2022
Founga Te Tau Lava ai ʻo Ikunaʻi ha Māmani Fonu ʻi he Holi Koví
Sune 2022


“Founga Te Tau Lava ai ʻo Ikunaʻi ha Māmani Fonu ʻi he Holi Koví,” Liahona, Sune 2022.

Founga Te Tau Lava ai ʻo Ikunaʻi ha Māmani Fonu ʻi he Holi Koví

ʻĪmisi
tangata ʻoku sio ki tuʻa ʻi ha matapā sioʻata

Naʻe haʻu ʻa Teni (kuo liliu e hingoá) kiate au ki ha faleʻi fakapalōfesinale. Naʻá ne pehē, “ʻOku ou feinga ke moʻui ʻaki e ngaahi fekaú, ka ʻoku ʻahiʻahiʻi maʻu pē au ʻo tohoakiʻi ʻe he ngaahi ongo fakaesinó. Naʻá ku toe fakatukupaaʻi au ka naʻá ku ongoʻi ongosia peá u faʻa iku ai ʻo taʻetokanga. ʻOku ʻikai ke u ʻalu ki he ngaahi saiti ponokalafí, ka ʻoku tohoakiʻi ʻeku tokangá ʻe he ngaahi ʻīmisi taʻefeʻunga ʻoku hangē ʻoku nau ʻi he feituʻu kotoa peé. ʻOku mamahi hoku uaifí, pea ʻoku ou loto-foʻi he feingá.”

Mahalo kuó ke ongoʻi ha meʻa tatau. ʻOku angamaheni pē ʻa e faingataʻaʻia ʻa Tení. Ko e tokolahi ʻo kitautolu ʻoku tau nofo ʻi ha ngaahi anga fakafonua ʻoku tokanga ki he ngaahi tōʻonga fakasekisualé pea lahi fau ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau mamata aí, ngaahi ongó, mo e ngaahi fakakaukau ʻoku nau fakaʻuhingaʻi hala ʻa e toputapu ʻo e sinó mo e ngaahi taumuʻa fakalangi ʻo e fetuʻutaki fakasekisualé (vakai, 1 Kolinitō 6:19). Koeʻuhí ko e ʻinitanetí, kuo fakautuutu ai hono toutou fakaʻaongaʻi ʻo e ponokalafí mo e fuʻu tōtuʻa hono fakaʻaongaʻí fakatouʻosi,1 kae pehē ki heʻene fekauʻaki mo e ngaahi pole fakaeangamaʻá.

ʻI heʻeku hoko ko e tokotaha faifaleʻí, kuó u ngāue mo ha tokolahi ʻoku nau fāinga ke ikunaʻi ʻa e ʻahiʻahi ke fakahōhōʻiaʻi e ngaahi fakakaukau holi koví, ʻikai fakakaukauʻi e ongo mo e fakakaukau ʻa e niʻihi kehé, mītia fakalieliá, pe ngaahi tatau kehekehe ʻo e meʻa ʻoku ui ʻe he folofolá ko e “holi kovi fakakakanó” (Sēkope 3:12; 4 Nīfai 1:16). Neongo ʻoku fakaʻau ke kovi ange ʻa e māmaní, ka ʻoku kole ʻe he ʻEikí ki Heʻene kau ākongá ke nau moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e moʻui angatonu fakaeangamaʻá (vakai, 3 Nīfai 12:27–29; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:23).

Te tau feinga fēfē nai ki ha tuʻunga moʻui māʻolunga lolotonga ʻetau foua e ngaahi faingataʻa ko ʻení? Te tau fakasiʻisiʻi fēfē nai ʻa e loto-foʻí kae fakalahi ʻa e tukupaá?

ʻAhiʻahí, Fakamāʻiá, mo e Holi Kovi Fakakakanó

Naʻe tokoni kia Teni hono fakafaikehekeheʻi ʻo e ʻahiʻahí mei he angahalá, maʻu ha mahino ki he ongoʻi maá mo e mālohi ʻo e tauʻatāina ke filí, pea ako ke fakafalala lahi ange ki he ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí.

