6.

Na Matabisopi

6.1

O Bisopi kei Rau na Nona Daunivakasala

Na bisopi e taura tu na idola ni matabete me liutaka na cakacaka ni Lotu ena loma ni tabanalevu (raica na 3.4.1 O koya kei rau na nona daunivakasala eratou bulia e dua na matabisopi. Eratou na ciqoma na veidusimaki mai vei iratou na mataveiliutaki ni iteki. Eratou qaravi ira na lewe ni tabanalevu ena loloma, ka vukei ira me ra yaco mera daumuri Jisu Karisito dina (raica na Moronai 7:48).

E lima na nona itavi bibi taumada o bisopi:

• Okoya e bete levu vakatulewa ena tabanalevu.

• Okoya e peresitedi ni Matabete i Eroni.

• Okoya e turaganilewa.

• Okoya e tuvanaka na cakacaka ni veivakabulai kei na bula vakacerecerei, oka kina na nodra qaravi na vakaleqai tu.

• E raica raraba na ivolatukutuku, veika vakailavo, kei na vakayagataki ni valenilotu.

Baleta ni tu vei bisopi na idola ni matabete, sa tu vua na dodonu me ciqoma na ivakatakila me baleta na tabanalevu (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 128:11). O koya gona, eso na itavi e nona duadua ga. Oqo e vakamacalataki tiko ena wase oqo.

Na itavi bibi duadua nei bisopi sai koya vei ira na itabatamata tubu cake tiko mai ena tabanalevu, oka kina o ira na itabagone qase cake. Me rawa kina vua me vakanamata ki na itavi oqo, ena lesia o koya e vuqa na ilesilesi (raica na 4.2.6). E rawa ni lesia o koya vei rau na nona daunivakasala, na vunivola kei na ivukevuke ni vunivola, sekeriteri liu, iliuliu ni kuoramu kei na mataisoqosoqo, kei ira tale eso.

Kevaka e sega ni rawa vei bisopi me vakayacora na nona itavi, e rawa me taura tu vakawawa nona itutu e dua na daunivakasala, vakavo ga ena kena sa volai koto ena ivoladusidusi oqo. Ena veivosaki o bisopi se nona daunivakasala vei peresitedi ni iteki kevaka e tiko na nona taro me baleti koya na daunivakasala e cakacaka tiko ena vukui bisopi.

6.1.1

Bete Levu Vakatulewa

E iliuliu vakayalo taumada ni tabanalevu o bisopi. Ena dau ivakaraitaki vinaka ena nona veiqaravi “ena savasava ni yalona” (Mosaia 18:12). Ena veivakavulici, veilaveti, ka veivakauqeti (raica na Maciu 20:28). E vakamuria o koya na ivakavuvuli ni veiliutaki ena Vunau kei na Veiyalayalati 121:34–46.

O bisopi e dua na tisaipeli yalodina i Jisu Karisito. E dau dina ki na nona veiyalayalati. E yalodina kivua na marama watina kei na nona matavuvale. E vakarautaka e dua na ivakaraitaki ni bula dodonu ki na nona matavuvale, na tabanalevu, kei na lewenivanua raraba. (Raica na 1 Timoci 3:2–7.) O irau na nona daunivakasala erau tamata ituvaki vata vakaoqo.

Na bisopi e vakarautaka na veidusimaki ka veivakasalataki kivei ira na iliuliu tale eso ena tabanalevu. E vakayaloqaqataki ira me baleta na nodra itavi.

6.1.1.1

Mataisoqosoqo kei na Kuoramu ni Matabete ena Tabanalevu

Sa itavi ni bisopi na iSoqosoqo ni Veivukei kei na Goneyalewa ena tabanalevu. Ena lesia o koya na nona daunivakasala me qarava na mataisoqosoqo ni Matawilivola ni Sigatabu kei na Lalai kei na veiparokaramu tale eso ni tabanalevu. (Raica na 9.3.1,, 11.3.1,, 12.3.1, kei na 13.2.1.)

Na itavi nei bisopi me baleta na kuoramu ni Matabete i Eroni era sa tuvai koto ena 6.1.2. Na nona itavi me baleta na kuoramu ni italatala qase sa tuvai koto ena 8.3.1.

