“Dios ug Kalingkawasan,” kapitulo 29 sa Mga Santos: Ang Istorya sa Simbahan ni Jesukristo sa Ulahing mga Adlaw, Volume 1, Ang Sumbahan sa Kamatuoran, 1815–1846 (2018)
Kapitulo 29: “Dios ug Kalingkawasan”
Kapitulo 29
Dios ug Kalingkawasan
Human sa pagkapukan sa De Witt, ang mga kalalakin-an nga misulong sa lungsod mipaingon sa amihanan sa Adam-ondi-Ahman. Diha sa kasikbit nga mga distrito, ang uban nga mga manggugubot nga panon misugod sa pagpundok aron sa pag-atake sa Far West ug sa mga pinuy-anan diha sa Shoal Creek, nanumpa sa pagpwersa sa mga Santos sa pagpahawa gikan sa Distrito sa Daviess ngadto sa Caldwell, ug gikan sa Caldwell ngadto sa impyerno.1 Si Heneral Alexander Doniphan, ang opisyal sa militia sa estado kinsa mihatag og legal nga tabang sa simbahan sa una, kusganong midasig sa militia sa Distrito sa Caldwell, ang opisyal nga unit sa mga militia sa estado nga kadaghanan naglangkob sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, aron sa pagpanalipod sa ilang komunidad batok sa mga pwersa sa kaaway.
Sa pagkahibalo nga namiligro ang mga Santos sa Distrito sa Daviess, si Joseph ug Sidney mimando sa militia sa Distrito sa Caldwell ug sa ubang armadong kalalakin-an sa Adam-ondi-Ahman. Misakay sa mga kabayo, sila si Joseph ug Hyrum mipaingon sa amihanan uban sa grupo.2
Pagka Oktubre 16, 1838, samtang ang mga tropa nagtukod og kampo gawas sa Adam-ondi-Ahman, usa ka baga nga snow ang mitabon sa distrito. Ubos sa suba, si Agnes Smith mipahimutang alang nianang gabhiuna. Si Agnes naminyo ngadto sa kamanghurang igsoon ni Joseph nga, si Don Carlos, kinsa anaa sa layo. Gawas sa iyang duha ka gagmayng anak nga mga babaye, nag-inusara lang siya diha sa balay.
Usa ka higayon niana sa wala pay tungang gabii, usa ka grupo sa kalalakin-an ang milungkab sa iyang balay ug gialirungan siya. Sa kalisang, si Agnes mipundok sa iyang mga anak samtang ang mga manggugubot nga panon mipwersa nila sa pagpagawas ngadto sa snow nga gitiunan sa pusil.
Walay mga kupo o habol aron mainitan sila, si Agnes ug ang mga batang babaye naggakos samtang ang mga tawo misunog sa balay. Ang kalayo dali kaayong mikatap, mikayab ang naglagitom nga aso sa mangitngit nga kagabhion. Ang tanang gipanag-iya ni Agnes sa wala madugay gilamoy na sa kalayo.
Nasayud si Agnes nga kinahanglan na siyang molayas. Ang pinakaluwas nga dapit nga adtoan mao ang Adam-ondi-Ahman, tulo lang ka milya ang gilay-on, apan ngitngit pa kadto, ang snow hangtud sa buol-buol(ankle) ang kabag-on, ug ang iyang mga anak nga babaye bata pa kaayo para makalakaw og layo sa ilang kaugalingon. Ang biyahe mokabat og pila ka oras, apan unsa may iyang kapilian? Dili siya mahimong mopabilin sa panimalay.
Gitambid ang mga anak nga babaye sa isig ka bat-ang, gitaak ni Agnes ang kasadpan samtang ang mga manggugubot nga panon miabog og dugang pang mga Santos ngadto sa snow ug misunog sa ilang mga balay. Ang iyang mga tiil nabasa ug namanhud sa katugnaw, ug misakit ang iyang mga bukton ug likod sa kahawoy sa pagkugos sa iyang mga anak.
Sa wala madugay miabut siya sa bugnaw kaayong sapa nga mga milya ang gilay-on sa isig ka direksyon. Lawom ang tubig, apan dili kaayo lawom aron matabok. Ang pagkabasa makuyaw sa panahon nga ingon niini katugnaw, apan ang tabang pipila pa ka milya ang gilay-on. Ang pagtabok sa sapa mao lang ang iyang bugtong kapilian kon gusto niyang maluwas ang iyang mga anak.
