Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au 2024
25 Nōvema–1 Tīsema: “ʻOku Fakahoko ʻa e Meʻa Kotoa Pē ʻi he Tuí” ʻEta 12–15


“25 Nōvema–1 Tīsema: “ʻOku Fakahoko ʻa e Meʻa Kotoa Pē ʻi he Tuí” ʻEta 12–15,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e ʻApí mo e Lotú: Tohi ʻa Molomoná 2024 (2023)

“25 Nōvema–1 Tīsema. ʻEta 12–15,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e ʻApí mo e Lotú: 2024 (2023)

ʻĪmisi
Hū ʻa ʻEta ki ha ʻana

Ko e Toitoi ʻa ʻEta ʻi ha Avaʻi Maká, tā fakatātaaʻi ʻe Gary Ernest Smith

25 Nōvema–1 Tīsema: “ʻOku Fakahoko ʻa e Meʻa Kotoa Pē ʻi he Tuí”

ʻEta 12–15

Ko e ngaahi kikite ʻa ʻEta ki he kakai Sēletí naʻe ““maʻongoʻonga mo fakaofo” (ʻEta 12:5). Naʻá ne “tala [moʻoni] kiate kinautolu ʻa e meʻa kotoa pē, talu mei he kamataʻanga ʻo e tangatá” (ʻEta 13:2). Naʻá ne tomuʻa mamata ki he “ngaahi ʻaho ʻo Kalaisí” mo e Selusalema Foʻou ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní (ʻEta 13:4). Pea naʻá ne lea ki he “ʻamanaki … ki ha maama ʻoku lelei angé, ʻio, ki ha nofoʻanga ʻi he toʻukupu toʻomataʻu ʻo e ʻOtuá” (ʻEta 12:4). Ka naʻe fakasītuʻaʻi ʻe he kakai Sēletí ʻene ngaahi leá, ʻi he ʻuhinga tatau pē ʻoku faʻa fakasītuʻaʻi ai ʻe he kakaí ʻa e ngaahi kikite ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá—“koeʻuhí [ʻoku] ʻikai [ke] nau mamata ki ai” (ʻEta 12:5). ‘Oku fiemaʻu ʻa e tuí ke falala ki he ngaahi talaʻofa pe ngaahi fakatokanga fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo mamata ki aí, hangē pē ko hono fiemaʻu ʻa e tuí ke kikiteʻi ʻe ʻEta e “ngaahi meʻa maʻongoʻonga mo fakaofó” ki ha kakai naʻe taʻe-tui. Naʻe fiemaʻu ʻa e tuí kae lava ʻa Molonai ʻo falala ʻe toʻo ʻe he ʻEikí hono “vaivai ʻi he tohí” pea liliu ia ko e mālohinga (vakai, ʻEta 12:23–27). Ko e faʻahinga tui ʻeni ʻokú ne ʻai ke tau “fai-mālohi pea tuʻu maʻu, pea fonu maʻu ai pē ʻi he ngaahi ngāue lelei, ʻo langaki [ʻetau] fakalāngilangiʻi ʻa e ʻOtuá” (ʻEta 12:4). Pea ko e faʻahinga tui ʻeni “ʻoku fakahoko [ai] ʻa e meʻa kotoa peé” (ʻEta 12:3).

Ngaahi Fakakaukau ki he Ako ʻi ʻApí mo e Lotú

ʻEta 12

ʻE lava ke fakaiku ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí ki ha ngaahi mana.

ʻOku angamaheni ʻaki ʻi he ʻahó ni, ʻo hangē ko ia ʻi he kuonga ʻo ʻEtá, ke fie mamata ʻa e kakaí ki ha fakamoʻoni kimuʻa pea nau toki tui ki he ʻOtuá mo Hono mālohí. Ko e hā ʻokú ke ako mei he ʻEta 12:5–6 fekauʻaki mo e fakakaukau ko ʻení?

