Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
Te u fakatupulaki fēfē ʻa e ʻofa faka-Kalaisí?


Te u fakatupulaki fēfē ʻa e ʻofa faka-Kalaisí?

Ko e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí, ʻa ia ʻoku ʻiloa ko e ʻofa faka-Kalaisí, ko e ʻofa māʻolunga, fakaʻeiʻeiki, mo malohi tahá pea ʻoku fakafiefia taha ia ki he laumālié (vakai, 1 Nīfai 11:23). Ko Sīsū Kalaisi ʻa e sīpinga haohaoa ʻo e ʻofa faka-Kalaisí. ʻI Heʻene ngāue fakamatelié, naʻá Ne “feʻaluaki ʻo fai lelei,” ʻo fakahaaʻi ʻa e manavaʻofá ki he kau masivá, faingataʻaʻiá, mo e tukuhausiá (vakai, Mātiu 4:23; Ngāue 10:38). Ke maʻu ʻa e ʻofa faka-Kalaisí, kuo pau ke tau fekumi ki ai, lotua ia, pea muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi heʻetau ngaahi fakakaukaú, leá, mo e ngaahi ngāué.

Teuteuʻi fakalaumālie koe

Ko e fē nai ha taimi ne fakahaaʻi ai ʻe he niʻihi kehé ha ʻofa faka-Kalaisi kiate koe? Naʻá ne tokoniʻi fēfē koe? Ko e fē ha taimi naʻá ke ongoʻi ai e ʻofa faka-Kalaisí? Te ke fakatupulaki fēfē ha ʻofa faka-Kalaisi ki he niʻihi kehé?

Ko e hā ha faingamālie ʻoku maʻu ʻe he kau talavoú ke fakahaaʻi ai ha ʻofa faka-Kalaisi? Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke nau ako ke ʻofa ki he niʻihi kehé ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Kalaisí?

Ako ʻi he faʻa lotu ʻa e ngaahi potufolofola mo e maʻuʻanga tokoni ko ʻení, ʻo fili ʻa e ngaahi meʻa ʻe kaunga lelei taha ki he kau talavoú.

1 Samuela 16:7(ʻOku ʻafio ʻa e ʻEikí ki he lotó.)

Luke 10:30–37 (Talanoa fakatātā ʻo e Samēlia Leleí); vakai foki ki he vitiō ʻo e Tohi Tapú “Talanoa Fakatātā ʻo e Samēlia Leleí”

Luke 23:33–34 (Naʻe fakamolemoleʻi ʻe Sīsū ʻa e kau sōtia Loma naʻa nau tutuki Iá)

Sione 15:9–13 (Naʻe fakahaaʻi ʻe Kalaisi ʻEne ʻofa ʻiate kitautolú ʻaki hono tuku hifo ʻEne moʻuí)

1 Sione 4:7–11, 18–21 (Ko e ʻOtuá ko e ʻofa)

Molonai 7:45–48 (Te tau lava ʻo lotu ke fakafonu ʻaki kitautolu ʻa e ʻofa faka-Kalaisí, ʻa e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí)

Thomas S. Monson, “Angaʻofá, Manavaʻofá, mo e ʻOfá,” Ensign pe Liahona, Mē 2017, 66–67

Dieter F. Uchtdorf, “ ʻOku Tekeʻi ʻa e Manavaheé ʻe he ʻOfa Haohaoá, ”Ensign pe Liahona, Mē 2017, 104–7

Thomas S. Monson, “ʻOfá—ko e ʻElito ʻo e Ongoongoleleí,” Ensign pe Liahona, Mē 2014

Dieter F. Uchtdorf, “ʻOku Maʻu ʻa e ʻAloʻofá ʻe he Kau Manavaʻofá,” Ensign pe Liahona, Mē 2012, 70–77

Dallin H. Oaks, “Ko e ʻOfa mo Feohi mo e Niʻihi Kehé Neongo e Faikehekehé,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2014, 25–28

Manavaʻofá,” Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí (2004), 118–119

Ngaahi Vitiō: “Ko Hono Vahevahe ʻo e Maama ʻo Kalaisí,” “Ke Tau Tuʻu ʻo Ngali Tangata, ” “Vaʻe ʻo Teitoní,” “Bullying—Stop It”

