2022
Fakaakeake mei he Maʻunimaá: ʻOku Malava ʻia Kalaisi
Sune 2022


“Fakaakeake mei he Maʻunimaá: ʻOku Malava ʻia Kalaisi,” Liahona, Sune 2022.

Fakaakeake mei he Maʻunimaá: ʻOku Malava ʻia Kalaisi

Ko e polokalama fakaakeake ʻa e Siasí mei he maʻunimaá ʻoku fekauʻaki ia mo hono fepoupouaki mo fengāueʻaki ʻi hono ikunaʻi ʻo e maʻunimaá, ka ko e mahuʻinga tahá ʻoku fekauʻaki ia mo e fetuʻutaki mo e Fakamoʻuí.

ʻĪmisi
kakai ʻi ha fakataha fakakulupu

Laʻitā mei he Getty Images

ʻOku tau takitaha fefaʻuhi mo haʻatau ngaahi faingataʻaʻia fakataautaha. ʻOku ʻi ai ha niʻihi tokolahi ʻoku hoko ha tōʻonga moʻui maʻunimā pe fakamālohi ko ha taha ʻo e ngaahi ʻahiʻahi ko ʻení. ʻOku ʻikai ke tau talanoa tauʻatāina maʻu pē fekauʻaki mo e maʻunimaá pe tōʻonga fakamālohi ʻi he sosaietí kae tautautefito ʻi he Siasí. Kapau ʻokú ke fefaʻuhi koe, pe ko ha taha ʻokú ke ʻofa ai, mo e maʻunimaá, mahalo te ke ongoʻi mā pe fakamāʻia pe hohaʻa fekauʻaki mo e fakamaau ʻa e niʻihi kehé.

Kapau ʻokú ke fefaʻuhi mo ha maʻunimā, mahalo te ke ongoʻi ʻokú ke taʻeʻaonga pe ko ha tokotaha kovi koe. ʻE lava ke ongoʻi lōmekina, fakamāʻia, pe ʻikai malava ke ikunaʻi ʻa e faingataʻa ko ʻení. Ka neongo ia, he ʻikai lava ʻe ha taha ʻo ʻetau ngaahi angafaí ʻo liliu hotau mahuʻingá ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. ‘Oku taʻe-fakangatangata hotau mahuʻingá kotoa pē. Pea ʻoku ʻikai ke ke tuenoa ʻi ho ngaahi faingataʻaʻiá. ʻOku malava ʻa e meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi, kau ai ʻa e fakaakeake mei he maʻunimaá. ʻOku moʻoni foki ʻeni kiate kinautolu ʻoku nau fefaʻuhi mo e mamahi pe ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi angafai ʻa ha taha kehe. Kuo akoʻi ʻe Palesiteni M. Lāsolo Pālati:

“Kiate kimoutolu kuo maʻunimā ʻe ha faʻahinga meʻa pē, ʻoku ʻi ai e ʻamanaki lelei koeʻuhí he ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi Heʻene fānaú kotoa pea ʻe malava ke hoko e meʻa kotoa pē ʻi he Fakalelei ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.

“Kuó u mātā e ngaahi tāpuaki fakaofo ʻo e fakaakeaké mo e tauʻatāina mei he ngaahi sēini ʻo e maʻunimaá. Ko hotau Tauhí e ʻEikí pea he ʻikai ke tau masiva ʻi haʻatau falala ki he mālohi ʻo e Fakaleleí. ʻOku ou ʻilo ʻe lava pea ʻe fakatauʻatāinaʻi ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu kuo maʻunimaá mei heʻenau pōpulá, pea hangē ko e malanga ʻa e ʻAposetolo ko Paulá, ‘ʻOku ou faʻa fai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi ʻokú ne fakamālohiʻi aú’ (Filipai 4:13).”1

Fetuʻutaki mo Sīsū Kalaisi mo e Niʻihi Kehé

ʻOku ʻi ai ha ngaahi faitoʻo kehekehe ki he ngaahi tōʻonga maʻunimaá. Ko e polokalama fakaakeake mei he maʻunimaá (ARP) ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko ha hala ia ki he fakamoʻuí ʻokú ne ʻomi ha feituʻu malu mo fepoupouaki ki ha taha pē ʻoku ngāue ke ikunaʻi ʻa e ngaahi tōʻonga maʻunimaá pe tōʻonga ʻoku koví. ʻOku kau ʻi he polokalamá ha ngaahi kulupu tokoni fakataautaha pe ʻi he ʻinitanetí ʻoku muimui ʻi ha sitepu ʻe 12 ʻi ha faʻunga ʻo e ongoongoleleí. ʻOku faʻu ʻa e kulupu takitaha ʻaki ʻa kinautolu ʻoku kau maí ke nau ngāue ke fakaakeaké, kau faifekau tokoni ARP, mo ha kau tokoni kuo nau fakaakeake mo maʻu ha fakamoʻui ʻi he polokalama fakaakeake mei he maʻunimaá.

