toj taaruuq taab’aanu, sa’ xtenq’ li Qaawa’, jo’ jun aj k’amol re lix tijonelil.
Li saaj winq b’ihom kixk’ul xtaqlankil naq tixk’ayi chixjunil li k’a’ru wan re ut naq tixk’e chixjunil reheb’ li neb’a’ ut naq tixtaaqe li Kolonel; maare ink’a’ taa’ajmanq a’an sa’ laa yu’am laa’at, a’b’an toj taaraj ru li mayejak. Ma jo’kan malaj ink’a’, ink’a’ nawaj naq li waatin texxtaqla “chi ra sa’ [lee] ch’ool,” jo’ li saaj winq. (Chi’ilmanq Mateo 19:20–22.) Tinwaj b’an naq “[teechap] eeb’e chi sa sa’ eech’ool” (Tz. ut S. 84:105) xb’aan naq teeraj xchaab’ilob’resinkil eerib’ ut nekepaab’ naq naru teeb’aanu.
A’b’anan, ak qe naq taaqeek’a xq’unal qametz’ew naq naqak’oxla li k’a’ru xoxb’oq li Qaawa’ chixb’aanunkil. Chi yaal, wi taaye we naq tz’aqal aametz’ew re xb’aanunkil laa k’anjel, tink’oxla raj naq maare ink’a’ nakataw ru laa k’anjel. A’b’an wi taaye we naq taawaj xkanab’ankil laa k’anjel xb’aan naq naxq’ax li k’a’ru nakanaw xb’aanunkil, aran tinwaj raj tatintenq’a chixtawb’al ru chanru naq li Qaawa’ naxkawob’resiheb’ laj tijonelil re te’xb’aanu li k’a’ru ink’a’ raj te’xb’aanu xjuneseb’ rib’.
Tz’aqal yaal a’in sa’ lin k’anjel laa’in jo’ ajwi’ sa’ laa k’anjel laa’at. Maajun sa’ qayanq naru tixb’aanu li k’anjel re li tijonelil chi us ka’ajwi’ sa’ xnawom malaj xseeb’al xjunes rib’. Wan chi jo’kan xb’aan naq moko qe ta li k’anjel—re b’an li Qaawa’. Taab’aanumanq ka’ajwi’ rik’in li Qaawa’, ma laa’at jun li ak diacono sa’ li k’anjel re xk’eeb’al li musiq’ejil wankilal sa’ li loq’laj wa’ak; malaj jun saaj laj ula’aninel sa’ jun laa k’anjel k’eeb’il xb’aan li Qaawa’ re tatk’anjelaq chiruheb’ li ani ink’a’ nakanaweb’ ru ut anchal ink’a’ neke’raj laa rahom chi moko laa k’anjel; malaj jun li yuwa’b’ej ut nakanaw naq tento taab’eresi laa wochochnal sa’ tiikilal, a’ut ink’a’ nakanaw chanru xb’aanunkil, ut anchal yoo chi oso’k li hoonal, xb’aan naq eb’ laa ka’ch’in neke’ninqan chi junpaat ut kaw anchal li wank sa’ ruchich’och’.
Jo’kan naq wi aal nakaweek’a laa wiiq, chanaw naq us a’an. Naraj naxye naq laa’at nakaweek’a jo’ nimal li k’a’ru xkanab’ li Dios aawik’in. Naraj naxye naq xat-ok chixnawb’al k’a’ru li tijonelil chi tz’aqal yaal.
Moko k’iheb’ ta sa’ ruchich’och’ li wankeb’ xnawom chi jo’kan. Wan naq eb’ li neke’xnaw xyeeb’al junaq xch’olob’ankil ink’a’ ajwi’ neke’xtaw ru chi yaal. Wankeb’ li aatin sa’ loq’laj hu li neke’xk’am xwankilal jun li Musiq’ej li naxnimob’resi li qoxloq’ihom chirix li tijonelil. Tinye wiib oxib’ reheb’ li raqal a’an:
“Lix wankil ut li wankilal k’eeb’il re li [Tijonelil re Melkisedek,] a’an naq te’xk’am xlaawil chixjunil li musiq’ejil osob’tesink re li iglees—
“Naq taak’eemanq reheb’ xk’ulb’al li muqmuukil na’leb’ re li awa’b’ejihom re choxa, naq taateeliiq li choxa chiruheb’, naq te’raatina rib’ rik’in li jolomil ch’utlajik ut li iglees re li Xb’een Yo’lajenaq, ut te’xk’ul xsahil li sum-ochb’eeniik xb’aan, ut li wank chiru rilob’aal li Dios Yuwa’b’ej, ut li Jesus, aj b’aanunel uuchil re li ak’ sumwank.
