Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e fakatomalá?


ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e fakatomalá?

Naʻe fuesia ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e totongi maʻa ʻetau ngaahi angahalá kae lava ke tau fakatomala. Ko e fakatomalá ko ha liliu ʻo e lotó mo e ʻatamaí ʻo ne ʻomi kitautolu ke tau toe ofi ange ki he ʻOtuá. ʻOku kau ai ʻa e tafoki mei he angahalá ka tau tafoki ki he ʻOtuá ke maʻu ha fakamolemole. ʻOku fakatupu ia ʻe he ʻofa ki he ʻOtuá mo ha holi fakamātoato ke talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú.

Teuteuʻi fakalaumālie koe

Ko e hā ha ngaahi meʻa kuó ke aʻusia ʻi he fakatomalá? Te ke lava fēfē ʻo vahevahe hono tokoniʻi koe ʻe he fakatomalá ke ke toe ofi ange ki he Tamai Hēvaní, taʻe fakamatala ki haʻo ngaahi angahala fakatāutaha?

Mahalo ʻoku fekuki ha kau talavou ʻe niʻihi mo e ʻikai ke nau moʻui tāú. ʻE uesia heni ʻa ʻenau malava ko ia ke ngāue ko ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki faivelengá. ʻE lava fēfē ke ke ongoʻingofua kinautolu pea fakaafeʻi e Laumālié ke tokoniʻi kinautolu ke maʻu ha holi ke fakatomala?

Ako ʻi he faʻa lotu ʻa e ngaahi potufolofola mo e maʻuʻanga tokoni ko ʻení. Ko e hā ʻokú ne ueʻi koe ke ke fakatomalá?

ʻĪsaia 1:18 (ʻE lava ke fakamaʻa kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá ʻi he fakatomala)

Loma 3:23; 1 Sione 1:8 (Kuo tau faiangahala kotoa pē)

ʻAlamā 19:33 (ʻOku ʻomi ʻe he fakatomalá ha liliu ʻo e lotó)

ʻAlamā 36:6–24 (ʻOku fakatomala ʻa ʻAlamā pea maʻu ʻa e fakamolemolé ʻi he ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí)

ʻAlamā 39:8 (He ʻikai lava ke tau fufuuʻi ʻetau ngaahi angahalá mei he ʻOtuá)

T&F 58:42–43 (Ke fakatomala, kuo pau ke tau vete pea liʻaki ʻetau ngaahi angahalá)

Fakatomalá,” Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, 29–30

Dale G. Renlund, “Ko Hotau Tauhisipi Leleí,” Ensign pe Liahona, Mē 2017, 29–32

Dale G. Renlund, “Fakatomalá: Ko ha Fili Fakafiefia,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2016, 121–24

Linda S. Reeves, “Ko e Palani Lahi ʻo e Huhuʻí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2016, 88–90

Dieter F. Uchtdorf, “Te Ne Hili Koe ʻi Hono Umá ʻo Fua Koe ki ʻApi,” Ensign pe Liahona, Mē 2016, 101–4

Videos: “Fakalelei - ʻOku ʻIkai Hoko Tuʻo Taha Pē,” “ʻI Loto ʻi he Fakangatangatá”

Ko e faiako ‘i he founga ‘a e Fakamo‘uí

Naʻe fakaaeʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e niʻihi kehé ke ngāue ʻi he tuí pea moʻui ʻaki e ngaahi moʻoni naʻá Ne akoʻí. Naʻá Ne maʻu ha ngaahi faingamālie moʻonautolu ke nau ako ai ʻi ha ngaahi meʻa mālohi ne nau aʻusia. Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tokoniʻi ai e kau talavoú ke nau mamata ki he mālohi ʻo e fakatomala fakaʻahó ʻi heʻenau moʻuí?

Tuku ke taki e kau talavoú

ʻE tataki e fakataha fakakōlomú ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakakōlomú. Te ne tataki e kau talavoú ʻi he fealēleaʻaki fakataha ʻo kau ki he pisinisi ʻa e kōlomú, akoʻi kinautolu ʻi honau ngaahi fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (mei he folofolá pea mo e tohi Fatongia ki he ʻOtuá), pea mo fakaafeʻi ha ʻetivaisa pe mēmipa kehe ʻo e kōlomú ke ne akoʻi ha lēsoni ʻo e ongoongoleleí. ʻE lava ke ne teuteu ʻaki ʻene fakafonu e ʻasenita ʻo e fakataha fakakōlomú lolotonga e fakataha ʻa e kau palesitenisií.