ʻOku ʻi ai ha faʻahinga fakataha ʻe ua ʻo e fakaakeake mei he maʻunimaá: (1) ngaahi fakataha ʻoku fakatefito ʻi he ngaahi maʻunimā fakalūkufuá mo e (2) ngaahi fakataha ʻoku fakatefito ʻi hono ikunaʻi ʻo hono fakaʻaongaʻi ʻo e ponokalafí. ʻOku ʻi ai foki mo ha ngaahi kulupu tokoni ke kau mau ki ai ʻa e ngaahi hoa malí mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí.

ʻĪmisi
tā fakatātā ʻo Sīsū Kalaisi

Toʻo mei he Beside Still Waters [ʻI he Veʻe Vaitafe Nongá], tā fakatātaaʻi ʻe Simon Dewey

ʻOku fekauʻaki ʻa e polokalama fakaakeake mei he maʻunimaá mo e fepoupouaki mo e fakafehokotakiʻaki mo e niʻihi kehé ʻi hono ikunaʻi ʻo e maʻunimaá, ka ko e mahuʻinga tahá ʻoku fekauʻaki ia mo e fetuʻutaki mo e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí. ʻOkú Ne finangalo ke tokoniʻi kitautolu ʻi hotau ngaahi faingataʻaʻiá, pea ko Ia ʻa e maʻuʻanga ʻo e fakamoʻuí.

Founga Kumi ʻo ha Fakataha

ʻI he uike kotoa pē, ʻoku fakafuofua ki ha ngaahi fakataha ARP ʻe 2,800 ʻoku fakahoko ʻi ha ngaahi fonua kehekehe ʻe 30 mo ha ngaahi lea fakafonua kehekehe ʻe 17. Kapau ʻokú ke fie ʻilo ki ha fakataha, ʻalu ki he addictionrecovery.ChurchofJesusChrist.org. ʻOku fakahoko tonu ʻa e ngaahi fakataha ko ʻení pea ʻi he ʻinitanetí. Kapau ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha fakataha ʻi homou feituʻú pe kapau ʻokú ke ongoʻi fiemālie ange ke kau atu ʻi he ʻinitanetí, te ke lava ʻo kau ʻi ha fakataha ʻi he ʻinitanetí pe telefoní. Te ke lava foki ʻo kole ki hoʻo kau taki faka-Siasí pe ʻe lava ke fokotuʻutuʻu ha fakataha ʻi homou feituʻú.

ʻI he ngaahi kulupu ARP, ʻoku ʻikai fakamālohiʻi ke ke kau mai ʻo tuʻo lahi ange ʻi he meʻa ʻokú ke loto ke kau ki aí. Te ke lava ʻo kamata ʻaki haʻo ʻalu ki ha fakataha peá ke sio pē, fakafanongo ki he niʻihi kehé, mo ongoʻi e Laumālié.

Ko ha ngaahi aʻusia ʻeni ʻe tolu mei ha kakai kuo nau kau atu ki he polokalama fakaakeake mei he maʻunimaá: ko ha tokotaha naʻá ne kau atu ki ai, ko ha tokotaha ʻokú ne lolotonga hoko ko ha tokoni, pea mo ha tokotaha naʻá ne kau atu ke poupouʻi hano kaungāmeʻa (ʻoku maʻu e talanoa fakaʻosi ko ʻení ʻi he tatau fakaʻilekitulōnika ʻo e fakamatalá ni).

Ko e Aʻusia ʻa Tolinitā ʻi hono Ikunaʻi ʻa e Inu Kava Mālohí

Kuo liliu ʻa e hingoá.

Naʻá ku kamata kei siʻi ke inu (kava mālohi). ʻI he fonua ne u nofo aí, naʻe tali fakasōsiale ia, pea naʻá ku ongoʻi ʻa e teke ke u inu (kava mālohi) kae tali aú.