“Lix wankil ut li wankilal k’eeb’il re li [Tijonelil re Aaron,] a’an xk’amb’al xlaawil lix k’anjeleb’ li anjel” (Tz. ut S. 107:18–20).
“Jo’kan naq sa’ li k’ojob’anb’il k’anjel re [li tijonelil,] nak’utman li wankilal re choxahilal. …
“Xb’aan naq wi maak’a’ a’in, maajun winq naru chirilb’al li rilob’aal li Dios, a’ li Yuwa’b’ej, ut taakanaaq chi yo’yo” (Tz. ut S. 84:20, 22).
“Ut li tijonelil a’in wan jo’ chanru xk’anjelil li Ralal [li Dios,] ut a’ k’anjelil a’an, wanjenaq chalen chaq sa’ xk’ojlajik li ruchich’och’; malaj sa’ jalan aatin, wan chi maak’a’ xtiklajik lix kutan chi moko roso’jik lix chihab’, kawresinb’il chalen chaq junelik q’e kutan toj anchal li junelik q’e kutan chik, jo’ chanru lix nawom a’an chi junxilaj chirix chixjunil li k’a’aq re ru” (Alma 13:7).
“Li junjunq li k’ojob’anb’ilaq jo’ chanru li k’anjelil ut b’oqok a’in taawanq xwankil, rik’in paab’aal, chixpuk’b’aleb’ li tzuul, chixjachb’aleb’ ru li palaw, chixchaqihob’resinkileb’ li ha’, chirisinkileb’ chaq li ha’ sa’ xb’eheb’;
“Chixramb’aleb’ li teep aj pleet reheb’ li jar tenamit, chixjachb’al ru li ch’och’, chixtoqb’al li junjunq chi b’ak’leb’, chi xaqliik chiru li Dios; chixb’aanunkil chixjunil li k’a’aq re ru jo’ chanru li rajom xch’ool a’an, jo’ chanru lix taqlahom, chixkub’sinkil xwankileb’ li taqlanelil ut li wankilal; ut a’in xb’aan li rajom xch’ool li Ralal li Dios li kiwan chalen chaq rub’elaj lix k’ojlajik li ruchich’och’ ” (Lix Jaltesinkil ru li Santil Hu xb’aan laj Jose Smith, Genesis 14:30–31 [sa’ li apendice re li loq’laj hu]).
Naru taqab’iheb’ li xnimal ru aatin a’in chirix lix wankilal li tijonelil jo’ naq ink’a’ yookeb’ chi aatinak chiqix laa’o. A’b’an naru ajwi’ taqab’iheb’ rik’in xtz’ilb’al rix li qaam chi us, rik’in xk’oxlankileb’ li patz’om a’in: Ma xweek’a jun sutaq naq eb’ li choxa xe’teliik chiwu? Ma wan ani li tixye li aatin “xk’anjeleb’ li anjel” re xyeeb’al resil lin k’anjel laa’in? Ma nink’am chaq li “wankilal re choxahilal” reheb’ li ilb’ileb’ inb’aan? Ma xinpuk’ jun sutaq jun li tzuul, ma xinram jun teep aj pleet, ma xintoq xb’ak’leb’ junaq, ma xinkub’si xwankil li ruchich’och’—us ta yal chi jaljo ru—re xb’aanunkil li rajom li Dios?
Xtz’ilb’al rix li qaam chi jo’kan junelik naxk’e chiqeek’a naq toj wan k’a’ru taaruuq taqab’aanu choq’ re li Qaawa’. Tinwaj naq tatxtenq’a ajwi’ chirajb’al xb’aanunkil—naq kawaq laa wajom chi tz’akonk naab’al chik sa’ xk’anjel li Qaawa’. Reek’ankil a’an, a’an xb’een li yokb’ re li wulak jo’eb’ li winq li tento raj te’wanq jo’ ruuchinihom tijonelil.