Sa itavi nei bisopi me dusimaka na peresitedi ni kuoramu ni italatala qase kei na iSoqosoqo ni Veivukei ena kena vakaraici tiko na veiqaravi. E dau sota vata kei rau na peresitedi e rua oqo ena veivulatolu me wali kina na gagadre ni tamata yadua kei na matavuvale (raica na 21.2).

6.1.1.2

Cakacaka Vakalotu kei na Veivakalougatataki

Ena dusimaka na bisopi na kena qaravi na veicakacaka vakalotu kei na veivakalougatataki oqo ena tabanalevu:

• Na sakaramede

• Vakatokayacataki kei na masulaki ni gonelalai

• Na nodra papitaiso kei na vakadeitaki na gone yabaki 8 sucu ena Lotu (me baleti ira e vakaleqai tu na nodra vakasama, raica na 18.3; me baleti ira na saumaki mai, raica na 18.7.1.2)

• Na kena vakatikori na Matabete i Eroni kei na veitabaki vakabete ki na itutu ni dikoni, ivakavuvuli, kei na bete.

Me baleta na itukutuku ni cakacaka vakalotu kei na veivakalougatataki, raica na wase 18.

6.1.1.3

Matabose kei na Soqoni

Na bisopi ena liutaka na matabose ni tabanalevu kei na matabose ni itabagone ni tabanalevu (raica na 29.2.5 kei na 29.2.6). Ena vakayagataka o koya na matabose oqo me vukea na cokonaki ni cakacaka ni veivakabulai kei na bula vakacerecerei ena tabanalevu. E lesia o koya e vuqa na cakacaka oqo ka talemuria na ilesilesi (raica na 4.2.6).

Ena sureti ira na iliuliu o bisopi mera veivosakitaka vata na sala me tarai cake kina na kaukauwa vakayalo kei na duavata ena tabanalevu. Ena vakayaloqaqataki ira kece na lewe ni matabose me ra dau vakasaqara na veivakauqeti vakayalo ka vakaitavi ena veivosaki. (Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 88:122; raica talega na 7.6 ena ivoladusidusi oqo.)

E tuvakataka na matabisopi na veisoqoni ni sakaramede kei na soqoni tale eso ni tabanalevu era tuvai tu ena wase 29. Ena dau vakatulewa o bisopi ena veisoqoni ni tabanalevu vakavo kevaka e tiko e dua mai na mataveiliutaki ni iteki, e dua na nodra Vitusagavulu ni iWasewase, se dua na Vakaitutu Raraba. E rawa ni rau na veiliutaki na daunivakasala nei bisopi ena veisoqoni oqo. E rawa talega ni rau vakatulewa kevaka e yali o bisopi.

6.1.1.4

Veikacivi kei na Veivakagalalataki

Na nona itavi o bisopi me baleta na veikacivi kei na veivakagalalataki e tukuni tiko ena wase 30. E rawa ni lesi rau na nona daunivakasala me rau veikacivi se veivakagalalataki me vaka e tiko ena iTuvatuva ni Veikacivi (30.7).

6.1.2

Peresitedi ni Matabete i Eroni

“Na matabisopi e mataveiliutaki ni matabete oqo [Matabete i Eroni], ka tu kina na kena idola se na kena dodonu” (Vunau kei na Veiyalayalati 107:15; raica talega na tikina e 20). Na bisopi e nona itavi talega oqo ni peresitedi ni Matabete i Eroni ni tabanalevu. E rau na vukei koya na nona daunivakasala.

• Tokoni ira na itubutubu ena nodra vakavulici na itabagone. Vukei ira na itabagone me ra veiqaravi ena yalodina, cakava ka maroroya na veiyalayalati tabu, ka vakavakarau mera ciqoma na cakacaka vakalotu ni valetabu. Vukei ira na cauravou ena nodra vakavakarau me ra tabaki ki na itutu ni matabete ka veiqaravi vakadaukaulotu tudei. Kevaka era gadreva mera laki kaulotu tudei na goneyalewa, ena vukei ira ena nodra vakavakarau. E rawa ni veivuke ena sasaga oqo na parokaramu ni Gonelalai kei na iTabagone (raica na ChildrenandYouth.ChurchofJesusChrist.org).