Ko e faiako ‘i he founga ‘a e Fakamo‘uí

Naʻe akonaki e Fakamoʻuí ʻi he sīpinga. Naʻá Ne akoʻi ʻEne kau ākongá ke lotu, ʻaki Haʻane lotu fakataha mo kinautolu. Naʻá Ne akoʻi kiate kinautolu e founga ki hono akoʻi ʻEne ongoongoleleí ʻaki e founga ʻo ʻEne akoʻi iá. Naʻá Ne akoʻi ke nau ʻofa mo ngāue ʻaki e founga ʻo ʻEne ʻofa mo tokoniʻi kinautolú. Te ke hoko ko ha faiako lelei ange ʻi hono ongoʻi ʻe he kau talavoú ʻa hoʻo ʻofa faka-Kalaisi ʻiate kinautolú.

ʻĪmisi

Vitiō: “Tokoni Mai ke Mau ʻIloʻi e Ongoongoleleí”

Mamata lahi ange

Tuku ke taki e kau talavoú

ʻE tataki e fakataha fakakōlomú ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakakōlomú (pe ko ha ʻasisiteni ki he pīsopé ʻi he kōlomu ʻa e kau taulaʻeikí). Te ne tataki e kau talavoú ʻi hono aleaʻi fakataha e pisinisi ʻa e kōlomú, akoʻi kinautolu ʻi honau ngaahi fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (mei he folofolá pea mo e tohi Fatongia ki he ʻOtuá ), fakalotolahiʻi kinautolu ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá ʻi hono fakahoko honau fatongia ki he ʻOtuá, pea mo fakaafeʻi ha ʻetivaisa pe mēmipa kehe ʻo e kōlomú ke akoʻi ha lēsoni ʻi he ongoongoleleí. ʻE lava ke ne teuteu ʻaki haʻane fakafonu ha ʻasenita ʻo e fakataha ʻa e kōlomú lolotonga e fakataha ʻa e kau palesitenisií.

Kamata ʻa e akó

Fili mei he ngaahi fakakaukau ko ʻení pe ko haʻo fakakaukau pē ʻaʻau ke fakamanatu ʻaki e lēsoni ʻo e uike kuo ʻosí pea fakafeʻiloaki ʻaki e lēsoni he uike ní:

  • Fakaafeʻi ʻa e kau talavoú ke nau fakakaukau ki ha meʻa ʻe taha naʻa nau fai mei he lēsoni ʻo e uike kuo ʻosí pea vahevahe ia mo e kōlomú pe ʻi ha ngaahi kulupu iiki.

  • Tohiʻi ʻi ha fanga kiʻi laʻipepa ʻa e kupuʻi lea ko e “Kuó u ongoʻi ʻa e ʻofa lahi mei ha tokotaha ʻi he taimi ___________.” Tufaki atu ʻa e fanga kiʻi laʻi pepá ki he kau talavoú takitaha kimuʻa pea kamata ʻa e fakataha ʻa e kōlomú, pea kole ki he talavou takitaha ke fakakaukau pe te ne fakafonu fēfē ʻa e laine ʻoku ʻataá. Fakaafeʻi ʻa e kau talavoú ke vahevahe ʻenau fakakaukaú ke kamata ʻaki ʻa e lēsoní.

Ako fakataha

ʻE tokoni kotoa e ngaahi ʻekitivitī ʻi laló ki he kau mēmipa ʻo e kōlomú ke nau ako ki hono fakatupulaki ha ʻofa faka-Kalaisí. ʻI hoʻo muimui ʻi he fakahinohino ʻa e Laumālié, fili ha taha [ʻo e ʻekitivitií] pe toe lahi ange ʻe ʻaonga taha ki hoʻo kōlomú:

  • Fakaafeʻi e kau talavoú ke nau lau ʻa e Sione 15:9–13;1 Sione 4:7–11, 18–21; mo e Molonai 7:47–48. Ko e hā ʻoku ako ʻe he kau talavoú mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻo kau ki he founga ke fakatupulaki ai e ʻofa faka-Kalaisí? ʻE tokoni fēfē ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení ke nau hoko ko ha kau tamaioʻeiki lelei ange ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? Fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kōlomú ke kumi ha ngaahi talanoa ʻi he folofolá ʻokú ne fakahaaʻi e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí, pea kole ange ke nau fevahevaheʻaki e ngaahi talanoa ko ʻení. ʻE lava fēfē ke tau muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa e Fakamoʻuí? Te nau lava foki ʻo lau pea aleaʻi e ngaahi talanoa ʻi ha taha ʻo e ngaahi lea ʻoku hiki atu ʻi hení, pe vahevahe ha ngaahi fakatātā ʻo ha taimi ne faitāpuekina ai kinautolu pe ko ha niʻihi ʻoku nau ʻilo, ʻe ha ngaahi ngāue ʻo e ʻofa faka-Kalaisí.