Li xkab’ li yokb’ nayeeman resil sa’ jun li aatinak rik’in li Jehovah ut laj Enok. Naqanaw ru laj Enok jo’ jun xnimal ru profeet li kixwaklesi Sion sa’ xyanq li maa’usilal. A’b’an naq toj maji’ xwulak jo’ profeet, laj Enok kixye naq “yal alin, … moko seeb’in ta chi aatinak,” ut “chixjunileb’ li tenamit xik’ nikine’ril” (Moises 6:31). Ab’i li kixye li Qaawa’ re a’an. A’an ajwi’ li raatin choq’ aawe li b’oqb’ilat chixtenq’ankileb’ jalan rik’in li tijonelil:
“Ut li Qaawa’ kixye re laj Enok: Ayu ut b’aanu jo’ katintaqla wi’, ut maajun winq taak’ob’oq aawe. Te xtz’uumal aawe, ut taanujob’resimanq, ut laa’in tink’e li aatin aawe, xb’aan naq chixjunil li tz’ejwalej wan sa’ wuq’, ut laa’in tinb’aanu jo’ nink’oxla naq us. …
“K’e reetal, lin Musiq’ wan sa’ aab’een, jo’kan naq chixjunil laa waatin tintiikob’resi ru; ut eb’ li tzuul te’eeleliq chawu, ut eb’ li nima’ te’risi rib’ sa’ xb’eheb’; ut laa’at tatkanaaq wik’in, ut laa’in aawik’in; jo’kan ut, chatb’eeq wik’in” (Moises 6:32, 34).
Ex was wiitz’in, li qana’aj sa’ li tijonelil, a’an jun qab’oqb’al chi b’eek rik’in li Qaawa’. K’a’ru naraj naxye li b’eek rik’in li Qaawa’? Naraj naxye xb’aanunkil li naxb’aanu a’an, ut k’anjelak jo’ nak’anjelak a’an. A’an kixmayeja rib’ re taarosob’tesiheb’ jalan, ut naqayal xb’aanunkil a’an. A’an naxk’e reetal li ani kanab’anb’ileb’ ut tz’eqtaananb’ileb’ xb’aan li tenamit, ut tento naqayal xb’aanunkil a’an. Chi kaw xch’ool ut sa’ rahok ajwi’, a’an kixch’olob’ xyaalal lix na’leb’ lix Yuwa’, us ta xik’ ilb’il, ut tento taqab’aanu ajwi’ laa’o. Kixye reheb’ chixjunil, “Chalqex wik’in” (Mateo 11:28), ut laa’o naqaye, “Chalqex rik’in.” Sa’ li tijonelil, laa’o naqab’aanu ruuchil a’an. Ink’a’ nokok’anjelak choq’ qe, choq’ re b’an a’an. Ink’a’ naqaye li qaatin laa’o, raatin b’an a’an. Li ani naqatenq’aheb’ neke’wulak chixnawb’al ru, b’antiox re li qak’anjel.
Naq noko’ok chixb’aanunkil li raatin li Qaawa’, “Chatb’eeq wik’in,” naqil xjalajik li qak’anjel sa’ li tijonelil. Na’ok chi junajwa chi jwal taqenaq, a’ut ink’a’ chik jwal ch’a’aj, xb’aan naq naqanaw naq moko qajunes ta wanko. Laa’in xweek’a a’in naq li Awa’b’ej Thomas S. Monson kixk’e li ruq’ sa’ xb’een lin jolom b’eleeb’ chihab’ chaq ut kinrosob’tesi naq xin-ok sa’ lin k’anjel anajwan. Naq kinrosob’tesi, kixye raatin li Kolonel: “Ut ani nak’uluk [aawe,] aran tinwanq ajwi’ laa’in, xb’aan naq laa’in tinxik chiru [laa wilob’aal]. Tinwanq sa’ [laa] nim uq’ ut sa’ [laa] tz’e, ut lin Musiq’ taawanq sa’ [laa] ch’ool, ut eb’ lin anjel [chasutam,] re [aawaklesinkil]” (Tz. ut S. 84:88).
K’iila sut ninsik’ li tenq’ yeeb’il sa’ li aatin a’an, ut k’iila paay ru xk’ulb’al jo’ ak wilom sa’ li 72 chihab’ re lin k’anjel sa’ li tijonelil. Xink’ul naq toj ak’in sa’ li Tijonelil re Aaron ut kiwan ink’anjel re xjek’inkil li loq’laj wa’ak. Chi jwal nim lin xiw chirix junaq inmajelal sa’ xb’aanunkil, xin’el chirix li ch’utleb’aal naq maji’ natikla li ch’utam ut kaw xintijok re tink’ul intenq’ankil. Xink’ul insumenkil. Xweek’a naq wan li Qaawa’ wik’in. Xweek’a naq k’ojk’o xch’ool wik’in, jo’kan naq k’ojk’o inch’ool chirix lin na’aj sa’ xk’anjel.