Kamata e aʻusia fakaakó

Filifili mei he ngaahi fakakaukau ko ʻení pe ko haʻo fakakaukau ʻaʻau ke toe fakamanatu e tokāteline mei he lēsoni he uike kuo ʻosí mo fakafeʻiloaki ʻaki e lēsoni he uike ní:

  • Kole ki he kau talavoú ke nau tā ha ngaahi fakatātā ʻokú ne fakamanatu ange ha meʻa ne nau ako he uike kuo ʻosí, pea nau aleaʻi fakataha e meʻa ne nau taá.

  • ʻAi ke fakamafao hangatonu ʻe ha talavou hono ongo nimá ki muʻa pea toʻo ha faʻahinga meʻa mamafa ʻi he nima takitaha lolotonga iá ʻoku aleaʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e lava ke hoko e angahalá ko ha kavenga mamafá. Lolotonga e fealeaʻakí, toe hili mai ha ngaahi meʻa mamafa ki he ongo nima ʻo e talavoú. Toʻo e ngaahi meʻá, pea fakaafeʻi e kau talavoú ke nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ako ʻo kau ki he angahalá mo e fakatomalá mei he lēsoni naʻe fakaʻaongaʻi ki ai e ngaahi meʻá.

Ako fakataha

ʻE lava e ngaahi ʻekitivitī takitaha ʻi laló ʻo tokoni ke mahino ki he kau mēmipa ʻo e kōlomú ʻa hono ʻuhinga ʻo e fakatomalá. Muimui ʻi he fakahinohino ʻa e Laumālié ʻo fili ha ʻekitivitī ʻe taha pe lahi ange ʻe ʻaonga taha ki hoʻomou kōlomú:

  • Fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kōlomú ke nau omi mateuteu ki he kalasí ke vahevahe ha talanoa mei he taha ʻo e ngaahi lea ne fokotuʻu atu ʻi he lēsoni ko ʻení. Te  ke lava foki ʻo huluʻi e vitiō ʻo e tokotaha leá ʻi heʻene fai e talanoá. Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he talanoá ni ʻo kau ki he fakatomalá? Hiki ha fakamatala fekauʻaki mo e fakatomalá mei he ongo leá ʻi ha fanga kiʻi laʻipepa. Fakaafeʻi e kau talavoú ke nau fili ha fakamatala pea nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau akó—ʻo ʻuluaki fai ia ki honau hoa-ngāué pea toki fai ki he kalasí. ʻOange ha kiʻi taimi ke nau fakakaukauloto ai ki he ngaahi liliu ʻoku nau ongoʻi ke fai ko e tupu mei he meʻa kuo nau akó. 

  • Fakaafeʻi ha mēmipa ʻo e kōlomú ke ne akoʻi ha konga ʻo e lēsoni ko ʻení. ʻE lava ke ne fai ʻeni ko ha konga ʻo ʻene palani ki he Fatongia ki he ʻOtuá ke ne ako mo akoʻi ʻa e fakatomalá (vakai, “Mahino ʻa e Tokāteliné,” peesi 18, 42, pe 66).

  • Kole ki he taha ʻo e kau talavoú ke nau fūfuuʻi ha meʻa lolotonga ko iá ʻoku sio pē e teonga ʻo e mēmipa e kōlomú. Kole ki he kau mēmipa ʻo e kōlomú ke nau fekumi ki he meʻa ne fūfuuʻí. Ko e hā e meʻa ʻoku akoʻi kitautolu ʻe he sīpinga ko ʻeni ʻo kau ki hono fūfuuʻi e angahalá mei he ʻOtuá? (vakai  ʻAlamā 39:8). Ko e hā ha talanoa mei he folofolá e lava ʻe he kau talavoú ʻo vahevahe, ʻoku akoʻi ai kitautolu he ʻikai te tau lava ʻo fūfuuʻi ʻetau angahalá mei he ʻOtuá? (vakai, ki ha sīpinga, Siona 1–2; 2 Samuela 11–12; Ngāue 5:1–11). Te nau lava foki ʻo fakamanatu ha taha ʻo e ngaahi talanoa ʻi he leʻa Sisitā Linda S. Reeves “Ko e Palani Lahi ʻo e Huhuʻí.” Fakaafeʻi e kau talavoú ke aleaʻi fakakulupu e ngaahi fehuʻi ko ʻení: Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku fūfuuʻi ai ʻe he kakaí ʻenau ngaahi angahalá? Ko e hā ha meʻa te ke lava ʻo talaange ki ha taha ke tokoni ke mahino ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo fūfuuʻi ʻetau ngaahi angahalá? 

