Appendix

Paghanda sang Inyo Kabataan para sa Bilog-Kinabuhi nga Paglakat sa Dalan sang Kasugtanan sang Dios

Tungod Sia nagapalangga sa imo, nagasalig sa imo, kag nakahibalo sang imo potensyal, ang Amay nga Langitnon naghatag sa imo sang oportunidad agud buligan ang inyo kabataan nga magsulod kag magpadayon sa Iya dalan sang kasugtanan, ang dalan padulong sa kabuhi nga wala katapusan (tan-awa sa Doktrina kag mga Kasugtanan 68:25–28). Nagalakip ini sang pagbulig sa ila nga maghanda sa paghimo kag pagtipig sang sagrado nga mga kasugtanan, pareho sang kasugtanan sang bunyag kag mga kasugtanan nga ginahimo sa templo. Paagi sa sining mga kasugtanan, ibugkos sang inyo mga kabataan ang ila mga kaugalingon sa Manluluwas, nga si Jesucristo.

May madamo nga pamaagi nga ihanda ang inyo mga kabataan sa sining pagpanglakaton sa dalan sang kasugtanan, kag ang Amay nga Langitnon magabulig sa imo nga diskubrehon ang pinakamaayo nga paagi para mabuligan sila. Samtang nagapangayo ka sang inspirasyon, tandai nga indi tanan nga pagtuon nagakatabo sa naiskedyul nga mga leksyon. Ang matuod, kabahin sang nagapabaskog kaayo sang pagtuon sa panimalay amo ang oportunidad nga magtuon paagi sa ehemplo kag paagi sa ginagmay, simple nga tinion—ang klase nga natural nga nagakatabo sa adlaw-adlaw nga pagpangabuhi. Pareho nga ang pagsunod sa dalan sang kasugtanan isa ka sige-sige, bilog-kinabuhi nga proseso, amo man ang pagtuon parte sa dalan sang kasugtanan. (Tan-awa sa “Home and Family,” Teaching in the Savior’s Way [2022], 30–31.)

May madamo nga pamaagi sa paghanda sang imo kabataan para sa ila pagpanglakaton sa dalan sang kasugtanan sang Dios.

Sa idalom amo ang pila ka mga ideya nga mahimo magdala sang dugang nga inspirasyon. Makakita ka sang dugang nga mga ideya sa pagtudlo sang kabataan sa pangidaron sang Primary sa “Preparing Children for a Lifetime on God’s Covenant Path” sa Come, Follow Me—For Primary.

Bunyag kag Kompirmasyon

Gintudlo ni Nefi nga ang “gawang nga sa diin [kita] dapat magsulod” sa dalan sang kasugtanan “amo ang paghinulsol kag bunyag paagi sa tubig” (2 Nefi 31: 17). Ang imo pagpaninguha nga buligan ang imo kabataan sa paghanda para sa bunyag kag kompirmasyon mabakod nga magapahamtang sang ila mga tiil sa sina nga banas. Ang ining mga pagpaninguha nagasugod sa pagtudlo parte sa pagtuo kay Jesucristo kag paghinulsol. Nagalakip man ini sang pagtudlo kon paano naton ginapabakod ang aton mga kasugtanan sa bunyag paagi sa pag-ambit sang sakramento tagsa ka semana.

Ari ang pila ka mga balasahon nga makabulig sa imo: 2 Nefi 31 topics.ChurchofJesusChrist.org.

• Tagsa nga may eksperiyensya ka nga nagapabakod sang imo pagtuo sa Amay nga Langitnon kag kay Jesucristo, iistorya ini sa imo bata. Buligi sia nga maintiendihan nga ang pagtuo isa ka butang nga mahimo magbakod nga magbakod sa bilog nga kabuhi. Ano ang pila sa mga butang nga mahimo sang imo bata para magpatubo sang mas mabaskog nga pagtuo kay Jesucristo antes sia bunyagan?

• Kon ang imo bata makahimo sang sayop nga pagpili, mag-istorya sing masinadyahon parte sa dulot sang paghinulsol. Kag kon makahimo ka sang sayop nga pagpili, iistorya ang kalipay nga nagaabot kon maghinulsol ka. Magpamatuod nga tungod nag-antos si Jesucristo kag napatay para sa aton mga sala, ginhatagan Niya kita sang gahum nga magbag-o. Kon magpangayo sang kapatawaran ang imo bata, magpatawad nga halog sa buot kag sing malipayon.