• Raica raraba na kuoramu ni Matabete i Eroni kei na kalasi ni Goneyalewa. Na bisopi e peresitedi ni kuoramu ni bete (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 107:87–88). Na nona imatai ni daunivakasala sa nona itavi na kuoramu ni ivakavuvuli. Na nona ikarua ni daunivakasala sa nona itavi na kuoramu ni dikoni. Me baleta na ikuri ni ivakamacala ni veiliutaki ni kuoramu ni Matabete i Eroni, raica na 10.3, 10.4, kei na 10.5.

• Veivakasalataki vata kei na peresitedi ni Goneyalewa ena tabanalevu. Ena sega ni lesia o bisopi na itavi oqo vua e dua na nona daunivakasala. O koya kei rau na nona daunivakasala eratou na dau vakaitavi ena veigauna eso ena soqoni, veiqaravi, kei na itaviqaravi ni Goneyalewa (raica na 11.3.1).

• Vakayacora e veigauna na veivakatarogi vei ira na itabagone. Me baleta na idusidusi ni veivakatarogi oqo, raica na 31.1.7.

• Tokoni ira na matavuvale kei na iliuliu kei na qasenivuli ni Lalai ena nodra sasaga me ra vukei ira na gone me ra cakava ka maroroya na veiyalayalati (raica na wase 12).

6.1.3

Turaganilewa

O bisopi e turaganilewa raraba ena tabanalevu (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 107:71–74). E segata me muria na ivakaraitaki ni iVakabula vaka turaganilewa yalododonu (raica na 3 Nifai 27:27). Sa vakaoqo na nona itavi:

• Vukei ira na itabagone kei na uabula me ra rawata ka kilikili kaya ena nodra ivolatara ni valetabu.

• Vakayacora na veivakatarogi ni bula kilikili me vaka e tiko ena 31.1.5. E rawa ni vakadonuya o koya me rau cakava na nona daunivakasala eso na veivakatarogi (raica na 31.1.6). Me baleta nai dusidusi ni veivakatarogi ni bula kilikili, raica na 31.1.1.

• Vakasalataki ira na lewe ni tabanalevu era vakasaqara na veidusimaki vakayalo, ka tu na nodra leqa bibi vakatamata yadua, se era vakayacora na ivalavala ca bibi, ka vukei ira me ra rawata na kaukauwa ni veivakabulai i Jisu Karisito. Sa rawa vei bisopi me kerei rau na nona daunivakasala, peresitedi ni kuoramu ni italatala qase kei na iSoqosoqo ni Veivukei, kei ira tale eso me ra vakasalataki ira na lewe ni tabanalevu me baleta eso na ka. Ia, na bisopi duadua ga ena vakasalataki ira na lewe ni tabanalevu me baleta na veika eso ni bula kilikili, na veivakalolomataki, kei na veivakadonui me vakayagataki na ilavo ni isolisoli ni lolo. Me baleta na idusidusi ni veivakasalataki, raica na 31.2.

• Ena ruku ni nona veidusimaki na peresitedi ni iteki, ena vakayacora na matabose ni lewenilotu me vaka e gadrevi me vaka na idusidusi ena wase 32.

6.1.4

Cokonaka na Cakacaka ni Veivakabulai kei na Bula Vakacerecerei

Ena vakatulewa o bisopi ena cakacaka ni veivakabulai kei na bula vakacerecerei ena tabanalevu (raica na wase 1). Era na vukei koya na nona daunivakasala kei na iliuliu tale eso ena tabanalevu.

Na bisopi e vukei ira na lewenilotu me ra bulataka na kosipeli. E vukei ira me ra vaqaqacotaka na nodra vakabauta na Tamada Vakalomalagi kei Jisu Karisito kei na Nona Veisorovaki (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 20:29). E vakavulici ira me ra dau masu ka vulica na ivolanikalou. Ena sureti ira mera cakava na veiyalayalati ena nodra ciqoma na cakacaka vakalotu ni veivakabulai kei na bula vakacerecerei. E vakayaloqaqataki ira me ra maroroya na nodra veiyalayalati.

