Ako Lea Faka-Pilitāniá
Fakamatala Fakalahí: Lisi ʻo e Ngaahi Lea ʻi he Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Akó


“Fakamatala Fakalahí: Lisi ʻo e Ngaahi Lea ʻi he Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Akó,” EnglishConnect 2 maʻá e Kau Akó (2022)

“Lisi ʻo e Ngaahi Lea,” EnglishConnect 2 Maʻá e Kau Akó

Appendix

Principles of Learning Glossary

Lisi ʻo e Ngaahi Lea ʻi he Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Akó

Agency

Tauʻatāina ke Filí: ʻI heʻetau hoko ko e fānau ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau maʻu e tauʻatāina ke filí, pe mālohi, ke fakahoko ʻetau ngaahi fakakaukaú. Te tau lava ʻo fili ʻa e meʻa ʻoku tau tui ki aí, meʻa ʻoku tau faí, mo e tuʻunga te tau aʻusiá.

“Ko e tauʻatāina ke filí ko e ivi malava mo e faingamālie ia ʻoku foaki mai ʻe he ʻOtuá ke tau fili mo ngāue maʻatautolu” (Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí, “Tauʻatāina ke Filí mo e ʻEkeʻi Meiate Kita ʻa e Meʻa Ke Fai pe Taʻe Faí,” ChurchofJesusChrist.org).

“Koeʻuhí ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate koe, naʻá Ne ʻoatu e tauʻatāina ke filí, pe ko e tauʻatāina ke fakahoko ha ngaahi fakakaukaú. ʻOku fakaʻatā ʻe he tauʻatāina ke filí ke ke fakahoko ha ngaahi fili lelei ʻoku iku ki he fiefiá; ʻokú ne ʻai foki ke ke haʻisia ki he ngaahi fili ʻoku koví, ʻa ia ʻoku iku ki he mamahi he taimi pē ko iá pe ʻe hoko mai ʻamui. He ʻikai kau ʻa e ʻOtuá ʻi hoʻo ngaahi filí; te Ne fakaʻatā ke ke fili pē maʻau pea ako mei he ngaahi nunuʻá. Ka ʻokú Ne ʻomi ʻa e tokoni taupotu taha ke ikunaʻi e ngaahi fehalākí mo e angahalá—’a e mālohi faifakamoʻui ʻo Sīsū Kalaisí. Tatau ai pē pe ko e hā hono kovi hoʻo ngaahi tūkungá pe ko e hā e lahi ʻo e ngaahi fili hala kuó ke fakahokó, te ke lava maʻu pē ʻo fili ke liliu pea maʻu ha nonga ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi” (“God Is There for You,” ComeuntoChrist.org).

Agent

Fakafofonga: Ko e fakafofongá ko ha tokotaha ia ʻokú ne malava pe maʻu e mālohi ke ngāue maʻana pē. ʻI heʻetau hoko ko e fānau ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau hoko ko e kau fakafofonga; ʻoku tau maʻu e tauʻatāina ke filí, pe mālohi, ke fakahoko ʻetau ngaahi fakakaukaú. Te tau lava ʻo fili ʻa e meʻa ʻoku tau tui ki aí, meʻa ʻoku tau faí, mo e tuʻunga te tau aʻusiá.

Bible

Tohi Tapú: “Ko e Tohi Tapú ko ha tohi toputapu ia ʻoku ʻi ai e folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku akoʻi ʻe he ngaahi peesi ʻo e Tohi Tapú, ʻoku ʻikai teitei tuku e ʻofa ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú. …ʻOku tokoni e muimui ki he ngaahi akonaki ʻi he Tohi Tapú ke tau ʻiloʻi ko hai ʻa e ʻOtuá … mo maʻu ha mahino lelei ange ki he founga ʻokú Ne finangalo ke tau moʻui aí. …”

“Ko Sīsū Kalaisí ko e ʻAlo ia ʻo e ʻOtuá ne hāʻele mai ki māmani ke fakahaofi kitautolu mei he angahalá, loto-mamahí, tuenoá, mamahí, mo ha ngaahi meʻa lahi ange. Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ha ngaahi lēsoni fakaʻofoʻofa fekauʻaki mo e ngāue tokoní mo e ʻofá pea fakahoko ha ngaahi mana lahi lolotonga ʻEne ʻi he māmaní. ʻOku tau lava ʻo lau ʻi he Tohi Tapú ʻa e ngaahi talanoa ko ʻení, pea kamata ke ʻiloʻi e founga te tau lava ai ʻo ikunaʻi e ngaahi meʻa faingataʻá ʻi he tokoni ‘a Sīsuú” (“What Is the Holy Bible?,” ComeuntoChrist.org).