• Sugiri ang imo bata parte sa imo bunyag. Magpakita sang mga litrato kag magpaambit sang mga handurawan. Iistorya kon ano ang imo nabatyagan, kon paano ka ginbuligan sang imo mga kasugtanan sa bunyag nga mas makilala si Jesucristo, kag kon paano ang mga ini nagabugay sa imo kabuhi. Paisoga ang imo bata sa pagpamangkot.

• Kon may bunyag sa inyo pamilya ukon sa inyo ward, dalha ang imo bata para magtan-aw. Hambali sing ululupod kon ano ang nakita kag nabatyagan ninyo sang imo bata. Kon mahimo, istoryaha ang tawo nga ginbunyagan kag magmapangkot pareho sang masunod: “Paano ka nakahimo sining desisyon? Paano ka naghanda?”

• Kon matalupangdan mo ang imo bata nga nagahimo sang iya ginpangako nga himuon, maghatag sang sinsero nga pagdayaw. Hambali sia nga ang pagtuman sang mga pangako nagabulig sa aton nga maghanda sa pagtipig sang mga kasugtanan nga ginahimo naton kon bunyagan kita. Ano ang aton ginapromisa sa Dios kon ginabunyagan kita? Ano ang Iya ginapromisa sa aton? (tan-awa sa Mosias 18:8–10, 13).

• Kon ikaw kag ang imo bata ulupod nga may sagrado nga eksperiyensya (pareho sang sa simbahan, samtang nagabasa sang balaan nga mga kasulatan, ukon samtang nagaserbisyo sa iban), iistorya sa iya ang imo espirituhanon nga mga nabatyagan ukon mga impresyon. Agdaha ang imo bata nga iistorya ang iya nabatyagan. Tandai ang lainlain nga mga paagi nga nagapakighambal ang Espiritu sa mga tawo, lakip na ang pamaagi nga nagapakighambal Sia sa imo sing personal. Buligi ang imo bata nga kilalahon ang tinion nga mahimo nga nagakaeksperiyensyahan niya ang impluwensya sang Balaan nga Espiritu.

• Hambali kon paano ang pagkamiyembro sang Ang Simbahan ni Jesucristo sang mga Santos sa Ulihing mga Adlaw nagabugay sa imo? Paano ka mas nagalapit sa Amay nga Langitnon kag kay Jesuscristo samtang nagaserbisyo ka sa iban kag samtang ginaserbisyohan ka sang iban? Buligi ang imo bata nga magpamensar sang mga paagi nga magserbisyo kag magpabakod sa iban bilang miyembro sang Simbahan.

• Himoa ang sakramento nga sagrado kag malipayon nga tion sa inyo pamilya. Buligi ang imo bata nga magplano sang mga paagi nga magtutok kay Jesucristo sa oras sang sakramento. Paano naton ipakita nga ang sakramento sagrado para sa aton?

• Ang Abyan nga magasin masami may dala nga mga balasahon, mga istorya, kag mga hilimuon para buligan ang mga bata nga maghanda sa bunyag kag kompirmasyon. Papilia ang imo bata sang gusto niya basahon upod sa imo.  

  

  Gintudlo ni Nefi nga ang “gawang nga sa diin [kita] dapat magsulod” sa dalan sang kasugtanan “amo ang paghinulsol kag bunyag paagi sa tubig” (2 Nefi 31: 17).

Pagtudlo sang Inyo Kabataan parte sa Priesthood

Ang priesthood amo ang awtoridad kag gahum sang Dios kon sa diin Iya ginabugayan ang Iya kabataan. Ang priesthood sang Dios ari sa kalibutan sa karon sa Ang Simbahan ni Jesucristo sang mga Santos sa Ulihing mga Adlaw. Ang tanan nga mga miyembro sang Simbahan nga nagatuman sang ila mga kasugtanan ginabugayan sang gahum sang priesthood sang Dios sa ila mga panimalay para pabakuron sila kag ang ila mga pamilya ChurchofJesusChrist.org. Ang ining gahum magabulig sa mga miyembro sa paghimo sang buluhaton sang Dios para sa kaluwasan kag pangkahitaasan sa ila personal nga mga kabuhi kag mga pamilya.