Hili ʻeku malí, naʻe fakaʻau ke lahi ange ʻeku inu kava mālohi mo hoku husepānití. Naʻe hohaʻa moʻoni ai ʻeku ongomātuʻá. Ne aʻu ki hono fāʻeleʻi mai ʻema ʻuluaki tamá, ne ʻikai tuku ai hono maʻunimā kimaua ʻe he kava mālohí.

Hili pē hono fāʻeleʻi ʻema tamá, ne u hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, pea tuku ʻeku inu kava mālohí pea kamata ke u fakalakalaka ke ikunaʻi hono maʻunimā aú. Naʻe fakatupu ʻita ʻa e ngaahi liliú ni ki hoku husepānití, pea naʻá ne loto-mamahi ʻi he ʻikai ke u inu mo paati fakataha mo iá.

Hili haʻaku lotu mo e ʻaukai lahi, ʻo feinga ke fakapapauʻi e finangalo ʻo e ʻEikí, ne u mavahe mei hoku husepānití ʻo hiki ki he ʻIunaiteti Siteití. ʻI heʻeku feinga ke moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, naʻe lava ke u ikunaʻi ʻeku maʻu kava mālohí, ka naʻá ku kei fāinga pē ke mapuleʻi ʻeku loto-hohaʻá mo e ongoʻi kuo siva e ʻamanakí. Naʻe faifai peá u toe mali mo ha mēmipa ʻo e Siasí, ka naʻe hokohoko atu pē ʻeku faingataʻaʻiá.

Naʻe fakaafeʻi au ʻe ha fefine ʻi he lotú ki ha kulupu polokalama fakaakeake mei he maʻunimaá. ʻOku ʻikai haʻaku veiveiua ʻoku ʻafioʻi au ʻe he Tamai Hēvaní koeʻuhí ko e meʻa ne u ako aí naʻe fakataumuʻa pē ia kiate au. Naʻa mau aleaʻi ʻa e founga ʻoku hoko ai ʻa e ongoʻi liʻekiná ko ha meʻa angamaheni kiate kinautolu kuo nau aʻusia ʻa e maʻunimaá. Ko e ongoʻi liʻekina ko ʻení ko ha meʻa ia naʻá ku fokotuʻu pē kiate au pea naʻá ku fefaʻuhi mo ia.

Naʻá ku fakatokangaʻi ʻi he polokalama fakaakeake mei he maʻunimaá, ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke u nofo mavahe mei he ʻOtuá mo e niʻihi kehé. ʻOku ou maʻu ʻa e mālohi mo e tui ke fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá pea ikunaʻi kinautolu.

Kuó u ʻiloʻi ʻeni ʻoku ʻikai ke u tuenoa. ʻOku ou kei ʻalu pē ki he ngaahi fakataha ʻa e kulupú, pea ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku ou kau fakataha mo hoku husepānití ki he ngaahi fakataha ʻa e kulupú. ʻOku ʻi ai ha kakai mei he feituʻu kotoa pē ʻi he ngaahi fakataha ʻi he ʻinitanetí, pea ʻoku mau feakoʻaki mei heʻemau ngaahi aʻusiá mo fepoupouaki. ʻOku ʻiloʻi foki ʻe heʻeku pīsopé, ko hoku husepānití, mo ʻeku fānaú ʻoku ou fie maʻu ʻenau poupoú.

Ka ko e mahuʻinga tahá, ʻoku ou ʻiloʻi te u lava ʻo ikunaʻi ʻeku maʻunimaá ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Kalaisí.