Book of Mormon

Tohi ʻa Molomoná: “ʻOku ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻa e ngaahi tohi toputapu mei he kau muimui ‘o Sīsuú. Hangē pē ko e folofola ʻa e ʻOtuá kia Mōsese mo Noa ʻi he Tohi Tapú, naʻá Ne folofola foki ki he kakai ʻi he ongo ʻAmeliká. Ko e kau tangatá ni, ne ui ko e kau palōfitá, naʻa nau tohi e folofola ʻa e ʻOtuá. Naʻe faifai pea fakatahaʻi ʻenau ngaahi tohí ki ha tohi pē ʻe taha, ʻe ha palōfita ko Molomona. …

“Ko e Tohi ʻa Molomoná ko ha fakamoʻoni ia ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi he kotoa ʻEne fānaú pea ʻokú Ne kau ʻi heʻenau moʻuí. ʻOku hoko ia ko ha fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni ʻi he Tohi Tapú pea ki he tuʻunga fakalangi mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí” (“What Is the Book of Mormon?,” ComeuntoChrist.org).

Doctrine and Covenants

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá: “Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ko ha tohi folofola ia ʻoku ʻi ai e ngaahi fakahā mei he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, pea ki ha kau palōfita kehe ‘e ni’ihi ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. ʻOku makehe ia ʻi he folofolá he ʻoku ʻikai ko ha liliu ia ʻo e ngaahi tohi fakakuonga muʻá.

“Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ko e taha ia ʻo e ngaahi tohi folofola ʻe fā ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní (ko e tolu kehé ko e Tohi Tapú, Tohi ʻa Molomoná, mo e Mataʻitofe Mahuʻingá)” (Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí, “Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá,” ChurchofJesusChrist.org).

Faith

Tuí: “Ko e tuí ko ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ngāue mo e mālohi. Ko e taimi pē ʻoku tau ngāueʻi ai ha taumuʻa mahuʻinga, ʻoku tau ngāue ʻaki ʻa e tuí. ʻOku tau fakahaaʻi ʻetau ʻamanaki lelei ki ha meʻa ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo sio ki ai. …”

“ʻOku ʻuhinga ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí ke falala kakato kiate Ia—ʻo falala ki Hono mālohí, potó, mo e ʻofa taʻe fakangatangatá. ʻOku kau ai e tui ki Heʻene ngaahi akonakí. ʻOku ʻuhinga ia ke tui neongo ʻoku ʻikai mahino kiate kitautolu ʻa e meʻa kotoa pē, ka ʻoku mahino ia kiate Ia. Koeʻuhí kuó Ne ʻosi aʻusia ʻetau ngaahi mamahí, ngaahi faingataʻaʻiá, mo e ngaahi vaivaí, ʻokú Ne ʻafioʻi ai ʻa e founga ke tokoniʻi kitautolu ke tau lelei ange ʻi hotau ngaahi faingataʻaʻia fakaʻahó. …(vakai, ʻAlamā 7:11–12; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:8).”

“Ko e tuí ʻoku mahulu hake ia ʻi he falala taʻe fai ha ngāué. ʻOku tau fakahaaʻi ʻetau tuí ʻaki ʻetau ngāué—ʻaki ʻetau tōʻonga moʻuí. …”

“Ko e tuí ko ha meʻaʻofa ia mei he ʻOtuá, ka kuo pau ke tau tanumaki ʻetau tuí ke mālohi ai pē. ʻOku hangē ʻa e tuí ko ha uouá. Ka fakamālohisinoʻi, ʻe fakaʻau ke mālohi. Ka taʻengāueʻi, ʻe fakaʻau ke vaivai” (Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí, “Tui kia Sīsū Kalaisí,” ChurchofJesusChrist.org).