Ginabaton naton ang mga ordinansa paagi sa awtoridad sang priesthood. Kon ang mga lalaki kag babayi nagaalagad sa mga calling sa Simbahan, ginahimo nila ini upod ang awtoridad sang priesthood, sa idalom sang direksyon sang mga nagakapot sang mga yabi sang priesthood. Ang tanan nga anak sang Amay nga Langitnon—ang Iya mga anak nga lalaki kag Iya mga anak nga babayi—pagabugayan samtang mas nagadako ang ila pag-intiendi parte sa priesthood.

Para magtuon sing dugang parte sa priesthood, tan-awa sa Russell M. Nelson, “Espirituhanon nga mga Manggad,” Liahona, Nob. 2019, 76–79.

• Himoa ang mga ordinansa sang priesthood nga dalayon nga parte sang inyo kabuhi sa pamilya. Halimbawa, buligi ang imo bata nga maghanda sa espirituhanon para sa sakramento kada semana. Paisoga ang imo bata nga magpangayo sang bendisyon sang priesthood kon sia nagamasakit ukon nagakinahanglan sang kaumpawan ukon direksyon. Himoa nga batasan ang pagpakita sang mga pamaagi nga ginabugayan sang Ginuo ang inyo pamilya paagi sa gahum sang priesthood.

• Samtang ululupod ninyo nga ginabasa ang balaan nga mga kasulatan, bantayi ang mga oportunidad para hambalan kon paano ginabugayan sang Dios ang mga tawo paagi sa Iya gahum. Iistorya ang imo kaugalingon nga mga eksperiyensya sang ginbugayan ka sang Dios paagi sa Iya priesthood.  

• Tudloi ang imo bata nga pagkatapos sang bunyag, mahimo niya mabaton ang gahum sang priesthood paagi sa pagtuman sang kasugtanan sa bunyag. Rebyuha sing ululupod ang mensahe ni Pangulong Russell M. Nelson nga “Espirituhanon nga mga Manggad” (Liahona, Nob. 2019, 76–79). Sugiri ang imo bata kon paano ang mga ordinansa sang priesthood nagdala sang gahum sa imo kabuhi. Para sa listahan sang pamaagi nga ginabugayan kita paagi sa gahum sang priesthood, tan-awa sa General Handbook, 3.5.

• Hambali ang pamangkot nga “Daw ano ang alagad sang Ginuo?” Basaha sing ululupod ang Doktrina kag mga Kasugtanan 121:36–42, kag pangitaa ang mga sabat. Tagsa nga matalupangdan mo ang imo bata (ukon ang iban nga tawo) nga nagagamit sang isa ka prinsipyo ukon kinaiya sa sining mga bersikulo, sambita ini.

• Kon ginagamit mo ukon sang imo bata ang mga yabi para magbukas sang pwertahan ukon magpaandar sang salakyan, hatagi sang tion nga ikumparar ina nga mga yabi sa mga yabi nga ginakaptan sang mga lider sang priesthood.   Ano ang “ginabuksan” ukon “ginasugdan” sang mga yabi sang priesthood para sa aton?   ChurchofJesusChrist.org 

• Kon ginaset apart ka para sa isa ka calling, hagara ang imo bata nga magtan-aw, kon posible. Tugoti ang imo bata nga makita ka nga nagatuman sang imo calling. Pwede ka man gani magpangita sang nagakabagay nga mga paagi nga makabulig sia sa imo. Ilaragway kon paano mo nabatyagan ang gahum sang Ginuo sa imo calling.

Pagkadto sa Templo—Mga Bunyag kag Kompirmasyon para sa Patay

Ang mga templo kabahin sang plano sang Amay nga Langitnon para sa Iya kabataan. Sa mga templo, nagahimo kita sang sagrado nga mga kasugtanan upod sa Amay nga Langitnon samtang nagapartisipar kita sa sagrado nga mga ordinansa, nga tanan nagatudlo padulong kay Jesucristo. Ang Amay nga Langitnon nagtigana sang paagi nga ang tanan Niya nga mga kabataan makahimo sang mga kasugtanan kag makapartisipar sa mga ordinansa, lakip na ang mga wala makabaton sang mga ini sa sini nga kabuhi. Sa pagsugod sang tuig nga mag-12 anyos na sia, ang imo bata hustuhan na nga mabunyagan kag makumpirma sa templo para sa napatay na nga mga katigulangan.

  temples.ChurchofJesusChrist.org 

• Magkadto sa templo pirme kon itugot sang inyo sirkumstansya. Iistorya sa imo bata kon ngaa nagakadto ka kag kon paano ka ginabuligan sang templo nga makabatyag nga mas malapit sa Amay nga Langitnon kag kay Jesucristo.

