Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au 2024
18–24 Nōvema: “Koeʻuhí Ke Fakangata ʻa e Angahalá.” ʻEta 6–11


“18–24 Nōvema: ʻKoeʻuhí Ke Fakangata ʻa e Angahalá.’ ʻEta 6–11,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e ʻApí mo e Lotú: Tohi ʻa Molomoná 2024 (2023)

“18–24 Nōvema. ʻEta 6–11,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e ʻApí mo e Lotú: 2024 (2023)

ʻĪmisi
Ngaahi vaka lafalafa ʻo e kakai Sēletí ʻi he tahí

Te u Toe ʻOhake ʻA Kimoutolu mei he Ngaahi Lolotó, tā fakatātaaʻi ʻe Jonathan Arthur Clarke

18–24 Nōvema: “Koeʻuhí Ke Fakangata ʻa e Angahalá”

ʻEta 6–11

Hili ha taʻu ʻe laungeau mei hono fakaʻauha ʻo e kakai Sēletí, naʻe ʻilo ʻe he kakai Nīfaí ʻa e toetoenga ʻo e ngaahi meʻa naʻe maumau ʻi honau fonua ʻi he kuongamuʻá. Naʻe kau ʻi he ngaahi toetoenga ko ʻení ha lekooti fakamisiteli—ko ha ngaahi peleti “koula haohaoa” naʻe “fonu ʻi ha ngaahi tongitongi,” pea naʻe “fakaʻamu lahi ʻa e kakai Nīfaí” ke nau lau ia” (Mōsaia 8:9; 28:12). Ko e ʻaho ní ʻoku mou maʻu ha fakanounou ʻo e lekooti ko ʻení, pea ʻoku ui ia ko e tohi ʻa ʻEtá. ʻI he taimi naʻe lau ai ia ʻe he kau Nīfaí, “naʻe fakafonu ʻaki ʻa kinautolu ʻa e lotomamahi” ke ʻilo ki he hinga fakamamahi ʻa e kakai Sēletí. “Ka neongo ia, naʻe ʻomi ai kiate kinautolu ha ʻilo lahi, ʻa ia naʻa nau fiefia ai” (Mōsaia 28:18). Te mou lava mo kimoutolu foki ʻo maʻu ha ngaahi momeniti fakamamahi ʻi he tohi ko ʻení: Ka te mou lava foki ʻo fiefia ʻi he meʻaʻofa ko ʻeni ʻo e ʻiló. Hangē ko e tohi ʻe Molonaí, “[ko e finangalo poto ʻo e ʻOtuá ke fakahā ʻa e ngaahi meʻá ni kiate kimoutolu … ke fakangata ʻa e angahalá, koeʻuhí ke hoko mai ʻa e taimi ʻa ia ʻe ʻikai ke maʻu ai ʻe Sētane ha mālohi ki he loto ʻo e fānau ʻa e tangatá” (ʻEta 8:23, 26).

Ngaahi Fakakaukau ki he Ako ʻi ʻApí mo e Lotú

ʻEta 6:1–12

‘E tataki au ʻe he ʻEikí ʻi heʻeku fononga fakamatelié.

Mahalo te ke maʻu ha ngaahi fakakaukau fakalaumālie kapau te ke fakafehoanaki e folau ʻa e kakai Sēletí ʻi he fukahi tahí ki hoʻo fononga ʻi he moʻuí. Hangē ko ení, ko e hā kuo tokonaki ʻe he ʻEikí ʻo ne fakamaama ho halá hangē ko e ngaahi foʻi maka ʻi he ngaahi vaka lafalafa ʻo e kakai Sēletí? Ko e hā ʻe ala fakafofongaʻi ʻe he ngaahi vaka lafalafá, pe ko e matangi ʻoku “angi ki he fonua ʻo e talaʻofá”? (ʻEta 6:8). Ko e hā ʻokú ke ako mei he ngaahi angafai ʻa e kau Sēletí kimuʻa, lolotonga, pea mo e hili ʻo e folaú? ʻOku tataki fēfeeʻi nai koe ʻe he ʻEikí ki ho fonua ʻo e talaʻofá?