God/Heavenly Father

ʻOtuá/Tamai Hēvaní: “Ko e ʻOtua ko e Tamaí ko ha Taha Aoniu Ia, ʻoku tau tui mo lotu ki ai. Ko Ia ʻa e Tupuʻanga, Pule, mo e Taha ʻokú Ne Maluʻi ʻa e meʻa kotoa peé. ʻOkú Ne haohaoa, maʻu e mālohi kotoa pē mo tokaimaʻananga ʻa e meʻa kotoa” (Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí, “ʻOtua ko e Tamaí,” ChurchofJesusChrist.org).

“Ko e ʻOtuá ʻa ʻetau Tamai Hēvani ʻofá. … Ko e Tamai Ia ʻo [hotau ngaahi] laumālié. … ʻOku haohaoa e ʻofa ʻa e [Tamai Hēvaní] ki Heʻene fānaú kotoa, kau ai koe. … ʻOkú Ne finangalo ke ʻi ai haʻamo vā fetuʻutaki” (“God’s Love,” ComeuntoChrist.org).

ʻI he ngaahi folofolá, ʻoku faʻa fakaʻaongaʻi e foʻi lea ʻOtua ke ʻuhinga ki he Tamai Hēvaní pe ko Sīsū Kalaisi koeʻuhí ʻokú na taha ʻi he taumuʻa. ʻOku tau lotu ki heʻetau Tamai Hēvaní.

Holy Spirit

Laumālie Māʻoniʻoní: “Ko e Laumālie Māʻoniʻoní, ko ha fakamoʻoni ia ki he ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi. … ʻOku ʻomi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e nonga, tokoni ke tau fakatokangaʻi e moʻoní, mo fakamoʻoni kia Sīsū. … Ko e taha ʻo e ngaahi founga ʻoku tau fetuʻutaki ai mo e ʻOtuá ʻoku fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku folofola mai e Laumālie Māʻoniʻoní ki hotau ʻatamaí mo e lotó ʻo fakafou ʻi he ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi ongó” (“The Holy Spirit,” ComeuntoChrist.org).

Jesus Christ

Sīsū Kalaisi: “Ko Sīsū ʻa e Fakamoʻui ʻo e māmaní pea mo hotau faʻifaʻitakiʻanga haohaoá. ʻI heʻetau muimui kiate Iá, ʻoku tau maʻu ai ha melino mo e fiefia lahi ange ʻi he moʻuí. …”

“Ko Sīsū Kalaisí ko e ʻAlo Ia ʻo e ʻOtuá. Naʻe fekauʻi mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí ke Ne toʻo kiate Ia ʻa e ngaahi angahala ʻa e tokotaha kotoa pē ʻe moʻui ʻi he māmaní kae lava ke fakamolemoleʻi kitautolu. …”

“Naʻe moʻui haohaoa ʻa Sīsū ke fakaʻaliʻali mai e founga ke tau foki ai ki heʻetau Tamai Hēvaní. …”

“Naʻe mamahi ʻa Sīsū pea pekia koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá. Ko e misiona ʻa Sīsū ʻi Heʻene hāʻele mai ki māmaní ke fakahaofi kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá. Naʻá Ne finangalo lelei ke mamahi mo feilaulauʻi Ia ke totongi huhuʻi ʻetau ngaahi fehalākí kae lava ke tau fakatomala pea fakamolemoleʻi ai kitautolu. …”

“Naʻe toetuʻu ʻa Sīsū kae lava ke tau toe moʻui. Hili ha ʻaho ʻe tolu mei he pekia ʻa Sīsuú, naʻá Ne toe tuʻu mei he fonualotó pea hā ki he tokolahi ʻo Hono ngaahi kaungāmeʻá mo e kau muimuí. Ko Ia ʻa e ʻuluaki ke toetuʻú, ko hono ʻuhingá naʻe toe fakataha Hono laumālié mo Hono sino fakatuʻasino kuo fakahaohaoaʻí hili ʻa e pekiá. Koeʻuhí naʻe ikunaʻi ʻe Sīsū ʻa e maté, te tau lava kotoa ʻo toetuʻu ʻi ha ʻaho” (“Following Jesus Christ, Our Perfect Example,” ComeuntoChrist.org).