Na bisopi e vaqaqacotaki ira na lewe ni Lotu. E vakayaloqaqataka na matavuvale me ra dau masu vakamatavuvale ka vulica vata na kosipeli, oka kina ena lotu vakamatavuvale. E vakavulici ira me ra dau veilomani ka veiqaravi vakai ira. E veivakavulici ena vosa kei na ivakaraitaki ni kena rawa ni vakayacori na veikacivi ni Lotu ka sega ni gole tani mai na itavi ni matavuvale. E vakadeitaka talega ni itaviqaravi ni Lotu e tokona na sasaga ni itubutubu ena nodra susugi na luvedra ena buladodonu.

Me ikuri ni nona vukei ira na lewenilotu mera bulataka na kosipeli, sa tiko talega na itavi tale eso nei bisopi ena cakacaka ni veivakabulai kei na bula vakacerecerei. Me vakataka, ena nona:

• Vukei ira na tagane ena nodra vakavakarau me ra tabaki ki na itutu ni matabete.

• Liutaka na sasaga ni nodra qaravi o ira era vakaleqai tu ena tabanalevu (raica na 6.1.4.1 kei na 22.2.1).

• Dusimaki ira na mataveiliutaki ni kuoramu ni italatala qase kei na iSoqosoqo ni Veivukei ni ra liutaka tiko na sasaga ni veiqaravi ena tabanalevu (raica na 21.2.1).

• Cokonaka na cakacaka ni mataveiliutaki ni kuoramu ni italatala qase kei na iSoqosoqo ni Veivukei ena nodra liutaka na sasaga ni tabanalevu me ra wasea na kosipeli ka vaqaqacotaki ira na lewenilotu vou kei ira era sa lesu tale mai (raica na 23.1).

• Cokonaka na nodra sasaga na mataveiliutaki ni kuoramu ni italatala qase kei na iSoqosoqo ni Veivukei ena nodra liutaka na cakacaka ni valetabu kei na tuvakawa ena tabanalevu (raica na 25.2).

• Vukei ira na lewenilotu ena nodra vakavakarau me ra ciqoma e dua na ivolatara ni valetabu kei na cakacaka vakalotu ni valetabu (raica na 27.1).

6.1.4.1

Liutaki ni Sasaga ni Nodra Qaravi o Ira era Leqa Tu Vakayago

E tiko vua na bisopi e dua na ilesilesi vakalou me vakasaqarai ira ka vukei ira na vakaleqai tu ena veika vakayago (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 84:112). Ena lesia e levu cake na cakacaka oqo vei iratou na mataveiliutaki ni iSoqosoqo ni Veivukei kei na kuoramu ni italatala qase.

Eso na itavi ena vakayacora ga o bisopi. Me vakataka, ena vakadeitaka na mataqali, levu ni ilavo, kei na gauna ni veivuke raraba cava ga e vakarautaka na Lotu. Ni vakayacora oqo, ena dau veivosaki vakawasoma kei ira na peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei kei na kuoramu ni italatala qase. Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na 22.4 kei na 22.5.

E ratou na vakavulica na lewe ni matabisopi na ivakavuvuli ni nodra qaravi o ira era vakaleqai tu ka tara cake na bula rawati ira (raica na 22.1). Era vakavulica talega na lawa ni lolo (raica na 22.2.2). Eratou na raica raraba na komuni mai ni isolisoli ni lolo (raica na 34.4.2).

Ena vakasalataki ira na vo ni iliuliu ena tabanalevu o bisopi ena nodra itavi ni nodra qaravi na vakaleqai tu. Ena liutaka talega o koya na matabose ni tabanalevu ena veisasaga oqo.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala ena ivakarau e qaravi ira kina na vakaleqai tu o bisopi, raica na 22.6.1.

6.1.5

iVolatukutuku, Veika Vakailavo, kei na Valenilotu

Na bisopi ena raica raraba na ivolatukutuku, ripote, ilavo, kei na valenisoqoni ni tabanalevu. E rawa me wasea na iwase levu ni cakacaka kei na ivolatukutuku, ripote, kei na veika vakailavo kivei rau nona daunivakasala kei na vunivola. E rawa me lesia e dua vei rau na nona daunivakasala me veiqaravi me mata ni vale ni tabanalevu, se e rawa me kaciva e dua tale na lewenilotu me vakayacora vaka kina.

Me baleta na ivakamacala ni ivolatukutuku, raica na wase 33. Me baleta na ivakamacala ni veika vakailavo, raica na wase 34. Me baleta na ivakamacala ni valenisoqoni, raica na wase 35.