Naʻe maʻu ʻe Teni ha ngaahi holi māʻoniʻoni, ka naʻá ne ongoʻi ne hangē ʻoku ʻikai ke ne lava ha meʻá. Naʻá ne fakamāʻia koeʻuhí ko e hokohoko hono ngaahi ʻahiʻahí. Hangē ko e tokolahi, naʻá ne fakakaukau ko e meʻa ʻi heʻene moʻua he ngaahi ʻahiʻahi ʻe niʻihi, ʻe sai ange ke ne tukulolo.2 Neongo ko e ongoʻi halaiá ko ha ongo mahuʻinga ia ʻokú ne fakaʻaiʻai kitautolu ke tau fakatomala, ka ʻe lava ke fehangahangai ia mo e ongoʻi maá, pea iku ai ʻo tau foʻi. ʻOku mātuʻaki fakatupu maumau ʻeni ʻi he taimi ʻoku tau maʻuhala ai ʻo tui ko e ʻahiʻahí ko ha fakaʻilonga ia ʻo e vaivai.

ʻOku ʻikai ko ha angahala ke ʻahiʻahiʻi pe aʻusia ha ngaahi ongo fakaesino.3 Ko e ngaahi ongo fakasekisualé ko ha meʻaʻofa fakalangi4 ia, ʻi hono fakaʻaongaʻi totonu ʻi he nofomalí, ʻokú ne ʻomi ha fiefia mo ha fehokotakiʻanga ki he husepānití mo e uaifí.5 ʻOku mālohi ʻa e ngaahi tali fakatuʻasino ko ʻení, pea taimi ʻe niʻihi ʻoku fakatupu ia ʻe he fōtungá pe tōʻongá. ʻOku ui ʻeni ko e ethological reflex, ʻa ia ʻoku fakatupu ai ʻe ha fakafōtunga pe tōʻonga ha tali he taimi pē ko iá. Hangē ko ʻení, ʻi he taimi ʻoku fakalaka atu ai ha taha ʻi ha kakai ʻi he halá, ʻoku hanga ʻe ha sio fakaʻita ʻo fakatupu ha fakafōtunga kehe mei ha malimali. ʻE lava foki ke fakatupu ʻe he ngaahi ʻata ʻo e ongo fakaesino ko ʻení ha ngaahi holi mālohi. ʻOku ʻikai ko ha angahala ʻa e ngaahi ongo mo e ʻahiʻahi ke ngāueʻi kinautolú, pea kapau ʻe tukunoaʻi ʻenau fakaafé, ʻe faifai pē pea mole ʻa e ngaahi ongó. Ka neongo ia, ʻoku fakamālohia e ngaahi ongó kapau ʻe tulitaupaua ki ai.

ʻĪmisi
Ko hono fakamolemoleʻi ʻe Sīsū ʻa e fefine naʻe moʻua ʻi he feʻauakí

Pea ʻOku ʻIkai Te u Fakahalaiaʻi Koe, tā ʻa Eva Koleva Timothy

ʻOku hoko e angahalá ʻi he taimi ʻoku tau fili ai ke fakafiefiaʻi, tanumaki, pe fakahoko e ʻahiʻahi ke fai ha meʻa ʻoku tau ʻilo ʻoku ʻikai totonu ke tau faí. Koeʻuhí ko e tauʻatāina fakaeʻulungaanga ke filí, te tau lava ai ʻo fili ke ʻoua naʻa tau tali e ʻahiʻahí, neongo ʻene faingataʻá. Ko e meʻa ʻeni naʻe fakahinohinoʻi ʻe ʻAlamā ki hono fohá ke fai ʻi he taimi naʻá ne talaange ai ke “[ʻoua ʻe] toe muimui ʻi he ngaahi holi ʻa ho matá, kae fakafisi koe” (ʻAlamā 39:9). Naʻe mei lava pē ke fili ʻe he Tuʻi ko Tēvitá ke tafoki ʻi he taimi naʻá ne mamata ai kia Patisepá, ka naʻá ne nofo ʻi he ʻahiʻahí pea fakalalahi ʻene tōʻonga angaʻulí (vakai, 2 Samuela 11:1–16). Naʻa mo Sīsū naʻe ʻahiʻahiʻi (vakai, Hepelū 4:15), ka naʻe “ʻikai te Ne fakavaivai” ki he ʻahiʻahí (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:22). Hangē ko e lau he taimi koeé, mahalo he ʻikai te ke lava ʻo taʻofi ha foʻi manupuna mei haʻane tuʻu ʻi ho ʻulú, ka te ke lava ʻo taʻofi ia mei haʻane foʻu ha pununga.