“Hiva ʻaki ʻa e ngaahi fakafetaʻi ki he ʻEikí.” Naʻe fakahaaʻi ʻe he kakai Sēletí ʻenau houngaʻia mo e ʻofa ki he ʻOtuá ʻi he hiva mo e fakafetaʻi (vakai, ʻEta 6:9). Te ke ala kumi pe fokotuʻu ha ngaahi faingamālie ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e mūsiká mo ha fakamoʻoni ongo moʻoni ki he lotó ke fakahīkihikiʻi ʻa e ʻOtuá ʻi ʻapi pea ʻi he lotú. Hangē ko ʻení, mahalo naʻa feʻunga ke hivaʻi ha himi ʻo e fakafetaʻí hangē ko e “Fakamālō ki he ʻOtuá” (Ngaahi Himi, fika 10) ʻi hono ako ʻo e ʻEta 6:1–12.

ʻĪmisi
Fāmili Sēletí ʻi loto ʻi honau vaka lafalafá

Pēpē ʻi he Vaká, tā fakatātaaʻi ʻe Kendal Ray Johnson

ʻEta 6:5–18, 30; 9:28–35; 10:1–2

“ʻAʻeva ʻi he loto fakatōkilalo ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí.”

Neongo ʻoku ngali kāpui ʻe he hīkisiá mo e faiangahalá e hisitōlia ʻo e kau Sēletí, ka ʻoku ʻi ai foki ha ngaahi sīpinga ʻo e loto-fakatōkilaló ʻi he ngaahi vahé ni—tautautefito ʻi he ʻEta 6:5–18, 30; 9:28–35; mo e 10:1–2. ʻE ala tokoni ha fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení ke ke ako mei he ngaahi sīpinga ko ʻení: Ko e hā naʻe fakavaivaiʻi ai ʻe he kakai Sēletí kinautolu ʻi he ngaahi tūkunga ko ení? Naʻa nau fakahaaʻi fēfē ʻa ʻenau loto fakatōkilaló? Naʻe tāpuekina fēfeeʻi nai kinautolu ʻe he ʻOtuá tuʻunga ai? Fakakaukau pe ko e hā te ke lava ʻo fai ke ke “ʻaʻeva [loto-fiemālie ai] ʻi he loto-fakatōkilalo ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí” (ʻEta 6:17) kae ʻikai fakamālohiʻi ke loto-fakatōkilalo (vakai, Mōsaia 4:11–12; ʻAlamā 32:14–18).

Vakai foki, Dale G. Renlund, “Faitotonu, Angaʻofa, pea ʻAʻeva ʻi he Loto Fakatōkilalo mo e ʻOtuá,” Liahona, Nōvema 2020, 109–12.

ʻEta 7–11

ʻĪmisi
fakaʻilonga seminelí
Te u lava ʻo hoko ko ha taki anga faka-Kalaisi.

ʻOku kau ʻi he vahe 7–11 ʻo ʻEtá ha toʻu-tangata ʻe 28 pe lahi ange. Neongo ko ha fakamatala siʻisiʻi pē ʻe lava ke fai ʻi ha kiʻi feituʻu siʻisiʻi pehē, ka ʻoku ʻasi vave mai ha sīpinga fekauʻaki mo e ola ʻo e taki angatonú mo e taki fai-angahalá. Ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo e tuʻunga fakatakimuʻá mei he ngaahi sīpinga—kovi mo lelei—ʻa e ngaahi tuʻi ʻoku hiki atu ʻi laló?

