Ako Lea Faka-Pilitāniá
Fakamatala Fakalahí: Ngaahi Lea Lahi Ange


“Fakamatala Fakalahí: Ngaahi Lea Lahi Ange,” EnglishConnect 2 maʻá e Kau Akó (2022)

“Ngaahi Lea Lahi Ange,” EnglishConnect 2 maʻá e Kau Akó

ʻĪmisi
kakai lalahi kei talavou ʻe toko tolu ʻoku nau pōtalanoa

Appendix

Additional Vocabulary

Fakamatala Fakalahí: Ngaahi Lea Lahi Ange

Parts of Speech

Ngaahi Konga ʻo e Leá

adjectives

ngaahi hoanauná

adverbs

ngaahi hoaveapé

nouns

ngaahi nauná

prepositions

ngaahi takinauná

pronouns

ngaahi fetonginauná

verbs

ngaahi veapé

Numbers

Nōmipa

0 – zero

1 – one

1st – first

2 – two

2nd – second

3 – three

3rd – third

4 – four

4th – fourth

5 – five

5th – fifth

6 – six

6th – sixth

7 – seven

7th – seventh

8 – eight

8th – eighth

9 – nine

9th – ninth

10 – ten

10th – tenth

11 – eleven

11th – eleventh

12 – twelve

12th – twelfth

13 – thirteen

13th – thirteenth

14 – fourteen

14th – fourteenth

15 – fifteen

15th – fifteenth

16 – sixteen

16th – sixteenth

17 – seventeen

17th – seventeenth

18 – eighteen

18th – eighteenth

19 – nineteen

19th – nineteenth

20 – twenty

20th – twentieth

21 – twenty-one

21st – twenty-first

30 – thirty

30th – thirtieth

31 – thirty-one

31st – thirty-first

40 – forty

40th – fortieth

41 – forty-one

41st – forty-first

50 – fifty

50th – fiftieth

51 – fifty-one

51st – fifty-first

60 – sixty

60th – sixtieth

61 – sixty-one

61st – sixty-first

70 – seventy

70th – seventieth

71 – seventy-one

71st – seventy-first

80 – eighty

80th – eightieth

81 – eighty-one

81st – eighty-first

90 – ninety

90th – ninetieth

91 – ninety-one

91st – ninety-first

100 – one hundred

100th – one hundredth

1,000 – one thousand

10,000 – ten thousand

1,000,000 – one million

Months

Ngaahi Māhiná

January

Sānuali

February

Fēpueli

March

Māʻasi

April

ʻEpeleli

May

June

Sune

July

Siulai

August

ʻAokosi

September

Sepitema

October

ʻOkatopa

November

Nōvema

December

Tīsema

Days of the Week

Ngaahi ʻAho ʻo e Uiké

Sunday

Sāpate

Monday

Mōnite

Tuesday

Tūsite

Wednesday

Pulelulu

Thursday

Tuʻapulelulu

Friday

Falaite

Saturday

Tokonaki

Colors

Ngaahi Lanú

Black

ʻUliʻuli

Blue

Pulū

Gray

Lanu Kulei

Green

Lanu Mata

Orange

Lanu Moli

Pink

Lanu Pingikī

Purple

Lanu Vāleti

Red

Lanu Kulokula

White

Hinehina

Yellow

Lanu Engeenga

Times

Ngaahi taimi

7:00 a.m.

7:00 a.m.

8:00 p.m.

8:00 p.m.