Ko e Aʻusia ʻa ʻEsilī ʻi Hono Ikunaʻi ʻo e Maʻunimā ʻe he Faitoʻo Konatapú

ʻĪmisi
ko ha uaifi mo ha husepāniti mo ʻena fānau iiki ʻe toko ua

Ko e fāmili ʻo ʻEsilií ʻi he 2021

Faitaaʻi ʻe he Lori Romney Photography

Naʻe ʻikai ke u fakatokangaʻi ʻa e malu ne ʻomi ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí kiate aú ka ne taʻe-ʻoua ʻeku tukuange ʻeku tauʻatāina ke filí ki he maʻunimaá. Naʻe kamata ke u inu kava mālohi mo ifi maliuana ʻi hoku taʻu 14. ʻI hoku taʻu 16, ne u nofo ai ʻi ha māhina ʻe 15 ʻi ha fale tauhiʻanga malu ʻo e toʻu tupú. ʻI heʻeku mavahé, naʻá ku toe foki pē ʻo fai e meʻa tatau. Naʻá ku kaihaʻa ke maʻu ha paʻanga ki he faitoʻo konatapú, pea naʻe siʻisiʻi ʻa ʻeku fetuʻutaki mo hoku fāmilí. Ne ʻi ai ha taimi ne u nofo ai mo ha fāmili ne nau fakatau atu mo ngāue ʻaki ʻa e faitoʻo konatapú. Naʻe fonu angahala mo fakailifia e tūkunga ʻo ʻeku moʻuí. Naʻá ku ʻi ha tūkunga maʻulalo ʻaupito. ‘I he taimi ne u taʻu 19 aí, naʻe maʻunimā au ʻe he heloiní.

Ko e taimi lahi ne u pehē he ʻikai ke u lava ʻiate au pē ʻo nofo fuoloa ʻo ʻikai inu kava mālohi pe maʻu ha moʻui nonga pe lavameʻa. Ka neongo ia, naʻá ku mamata ki he toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi heʻeku moʻuí ʻi ha fanga kiʻi mana iiki, hangē ko hono maʻu ha meʻa fakaʻilonga tohi ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi ha Tohi Tapu motuʻa pe maʻu e ʻofa mo e poupou taʻetūkua ʻa ʻeku tangataʻeikí. Naʻá ku ongoʻi ʻa e leʻo ʻo e ʻEikí ʻi he fanga kiʻi pōpoaki iiki ko ʻení.

Naʻe tuku ʻeku maʻu heloiní peá u fakakaukau ke “ʻahiʻahiʻi” mo vakai pe ko e hā ʻe hoko kapau te u fai ʻa e meʻa kotoa pē naʻe kole mai ʻe he ʻOtuá ke u faí (vakai, ʻAlamā 32:27). Naʻá ku fakakaukau kapau te u fiefia ʻi hono tauhi e ngaahi fekaú, he ʻikai ke u toe inu mo maʻu faitoʻo konatapu. Naʻe faingataʻa ke liʻaki ʻa e sikaletí mo e kofí kae pehē ki hono foua ʻa e founga fakatomalá. Ka naʻá ku ongoʻi makehe hili ʻeku fai iá. Naʻe kamata ke u ongoʻi malu.

ʻI he ngaahi taʻu ʻo hono maʻunimā aú, naʻá ku ʻalu ki he ngaahi fakataha ʻa e polokalama fakaakeake ʻa e Siasí mei he maʻunimaá. Naʻe aʻu ʻo u fetaulaki mo hoku husepāniti he kahaʻú ʻi ha taha ʻo e ngaahi fakatahá. Ko e taimi kotoa pē naʻá ku ʻalu ai [ki ha fakataha], naʻe talitali fiefia au. Ne hoko ia ko ha feituʻu malu kiate au. Lolotonga ha fakataha ʻe taha, naʻe loto ha tangata ke ne fai ha lotu makehe maʻaku. Naʻá ku ongoʻi ʻi he pō ko iá ʻa e ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní kiate aú. Naʻá ku ongoʻi taau ke u maʻa. Hili ha māhina ʻe taha mei ai, naʻe tuku ʻaupito ʻeku inú mo e ifí.

Kuo meimei taʻu ʻeni ʻe nima ʻeku hoko ko ha tokotaha tokoni ʻi he polokalama fakaakeake mei he maʻunimaá. Ko e konga ʻoku ou saiʻia taha ai ʻi he ngaahi fakatahá ko ʻete lava ʻo mamata mo aʻusia ʻa e ngāue ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻikai ha ongo ke fakafehoanaki kita ki he niʻihi kehé pe hohaʻa pe ʻe tali nai koe. ʻOku ʻi ai ʻa e kakaí koeʻuhí ʻoku nau fie maʻu ʻa e ʻOtuá. Pea ʻoku nau loto-fiemālie ke tuku e hīkisiá kae lava ke ongoʻi ʻEne melinó.