Xink’ul wi’chik naq yookin chi k’anjelak jo’ obiisp. Xink’ul inb’oqb’al sa’ telefono rik’in jun li ixq li kixb’aanu jun li nimla maak ut ch’a’aj xsik’b’al ru li b’e li tento tixk’am, jun b’e li taaruuq raj tixjal xyu’am. Naq xwula’ani, xweek’a naq xinnaw k’a’ru tento tixb’aanu, a’b’an xweek’a ajwi’ naq laa’in ink’a’ raj tinye re b’ar wan—tento b’an tixtaw choq’ re xjunes. Chankin laa’in re “Ninpaab’ naq li Dios tixye aawe k’a’ru taab’aanu wi taapatz’ re.” Moqon kixye naq kixpatz’ re ut a’an kixye re.
Sa’ jalan chik li kutan, xinb’oqe’—naq laa’in chaq jun obiisp—xb’aaneb’ li policia. Xyehe’ we naq jun li kalajenaq xjuk’i lix sa’ jun li banco rik’in lix b’eleb’aal ch’iich’. Naq li kalajenaq kiril li policia li ok re chixpub’b’al, kixye, “Minaapuub’a! laa’in jun laj Mormon!”
Moqon ke’xnaw naq li kalajenaq a’an jun komon sa’ lin teep, li toj ak’ sa’ li iglees. Naq xwoyb’eni xk’ulb’al a’an sa’ li oficina re li obiisp, xintuqub’ k’a’ru tinye re naq ra taareek’a chirix xq’etb’al lix sumwank ut xk’eeb’al xxutaan li Iglees. A’ut naq xinkana aran chirilb’al sa’ li ru, xwab’i jun aatin sa’ lin k’a’uxl li kixye, jo’ chanru naq na’aatinak jun winq wik’in, “Tinb’aanu naq taawil a’an jo’ ilb’il inb’aan laa’in.” Toja’ naq yal chi junpaat xjala li rilob’aal chiwu. Ink’a’ chik xwil jun li kalajenaq, a’b’an jun ralal li Dios li chaq’al ru. Chi junpaat xweek’a xrahom li Qaawa’ choq’ re. Li ilok a’an kixjal li xoo’aatinak wi’. Xjalok ajwi’ we laa’in.
Aajeleb’ ru li na’leb’ xintzol naq xinb’eek rik’in li Qaawa’ sa’ lix k’anjel chi jo’kan. Tinwaj xwotzb’al eerik’in oxib’ reheb’. Li xb’een, a’an naq li Dios naxk’e reetal ut tixtenq’a yalaq aj k’anjel us ta jwal ak’ ut jwal saaj. Maajo’q’e na’ajman naq taaweek’a naq ink’a’ tz’aqal aanimal re naq tatril malaj re naq tixk’e reetal li k’anjel nakab’aanu sa’ xk’ab’a’.
Xkab’ li na’leb’, a’an naq lix k’anjel li Qaawa’ ink’a’ yal naxtuqub’eb’ li majelal; naxwaklesiheb’ b’an li kristiaan. Jo’kan naq sa’ li b’eek rik’in, maare taawil naq li b’e jwal tuqtu ru ink’a’ nasik’e’ ru xb’aan li Qaawa’ xb’aan naq ink’a’ naxkanabeb’ li kristiaan chi nimank sa’ xna’leb’. Wi taawab’i, tixk’ut chawu chanru nak’anjelak. Misach sa’ laa ch’ool naq lix k’anjel li Qaawa’ ink’a’ yal naxtusub’ ru li k’anjel; naxb’aanu b’an “lix kolb’al chiru li kamk ut lix yu’am chi junelik li winq” (Moises 1:39). A’in aj-e naq a’an naxk’e lix tijonelil reheb’ li ani wan xmajelal jo’ laa’in ut jo’ laa’at ut nokoxb’oq sa’ lix k’anjel. Li qawaklesinkil, a’an lix k’anjel!