noon

hoʻatā

midnight

tuʻuapō

ten o’clock

hoko e hongofulú

Family Nouns

Ngaahi Nauna Fakafāmilí

wife/wives

uaifi/ngaahi uaifi

husband/husbands

husepāniti/ngaahi husepāniti

spouse/spouses

mali/ngaahi mali

mother (mom)/mothers

fineʻeiki (faʻē)/ngaahi faʻeé

stepmother (stepmom)/stepmothers

mali ua ʻo e tamaí (mali ua ʻo e tamaí)/mali ua mo e tolu ʻo e tamaí

mother-in-law/mothers-in-law

faʻē ʻi he fono/ngaahi faʻē ʻi he fono

father (dad)/fathers

tangataʻeiki (tamai)/ngaahi tamai

stepfather (stepdad)/stepfathers

mali ua ʻo e faʻeé (mali ua ʻo e faʻeé)/mali ua mo e tolu ʻo e faʻeé

father-in-law/fathers-in-law

tamai ʻi he fono/ngaahi tamai ʻi he fono

parent/parents

ongomātuʻa/mātuʻa

sister/sisters

tuofefine/tuofāfine

stepsister/stepsisters

stepsister/stepsisters

brother/brothers

tokoua/fanga tokoua

stepbrother/stepbrothers

stepbrother/stepbrothers

daughter/daughters

ʻofefine/ngaahi ʻofefine

sibling/siblings

fanga tokoua mo e tuongaʻane/fanga tokoua mo e tuongaʻane

son/sons

foha/ngaahi foha

child/children

fānau/fānau

grandmother (grandma)/grandmothers

kuifefine (kuifefine)/fanga kuifefine

grandfather (grandpa)/grandfathers

kuitangata (kuitangata)fanga kuitangata

grandparent/grandparents

kui/fanga kui

aunt/aunts

mehikitanga/fanga mehikitanga

uncle/uncles

faʻētangata/fanga faʻētangata

niece/nieces

fakafotu/ngaahi fakafotu

nephew/nephews

ʻilamutu/fanga ʻilamutu

cousin/cousins

tokoua ʻaki/kāinga

Body Parts

Ngaahi Kongokonga ʻo e Sinó

ankle/ankles

kiaʻi vaʻe/ongo kiaʻi vaʻe

arm/arms

nima/ongo nima (arms)

back

tuʻa

ear/ears

telinga/ongo telinga

eye/eyes

mata/ongo mata

finger/fingers

tuhu/ʻuluʻulu tuhu

foot/feet

vaʻe/ongo vaʻe

hand/hands

nima/ongo nima (hands)

head

ʻulu

knee/knees

tui/ongo tui

leg/legs

vaʻe/ongo vaʻe

mouth

ngutú

nose

ihu

neck

kia

shoulder/shoulders

uma/ongo uma

toe/toes

louhiʻi vaʻe

tooth/teeth

nifo/ngaahi foʻi nifo

wrist/wrists

kiaʻi nima/ongo kiaʻi nima

Prepositions

Ngaahi Takinauná

above

ʻolunga

across from

hanga mai mei he

at

ʻi

behind

ʻi mui

below

lalo

between

ʻi he vahaʻa

in front of

ʻi muʻa ʻi he

in

ʻi he (in)

near

ofi

next to

tafaʻaki ʻo e

on

ʻi he (on)

over

mei he

to the left of

ki he toʻohemá

to the right of

ki he toʻomataʻú

under

ʻi lalo ʻi he

Pronouns and Possessive Adjectives

Fetonginauná mo e Ngaahi Hoanauná

Subject Pronoun
Sapuseki Fetonginauna

Object Pronoun
ʻOpuseki Fetonginauna

Possessive Adjective
Hoanauna

Subject Pronoun
Sapuseki Fetonginauna

Example:

I am happy.

ʻOku ou fiefia.

Object Pronoun
ʻOpuseki Fetonginauna

Example:

Ann is bigger than me.

ʻOku lahi ange ʻa ʻAna ʻiate au.

Possessive Adjective
Hoanauna

Example:

My name is Tom.

Ko hoku hingoá ko Tomu.

Subject Pronoun
Sapuseki Fetonginauna

I

Object Pronoun
ʻOpuseki Fetonginauna

me

Possessive Adjective
Hoanauna

my

Subject Pronoun
Sapuseki Fetonginauna

you

Object Pronoun
ʻOpuseki Fetonginauna

you

Possessive Adjective
Hoanauna

your

Subject Pronoun
Sapuseki Fetonginauna

we

Object Pronoun
ʻOpuseki Fetonginauna

us

Possessive Adjective
Hoanauna

our

Subject Pronoun
Sapuseki Fetonginauna

he

Object Pronoun
ʻOpuseki Fetonginauna

him

Possessive Adjective
Hoanauna

his

Subject Pronoun
Sapuseki Fetonginauna

she

Object Pronoun
ʻOpuseki Fetonginauna

her

Possessive Adjective
Hoanauna

her

Subject Pronoun
Sapuseki Fetonginauna

it

Object Pronoun
ʻOpuseki Fetonginauna

it

Possessive Adjective
Hoanauna

its

Subject Pronoun
Sapuseki Fetonginauna

they

Object Pronoun
ʻOpuseki Fetonginauna

them

Possessive Adjective
Hoanauna

their

Currency

Paʻanga Fakafonuá

A$

Paʻanga ʻAositelēliá

C$

Paʻanga Kānatá

MX$

Peso ʻa Mekisikoú

R$

Liale ʻa Palāsilá

US$

Paʻanga ʻAmeliká

paʻanga ʻiulope

¥

ʻIeni ʻa Siapaní

£

paʻanga siliva

¥

paʻanga siaina

R

Lani ʻa Saute ʻAfiliká

Paaki