ʻI hoʻo lau ʻa e ʻEta 12, te ke ala tohiʻi ʻa e taimi kotoa pē ʻokú ke maʻu ai ʻa e foʻi lea ko e “tuí.” Fakakaukau ki he meʻa ʻoku akoʻi ʻe he meʻa takitaha fekauʻaki mo e tuí. ʻE ala tokoni ʻa e ngaahi fehuʻi pehení: Ko e hā ʻa e tui? ʻOku ʻuhinga nai ki he hā ke ngāue ʻaki ʻa e tuí? Ko e hā ʻa e ngaahi fua ʻo e tui kia Sīsū Kalaisí? Te mou lava foki ʻo lekooti hoʻomou ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi fakamoʻoni kuo mou maʻu “hili hono ʻahiʻahiʻi ʻo hoʻomou tuí” (ʻEta 12:6).

Vakai foki, Russell M. Nelson “Kuo Toetuʻu ʻa Kalaisi: ʻE Hiki e Ngaahi Moʻungá ʻi he Tui Kiate Iá,” Liahona, Mē 2021, 101–4.

Tuku ki he niʻihi kehé ke nau vahevahe, pea mo faiako ʻi ha taimi ʻe niʻihi. ʻOku ako lelei taha ʻa e kakaí ʻi he taimi ʻoku nau maʻu ai ha ngaahi faingamālie ke vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau akó pea naʻa mo faiako ʻi ha feituʻu pau. Tatau ai pē ʻi ʻapi pe ʻi he lotú, fakakaukau ke fakaʻatā ha niʻihi kehe, kau ai ʻa e toʻu tupú, ke nau akoʻi ha konga ʻo e lēsoní.

ʻEta 12:1–9, 28, 32

ʻOku ʻomi ʻe Sīsū Kalaisi kiate kitautolu “ha ʻamanaki ʻoku lelei angé.”

Makehe mei he ngaahi fakakaukau mahuʻinga fekauʻaki mo e tuí, ʻoku ʻi he ʻEta 12 ha ngaahi meʻa lahi fekauʻaki mo e ʻamanaki leleí. Tuku ke tataki hoʻomou akó ʻe he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e ngaahi ʻuhinga naʻe maʻu ʻe ʻEta ke “ʻamanaki [ai] ki ha maama ʻoku lelei angé”? (vakai, ʻEta 12:2–5).

  • Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo ha taula? Ko e hā ʻoku fai ʻe he ʻamanaki leleí ki ho laumālié ʻa ia ʻoku tatau mo e meʻa ʻoku fai ʻe ha taula ki ha vaká? (vakai, ʻEta 12:4).

  • Ko e hā ʻoku totonu ke tau ʻamanaki ki aí? (vakai, ʻEta 12:4; Molonai 7:41).

  • Kuo founga fēfē nai hano foaki atu ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí kiate koe ha “ha ʻamanaki ʻoku lelei angé”? (ʻEta 12:32).

Vakai foki, Molonai 7:40–41; Jeffrey R. Holland, “Ko Ha ʻAmanaki ʻoku Mālohi Haohaoa,” Liahona, Mē 2020, 81–84.

ʻEta 12:23–29

ʻĪmisi
fakaʻilonga seminelí
ʻE lava ʻe Sīsū Kalaisi ʻo liliu hoku vaivaí ke hoko ko e mālohinga.

ʻI he taimi ʻoku tau lau ai e ngaahi tohi mahuʻinga ʻa Molonaí, ʻoku faingofua leva ke ngalo naʻá ne hohaʻa ki heʻene “vaivai ʻi he tohí” mo ʻene manavasiʻi naʻa manukiʻi ʻe he kakaí ʻene ngaahi leá (vakai, ʻEta 12:23–25). Kapau kuó ke ongoʻi hohaʻa fekauʻaki mo hao vaivaiʻanga, lau fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻaʻia ʻa Molonaí—pea mo e tali ʻa e Fakamoʻuí—ʻi he ʻEta 12:23–29. Te ke lava foki ʻo fakalaulauloto ki ha taimi naʻe tokoniʻi ai koe ʻe Sīsū Kalaisi ke ke fakatokangaʻi ho vaivaí mo fakamālohia koe—neongo kapau naʻe ʻikai ke Ne toʻo kakato ia. Fakakaukau foki ki he ngaahi vaivai ʻokú ke lolotonga fefaʻuhi mo iá. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke ke fai ke maʻu e talaʻofa ʻa e Fakamoʻuí ke “liliu ʻa e ngaahi meʻa vaivaí [ke] mālohí”? (ʻEta 12:27).