• Rebyuha kag hambali ang mga pamangkot para sa rekomendasyon sa pagsulod templo sing ululupod. Iistorya sa imo bata kon ano ang nagakatabo sa interbyu para sa rekomendasyon sa pagsulod sa templo. Ipaambit kon ngaa importante sa imo nga may rekomendasyon para magsulod sa templo.

• Basaha sing ululupod ang Malaquias 4:6. Hambali kon paano ang inyo mga tagipusuon maliso sa inyo mga katigulangan. Tun-i sing dugang ang parte sa inyo mga katigulangan paagi sa pagtuon sang inyo family history sing ululupod sa FamilySearch.org FamilySearch.org. Magpangita sang mga kaparyentihan nga kinahanglan bunyagan kag kumpirmahan. Ang ward temple and family history consultant sarang makabulig sa inyo.

Pagbaton sang Bendisyon sang Patriarka

Ang bendisyon sang patriarka sarang nga mangin halinan sang giya, kasulhay, kag inspirasyon. Nagaunod ini sang personal nga laygay halin sa Amay nga Langitnon para sa aton kag nagabulig sa aton nga maintiendihan ang aton wala katapusan nga pagkatawo kag katuyuan. Buligi ang imo bata nga maghanda sa pagbaton sang bendisyon sang patriarka paagi sa pagtudlo sa iya sang kahulugan kag sagrado nga kinaiya sang mga bendisyon sang patriarka.

  topics.ChurchofJesusChrist.org 

• Iistorya sa imo bata ang imo eksperiyensya sa pagbaton sang bendisyon sang patriarka. Pwede mo iistorya kon paano ka naghanda para magbaton sini, kon paano ka sini nabuligan nga mas maglapit sa Dios, kag kon paano mo ginagamit ang bendisyon sa imo kabuhi. Pwede mo man hagaron ang imo bata nga makighambal sa iban nga mga miyembro sang pamilya nga nakabaton na sang ila mga bendisyon sang patriarka.

• Kon may mga katigulangan ka nga nakabaton na sang mga bendisyon sang patriarka, basi makainspirar nga basahon ang pila sang mga ini upod ang imo bata. Para magpangayo sang mga bendisyon sang patriarka sang mga katigulangan nga patay na, mag-log in sa ChurchofJesusChrist.org, i-klik ang account icon sa naibabaw nga kanto sa tuo sang screen, kag pilion ang “Bendisyon sang Patriarka.”

• Pagkatapos nga mabaton sang imo bata ang bendisyon sang patriarka, hagara ang bisan sin-o nga miyembro sang pamilya nga ara para irekord ang ila mga nabatyagan kag iistorya ini sa imo bata.

Pagkadto sa Templo—ang Endowment

Gusto sang Dios nga hatagan, ukon bugayan, ang tanan Niya nga kabataan sang “gahum halin sa kahitaasan” (Doktrina kag mga Kasugtanan 95:8). Nagakadto kita sa templo para magbaton sang aton kaugalingon nga endowment sing makaisa, pero ang mga kasugtanan nga aton ginahimo upod sa Dios kag ang espirituhanon nga gahum nga Iya ginahatag sa aton bilang kabahin sang endowment mahimo nga magbugay sa aton adlaw-adlaw sa aton mga kabuhi.

  temples.ChurchofJesusChrist.org 

• Magbutang sang litrato sang templo sa inyo puluy-an. Sugiri ang imo bata parte sa mga balatyagon nga imo nabatyagan sa sulod sang templo. Hambali pirme ang parte sa imo pagpalangga sa Ginuo kag sa Iya balay kag sa mga kasugtanan nga imo ginhimo didto.

• Tun-i sing ululupod temples.ChurchofJesusChrist.org.   Tugoti ang imo bata nga magpamangkot parte sa templo.  