  • Ko e meʻa kotoa pē ne fai ʻe Sīsū Kalaisi maʻatautolu—maʻatautolu mo ʻEne Tamaí, naʻe fai ia ʻi he ʻofa haohaoa. Te tau fakatupulaki fēfē ʻa e malava ko ia ke talangofua tuʻunga ʻi he ʻofa haohaoá, ʻo hangē ko e Fakamoʻuí, pea ʻikai tupu ʻi he ilifiá? Vahevahe ʻa e kōlomú ki ha kulupu ʻe ua ke nau ako ʻa e lea ʻa Palesiteni Dieter F. Uchtdorf “ ʻOku Tekeʻi ʻa e Manavaheé ʻe he ʻOfa Haohaoá.” Vahe ki he kulupu ʻe taha ke nau vahevahe e meʻa ne nau ako mei he konga ʻoku ui ko e “Fakamālohi ʻaki e Ilifiá” mo e “Ko e Palopalema ʻo e Fakailifiá,” pea ki he kulupu ʻe tahá ke vahevahe e meʻa ne nau ako mei he konga ʻoku ui ko e “Ko ha Founga Lelei Ange” mo e “ʻOku  Tekeʻi Atu ʻa e Manavaheé ʻe he ʻOfa Haohaoá.” ʻOange ha taimi ki he kau talavoú ke hiki ʻenau ngaahi fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení: Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ueʻi ai au ke u fakahoko ha ngaahi meʻa tupu mei he ilifiá? Ko e hā te u lava ʻo fai ke fakatupulaki ʻa e ʻofa faka-Kalaisí? Ko e hā ʻoku ou fie liliu koeʻuhí ko e meʻa ne u akó?

  • ‘Omi ha ngaahi laʻi pepa ki he kalasí (pepa ʻe taha ki he talavou takitaha) mo ha taha ʻo e ngaahi lea ko ʻeni ʻi he konga ki ʻolungá: Angaʻofá, Manavaʻofá, mo eʻOfá. ʻOange ha laʻi pepa ki he talavou takitaha, pea fakaafeʻi ia ke ne fekumi ʻi he ngaahi lea ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoní “ ʻOfa—Ko e Uho ʻo e Ongoongoleleí” mo e “Angaʻofá, Manavaʻofá, mo e ʻOfá,” ʻo kumi ki ha lea pe talanoa ʻokú ne akoʻi e foʻi lea ʻi heʻene pepá. Fakaafeʻi e kau talavoú ke nau vahevahe e meʻa ne nau maʻú. Ko e hā ha ngaahi faingamālie ʻoku tau maʻu ko ha kōlomu ke angaʻofa, ʻofa, mo manavaʻofa ange?

  • Fakaafeʻi ʻa e kau talavoú ke nau fekumi ʻi he Luke 10:25–29 pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi fehuʻi naʻe fai ʻe he akonaki ʻi he fonó (loea) ki he Fakamoʻuí. Fakamatalaʻi ange naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e talanoa fakatātā ʻo e Samēlia leleí, ko ha tali ia ki he ngaahi fehuʻí. Vahe ki ha kau talavou ke nau fakafofongaʻi ʻa e niʻihi ʻo kinautolu ʻi he talanoa fakatātaá, pea kole ange ke nau tulamaʻi ʻa e talanoá ʻi hoʻomou lau fakataha ʻa e (veesi 30–35). ʻAi mo kiʻi mālōlō ke ʻeke kiate kinautolu ʻoku fakafofongaʻi ʻa e kau Līvaí, kau taulaʻeikí, pea mo e Samēliá pe ko e hā ne nau fai ai e meʻa ne nau faí, pea aleaʻi ʻa ʻenau ngaahi talí ʻi he kōlomú. Lau e fekau ʻa e Fakamoʻuí ki he akonaki ʻi he fonó (loea) ʻi he ongo veesi 36–37, pea fakaafeʻi ʻa e kau talavoú ke vahevahe ha ngaahi tūkunga ʻe ngali te nau fehangahangai mo ia ʻe faitatau mo e tūkunga ʻi he talanoa fakatātaá.