ʻI ha tokoni, naʻe ako ʻa Teni ke ʻoua ʻe hohaʻa ʻi he taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi ai iá ka ke fakahaaʻi ʻene ngaahi ongó, pea fili leva ke hoko atu ki he ngaahi tōʻonga moʻui leleí.

Ko e Maumau ʻo e Ngaahi Angahala Fakaeangamaʻá

Naʻe fakamatalaʻi nounou ʻe he Eikí ʻa e ngaahi kovi ʻo e holi kovi fakakakanó ʻo pehē, “Ko ia te ne fakasio ki ha fefine ke holi ki aí, pe kapau ʻe tono ha niʻihi ʻi honau lotó, ʻe ʻikai te nau maʻu ʻa e Laumālié, ka te nau fakaʻikaiʻi ʻa e tuí pea ilifia” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:16). ʻOku hoko ʻa e tokanga taha ki he māmaní ke fakatupu ai ha “fakakuihi” fakalaumālie (1 Nīfai15:24), ʻa ia ko hano fakamatalaʻi lelei ia ʻo e founga ʻoku uesia ai ʻa e fakamāú ʻi he tulifua ki he ngaahi holi koví. Kapau ʻe hokohoko atu ʻeni, ʻe fakatupulaki ʻe he sinó ha ngaahi tōʻonga ʻe lava ke hoko ko ha “ngaahi afo mālohi” (2 Nīfai 26:22) ʻa ia ʻoku faingataʻa ke motuhi koeʻuhí ko e fiefia pea mo e fakafiemālie fakatouʻosi mei he ngaahi holi ko iá.6

ʻOku hanga ʻe hono fakafiemālieʻi ʻo e uʻa fakaekakanó ʻo ʻai ke ongonoa fakalaumālie pea ʻikai fakatupulaki e tuí. ʻOku faʻa manavasiʻi ʻa e kau ākonga ʻoku toutou fakataueleʻi ʻe he holi kovi fakakakanó naʻa ʻoku ʻikai ke nau taau ke ngāue pea siʻisiʻi ke nau maʻu ha loto-falala fakalaumālie (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:45). ʻE lava foki ʻe he holi ki he ngaahi meʻa fakamāmaní ʻo fakaʻauha ʻa e ʻofa moʻoní pea ongoʻi ai ʻe he hoa malí kuo ʻikai hano ʻaonga pe liʻekina.

Fili ke Ngāue Kae ʻIkai ke Toki Fekauʻi

Te tau lava ʻi he tokoni ʻa e Laumālié ke fakatokangaʻi ʻa e ngaahi fakatuʻutāmakí kimuʻa pea tau fili ʻa e ngaahi ʻātakai mo e ngaahi ʻulungaanga ʻoku fenāpasi mo e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻinga ʻo e fuakavá (vakai, 2 Nīfai 2:14; 4:18). Naʻe faleʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa kinautolu ʻoku fefaʻuhi mo e holi koví ke “kamata ʻaki hono fakamavaheʻi koe mei he kakai, ngaahi naunau, mo e ngaahi tūkunga te nau fakalaveaʻi koé. Hangē ko ia ʻoku ʻiloʻi ʻe he tokotaha kotoa ʻoku fehangahangai mo e maʻunimā ʻe ha meʻa hangē ko e inu kavamālohí, ʻoku fakatuʻutāmaki ʻa e ʻahiʻahi mei he ofi ki ha meʻa ʻoku fakatupu faiangahalá. ʻOku pehē foki mo e meʻa fakaeangamaʻá.”7