6.2

Na kedrau duidui na Mataveiliutaki ni Tabana kei na Matabisopi

Ena dua na tabana, ena kacivi e dua na lewe ni Matabete i Melikiseteki me peresitedi ni tabana. E taura tu o koya na idola ni matabete e gadrevi me vakatulewa kina (raica na 3.4.1.1). O koya kei rau na nona daunivakasala eratou na veiqaravi me vakataki iratou na matabisopi ia ena duidui oqo:

• Sa rawa me peresitedi ni tabana e dua na italatala qase se bete levu. O koya me bisopi e dodonu me bete levu.

• E sega ni vakatikori e dua na peresitedi ni tabana me bete levu vakatulewa. Ia, e vakatulewa ena tabana ka tu kece vua na itavi kece e vakamacalataki ena 6.1.1.

• O irau na daunivakasala ena mataveiliutaki ni tabana e sega ni rawa me rau solia na ivolatara ni valetabu (raica na 26.3.1).

6.3

Sekeriteri Liu ni Tabanalevu

Eratou na vakatura na matabisopi e dua na lewe ni Matabete i Melikiseteki me veiqaravi vaka sekeriteri liu ni tabanalevu. Eratou na vakatura oqo vei iratou na mataveiliutaki ni iteki. Sa dodonu mena bula kilikili kaya tiko o sekeriteri liu ena ivolatara ni valetabu. Ena kacivi ka tabaki mai vua e dua na lewe ni mataveiliutaki ni iteki se dua na lewe ni matabose e cake e lesi.

Ena cakacaka vakavoleka sara o sekeriteri liu kei bisopi kei rau na nona daunivakasala, ia e sega ni lewe ni matabisopi. Sa vakaoqo na nona itavi:

• Ena dau soqoni vata kei iratou na matabisopi ka vakarautaka na lewe ni veivosaki me vaka e vakaroti vua.

• Veiqaravi vakalewe ni matabose ni tabanalevu ka dau tiko ena bose ni matabose ni tabanalevu. Ena veidusimaki ni matabisopi, ena dau talevalesu na itavilesi e soli ena bose vakaoqori.

• Ena lokuca talega na gauna ni sota vata kei iratou na matabisopi.

• Ena lokuca talega na veivakatarogi me baleti ira na itabagone kei na uabula era gadreva me ra vakavouya na nodra ivolatara ni valetabu.

• Ena ilesilesi maivei iratou na matabisopi, ena vakacokotaka na sasaga ni tabanalevu ena nodra vukei na lewenilotu me ra raica na mekasini ni Lotu (raica na 38.8.8).

• Vukei iratou na matabisopi ena veika ni semineri kei na inisitute, me vaka na nodra vukei na lewe ni tabanalevu me ra volayaca ki na veikalasi (raica na wase 15).

• Vola tiko na yacadra kei na nodra itikotiko na lewe ni tabanalevu era tiko ena mataivalu. Raica mera kila tiko na iliuliu ni tabanalevu na lewenilotu oqo (raica na 38.9.2). Ena tukutuku talega yani vua na sekeriteri liu ni iteki kevaka era nanuma eso na lewenilotu me ra curu ki na mataivalu.

6.4

Na Vunivola ni Tabanalevu kei na iVukevuke ni Vunivola ni Tabanalevu

Ena vakatura o bisopi e dua na lewe ni Matabete i Melikiseteki me vunivola ni tabanalevu. Ena vakayacora na veivakaturi oqo ki na mataveiliutaki ni iteki. Sa dodonu vei vunivola me bula kilikili ena ivolatara ni valetabu. Ena kacivi ka tabaki koya e dua na lewe ni mataveiliutaki ni iteki.

Sa rawa me ra kacivi talega na ivukevuke ni vunivola (raica na 33.4.3). Era na kacivi ka tabaki mai vua e dua na lewe ni mataveiliutaki ni iteki se dua na lewe ni matabose e cake e lesi.

Era na cakacaka vakaveivolekati kei bisopi kei rau na nona daunivakasala, ia era sega ni lewe ni matabisopi. Na itavi ni vunivola ni tabanalevu kei na ivukevuke ni vunivola ni tabanalevu era sa vakamacalataki tiko ena 33.4.2 kei na 33.4.3.