Ko e ngaahi fakatahá ni ko e taha ia ʻo e ngaahi feituʻu kuó u ongoʻi lahi taha ai ʻa e Laumālié ʻi heʻeku moʻuí. Ko e ngaahi fakatahá ko ha feituʻu ia ʻo e ʻofa, poupou, mo e ʻamanaki lelei. Ko ha feituʻu malu ia ʻoku vahevahe ai ʻa e mamahí mo e ngaahi palopalemá pea lava moʻoni ke mau fetokoniʻaki ai ʻi heʻemau fefuaʻaki ʻemau ngaahi kavengá.

ʻOku ou ongoʻi ko e taimi ʻoku vave ai e fakaakeake ʻa e kakaí, ʻoku ʻi heʻenau moʻuí ʻa e ʻOtuá. ʻOku hoko maʻu pē ʻa e fanga kiʻi mana īkí mo e ngaahi ʻaloʻofa ongongofuá, pea ʻoku ou tui ko ha fanga kiʻi tāpuaki ʻeni mei he ʻOtuá ke tokoniʻi e kakai ko ʻení ke nau kei hoko atu ʻi he hala totonú.

Ko ha lāngilangi moʻoku ke u lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻeku aʻusia ʻi he maʻunimaá mo tuku hono fakaʻaongaʻi ʻo e faitoʻo konatapú ke ʻoange ha ʻamanaki lelei kiate kinautolu ʻoku kei faingataʻaʻiá. Kapau naʻá ku lava ʻo foki kei taimi, ʻo ʻilo e meʻa ʻoku ou ʻilo he taimi ní, ne u fili ke muimui ki he faleʻi ʻa e kau taki hotau Siasí. Naʻá ku mei fili ke ʻoua naʻá ku ʻahiʻahiʻi ʻa e faitoʻo konatapú pe kava mālohí. Ka ʻoku ou ʻiloʻi ʻe lava ke fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa kotoa pē ki he lelei ʻonautolu ʻoku ʻofa ʻiate Iá. ʻOku ou ʻilo ko e meʻa ia kuo hoko kiate aú. Kuó u lava ʻo liliu ʻeku loto-mamahí mo e faingataʻaʻiá ko ha pōpoaki ʻo e ʻamanaki lelei.

Ko e Aʻusia ʻa Lesielí ʻi hono Poupouʻi ʻo ha Kaungāmeʻá

ʻI he taimi naʻe fakamatala tauʻatāina mai ai ʻe ha tangata naʻá ku teiti mo ia fekauʻaki mo hono maʻunimā ia ʻe he ponokalafí, ko e ʻuluaki meʻa pē naʻá ku lea ʻakí, “Te u lava fēfē nai ʻo tokoni?”

Naʻá ne tali mai, “Haʻu mo au ki he ngaahi fakataha fakaakeake mei he maʻunimaá. ʻOku ʻi ai ha kulupu tokoni maʻá e fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá te ke lava ʻo kau atu ki ai.”

Naʻá ku ʻilo ki he polokalama fakaakeake sitepu ʻe 12 mei he maʻunimaá, ka naʻe ʻikai ke u ʻilo naʻe ʻi ai ha ngaahi kulupu tokoni. Naʻá ku kiʻi momou ʻi he kamataʻangá, ka naʻá ku fakamanatu loto pē kuó u ʻosi fehuʻi ange pe te u lava fēfē ʻo tokoní, pea ko e meʻa ʻeni naʻá ne kole mai kiate aú.

Lolotonga e ʻuluaki fakatahá, ne u mihiʻi ʻeku mānavá peá u lue ki he loki naʻe fakataha ai ʻa e kulupu tokoní. ʻI heʻeku hū atu ki he lokí, ne u ongoʻi mateuteu ke ako ki he founga te u lava ai ʻo fakahaofi hoku kaumeʻá mei hono maʻunimā iá.

Ka naʻá ku ʻohovale ʻi he meʻa naʻá ku ʻiló.

Naʻa nau ʻomi kiate au ha tohi, Fakahinohino ki he Tokoní: Tokoni maʻá e Ngaahi Hoa Malí mo e Fāmili ʻo Kinautolu ʻoku Fakaakeaké, pea ne mau lau leʻolahi mei he tohí lolotonga e kalasi takitaha.

Naʻe ʻikai haʻaku ako ki ha founga te u lava ai ʻo fakahaofi hoku kaumeʻá.