Naʻe kamata ke fakaʻehiʻehi ʻa Teni mei hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi naunau fakaʻilekitulōniká ʻi he taimi naʻá ne tuʻu laveangofua ai ki he ʻahiʻahí, ʻo hangē ko e taimi naʻá ne toko taha, helaʻia, pe loto-mafasia aí. Naʻá ne tukunoaʻi ʻa e ngaahi polokalama TV fakatupu palopalemá mo e ngaahi fakafiefia kehé kae fakaʻaongaʻi ha taimi ke fetuʻutaki ai mo e niʻihi kehé. Naʻá ne fakamālohia hono laumālié ʻaki ʻene fakaʻaongaʻi ha taimi lahi ange ki he folofolá, tohinoá, fakaleleiʻi ʻene mohé, mo e fakamālohisinó (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:124).8 ʻE lava ke tokoni e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ko ʻení kiate kitautolu ke holoki e ngaahi ʻahiʻahí mo fakatupulaki e mālohí, tautautefito ki he taimi ʻoku toutou fakahoko aí.

Fakamoʻui Fakalaumālié mo e ʻAloʻofá

ʻE lava pē ke faingataʻa ʻa e ngāue ʻo e tuʻunga fakaākongá, pea naʻa mo ha loto-fakapapau mālohi ʻe lava pē ke mōlia ia ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi fakatauele ʻa e māmaní. ʻI he taimi ʻoku toe hoko ai ha angahala ne fakapapau kuo siʻakí, ʻoku tokoni ke toe foki ki he halá kae ʻoua ʻe nofo ʻi he loto-foʻí.

ʻOku lahi e ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí, pea ʻokú Ne talaʻofa mai te Ne fakamolemoleʻi “ʻo ka fakatomala maʻu pē [ʻa Hono] kakaí” (Mōsaia 26:30). Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Teili G. Lenilani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ola vave ʻo e tafoki ki he ʻEikí: “Neongo kapau naʻa tau hoko ko ha tokotaha faiangahala ʻiloʻilo mo ʻiloʻilo pau pe toutou fehangahangai mo e taʻe-malavá mo e loto-mamahí, ka ko e momeniti pē ʻoku tau fili ai ke toe feingá, ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he Fakalelei ʻa Kalaisí.”9

ʻOku finangalo ʻa e ʻEikí ke Ne tokoniʻi kitautolu kotoa ʻi he founga ko ʻení ʻo “fanauʻi ʻi he ʻOtuá, ʻo liliu mei [hotau] tuʻunga fakakakano mo tō ki laló, ki ha tuʻunga ʻo e anga-māʻoniʻoni” (Mōsaia 27:25). Naʻe palōmesi ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē:

“ʻOku tuʻu [ʻa Sīsū Kalaisi ʻo] … mafao mai Hono toʻukupú, ʻo ʻamanaki mo fie fakamoʻui, fakamolemoleʻi, fakamaʻa, fakamālohia, fakahaohaoaʻi, pea mo fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu. …

“ʻOku hala ha meʻa ʻe toe fakatauʻatāina ange, fakaʻeiʻeiki ange, pe toe mahuʻinga ange ki heʻetau fakalakalaka fakafoʻituituí ka ko e tokanga taha fakaʻaho maʻu pē ki he fakatomalá. Ko e fakatomalá ʻoku ʻikai ko ha meʻa pē ʻoku hoko; [ka] ko ha ngāue ia. Ko e kī ia ki he fiefia mo e nonga ʻo e ʻatamaí.”10

ʻĪmisi
Ko e hilifaki ʻe Sīsū Hono ongo toʻukupú ki he fofonga ʻo ha tokotaha kui

Ko ʻEni ʻOku Ou Vakai, tā ʻa Eva Koleva Timothy

ʻE lava ke ikunaʻi ʻe he Kāingalotú ʻa e māmaní mo hono ngaahi pole fakaeangamaʻá ʻaki e haʻu ki he Fakamoʻuí mo fakahoko e ngāue ʻo e tuʻunga fakaākongá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Brian Willoughby, Nathan Leonhardt, and Rachel Augustus, “Untangling the Porn Web: Creating an Organizing Framework for Pornography Research among Couples,” Journal of Sex Research, vol. 57, no. 6 (2020), 709–21.