Prayer

Lotú: Ko e lotú “ko ha fetuʻutaki ia ʻi he loto-ʻapasia pea mo e ʻOtuá ʻa ia ʻoku ʻohake ai ʻe ha taha ʻa ʻene ngaahi fakafetaʻí mo kole ha ngaahi tāpuaki. ʻOku fai ʻa e ngaahi lotú ki heʻetau Tamai Fakahēvaní ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Lotú,” ChurchofJesusChrist.org).

“Ko e ʻOtuá ʻa hoʻo Tamai Hēvani ʻofá, pea ʻokú Ne fie fanongo mai kiate koe” (“How to Pray,” ComeuntoChrist.org).

Prophet

Palōfita: “Ko e palōfitá ko ha tokotaha ia kuo uiuiʻi ʻe he ʻOtuá ke fai ha fakahinohino ki he māmaní kotoa. Meia ʻĒpalahame mo Mōsese ʻo aʻu mai ki he kau palōfita moʻui he kuonga ní, ʻoku muimui ʻa e ʻOtuá ki ha sīpinga ʻo hono tataki ʻEne fānaú ʻo fakafou ʻi he kau palōfitá” (“God Speaks to Us through Prophets,” ComeuntoChrist.org).

Savior

Fakamoʻuí: “Ko e tokotaha ʻokú ne fakahaofi. … Ko e ʻFakamoʻuí’ ko ha huafa ia ʻo Sīsū Kalaisi” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fakamoʻuí,” ChurchofJesusChrist.org).

Ko Sīsū Kalaisi ʻa hotau Fakamoʻuí koeʻuhí naʻá Ne foaki ʻEne moʻuí pea toetuʻu kae lava ke tau ikunaʻi e ngaahi nunuʻa ʻo e angahalá mo e maté pea toe nofo mo e ʻOtuá.

“Naʻe mamahi ʻa Sīsū pea pekia koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá. Ko e misiona ʻa Sīsū ʻi Heʻene hāʻele mai ki māmaní ke fakahaofi kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá. Naʻá Ne finangalo lelei ke mamahi mo feilaulauʻi Ia ke totongi huhuʻi ʻetau ngaahi fehalākí kae lava ke tau fakatomala pea fakamolemoleʻi ai kitautolu. …”

“Naʻe toetuʻu ʻa Sīsū kae lava ke tau toe moʻui. Hili ha ʻaho ʻe tolu mei he pekia ʻa Sīsuú, naʻá Ne toe tuʻu mei he fonualotó pea hā ki he tokolahi ʻo Hono ngaahi kaungāmeʻá mo e kau muimuí. Ko Ia ʻa e ʻuluaki ke toetuʻú, ko hono ʻuhingá naʻe toe fakataha Hono laumālié mo Hono sino fakatuʻasino kuo fakahaohaoaʻí hili ʻa e pekiá. Koeʻuhí naʻe ikunaʻi ʻe Sīsū ʻa e maté, te tau lava kotoa ʻo toetuʻu ʻi ha ʻaho” (“Following Jesus Christ, Our Perfect Example,” ComeuntoChrist.org).

Scripture

Folofolá: “ʻI he taimi ʻoku tohi pe lea ai ʻa e kau tangata māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ko ʻenau ngaahi leá ʻʻe hoko ia ko e folofola, ʻe hoko ia ko e finangalo ʻo e ʻEikí, ʻe hoko ia ko e fakakaukau ʻa e ʻEikí, ʻe hoko ia ko e folofola ʻa e ʻEikí, ʻe hoko ia ko e leʻo ʻo e ʻEikí, pea mo e mālohi ʻo e ʻOtuá ki he fakamoʻuíʼ (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:4). …

“Ko e tefitoʻi taumuʻa ʻo e ngaahi folofolá ke fakamoʻoni kia Kalaisi mo tataki ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá ke nau lava ʻo haʻu kiate Ia pea maʻu ʻa e moʻui taʻengatá (vakai, Sione 5:39; 20:31; 1 Nīfai 6:4; Mōsaia 13:33–35)” (Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí, “Ngaahi Folofolá,” ChurchofJesusChrist.org).

Paaki