Naʻe fai ʻe ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa ha faleʻi ʻaonga fekauʻaki mo e tuʻunga fakatakimuʻá ʻi heʻene pōpoaki “Ko e Lahi Taha ʻIate Kimoutolú” (Liahona, Mē 2017, 78–81). Fakakaukau ke ako ʻa e pōpoaki ko ʻení—tautautefito ki he ngaahi talanoa ʻokú ne faí—ʻo kumi e ngaahi tefitoʻi moʻoni pe sīpinga ʻo e tuʻunga fakatakimuʻa faka-Kalaisí. Ko e fē ha taimi kuó ke mamata ai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni pe sīpinga ko ʻení ʻoku fakahaaʻi ʻi he kakai ʻoku takí?

‘I hoʻo fakalaulauloto ki he meʻa kuó ke akó, fakakaukau ki ha ngaahi faingamālie ʻokú ke maʻu ke taki pe tākiekina ai ha niʻihi kehe ʻi ho ʻapí, ʻi he koló, uiuiʻi ʻi he Siasí, mo e alā meʻa peheé. Te ke fakatupulaki fēfē nai ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo e takimuʻa faka-Kalaisí, neongo kapau ʻoku ʻikai ke ʻi ai hao fatongia fakatakimuʻa pau?

Vakai foki, “Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Tuʻunga Fakatakimuʻá ʻi he Siasí,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, 4.2, Gospel Library.

ʻEta 8:7–26

ʻOku ʻikai ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he fakapoʻulí.

ʻI he taimi ʻoku faʻufaʻu ai ha kakai ke fufuuʻi ʻenau ngaahi faiangahalá, ʻoku nau kau ai ki ha kautaha fufū. Makehe mei he kautaha fufū ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ʻEta 8:7–18, ʻe lava ke maʻu ha ngaahi sīpinga kehe ʻi he Hilamani 1:9–12; 2:2–11; 6:16–30; Mōsese 5:29–33. Fakakaukau ke fakafehoanaki ʻa e ngaahi vēsí ni mo e 2 Nīfai 26:22–24, ʻa ia naʻe fakamatalaʻi ai ʻe Nīfai ʻa e founga ʻoku fakahoko ai ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngāué. ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe fekauʻi ai ʻa Molonai ke ne hiki ʻa e meʻa naʻá ne fai fekauʻaki mo e ngaahi kautaha fufuú?

Ko e hā kuó ke ako mei he tohi ʻa ʻEtá ʻe lava ke tokoni atu ke ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ʻEta 8:26?

Ngaahi Fakakaukau ki hono Akoʻi ʻo e Fānaú

ʻEta 6:1–12

Te u lava ʻo falala ki he Tamai Hēvaní ke Ne fakafiemālieʻi au ʻi he taimi ʻoku ou ilifia aí.

  • ʻOku ʻi ai ha ngaahi ʻaho faingataʻa ki he tokotaha kotoa—naʻa mo e fānau īkí Mahalo te ke lava ʻo tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau kumi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻi he ʻEta 6:1–12 ʻoku nau fakahaaʻi ʻa e founga ʻo e falala ʻa e kakai Sēletí ki he ʻOtuá ʻi he lolotonga ʻo ha ngaahi ʻaho mātuʻaki faingataʻa mo fakailifia moʻoni. Fakakaukau ke mou fevahevaheʻaki ha ngaahi aʻusia ki ha taimi naʻe tokoniʻi ai koe ʻe he ʻOtuá lolotonga ha ngaahi taimi faingataʻa ʻi hoʻo moʻuí.

ʻEta 6:9, 12, 30; 7:27; 10:2

ʻOku ʻomi ʻe hono manatuʻi ʻa e meʻa kuo fai ʻe he ʻEikí ʻa e houngaʻiá mo e nongá.