Ka naʻe fakahaaʻi mai ʻe he lēsoni ʻe 12 ʻo e tohi fakahinohinó kiate au, kimuʻa peá u lava ʻo poupouʻi ha tahá, naʻe fie maʻu ke u tomuʻa tukuhifo ʻeku ngaahi kavengá ʻi he toʻukupu kelekele ʻo e ʻEikí pea fakaʻatā Ia ke Ne fakamoʻui au (vakai, 3 Nīfai 9:13)—ke fakamoʻui au mei hoku ngaahi vaivaí mo e faingataʻaʻiá pea mo fuesia hoku mamahí ʻi hono poupouʻi ha ʻofaʻanga ʻoku fakaakeake mei he maʻunimaá.

Naʻá ku fakatokangaʻi naʻe fie maʻu ke u falala pea tafoki ki he Fakamoʻuí ke maʻu ʻa e nongá, ʻamanaki leleí, mo e mālohí. Pea koeʻuhí ko ia, ʻoku ou ongoʻi mateuteu lelei ange ai ʻi heʻeku lava ʻo poupouʻi ʻa e niʻihi kehe ʻoku nau fehangahangai mo e ngaahi tōʻonga maʻunimaá pe tōʻonga ʻoku fakapōpulá.

ʻOku pehē ʻe he tokotaha fai fakahinohino poupoú, “Kuo pau ke tau fakamuʻomuʻa ʻa ʻetau ʻunu fakataautaha ke ofi ange ki he ʻEikí. … ʻE fokotuʻu ai kitautolu ʻi ha tuʻunga lelei ange ke poupouʻi hotau ngaahi ʻofaʻangá. Tatau ai pē pe ko e hā te nau fili ke faí, ʻe lava ke ʻiate kitautolu ʻa e nonga mo e ʻamanaki lelei ʻa e Fakamoʻuí” (Support Guide: Help for Spouses and Family of Those in Recovery [2017], iii).

ʻI he hokohoko atu ʻeku ʻalu ki he kalasí, naʻá ku ako ai ki he lahi ʻo e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻiate aú mo e founga ʻokú Ne ʻafioʻi moʻoni ai hoku tūkungá. Naʻá ku toe ako foki ki he founga he ʻikai teitei liliu ai ʻe he maʻunimaá ʻa e lahi ʻo ʻEne ʻofa ki ha taha ʻo e fānau ʻa e Tamai Hēvaní.

Ka ʻoku ou tui ko e lēsoni mahuʻinga taha ne u ako lolotonga ʻeku ʻalu ki he kulupu tokoní ko e he ʻikai ke u lava ʻo fakahaofi hoku kaumeʻá (pe ko ha toe taha kehe). Ko Sīsū Kalaisi pē te Ne lavá. ʻOkú Ne maʻu ʻa e mālohi ke fakahaofí, ʻo fakafou ʻi Heʻene feilaulau fakaleleí.

ʻOku ou houngaʻia ʻaupito ʻi Heʻene hoko ko hotau Fakamoʻuí, he ʻokú Ne ʻafioʻi e founga ke tokoniʻi haohaoa ai kitautolú (vakai, ʻAlamā 7:11–12). ʻI heʻetau falala ki Heʻene ʻaloʻofá, ʻoku ou ʻilo te tau maʻu ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ki hotau fakamoʻui fakatāutahá. Te Ne poupouʻi kitautolu pea te tau lava ange ʻo poupouʻi hotau ngaahi ʻofaʻanga ʻoku nau fehangahangai mo e maʻunimaá.

Koeʻuhí ko e kulupu poupoú mo e ngaahi kalasi ARP, naʻe ongoʻi fiemālie hoku kaumeʻá ke talamai ʻa e taimi naʻá ne ongoʻi ʻoku ueʻi ai iá koeʻuhí naʻá ne ʻiloʻi naʻe ʻikai ke u ʻi aí ke fakamaau ka ke ʻofa mo poupouʻi ia ʻi heʻene ngaahi feingá. ʻOku teʻeki ʻosi ʻene fononga faingataʻá, ka naʻá ku fakatokangaʻi ʻa e fakalakalaka mo e liliu naʻe fakahoko ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni mei he ngaahi kalasi ko ʻení ʻi heʻema moʻuí fakatouʻosi. Pea naʻá ku ongoʻi maʻu pē ʻa e toʻukupu ʻo e ʻEikí.

Paaki