Gikugos pataas ang mga batang babaye, si Agnes miubog sa sapa hangtud ang sulog naglibut na niya ug anaa na siya sa tagahawak nga gilawmon sa tubig.3
Usa ka buntag niana sa Oktubre 17, si Agnes ug ang iyang anak nga mga babaye nagsusapinday na pasulod sa Adam-ondi-Ahman, sa tumang katugnaw ug kakapoy. Ang ubang mga biktima sa pagpang-atake miabut usab sa samang kasakit. Kadaghanan nila mga kababayen-an ug mga bata nga walay laing gisul-ob kon dili ang ilang mga pajama. Miingon sila nga gipang-abog sila sa mga manggugubot nga panon sa ilang mga kayutaan, gisunog ang ilang mga panimalay, ug mipakatag sa ilang mga kabakahan, mga kabayo, ug mga karnero.4
Ang talan-awon sa mga bakwit nakalisang ni Joseph. Sa iyang pakigpulong sa Fourth of July, miingon si Sidney nga ang mga Santos dili mohimo og opensiba. Apan kon ang ilang mga kaaway mapasagdan nga dili masusi, unsay nahitabo sa mga Santos sa De Witt lagmit mahitabo sa Adam-ondi-Ahman.
Sa panghinaut nga maluya ang mga manggugubot nga panon ug mapadali ang pagtapos sa kasungian, ang mga Santos midesisyon sa pagmartsa paduol sa mga pinuy-anan nga misuporta ug misangkap sa ilang mga kaaway. Gibahin ang ilang mga katawhan sa upat ka mga unit, ang mga lider sa simbahan ug sa militia mimando og mga pag-raid sa Gallatin ug sa duha pa ka laing mga pinuy-anan. Ang ikaupat nga unit magpatrolya sa palibut sa dapit nga maglakaw ra.5
Pagkasunod buntag, Oktubre 18, mitabon ang baga nga gabon. Si David Patten misakay pagawas sa Adam-ondi-Ahman uban sa gatusan ka armadong kalalakin-an, paingon sa Gallatin.6 Sa ilang pag-abut sa lungsod, nasuta sa mga kalalakin-an nga wala na kini mga tawo gawas lang sa pipila ka mga langayan nga nahibilin kinsa mikagiw samtang nagsingabut ang mga kalalakin-an.
Sa higayon nga mahawan na ang mga kadalanan, ang kalalakin-an milungkab sa dakong tindahan ug mikuha og mga pagkaon ug mga gamit nga gikinahanglan sa mga bakwit nga mga Santos didto sa Adam-ondi-Ahman. Migawas gikan sa tindahan ang pipila ka mga kalalakin-an nga dunay dalang dagko nga mga crate ug mga baril, nga ilang gikarga sa mga karomata nga ilang gidala. Sa dihang nahawan na ang mga tokador, ang mga lalaki miadto sa laing mga shop ug mga pinuy-anan, gikuha ang mga quilt, mga bedding, mga kupo, ug mga sinina.
Ang pag-raid milungtad og pipila ka oras. Sa higayon nga naempake na ang tanan nga ilang madala, ang mga kalalakin-an misunog sa tindahan ug sa ubang mga building ug misakay pagawas sa lungsod.7
Gikan sa tumoy sa bungtod nga nag-umbaw sa Adam-ondi-Ahman, makita sa mga Santos ang layo nga hut-ong sa aso nga mikayab sa langit ibabaw sa Gallatin.8 Si Thomas Marsh, kinsa miabut sa pinuy-anan uban sa militia, nahadlok sa maong timailhan sa kagubot, nakasiguro nga ang mga pag-raid maoy hinungdan nga ang estado sa gobyerno makigbatok sa simbahan ug makaingon nga ang inosenting mga tawo mag-antus. Nagtuo si Thomas nga gipadako ni Joseph ug Sidney ang hulga sa pag-atake sa mga manggugubot nga panon diha sa ilang mahait nga pakigpulong ug mga wali. Gani sa dihang ang mga nabun-og nga mga bakwit midagsa sa pinuy-anan, wala siya motuo nga ang mga pagpang-atake sa ilang mga panimalay mga sulagma lang nga mga panghitabo.