  • Hili e tūʻuta hao ʻa e kau Sēletí ki he fonua ʻo e talaʻofá, naʻa nau fakafetaʻi lahi ʻo nau “tangi ʻa loʻimata ʻi heʻenau fiefiá” (ʻEta 6:12). Te ke ala ueʻi fakalaumālie hoʻo fānaú ke nau ongoʻi houngaʻia ʻi he ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá ʻaki hano tokoniʻi ke nau kumi ha ngaahi kupuʻi lea mei he ʻEta 6:9, 12 ʻoku hā ai hono fakahaaʻi ʻe he kakai Sēletí ʻenau fakafetaʻi ki he ʻOtuá. Te nau ala fiefia ke hiva, hangē ko e kakai Sēletí, ha foʻi hiva ʻoku fakahaaʻi ai e houngaʻiá, hangē ko e “ʻOku ʻOfa ʻEku Tamai Hēvaní ʻIate Aú” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 16). Kole ki hoʻo fānaú ke nau talaatu ha ngaahi meʻa ʻoku nau houngaʻia ai.

  • Mahalo naʻa lava ke lau ʻe hoʻo fānaú ʻa e ʻEta 6:30; 7:27; mo e 10:2 ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe manatuʻi ʻe he ongo tuʻi anga māʻoniʻoni ko ʻení. Naʻe kaunga fēfē nai ia ki he founga ʻena tataki hona kakaí? Te ke lava mo hoʻo fānaú ʻo aleaʻi ha ngaahi founga ke fakamanatu ai kiate kimoutolu ʻa e meʻa kuo fai ʻe he ʻOtuá maʻamoutolú. Hangē ko ʻení, mahalo te nau lava ʻo tohi pe tā ha ngaahi fakatātā fekauʻaki mo ia. Te ke ala fokotuʻu ange ke nau ʻulungaanga ʻaki hono hiki ʻa e ngaahi tāpuaki mei he ʻOtuá ʻoku nau fakatokangaʻí (vakai, “ʻOiauē Manatu, Manatu” [vitiō], Gospel Library).

ʻEta 7:24–27

ʻOku tāpuekina au ʻi heʻeku muimui ki he palōfita ʻa e ʻOtuá.

  • Mahalo ʻokú ke fiefia mo hoʻo fānaú ke fakatātaaʻi ha ngaahi meʻa kuo akoʻi ʻe he palōfitá ke tau fakahokó. Te ke lava foki ʻo fulihi ia ko ha foʻi vaʻinga ʻokú ke mateʻi ai ʻa e meʻa ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ngaahi meʻa ʻoku fakatātāʻí. ʻE teuteuʻi ʻe he meʻá ni hoʻo fānaú ke aleaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke muimui ʻi he palōfita ʻa e ʻOtuá. Te mou toki lava leva ʻo lau ʻa e ʻEta 7:24–27 ke ʻilo ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi he taimi naʻe talangofua ai ʻa e kakaí ki he palōfita ʻa e ʻOtuá. ʻOku tāpuekina fēfē nai kitautolu ʻi heʻetau muimui ki he palōfitá ʻi he ʻaho ní?

ʻEta 9:28–35; 11:5–8

ʻOku ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he taimi ʻoku ou fakatomala aí.

  • Ko hono kumi ha sīpingá ko ha taukei ako folofola ʻaonga ia. ʻOku ʻi he tohi ʻa ʻEtá ha sīpinga ʻokú ne toutou fakamamafaʻi e ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí. Ke tokoni ke ʻilo ʻe hoʻo fānaú ʻa e sīpinga ko ʻení, fakaafeʻi ke nau lau ʻa e ʻEta 9:28–35 mo e ʻEta 11:5–8, ʻo kumi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku faitatau ʻi he ongo fakamatalá. Ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi talanoa ko ʻení? Mahalo te nau lava ʻo kumi ha ngaahi fakatātā ʻi he Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí ʻo ha kakai kehe ʻi he folofolá naʻe fakatomala pea fakamolemoleʻi.

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange, vakai ki he makasini Ko e Kaumeʻá ʻo e māhina ní.

ʻĪmisi
ngaahi vaka lafalafa ʻo e kakai Sēletí ʻi he tahí

Ngaahi Vaka Lafalafa ʻo e kakai Sēletí, tā fakatātaaʻi ʻe Gary Ernest Smith

Paaki