  • Fakaafeʻi ha talavou ke ne pukepuke hake ha fakatātā ʻo ʻAlamā mo e ngaahi foha ʻo Mōsaiá (vakai, Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí, 77) pea fakamatalaʻi fakanounou e talanoa ki heʻenau fakatomalá (vakai, ʻAlamā 36:6–24). Kole ki he kau talavoú ke nau lau fakafoʻituitui ʻa e ʻAlamā 36:13, 17–20, 23–24, pea ʻai ke ʻiloʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá ʻi he ngaahi vēsí ni, pea toki vahevahe ʻi ha ngaahi kulupu iiki e meʻa kuo nau ʻiló. Fakaafeʻi e kau talavoú ke nau fakakaukauʻi pea tohi ha faʻahinga meʻa ʻe lava ke nau fai ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá ʻi heʻenau moʻuí.

  • Fakaafeʻi e talavou takitaha ke ne ako ha konga ʻo e “Fakatomalá” ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú pe ha ngaahi konga ʻo e ngaahi lea ʻoku ʻoatu he fokotuʻutuʻu ko ʻení ʻa ia kuo ʻosi filifilí. ʻAi ke fakaʻilongaʻi pea vahevahe ʻe he kau talavoú ha faʻahinga meʻa ʻoku mahuʻinga kiate kinautolu. Fakaafeʻi kinautolu ke nau tohiʻi haʻanau ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e fakatomala kae ʻoua ʻe ʻai ke ʻiloʻi honau hingoá. Fakaafeʻi e pīsopé ke ne tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení pea vahevahe e founga ʻoku fepikitaki ai ʻa e fakatomalá mo e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

  • Huluʻi ʻa e foʻi vitiō “Within Bounds.” Fakafeʻi e vaeua ʻo e kau mēmipa ʻo e kōlomú ke nau vakai ki ha ngaahi meʻa ʻe lava ke nau ako mei he vitioó ni ki hono ʻuhinga ko ia ke fakatomalá, fakaafeʻi leva e vaeua ʻe tahá ke nau vakai ki he fatongia ʻo e pīsopé ʻi hono tokoniʻi kitautolu ke tau fakatomalá. Kole ange ke nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau akó. Ko e hā te nau talaange ki hanau kaungāmeʻa ʻoku manavasiʻi ke talanoa ki he pīsopé ʻo kau ki ha ngaahi fehalaaki kuo nau fai?

Kole ki he kau talavoú ke vahevahe e meʻa kuo nau ako he ʻaho ní. ʻOku mahino nai kiate kinautolu e ʻuhinga ʻo e fakatomalá? Ko e hā e ngaahi ongo ʻoku nau maʻú? ʻOku ʻi ai mo haʻanau toe ngaahi fehuʻi kehe? ʻE ʻaonga nai ke fakamoleki ha taimi lahi ange ʻi he tokāteline ko ʻení?

Tokoni fakafaiako

“Ko e fānau akó ʻoku fie maʻu ke fakangāueʻí. ʻI he taimi ʻoku fakatefito ai e tokangá ʻi ha faiakó, peá ne hoko ko e tokotaha mahuʻinga taha ʻi he lokiakó, fai kotoa e talanoá mo ne puleʻi kotoa e ngaahi ʻekitivitií, ʻoku meimei fakapapauʻi ai ʻokú ne fakafeʻātungiaʻi e ako ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí” (Asahel D. Woodruff, ʻi he ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [1999], 68).

Fakaafeʻi ke ngāue

ʻE fakaʻosi e fakatahá ʻe he mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakakōlomu ʻokú ne tatakí. ʻE lava ke ne:

  • Vahevahe e ngaahi ongo ʻokú ne maʻú pe kole ki he kau mēmipa ʻo e kōlomú ke vahevahe ʻenau ngaahi ongó mo hono ʻuhinga ʻo e fakatomalá.

  • Fakaafeʻi e kau talavoú ke vakavakaiʻi ʻenau moʻuí pea fakapapauʻi e meʻa ʻoku fie maʻu ke nau liliú.

Paaki