Si Thomas panagsa nalang mouyon ni Joseph. Sa miaging tuig, sa dihang miadto siya sa Kirtland sa pag-andam sa mga apostoles alang sa misyon sa England, si Thomas nasagmuyo sa pagkahibalo nga gisugdan na ang misyon nga wala siya. Ang Ginoo mitambag kaniya sa pagpaubos ug dili makigbatok sa propeta. Apan mipadayon siya sa pagkwestyon sa kalampusan sa British mission, ug siya nagduda nga milambo kini nga wala ang iyang pagpangulo.
Sa kaulahian, human nakabalhin sa Missouri, ang iyang asawa, si Elizabeth, adunay gikalalis nga laing babaye bahin sa kasabutan nga ilang gihimo sa pagbinayloay og gatas alang sa paghimo og keso. Human ang bishop ug ang high council midungog sa kaso ug mihukom batok ni Elizabeth, si Thomas miapila sa kaso ngadto kang Joseph ug sa Unang Kapangulohan. Sila usab midesisyon batok kaniya.9
Ang hitabo nakapatandog sa garbo ni Thomas, ug nanglimbasug sa pagtago sa iyang kasuko. Nagmasuk-anon siya, ug gusto niya nga ang tanan masuko. Kaduha na si Joseph nangutana kon mopahilayo ba siya. “Kon imo akong makita nga mobiya sa simbahan,” tubag pa ni Thomas, “makita nimo ang usa ka maayong tawo nga mibiya.”10
Dili pa lang kadto dugay nga ang iyang nakita ang sayop na lang sa propeta. Iyang gibasol si Joseph sa krisis sa Missouri ug nangita og sayop sa iyang tubag ngadto sa kasamok. Nasayud usab siya sa uban kinsa mao gihapon ang gibati, lakip na sa kaubang apostol nga si Orson Hyde, kansang hugot nga pagtuo mihuyang pag-usab human sa pag-uli gikan sa England.11
Wala madugay human nga ang pundok sa mga nang-raid mibalik sa Adam-ondi-Ahman, miabut ang mga report nga ang manggugubot nga panon nagsingabut na sa Far West. Sa kabalaka, ang mga pwersa sa mga Santos nagdali sa pagbalik sa Distrito sa Caldwell aron sa pagpanalipod sa lungsod ug sa ilang mga pamilya.12
Si Thomas miuban kanila sa pagpamalik, apan dili sa pagpanalipod sa lungsod. Kondili, nag-empake siya sa iyang kabtangan ug mibiya sa Far West atol sa kagabhion. Nagtuo siya nga padulong nang pahamtangan si Joseph sa balaang silot ug ang mga Santos kinsa misunod kaniya. Kon ang mga manggugubot nga panon o ang gobyerno mopatag sa Far West, naghunahuna siya, tungod kay pagbuot kini sa Dios nga mahitabo.13
Nagbiyahe padulong sa habagatan, gusto ni Thomas nga magpalayo gikan sa Missouri. Apan sa wala pa siya mobiya sa estado, aduna siyay dokumento nga kinahanglan nga isulat.14
Samtang ang pag-raid ug pakig-away miulbo sa tibuok Missouri, si Charles Hales nasaag. Human mobiya sa De Witt, naglibut siya sa dakong patag nga kasagbutan [prairie] nga dili sigurado kon ang iyang giagian nga dalan paingon ba sa Far West. Milabay ang pipila ka semana sukad sa katapusang higayon nga nakita niya ang iyang pamilya. Wala siya kahibalo kon nakaabut ba sila sa Far West, o kon luwas ba sila gikan sa mga manggugubot nga panon.
Ang pinakamaayo niyang mahimo mao lang ang pagpadayon, maglikay sa mga direktang komprontasyon, ug nanghinaut nga makahinagbo siya og usa ka tawo nga makatudlo niya sa husto nga direksyon.
Usa ka gabii nakita niya ang usa ka tawo nga nananggi og mais sa gitikad nga umahan. Morag ang tawo nag-inusara lang ug dili armado. Kon siya dili mabination o dili mahigalaon sa mga Santos, ang labing ngil-ad nga iyang mabuhat mao ang pag-abug ni Charles sa iyang kabtangan. Apan kon siya magmahigalaon, mahimong motanyag siya og dapit nga katulgan ug makaon.
Miduol sa mag-uuma, si Charles mihangyo kon mahimo ba siyang makapasilong niya nianang gabhiona. Wala motubag ang mag-uuma apan nangutana hinoon kon usa ba siya ka Mormon.
Nakahibalo nga bugti kini sa usa ka kan-anan ug mainiton nga dapit nga katulgan, misanong si Charles. Ang mag-uuma misulti dayon nga wala siyay ikadalit kaniya ug misulti niya nga layo pa kaayo siya sa Far West.
“Usa ko ka hingpit nga estranghero sa distrito,” si Charles misulti sa mag-uuma. Miingon siya nga nasaag siya ug dili na makapadayon sa paglakaw. Napaslot na ang iyang mga tiil og nagsakit. Misalop na ang adlaw, ug magabhian na usab siya diha sa mabugnaw nga dakong patag nga kasagbutan [prairie].
Makita nga ang mag-uuma nalooy diha niya. Siya misulti kang Charles nga pipila ka mga tawo miistar sa iyang balay atol sa panahon nga gisulong ang De Witt. Mga sakop sila sa mga manggugubot nga panon ug gipapanumpa siya nga dili gayud mopapuyo og usa ka Mormon uban kaniya.
Apan misulti dayon siya ni Charles kon asa siya makakita og duol nga kapasilungan ug mihatag niya og direksyon ngadto sa Far West. Dili man kadto dako, apan mao lang kadto ang iyang ikadalit.
Gipasalamatan ni Charles ang tawo ug milakaw na usab sa pagtiklop sa kahayag.15
Sa gabii sa Oktubre 24, si Drusilla Hendricks mahadlukon nga milili sa bintana diha sa iyang balay sa Distrito sa Caldwell. Sa duol sa Far West, ang mga Santos nag-alerto. Ilang gihimo nga pag-raid sa Distrito sa Daviess maoy nakaingon nga ang daghan sa ilang mga kaalyado sa militia sa Missouri mibali batok kanila ug mibasol kanila sa tibuok kasamok.16 Karon, pipila ka mga milya sa habagatang bahin sa balay ni Drusilla, ang manggugubot nga panon misugod na og mga pagpangsunog, ang dakong patag nga kasagbutan [prairie] nangitom tungod sa aso.17
Sa nagkaduol nga kawalay kasigurohan, si Drusilla ug ang iyang bana, si James, nangandam sa pagbiya sa ilang balay ug molayas paingon sa Far West. Nasayud nga ang pagkaon magnihit sa umaabut nga mga semana, ilang gipupo ug gihiwa-hiwa ang mga repolyo sa ilang tanaman ug gihanigan kini og asin aron mahimong sauerkraut.
Mitrabaho sila hangtud sa gabii. Mga alas diyes, sila si Drusilla ug James miadto ngadto sa nataran sa pagpangita og bato nga idat-og sa mga repolyo ug magpabilin kining mahumol sa kinutaw nga asin (brine). Naglakaw sa luyo ni James, makita ni Drusilla ang iyang taas nga porma nga maklaro tungod sa kahayag sa buwan. Nahingangha siya kon unsa siya kataas—ug nahadlok sa dihang misantop sa iyang hunahuna nga lagmit dili na gayud niya siya makita pag-usab nga magbarug nga taas kaayo.
Pagkataud-taud, pagkahuman sa trabaho ug si Drusilla ug si James nangatulog na, ang ilang silingan, si Charles Rich nanuktok sa pultahan. Ang manggugubot nga panon miatake sa mga pinuy-anan sa habagatang bahin, siya mibalita. Mga pamilya sa mga Santos gipwersa sa pagpahawa sa ilang mga panimalay, ug duha o tulo ka mga tawo gibunalan ug gidala nga binilanggo. Siya ug si David Patten nag-organisar na karon og usa ka pundok nga tigluwas aron sa pagdala nila og balik.
Mibangon si Drusilla ug mihaling og kalayo samtang gikuha ni James ang iyang kabayo. Gikuha dayon niya ang pistola ni James ug gibutang kini sa bulsa sa iyang kupo. Sa dihang nakabalik na siya, iyang gikuha ang iyang espada ug gihinay kini pagbutang sa iyang hawak. Nagsul-ob sa iyang kupo, si James nanamilit ug misakay sa iyang kabayo. Mitunol na usab si Drusilla og laing pusil ngadto niya.
“Pagbantay nga dili ka mapusilan sa luyo,” miingon siya.18
Wala magdugay pag-abut gayud ni Charles Hales sa Far West, gihangyo siya sa pag-apil sa pundok sa pagluwas [rescue party]. Bisan og gikapoy siya ug nanakit ang tiil, mihulam si Charles og kabayo ug pusil ug migikan kauban sa lain pang kwarenta ka tawo.19
Gibiyahe nila ang kasadpan, gipundok ang mga kalalakin-an gikan sa hilit nga mga pinuy-anan hangtod ang gidaghanon sa ilang pwersa anaa na sa setenta-y-singko. Ang mga binilanggo gitanggong diha sa kampo subay sa Crooked River, dose ka milya gikan sa Far West. Kauban sa mga kalalakin-an nga uban ni Charles mao si Parley Pratt ang apostol kinsa mibunyag niya didto sa Canada.
Ang gabii ngitngit ug hilom. Ang bugtong nga kasaba nga ilang madungog mao lang ang mga dahunog sa mga tunob sa kabayo ug ang panagilkil sa mga sakuban sa ilang mga hinagiban. Sa unahan, makita nila ang kasanag sa kalayo sa dakong patag nga kasagbutan. Sa matag karon ug unya makita ang mga bulalakaw [meteor] nga mosiga sa langit.20
Miabut ang mga kalalakin-an sa Crooked River sa wala pay kaadlawon. Samtang nagkaduol na sila sa kampo sa kaaway, nanganaog sila og miporma og mga pundok. “Salig sa Ginoo alang sa kadaugan,” miingon si David Patten dihang nagkapundok na sila. Iya silang gimandoan sa pagsunod kaniya sa pagtabok sa sapa.21
Si Charles ug ang ubang mga kalalakin-an hilom nga mimartsa sa ubos nga bungtod hangtud ila nang makita ang mga campfire sa daplin sa sapa. Nagpwesto tumoy sa bungtod, nadungog nila ang kusog nga tingog sa usa ka bantay: “Kinsa kanang anaa diha?”
“Mga higala,” miingon si David.
“Armado ba kamo?” nangutana ang bantay.
“Oo.”
“Nan ibutang ang inyong mga armas.”
“Anhia ug kuhaa.”22
“Ibutang na!”
Sa kalibug nga misunod, gitirahan sa bantay ang mga Santos, ug usa ka batan-ong lalaki nga nagbarug duol ni Charles natikoko sa dihang ang bala miigo sa iyang pus-on. Ang bantay miatras dayon, nagkabuang sa pagkanaog sa bungtod.23
“Sukol alang sa kalingkawasan,” singgit ni David. “Sulong, mga kauban!”
Si Charles ug ang mga kalalakin-an midagan pakanaog sa bungtod ug naglinya-linya sa daplin sa dalan ug luyo sa mga naglinya nga kahoy ug diha sa mga tanom nga hazel. Sa ubos nila, ang mga tawo sa kampo nanggawas gikan sa ilang mga tolda ug misalipod sa tampi sa sapa. Sa wala pa makapabuto ang grupo nga tigluwas sa kampo, nadunggan nila ang singgit sa kapitan sa kaaway, “Mga bata-bata, tirahi sila!”24
Ang mga bala sa kaaway nanghadyong sa ibabaw sa ulo ni Charles, apan si James Hendricks, nga nagposisyon sa daplin sa dalan, naigo sa liog ug nahagba sa yuta.25
“Tira!” Singgit ni David Patten, ug ang kabuntagon gisugdan sa pagpabuto sa mga pusil.
Samtang ang mga kalalakin-an sa isig ka habig nagkargada sa ilang mga armas, dihay kahilom sa panggubatan. Si Charles Rich misinggit, “Dios ug Kalingkawasan!” ug ang mga Santos misabat kaniya og balik hangtud nga si David Patten mimando sa laing pagsulong.