• Samtang nagapartisipar kamo sang imo bata ukon nagasaksi sang iban pa nga mga ordinansa (pareho sang sakramento ukon pagbendisyon sa pagpang-ayo), hatagi sang tiyempo nga hambalan ang simbolismo nga ara sa ordinansa. Ano ang ginarepresentar sang nga simbolo? Paano ang mga ini nagapamatuod parte kay Jesucristo? Makabulig ini sa imo bata nga maghanda sa pagbinagbinag sang simboliko nga kahulugan sang mga ordinansa sang templo, nga nagapamatuod man parte kay Jesucristo.

• Buligi ang imo bata nga matalupangdan kon paano niya ginatuman ang kasugtanan sa bunyag nga ginalaragway sa Mosias 18:8–10, 13. Buligi man ang imo bata nga matalupangdan kon paano sia ginabugayan sang Ginuo. Patuboa ang kompiyansa sang imo bata sa iya abilidad sa pagtuman sang mga kasugtanan.

• Hambali sing hilway kag pirme kon paano nakabulig ang imo mga kasugtanan sa templo sa imo mga pagpili kag nagabulig sa imo nga mangin mas malapit kay Jesucristo.  

Pag-alagad sa Misyon

Si Elder David A. Bednar nagtudlo: “Ang solo nga pinakaimportante nga butang nga imo mahimo para maghanda sa pagserbisyo amo ang mangin isa ka misyonero antes ka pa maglakat sa misyon. … Ang isyu indi ang paglakat sa misyon; kundi, ang isyu amo ang mangin misyonero kag mag-alagad sa bilog naton nga kabuhi sa bug-os naton nga tagipusuon, ikasarang, panghunahuna, kag kusog. … Nagahanda ka para sa bilog-kinabuhi nga pangmisyonaryo nga buluhaton” (“Becoming a Missionary,” Liahona, Nob. 2005, 45–46). Ang mga eksperiyensya sang imo bata nga mangin misyonero magabugay sa iya sa wala katapusan, indi lamang sa tion nga nagaalagad sia bilang misyonero.

Para magtuon sing dugang, tan-awa sa Russell M. Nelson, “Pagwali sang Ebanghelyo sang Paghidaet,” Liahona, Mayo 2022, 6–7; M. Russell Ballard, “Ang Pagserbisyo sa Misyon Nagbugay sang Akon Kabuhi sa Katubtuban,” Liahona, Mayo 2022, 8–10 ChurchofJesusChrist.org.

• Ipakita kon paano ipaambit ang ebanghelyo sa natural nga pamaagi. Magbantay pirme sa mga oportunidad nga magpaambit sa iban sang imo mga nabatyagan parte sa Amay nga Langitnon kag sa Manluluwas kag sang mga bugay nga imo nabaton bilang miyembro sang Iya Simbahan. Hagara ang iban nga mag-entra sa inyo pang-Simbahan kag pang-pamilya nga mga aktibidades.

• Magpangita sang mga oportunidad para makaistorya ang imo pamilya sa mga misyonero. Hagara sila nga tudloan ang inyo mga abyan, ukon magtanyag nga tudloan nila ang mga tawo sa inyo balay. Pamangkuta ang mga misyonero parte sa ila mga eksperiyensya kag kon paano ang pag-alagad sa misyon nagabulig sa ila nga mangin mas malapit kay Jesucristo. Pamangkuta man sila kon ano ang ila ginhimo (ukon kuntani ila ginhimo) para maghanda nga mangin mga misyonero.

• Kon nag-alagad ka na sa misyon, mag-istorya sing hilway kag pirme parte sa imo mga eksperiyensya. Ukon hagara ang mga abyan ukon mga miyembro sang pamilya nga nagserbe na sa misyon nga mag-istorya parte sa ila mga inagihan. Pwede man ninyo hambalan ang mga paagi nga nagpaambit ka sang ebanghelyo sa iban sa bilog mo nga kabuhi. Buligi ang imo bata nga magpamensar sang mga paagi nga pwede niya ipaambit ang ebanghelyo.

• Hatagi ang imo bata sang mga oportunidad nga magtudlo sa inyo pamilya sang mga prinsipyo sang ebanghelyo. Mahimo man nga maghanas ang imo bata sa pagpaambit sang iya mga ginapatihan sa iban. Halimbawa, pwede ninyo hambalan ang mga pamangkot pareho sang “Paano naton ipakilala ang Libro ni Mormon sa tawo nga wala pa makabati parte sini?” ukon “Paano naton ilaragway ang kakinahanglan sang Manluluwas sa tawo nga indi Kristiyano?”

