2012
Manau Ngeni ewe Manauan Efeioch
January 2012


Poraus seni ewe Aewin Presetensi, January 2012

Manau Ngeni ewe Manauan Efeioch

Non poputan ei ier minafo, ua tingor ngeni meinisin Aramas Mi Pin Non Fansoun Soponon pwe repwe wesewesen achocho ngeni eu manau ua eita ngeni ewe manauan efeioch—eu manau a fisioch, mi murino, me feioch. Usun chok ach kaeo ekkewe nongonongon sukun, upwe pwan awewe ngeni kemi nongonongon ewe manauan efeioch.

Kopwe Ekiekoch

Numpa Eu non ekkei nongonong epwe usun ach ekiek. William James, i emon chon ekipwichi me a pwan anisi ekkewe ir mi ekiekmwan, a mak, “Non manauach sia kutta eu mettoch mi amwarar ngeni aramas, pwe ika aramas ra siwini masouan ar ekiek, ra tongeni siwini mettoch non manauer kewe.”1

Chommong mettoch mi fis non manauach pokiten ach ekiek. Mokutokutun ach ekiek me fofforuch kewe ngeni aramas unukuch mi fakkun auchea. Nupwen sia wesewesen angangoch me finata pwe sipwe pwapwa, ese pwan nifinifin met epwe fis non manauach pun epwe wor kinamwe rech.

Charles Swindoll—emon soumak, sense, me wanparonen Sounang—a era: “Ua pwisin nuku pwe ach ekiek a auchea nap seni … fansoun nom, … seni moni, seni ach pisek, seni ach kuf ren mettoch, seni fisiochun manauach, me nap seni ekiekin aramas me ar kewe kapas me föffor. Mi auchea nap seni met aramas ra ekiek usun kich pwan nap seni ach pwisin tuffich. A tongeni apochokuna ika ataieno eu kompani, eu mwichefen, me eu imw. Nge mi amwarar pun kich sia tongeni finata masouan ach ekiek iteiten ran.”2

Sise tongeni annuku ngeni ewe asepwan ia epwe feino ia, nge sia tongeni amokutu amaran ewe sip. Ren ach sipwe wesewesen pwapwa me kinamwe, mi auchea ach sipwe finata pwe sipwe ekiekoch.

Nuku non Pwisin En

Numpa ru epwe usun nuku—non pwisin en, non aramas unukum, me non nongonong ese much.

Kopwe wenechar non pwisin manauom, ngeni aramas, me kopwe wenechar ngeni Semom won Nang. Seni maken Shakespeare sia tongeni kaeo usun emon itan Cardinal Wolsey. Iwe, a wesewesen amangano an wenechar ngeni Kot nge a angang fan unumon king me a pwapwa ren an pisekisek me pochokunun aramas. Nge emon king ese wor an engino pwe a oturano an pochokun me pisekisek. Cardinal Wolsey a kechiw:

Amo ita ua fen angang ngeni ai Kot ren och ai pochokun

usun ai angang ngeni ai we king, Kot esap pwan

pwiniti ufei kewe pwe ua seneno fan mesan chon u ngeniei.3

Non ekkewe ier nefinen 1600 me 1700 emon Sounang seni England itan Thomas Fuller a mak ekkei mettoch mi ennet: “Ese wor nuku ika emon ese manaueni an nuku.”4

Kosap aukuku om tuffich me kosap ausening ngeni aramas ika ra era pwe ese wor om tuffich. Kopwe nuku non pwisin en pwe kopwe tongeni fefeita non manauom.

Ka tongeni apwonueta met ka pwisin nuku ka tongeni fori. Kopwe wesewesen nuku.

Nupwen Mettoch mi Weires Kopwe Achocho ren Pwara

Pwara esap chok pwe kese niokusiti mano nge ika a wor om pwara kopwe pochokun non om fori mettoch mi murino.

Emon soumak seni Merika itan Ralph Waldo Emerson a era: “Non mettoch meinisin ka fori, mi namwot pwe epwe wor om pwara. Ese nifinifin met sokkun mettoch ka fini, epwe wor aramas repwe era pwe om fini mi mwan. Ekkei sossot mi weires iwe ra sotunuk om kopwe ekieki pwe aramas mi pung. Pwe kopwe sinei met kopwe fori me ia kopwe feino ia mi namwot pwe epwe wor om pwara usun emon soun fiu. Nupwen a wor kinamwe sia tongeni pworacho, nge esap wor kinamwe ika ese wor pwara.”5

Epwe wor fansoun nupwen kopwe niokus me noninen. Ka tongeni mefi usun ka kuf. Epwe tongeni weires pwe kopwe tongeni kuna om tuffichin pworacho. Fan ekkoch kopwe mefi usun David nupwen a fiu ngeni Goliath. Nge kopwe chechemeni—David a win!

Pwara mi namwot pwe kopwe tongeni pworacho, nge watte pwara mi namwot nupwen emon a tur me a mochen achocho sefan pwe epwe tongeni pworacho.

Kopwe wesewesen achocho ngeni om ennetin mochen me ekieki usun om mochen pwe ewe an kopwe fetan won epwe fat. Mi auchea pwe epwe wor om pwara pwe kopwe pworacho me ika ka tur kopwe tongeni achocho sefan. “Fan ekkoch pwara mi usun eu mongungu non nesoponon eu ran a era, ‛Upwe achocho sefan nesor.’”6

A men murino pwe sia tongeni chechemeni ekkei nongonong non nepoputan ei ier minafo. Mi pwan auchea pwe sipwe ekiekoch, eu nuku pwe sia tongeni fori ach ennetin mochen, me a auchea pwe epwe wor ach pwara pwe sipwe pworacho ngeni mettoch meinisin. Nupwen sia fori ekkei mettoch ewe manau mi feioch epwe nonnom rech.

Esinesin

  1. William James, non Lloyd Albert Johnson, ewe chon ionfengeni., A Toolbox for Humanity: More Than 9000 Years of Thought (2003), 127.

  2. Charles Swindoll, non Daniel H. Johnston, Lessons for Living (2001), 29.

  3. William Shakespeare, King Henry the Eighth, numpa 3, kinikin 2, wokisin 456–58.

  4. Thomas Fuller, non H. L. Mencken, ewe emon a apungu maken ei poraus, A New Dictionary of Quotations (1942), 96.

  5. Ralph Waldo Emerson, non Roy B. Zuck, The Speaker’s Quote Book (2009), 113.

  6. Mary Anne Radmacher, Courage Doesn’t Always Roar (2009).

Afanafan seni Ei Poraus

Kopwe ekiekin tingor ngeni chon ewe famini pwe repwe poraus usun eu fansoun nupwen ar ekiekoch, are nuku non pwisin ir, are ar pwara a anisir. Are kopwe tingorer pwe repwe kutta eu minen appiru seni ekkewe pukfel usun ekkei unungat nongonong. Non om fansoun ammonata mi och kopwe iotek me ekieki usun ekkoch wokisin ika mettoch seni pwisin om memef.

Printini