Ang mga Santos midasdas sa ubos sa bungtod samtang ang mga taga-Missouri mipabuto na usab sa wala pa misibug tabok sa sapa. Samtang misulong siya, si David nakakita og usa ka saag nga tawo ug iya kining gisundan. Ang tawo miliso ug, nasigpatan ang puti nga kupo ni David, mitiro nga duol kaayo sa apostol. Ang bolitas milapos sa iyang tiyan ug siya natumba.26
Kay nagkatag-katag na ang mga taga-Missouri, ang kagubot natapos. Usa ka sakop sa kampo ug ang usa sa mga Santos patay nang nagbuy-od diha sa umahan. Si David Patten ug ang usa ka laing Santos himatyon na.27 Si James Hendricks aduna pay panimuot, apan wala siyay mabati gikan sa iyang liog paubos.28
Si Charles Hales ug kadaghanan sa mga tawo sa pundok wala maunsa o nahiagom lang og ginagmayng bun-og ug samad. Ilang gisiksik ang kampo sa kaaway ug nakita ang mga dinakpan nga mga Santos. Gidala dayon nila si James ug David sa bungtod ngadto sa usa ka karomata kauban sa mga nasamdan.
Pagsidlak sa adlaw, ang mga Santos namalik sa ilang mga kabayo, ug nanakay padulong sa amihanan sa Far West.29
Gipalabihan nga mga report sa kagubot sa Crooked River miabut didto sa lamesa sa gobernador sa Missouri nga si Lilburn Boggs pagkahuman sa away. Ang pipila sa mga balita nangangkon nga ang mga Santos mimasaker sa singkwenta ka mga Taga-Missouri diha sa away. Ang uban miingon nga ang gidaghanon sa nangamatay dul-an sa saysenta. Sa kadaghang hungihong nga mikatap mahitungod sa gubat, si Boggs walay paagi nga makahibalo kon unsay aktwal nga nahitabo.
Sa mga higayon sa kagubot sa mga utlanan, daling giorganisar nga mga militia ang kanunayng makita ug moasta nga malapason sa balaod nga mga vigilante. Nianang buntaga, ang gisulong sa mga Santos dili manggugubot nga panon, sigun sa ilang gituohan, apan usa ka pundok sa militia sa estado sa Missouri. Ug kana giisip nga usa ka rebelyon batok sa estado.30
Usa ka dugay nang residente sa Independence, si Boggs misuporta sa pagpalayas sa mga Santos gikan sa Distrito sa Jackson ug walay tinguha sa pagpanalipod sa ilang mga katungod. Apan nagpabilin siya nga walay pakabana sa panag-away, bisan og ang isig ka habig nagpakilooy sa iyang tabang.31 Samtang mikatap na ang mga report sa kasuko sa mga Mormon, ang mga lungsuranon sa tibuok estado misulat niya, nag-awhag nga molihok batok sa mga Santos.
Lakip sa mga sulat ug mga pamahayag nga miabut sa lamesa sa gobernador mao ang usa ka affidavit gikan sa usa ka apostol sa simbahan nga si Thomas Marsh, nangangkon nga tumong ni Joseph ang pagpanghawod sa estado, sa nasud, ug sa katapusan sa kalibutan.
“Kini mao ang gituohan sa kada tinuod nga Mormon nga ang mga propesiya ni Smith maoy molabaw sa balaod sa yuta,” mipasidaan si Thomas.32 Gisukip sa affidavit mao ang pamahayag gikan ni Orson Hyde nga mipamatuod niini.33
Ang mga dokumento nakahatag sa tanang gikinahanglan ni Boggs aron sa pagpasaka og kaso batok sa mga Santos. Wala madugay human sa komprontasyon sa Crooked River, mimando siya sa pipila ka hut-ong sa mga militia sa Missouri sa pagsupil sa mga pwersa sa Mormon ug ang mga Santos ipaubos sa pagtahan. Mihatag usab siya og executive nga mando ngadto sa heneral nga nagdumala sa Unang Hut-ong sa mga tropa sa Missouri.
“Impormasyon sa labing law-ay nga pamatasan,” ang gobernador misulat niadtong Oktubre 27, 1838, “nagbutang sa mga Mormon sa kinaiya sa usa ka bukas ug armadong pagsupak sa balaod ug nakiggubat sa mga tawo niining estado. Ang inyong mando mao ang pagpadali sa inyong mga operasyon sa labing paspas kutob sa mahimo. Ang mga Mormon kinahanglan isipon nga mga kaaway ug kinahanglan gayud patyon o palayason sa estado.”34