Anajwan, rox li na’leb’: Li b’eek rik’in li Kolonel sa’ xk’anjel li tijonelil tixjal chanru nakawileb’ jalan. Tatxtenq’a chirilb’aleb’ jo’ ilb’ileb’ xb’aan li Qaawa’, ut chi jo’kan taaq’ax rilb’al li k’a’ru wan chirix re taawil toj chi sa’ li ch’oolej (chi’ilmanq 1 Samuel 16:7). Chi jo’ka’in li Qaawa’ kiru chirilb’al laj Simon ink’a’ jo’ aj kar a’b’an jo’ laj Pedro, li kawil pek li taak’amoq b’e sa’ lix Iglees moqon (chi’ilmanq Lukas 5:1–11). Chi jo’ka’in kiru chirilb’al laj Sakeo ink’a’ jo’ aj xokol tojleb’ li ke’ril li tenamait, a’b’an jo’ jun ralal laj Abraham tiik xch’ool (chi’ilmanq Lukas 19:1–9). Wi najt nakatb’eek rik’in li Kolonel, taatzol rilb’aleb’ chixjunil jo’ ralaleb’ li Dios li nim tz’aqal xwankileb’, maak’a’ naxye b’ar wanjenaqeb’ chaq. Ut wi ink’a’ nakakanab’ li b’eek rik’in li Kolonel, taak’ul jun chik lix maatan a’an---li wankilal re xtenq’ankileb’ jalan chirilb’al lix wankilaleb’ ut chi jo’kan chixjalb’aleb’ xk’a’uxl.
Ex was wiitz’in sa’ li tijonelil, k’a’jo’ chanchano li wiib’eb’ chi tzolom li ke’b’eek sa’ li b’e naxik Emaus sa’ li xb’eenil Domingo re li Paswa. Kiwan sa’ tz’aqal xkutankil xwaklijik li Qaawa’, a’ut ink’a’ neke’xnaw ma yaal ta li wakliik chi yo’yo chi moko k’a’ru naraj naxye a’an. Neke’xpaab’ naq li Jesus aj Nazaret “taakoloq re li tenamit Israel,” a’ut “aal [xch’ooleb’] chixpaab’ankil” chixjunil li naxye li loq’laj hu chirix li wakliik chi yo’yo. Naq yookeb’ chi b’eek ut chixtz’ilinkil rix a’an, “a’ ajwi’ li Jesus kinach’ok rik’ineb’ ut ki’ok chi b’eek rochb’eeneb’; a’b’anan kimoyon xsa’ li ruheb’ ut ink’a’ ke’ru chixnawb’al ru.” (Chi’ilmanq Lukas 24:13–32)
Ninch’olob’ xyaalal naq wi nokob’eek sa’ li b’e re xk’anjel li tijonelil, li Kristo naxik qochb’een, xb’aan naq a’an lix b’e a’an. Lix saqen naxik chiqu, ut eb’ lix anjel wankeb’ chiqasutam. Maare ink’a’ tz’aqal li qanawom chirix li tijonelil malaj chirix xk’anjelankil jo’ naxb’aanu li Kristo. A’ut wi naqak’e reetal chi us naq “naxamnak li qach’ool” (Lukas 24:32), naru taatehe’q li qu ut taqil li ruq’ sa’ qayu’am ut sa’ li qak’anjel. Ninch’olob’ xyaalal naq jwal us wi’chik taqanaw ru a’an wi nokok’anjelak rochb’een ut wi naqatenq’a sa’ li nimla k’anjel re xk’amb’al chaq li kolb’a-ib’ reheb’ li ralal xk’ajol. “Xb’aan naq chan ta wi’ ru naq junaq winq tixnaw ru laj eechal k’anjel li moko xk’anjelak ta wi’ chiru, ut li moko nawb’il ta ru xb’aan, ut li najt wan rik’in lix k’oxlahom ut li rajom lix ch’ool?” (Mosiah 5:13). Li Jesukristo, a’an li Qaawa’. A’an a’in lix Iglees. A’an lix tijonelil a’an li naqak’am. Chiqasik’ raj ru li b’eek rik’in ut xk’eeb’al reetal chanru nab’eek qik’in.
Chi tiik ink’a’uxl eerik’in ninch’olob’ xyaalal naq li Jesus, a’an li Kristo, li Qaawa’ waklijenaq. Ninch’olob’ xyaalal naq li tijonelil li xkanab’ qik’in, a’an li wankilal re aatinak ut k’anjelak sa’ xk’ab’a’. Laa’o ralal xk’ajol li qaChoxahil Yuwa’ li naxsume ru li qatij ut naxtaqla chaq li Santil Musiq’ej re qakawresinkil sa’ chixjunil li k’anjel naqak’ul sa’ li tijonelil. Laj Jose Smith kiril li Yuwa’b’ej ut li K’ajolb’ej. Kixk’uleb’ li laaw re li tijonelil li ak xe’q’axtesiman re li Awa’b’ej Thomas S. Monson, li naxk’anjelaheb’ anajwan. Ninch’olob’ xyaalal a’an sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen.