Fuakava Foʻoú 2023
23 ʻEpeleli. Te u Fakahaaʻi Fēfē ha ʻOfa ʻOku Lahi Angé Kiate Kinautolu ʻOku Mau Feohí? Mātiu 18; Luke 10


“23 ʻEpeleli. Te u Fakahaaʻi Fēfē ha ʻOfa ʻOku Lahi Angé Kiate Kinautolu ʻOku Mau Feohí? Mātiu 18; Luke 10,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Ngaahi Kōlomu ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e Ngaahi Kalasi ʻa e Kau Finemuí: Ngaahi Tefito Fakatokāteliné 2023 (2022)

“23 ʻEpeleli. Te u Fakahaaʻi Fēfē ha ʻOfa ʻOku Lahi Angé Kiate Kinautolu ʻOku Mau Feohí?,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Ngaahi Kōlomu ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e Ngaahi Kalasi ʻa e Kau Finemuí: Ngaahi Tefito Fakatokāteliné 2023

ʻĪmisi
Samēlia Leleí, tā fakatātaaʻi ʻe Annie Henrie Nader

Samēlia Leleí, tā fakatātaaʻi ʻe Annie Henrie Nadar

23 ʻEpeleli

Te u Fakahaaʻi Fēfē ha ʻOfa ʻOku Lahi Angé Kiate Kinautolu ʻOku Mau Feohí?

Mātiu 18; Luke 10

ʻĪmisi
fakaʻilonga fealeaʻaki fakatahá

Fealeaʻaki Fakataha

Tataki ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakakalasí pe fakakōlomú; fakafuofua ki ha miniti ʻe 10–20

ʻI he kamataʻanga ʻo e fakatahá, lau fakataha ʻa e Kaveinga ʻo e Kau Finemuí pe ko e Kaveinga ʻo e Kōlomu ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. Hili iá, tataki leva ha fealeaʻaki fekauʻaki mo e ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hakeakiʻí ʻo fakaʻaongaʻi ha fehuʻi ʻe taha pe lahi ange mei he ngaahi fehuʻi ʻi laló pe ngaahi fehuʻi pē ʻaʻau (vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoa, 10.2, 11.2). Palani ha ngaahi founga ke ngāueʻi ai e meʻa ne mou aleaʻí.

  • Moʻui ʻaki e ongoongoleleí. Ko e hā ha ngaahi aʻusia kimuí ni kuo nau ʻomi kitautolu ke tau ofi ange ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

  • Tokanga kiate kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá. ʻOku ʻi ai nai ha taha ne toki hiki foʻou mai ki hotau uōtí pe toki kau mai ki he Siasí? Te tau tokoniʻi fēfē nai kinautolu ke nau ongoʻi ʻoku talitali lelei kinautolu?

  • Fakaafeʻi ʻa e tokotaha kotoa pē ke nau maʻu e ongoongoleleí. Ko e hā ha ngaahi ʻekitivitī ʻoku ʻamanaki ke fakahoko ʻe lava ke tau fakaafeʻi hotau ngaahi kaungāmeʻá ke nau omi ki ai?

  • Fakatahaʻi ʻa e ngaahi fāmilí ke taʻengata. Ko e hā ha ngaahi ngāue ʻe lava ke tau fakahoko ke lekooti ʻetau ngaahi hisitōlia fakatāutahá?

ʻI he fakaʻosinga ʻo e lēsoní, fakahoko ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení, ʻo ka fie maʻu:

  • Fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo akoʻí.

  • Fakamanatu ki he kau mēmipa ʻo e kalasí pe kōlomú fekauʻaki mo e ngaahi palani mo e fakaafe naʻe fakahoko ʻi he lolotonga e fakatahá.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻi e tokāteliné

Akoʻi e Tokāteliné

Tataki ʻe ha taki kakai lalahi pe toʻu tupu; fakafuofua ki ha miniti ʻe 25–35

Teuteuʻi Fakalaumālie Koe

Hili hono akoʻi ʻe Sīsū ha tokotaha “akonaki ʻi he fonó” ki he mahuʻinga ʻo e ongo fekau lahí—ʻofa ki he ʻOtuá mo e ʻofa ki hotau kaungāʻapí—naʻe fehuʻi ange ʻe he loeá, “Ko hai hoku kaungāʻapí?” (vakai, Luke 10:25–29; Mātiu 22:35–40). Ko e talí, naʻe vahevahe ai ʻe he Fakamoʻuí ha talanoa fakatātā fekauʻaki mo ha Samēlia naʻá ne feilaulauʻi ʻene moʻuí ke tokangaʻi ha tangata Siu naʻe kafo, naʻá ne ʻave ʻa e tangatá ki ha nofoʻanga ke tokangaʻi ai, pea totongi ʻa e fakamole ki heʻene fakaakeaké. Naʻe ʻikai ke tokanga ʻa e tangata Samēliá ki he ngaahi faikehekehe ʻiate ia mo e tangatá, ʻa ia naʻe lau ʻe hono kakaí ko e filí, pe fakamāuʻi ia pe kumi ha ngaahi ʻuhinga ke ʻoua naʻá ne tokoni ai. Naʻá ne tokoniʻi e tangata faingataʻaʻiá, neongo ʻene femoʻuekina mo e feilaulau fakatāutahá, ʻo ne fakahaaʻi ai ha ʻofa ki he tangatá pea mo e ʻOtuá. ʻI hoʻo fakalaulauloto ki he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Luke 10:25–37, fakakaukau ki he ʻuhinga moʻoni ʻo e “ʻofa ki ho kaungāʻapí ʻo hangē pē ko koé” (veesi 27).

Te ke tokoniʻi fēfē ʻa kinautolu ʻokú ke akoʻí ke mahino ko e taimi ʻoku nau tokoniʻi ai ʻa kinautolu ʻoku nau feohí, ʻoku nau fakahaaʻi ai ʻenau ʻofa ki he ʻOtuá? Ko e hā te ne ala ueʻi fakalaumālie kinautolu ke nau ʻofa mo tokoniʻi e niʻihi kehé? ʻI hoʻo teuteú, te ke lava ʻo toe vakaiʻi e pōpoaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni “Ko e Fekau Lahi Hono Uá” (Liahona, Nōvema 2019, 96–100).

Ako Fakataha

Ke kamataʻi ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo hono fakahaaʻi ha ʻofa lahi ange kiate kinautolu ʻoku tau feohí, te ke lava ʻo kole ki he kau mēmipa ʻo e kalasí pe kōlomú ke vahevahe e meʻa ne nau ako fekauʻaki mo e ʻofa ki he niʻihi kehé mei he talanoa fakatātā ʻo e Samēlia leleí, ʻoku maʻu ʻi he Luke 10:25–37. Ko e hā ʻoku tau ako fekauʻaki mo e fehokotaki ʻa e ongo fekau lahí mei he Luke 10:27 mo e fakamatala ʻa Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Poupoú”? ʻE lava ke tokoni atu e ngaahi fakakaukau ko ʻení ke hokohoko atu ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo hono fakahaaʻi ha ʻofa lahi ange kiate kinautolu ʻoku tau feohí.

  • Ko Sīsū Kalaisi ʻa hotau faʻifaʻitakiʻanga maʻongoʻonga ʻo hono fakahaaʻi e ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki ʻetau tokoni ki he niʻihi kehé, pea ʻe ueʻi fakalaumālie e kau mēmipa ʻo e kalasí pe kōlomú ʻaki hono ako ʻEne sīpingá. Fakaafeʻi e tokotaha takitaha ke fakakaukau ki he moʻui fakamatelie ʻa Sīsū Kalaisí pea fili ha aʻusia mei Heʻene moʻuí ʻokú ne fakahaaʻi ʻEne ʻofa lahi ki he kakai kehé. Kole ki he tokotaha takitaha ke vahevahe ʻa e aʻusia ne nau filí, fakataha mo e ʻuhinga ʻoku mahuʻingamālie ai kiate kinautolú. Fakaafeʻi ʻa kinautolu ʻokú ke akoʻí ke fakakaukau ki ha founga ʻe taha te nau fie muimui ai ʻi he sīpinga ʻo e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí. Te nau lava foki ʻo vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo ha taha ʻoku nau ʻilo ʻoku muimui ʻi he sīpinga ko ʻení.

  • Vahevahe pea aleaʻi mo e kau mēmipa ʻo e kalasí pe kōlomú ʻa e fakamatala ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻoku maʻu ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Poupoú.” Te ke lava ʻo fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí pe kōlomú ke nau toe vakaiʻi ha pōpoaki ʻe taha pe lahi ange ʻo e konifelenisi lahí ʻoku ʻoatu ʻi he fokotuʻutuʻu ko ʻení, ʻo kumi e ngaahi akonaki te ne lava ʻo tataki kitautolu ʻi heʻetau feinga ke ʻofa ki he niʻihi kehé. ʻE lava ke fakatefito ʻenau tokangá ʻi he ngaahi meʻá ni: ngaahi sīpinga ʻo e founga te tau lava ai ʻo tokoní mei he “Ko e Fekau Lahi Hono Uá” meia Palesiteni Nalesoní; konga I, II, mo e VI ʻi he pōpoaki ʻa Palesiteni ʻOakesi “Ko e ʻOfa mo Feohi mo e Niʻihi Kehé Neongo e Faikehekehé”; pea mo e talanoa fekauʻaki mo e fanga lāpisí pea mo e faleʻi ki he toʻu tupú mei he “Taha e Lotó” ne fai ʻe ʻEletā Keuli E. Sitīvenisoni. Te mou lava foki ʻo lau fakataha ʻa e Mōsaia 2:17 mo e Molonai 7:45–48. ʻE ala tokoni ke hiki e ngaahi akonaki naʻe aleaʻi ʻe he toʻu tupú ʻi he palakipoé. Hili iá pea ʻe lava leva ke fealēleaʻaki fakataha e kalasí pe kōlomú fekauʻaki mo ha ngaahi founga pau te nau lava ai ʻo fakaʻaongaʻi lelei ange e ngaahi akonaki ko ʻení ʻi honau vā fetuʻutaki mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, pea ʻi honau tukui koló, naʻa mo e taimi ʻoku ngali faingataʻa ai ke ʻofaʻi e kakaí.

  • ʻE ʻuhingamālie mo fakafiefia ange e ngaahi ngāue ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí pe kōlomú ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí ʻi he taimi ʻoku ueʻi ai kinautolu ʻe he ʻofá. Ke tokoni ke nau vakai ki he founga ʻoku fakaivia ai e tafaʻaki takitaha ʻo e ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hakeakiʻí (vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fakalūkufuá, 1.2) ʻe he ʻofá, hiki e tafaʻaki ʻe faá ʻi he palakipoé. Hili iá pea kole ki he toʻu tupú ke nau aleaʻi e founga ʻe lava ke liliu ai ʻe he loto fonu ʻi he ʻofa ki he niʻihi kehé ʻa e founga ʻo ʻenau fakahoko e tafaʻaki takitaha. Mahalo kuo nau maʻu ha ngaahi aʻusia ʻi heʻenau moʻuí pe moʻui ʻa ha niʻihi kehe te nau lava ʻo vahevahe.

ʻĪmisi
ko e teuteuʻi ʻe ha kau talavou mo e kau finemui ha foʻi keke

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Nalesoni ʻo pehē, “ʻI he taimi ʻoku tau ʻofa ai ki he ʻOtuá ʻaki e kotoa hotau lotó, ʻokú Ne fakatafoki hotau lotó ki he lelei ʻa e niʻihi kehé.”

Ngāue ʻi he Tui

Poupouʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí pe kōlomú ke nau fakalaulauloto mo lekooti ʻa e meʻa te nau fakahoko ke ngāueʻi ai e ngaahi ongo ne nau maʻu ʻi he ʻaho ní. ʻE lava ke nau vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú, ʻo kapau te nau loto ki ai. Fakaafeʻi ke nau fakakaukau ki he founga ʻe fakamālohia ai ʻe heʻenau ngaahi ueʻi fakalaumālié ʻa honau vā fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí.

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Poupoú

  • Dallin H. Oaks, “Ko e ʻOfa mo Feohi mo e Niʻihi Kehé Neongo e Faikehekehé,” Liahona, Nōvema 2014, 25–28

  • Gary E. Stevenson, “Taha e Lotó,” Liahona, Mē 2021, 19–23

  • Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi: “Ka ʻoku ʻikai totonu ke hoko ʻetau faivelenga hono tauhi e fekau hono ua ko ʻení ke ngalo ai ʻiate kitautolu ʻa e ʻuluakí, ke ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki hotau laumālié, moʻuí mo e lotó kotoa. … Kuo pau ke tau feinga ke tauhi fakatouʻosi ʻa e ongo fekau lalahi ʻe uá. Ke fai iá, ʻoku tau feinga ai ke potupotutatau ʻa e fonó mo e ʻofá—ʻa hono tauhi e ngaahi fekaú mo ʻaʻeva ʻi he hala ʻo e fuakavá, pea kei ʻofa ʻi hotau ngaahi kaungāʻapí ʻi he hala fonongá. ʻOku fie maʻu ʻi he ʻaʻevá ni ke tau fekumi ki he ueʻi fakalangi fekauʻaki mo e meʻa ke tau poupouʻí mo ia ke fakafepakiʻí, pea mo e founga ke ʻofa mo fanongo lelei ai pea mo akoʻi lolotonga ʻa e fonongá. ʻI heʻetau ʻaʻevá, ʻoku fie maʻu ke ʻoua naʻa tau tali ha tuʻunga maʻulalo ange ʻo hono tauhi e ngaahi fekaú ka ke tau fakahaaʻi [ha] mahino kakato mo e ʻofa” (“Fekau Lalahi ʻe,” Liahona, Nōvema 2019, 73–75).

  • Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni: “ʻOku … fekumi moʻoni [e Kāingalotú] ke moʻui ʻaki e fekau lahi[hono] ʻuluakí mo e … uá. ʻI he taimi ʻoku tau ʻofa ai ki he ʻOtuá ʻaki e kotoa hotau lotó, ʻokú Ne fakatafoki hotau lotó ki he lelei ʻa e niʻihi kehé ʻi ha founga fakaʻofoʻofa mo maʻa. … ʻI hono tokoniʻi e niʻihi kehé—ʻo fai ha ngāue tokanga ke tokangaʻi e niʻihi kehé ʻo tatau pe lahi ange ʻi heʻetau tokangaʻi kitautolú—ʻoku tau fiefia ai. Te u tānaki atu, tautautefito, ki he taimi ʻoku ʻikai ke faingamālie aí pea mo e taimi ʻoku tau mavahe ai mei heʻetau tuʻunga fiemālié. Ko honomoʻui ʻaki ʻa e fekau lahi ko ia hono uá [ʻa e] ke [te] hoko ai ko [ha] ākonga moʻoni ʻo Sīsū Kalaisi (“Ko e Fekau Lahi Hono Uá,” Liahona, Nōvema 2019, 97, 100).

Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí

Te ke malava ʻi hoʻo ngaahi aʻusia fakataautaha ʻo hono moʻui ʻaki e ongoongoleleí ʻo fakahoko ha fakamoʻoni mālohi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ke akoʻí. ʻE hanga ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻo fakamoʻoniʻi ʻa hono moʻoni ʻo e meʻa ʻokú ke akoʻí, he ʻokú ke moʻui ʻaki kinautolu.

Paaki