Fakakaukau ke ke fakatotolo ʻi he ngaahi potufolofola ko ʻení ke ke ʻilo ʻa e founga hono maʻu ʻe ha niʻihi ʻi he folofolá ʻa e mālohí, tuʻunga ʻi he ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí:

Vakai foki, Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí, “ʻAloʻofá,” Gospel Library; “Ko e ʻEikí ko ʻEku Maama,” Ngaahi Himí, fika 45.

ʻEta 13:13–22; 14–15

ʻOku hanga ʻe hono fakasītuʻaʻi ʻo e kau palōfita ʻa e ʻEikí ʻo fokotuʻu au ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki fakalaumālie.

Ko e hoko ko ia ko e tuʻi ʻo e kakai Sēletí ʻi he hisitōliá, naʻe hoko ia ko ha tuʻunga fakatuʻutāmaki. Naʻe moʻoni ʻeni ʻia Kolianitomuli, he naʻe tokolahi ha “kau tangata mālohi … [naʻa] nau feinga ke fakaʻauha ia” (ʻEta 13:15–16). Fakatokangaʻi ange ʻi he ʻEta 13:15–22, ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Kolianitomuli ke maluʻi iá pea mo e meʻa naʻe faleʻi ange ʻe he palōfita ko ʻEtá ke ne faí. ‘I hoʻo lau e toenga ʻo e tohi ʻa ʻEtá, fakakaukau ki he ngaahi nunuʻa ʻo hono fakasītuʻaʻi e kau palōfitá. Ko e hā ʻoku hoko ki he kakaí ʻi he taimi ʻoku “[tuku] ai ʻe he Laumālie ʻo e ʻEikí ʻa ʻene fāinga mo kinautolú”? (ʻEta 15:19). Ko e hā nai ʻe fiemaʻu ai ʻe he ʻEikí koe ke ke ako mei he ngaahi fakamatala ko ʻení? Fakakaukau ki he meʻa te ke fai ke muimui ai ki Heʻene kau palōfitá.

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange, vakai ki he makasini Liahona ʻo e māhina ní mo e Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú.

Ngaahi Fakakaukau ki hono Akoʻi ʻo e Fānaú

ʻEta 12:6–22

Ko e tuí ko ha falala ki ha meʻa ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo mamata ki ai.

  • Fakakaukau ke tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau angimui atu “Ko e tuí ko [ha] ngaahi meʻa ia ʻoku ʻamanaki ki ai kae ʻikai mamata ki ai” mei he ʻEta 12:6. Te nau ala fiefia ke sio ki ha ngaahi fakatātā ʻoku hā ai e sīpinga ʻo e tuí ʻi he ʻEta 12:13–15, 19–21 (vakai, Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí, fika 78, 85 mo e peesi ʻekitivitī ki he uike ní). Tuku ke fakamatalaʻi ʻe hoʻo fānaú ʻa e meʻa ʻoku nau ʻilo fekauʻaki mo e talanoa takitaha. Ko ha ngaahi fehuʻi ʻeni ke tokoni ke mou aleaʻi ʻa e ngaahi sīpinga ko ʻeni ʻo e tuí:

    • Ko e hā naʻe ʻamanaki ki ai ʻa e kakai ko ʻení?

    • Naʻe ʻahiʻahiʻi fēfē nai ʻenau tuí?

    • Ko e hā naʻe hoko koeʻuhí ko ʻenau tuí?

    Te ke lava foki ʻo vahevahe hoʻo ngaahi aʻusia ʻi hoʻo tuí.

ʻEta 12:4, 32

ʻOku hangē ʻa e ʻamanaki leleí ko ha taula ki hoku laumālié.