• Buligi ang imo bata nga mangin komportable sa pag-istorya sa mga tawo. Ano ang pila ka maayo nga pamaagi sa pagsugod sang pag-istoryahanay? Paisoga ang imo bata nga tun-an kon paano mamati sa ihambal sang iban, intiendihon kon ano ang ara sa ila mga tagipusuon, kag magpaambit sang mga kamatuoran sang ebanghelyo nga mahimo magbugay sa ila mga kabuhi.

• Magpangita sang mga oportunidad para sa imo bata nga magtuon parte sa iban nga mga kultura kag mga ginapatihan. Buligi sia nga kilalahon kag respetuhon ang maayo kag matuod nga mga prinsipyo sa mga ginapatihan sang iban.

Pagkadto sa Templo— Pagselyo

Sa templo, ang bana kag asawa mahimo nga makasal para sa wala katapusan. Nagakatabo ini sa ordinansa nga ginatawag sealing (pagselyo). Bisan pa nga ang ining ordinansa tinuig pa antes matabo sa imo bata, ang ginagmay, simple, sige-sige nga mga butang nga ginahimo ninyo sing ululupod sa sinang tinuig makabulig sa iya sa paghanda para sa sining matahum nga bugay.

  topics.ChurchofJesusChrist.org 

• Basaha sing ululupod ang “Ang Panimalay: Isa ka Proklamasyon sa Kalibutan” sa ChurchofJesusChrist.org. Ano ang ginatudlo sining proklamasyon parte sa kalipay sa kabuhi sa pamilya kag parte sa madinalag-on nga mga pag-asawahay? Upod ang imo bata, magpili sang isa ka prinsipyo nga nalista sa proklamasyon para tun-an. Pwede ninyo pangitaon ang balaan nga mga kasulatan nga may kaangtanan sa sinang prinsipyo sa Guide to the Scriptures. Pwede man kamo magpahamtang sang mga lalab-uton nga ipangabuhi ina nga prinsipyo sing mas maayo sa inyo pamilya. Samtang ginatrabaho ninyo ang inyo mga lalab-uton, hambali sing ululupod ang epekto sang pagpangabuhi sina nga prinsipyo sa inyo pangabuhi sa pamilya.

• Kon ikaw kasado, magmangin bukas sa imo bata parte sa mga butang nga pamatyag mo ginahimo ninyo sing maayo bilang mag-asawa, ang mga butang nga inyo nagakatun-an, kag ang mga bagay nga ginatinguhaan ninyo nga panamion pa gid. Kon kamo sang imo asawa (ukon bana) naselyohan sa templo, ipakita sa inyo bata paagi sa ehemplo kon paano ninyo ginatinguhaan nga tumanon ang inyo mga kasugtanan sa isa kag isa kag upod sa Ginuo. Istoryahi ang imo bata kon paano ninyo ginatinguhaan nga himuon ang Amay nga Langitnon kag ang Manluluwas nga sentro sang inyo relasyon kag kon paano Niya kamo ginabuligan.

• Kon kinahanglan himuon ang mga desisyon sa pamilya, maghiwat sang pangpamilya nga mga konseho kag mga paghinambalanay. Seguroha nga ang mga opinyon sang tanan nga mga miyembro sang pamilya ginapamatian kag ginahatagan bili. Gamita ining mga diskusyon bilang oportunidad para ipakita ang maayo nga komunikasyon kag kaayo sa mga relasyon sa pamilya, bisan pa nga indi palareho ang panan-awan sang tagsa-tagsa.

• Kon may indi pag-intiendihanay ukon kagamo sa pamilya, magpakita sang pagpasensya kag kaluoy. Buligi ang imo bata nga makita kon paano ang pag-atubang sang pag-inaway sa Cristohanon nga pamaagi makabulig nga maghanda sa iya para sa malipayon nga pag-asawahay. Basaha sing ululupod ang Doktrina kag mga Kasugtanan 121:41–42, kag hambali kon paano magamit sa pag-asawahay ang mga prinsipyo sa sining mga bersikulo.