  2. Neongo ʻoku aʻusia ʻe ha niʻihi fakafoʻituitui tokolahi ha ngaahi fakakaukau mo e tōʻonga fakasekisuale ʻoku fakamālohi, ka ko e tokolahi taha ʻo e kakai tangata mo fafine ʻoku nau mamata ʻi he ponokalafí ʻoku ʻikai ke nau aʻusia e tuʻunga ʻo e maʻunimaá (vakai, Joshua B. Grubbs and others, “Sexual Addiction 25 Years On: A Systematic and Methodological Review of Empirical Literature and an Agenda for Future Research,” Clinical Psychology Review, vol. 82 [December 2020]). Mei ha fakakaukau fakapotopoto mo fakalaumālie, ʻoku tokoni ke fakafaikehekeheʻi ʻa e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga ko ʻení (vakai, Dallin H. Oaks,“Fakaakeake mei he Tauhele ʻo e Ponokalafí,” Liahona, ʻOkatopa 2015, 50–55).

  3. Vakai, Wendy Ulrich, “ʻOku ʻIkai ko ha Angahala ʻa e Vaivaí,” Liahona, ʻEpeleli 2015, 20–25.

  4. Vakai, “Ko Hono Fakatupulaki ha Fakakaukau Lelei ki he Tōʻonga Fakasekisualé,” Liahona, ʻAokosi 2020, 44–47.

  5. Vakai, Jeffrey R. Holland, “Of Souls, Symbols, and Sacraments” (Brigham Young University devotional, Jan. 12, 1988), speeches.byu.edu; vakai foki, Dale G. Renlund mo Ruth Lybbert Renlund, “Ko e Ngaahi Taumuʻa Fakalangi ʻo e Feohi Fafale Fakasekisualé,” Liahona, ʻAokosi 2020, 12–17.

  6. ʻOku ui ʻeni ko e “fakaʻaiʻai ʻo e vāhengá” ʻi he ngaahi tohi fakamatala ki he maʻunimaá, pea ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ongo mālohi ke tulifua ki ha meʻa ʻokú ne fakatupu ʻa e fiefiá. ʻI he taimi ʻoku hoko ai ʻení, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga leva ʻa e liliu ʻo e filí mo hono maʻu ʻo e fiefiá. Naʻe fakamatalaʻi ʻeni ʻe Pita ʻi he ngaahi lea fakalaumālié, ʻo ʻuhinga kiate kinautolu ʻoku maʻu e “mata ʻoku fonu ʻi he tonó” ʻa ia ʻoku “ʻikai faʻa tuku ʻa e angahalá” (2 Pita 2:14).

  7. Jeffrey R. Holland, “ʻIkai ha Feituʻu moʻó e Fili ʻo Hoku Laumālié,” Liahona, Mē 2010, 45.

  8. ʻI he ngaahi polokalama maʻunimaá, ko e konga ʻeni ʻo e fakaakeaké, ʻa ia ʻoku fakatupulaki ai e tōʻonga moʻui leleí ke fafangaʻi ʻaki e laumālié mo feau e ngaahi fiemaʻu fakaeloto totonú ʻi ha ngaahi founga ʻoku leleí.

  9. Dale G. Renlund, “Kāingalotu ʻOua Naʻa Tuku e Feingá,” Liahona, Mē 2015, 57.

  10. Russell M. Nelson, “Te Tau Lava ʻo Fai Lelei Ange pea Toe Lelei Ange,” Liahona, Mē 2019, 67.

Paaki