  • Ke mahino ʻa e meʻa ʻoku akoʻi ʻe ʻEta 12:4 fekauʻaki mo e ʻamanaki leleí, te ke lava mo hoʻo fānaú ʻo sio ki ha fakatātā ʻo ha vaka mo ha taula. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ʻe he ngaahi vaká ʻa e taulá? Ko e hā ʻe hoko ki ha vaka ʻoku ʻikai hano taula? ʻI hoʻomou lau fakataha ʻa e ʻEta 12:4, talanoa ki he founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ʻamanaki leleí ʻo hangē ko e tokoniʻi ʻe he taulá ha vaká. Fakaafeʻi hoʻo fānaú ke nau tā ha fakatātā ʻo ha vaka mo ha taula koeʻuhí ke nau lava ʻo akoʻi ha niʻihi fekauʻaki mo e ʻamanaki leleí.

  • Kapau ʻoku fiemaʻu ʻe hoʻo fānaú ha ʻuhinga ʻo e ʻamanaki leleí, tokoni ke nau maʻu ha ʻuhinga ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá, “ʻAmanakí, ʻAmanaki Leleí” (Gospel Library). Fakatatau mo e ʻuhinga ko ʻení pea mo e ʻEta 12:4, 32, ko e hā ʻoku totonu ke tau ʻamanaki ki aí? (vakai foki, Molonai 7:40–42). Tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau fakakaukau ki ha ngaahi lea kehe ki he ʻamanakí fakataha mo ha ngaahi lea ʻoku fehangahangai hono ʻuhingá mo e ʻamanakí. Te mou lava foki ʻo fevahevaheʻaki ha ngaahi moʻoni ʻe niʻihi ʻo e ongoongoleleí ʻokú ne ʻoatu ha ʻamanaki lelei.

ʻEta 12:23–29

ʻE lava ke tokoniʻi au ʻe Sīsū Kalaisi ke u mālohi fakalaumālie.

  • ʻOku fehangahangai ʻa e fānaú he taimi ʻe niʻihi mo ha ngaahi tūkunga ʻa ia ʻoku nau ongoʻi vaivai ai, hangē ko ia naʻe hoko kia Molonaí. Tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau ʻiloʻi ʻa e ʻuhinga naʻe ongoʻi pehē ai ʻa Molonai ʻi he ʻEta 12:23–25, pea fehuʻi ange pe kuo nau maʻu nai ha ngaahi ongo tatau. Fakaafeʻi leva kinautolu ke nau lau ʻa e veesi 26–27 ke nau ʻiloʻi pe naʻe tokoniʻi fēfē nai ʻe he ʻEikí ʻa Molonaí.

  • Mahalo te ke ala fakaafeʻi hoʻo fānaú ke nau tā ha fakatātā ʻo ha faʻahinga meʻa ʻoku vaivai mo ha meʻa ʻoku mālohi. Pea te nau lava leva ʻo tānaki ki heʻenau fakatātaá ha ngaahi foʻi lea mo ha ngaahi kupuʻi lea ʻe niʻihi mei he ʻEta 12:23–29 ʻokú ne akoʻi kinautolu ki he founga ʻe lava ai ʻa e Fakamoʻuí ʻo liliu ʻa e vaivaí ko e mālohingá. Poupouʻi hoʻo fānaú ke nau fakakaukau ki ha vaivaiʻanga ʻoku nau maʻu pea kolea leva e tokoni ʻa e Fakamoʻuí ke nau mālohi ai. Te ke toe lava foki ʻo vahevahe ha aʻusia ʻi ha taimi naʻe tokoni atu ai ʻa e Fakamoʻuí ke ke mālohi feʻunga ke fai ha meʻa ʻoku faingataʻa.

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange, vakai ki he makasini Ko e Kaumeʻá ʻo e māhina ní.

ʻĪmisi
ko ʻEta ʻoku tūʻulutui ʻi he ngutu ʻo ha ʻana

Naʻe Fakaofo ʻa e Ngaahi Kikite ʻa ʻEtá, tā fakatātaaʻi ʻe Walter Rane

Paaki