  • Lau, mamata, pe fanongo fakataha ko ha kōlomu ki he ngaahi konga ʻo e lea ʻa ʻEletā Dallin H. Oaks “ʻOfa he Niʻihi Kehé mo e Moʻui Neongo e Faikehekehé. ” Kole ki he kau talavoú ke nau kumi ha faleʻi te ne tokoniʻi kinautolu ke ʻofa ʻi he niʻihi kehe ʻoku ʻi he ngaahi tūkunga faingataʻá. Ko e hā ʻe lava ke ako ʻe he kau talavoú ʻi hono ako ha sīpinga fakafolofola ʻo ha taha ʻokú ne fakahaaʻi ha ʻofa kiate kinautolu ʻoku fakatangaʻi pe fakaʻitaʻi iá? ʻOku kau ʻi he ngaahi sīpingá ʻa e Fakamoʻuí (vakai Luke 23:34), ko Siosefa ʻi ʻIsipite (vakai Sēnesi 45), pe Peiholani (vakai ʻAlamā 61:9). Fakaafeʻi ʻa e kau talavoú ke nau fakalaulauloto fakalongolongo pē ki ha taha ʻi heʻenau moʻuí ʻa ia ʻoku nau ngali ongoʻi taaufehiʻa ki ai pea fakakaukau ki ha ngaahi founga ke fakahaaʻi ʻaki ha ʻofa faka-Kalaisi lahi ange ki he tokotaha ko iá.

  • Sio ʻi ha taha pe ongo vitioó fakatouʻosi ʻoku fokotuʻu atu ʻi he fokotuʻutuʻu ko ʻení. Ko e hā ʻoku ako ʻe he kau talavoú fekauʻaki mo e ʻofa faka-Kalaisí mei he ongo foʻi vitiō ko ʻení? ʻOku faikehekehe fēfē ʻa e ngaahi pōpoaki ʻi he vitioó mei he ngaahi meʻa ʻoku akoʻi ʻe he māmaní ʻo kau ki he ʻuhinga ʻo e hoko ko ha tangatá? Kole ki he kau talavoú ke vahevahe ha aʻusia ʻi ha tokoniʻi kinautolu ʻe ha tokotaha ke nau ongoʻi e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí. Ko e hā kuo akoʻi ʻe he aʻusia ko iá kiate kinautolu fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí? Fakaafeʻi ʻa e kau talavoú ke nau fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻiloʻi te ne fie maʻu ke ongoʻi ʻa e ʻofa ʻa e ʻEikí. Ko e hā nai te nau lava ʻo fai ke tokoni ki he tokotaha ko iá?

Kole ki he kau talavoú ke nau vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau ako ‘i he ‘aho ní. ʻOku mahino lelei ange nai kiate kinautolu e founga hono fakatupulaki ʻo e ʻofa faka-Kalaisí? Ko e hā haʻanau ngaahi ongo pe fakakaukau? ʻOku toe ʻi ai nai haʻanau ngaahi fehuʻi kehe? ʻE ʻaonga nai ke toe tuku ha taimi lahi ange ʻi he tokāteline ko ʻení?

Tokoni fakafaiakó

“Ko e fakafanongó ko hano fakahaaʻi ia ʻo e ʻofá. ʻOku faʻa fie maʻu ki ai ha feilaulau. ʻI he taimi ʻoku tau fakafanongo lelei ai ki he niʻihi kehé, ʻoku tau faʻa tuku ai e meʻa ʻoku tau fie lea ʻakí kae lava ke nau fakamatalaʻi lelei ʻa e meʻa ʻoku nau fie lea ʻakí” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange he Faiakó [1999], 73).

Fakaafeʻi ke ngāue

ʻE fakaʻosi ʻa e fakatahá ʻe he talavou ʻokú ne tatakí. ʻE lava ke ne:

  • Vahevahe ʻene ngaahi ongo kau ki he fehokotaki e ʻofa faka-Kalaisí mo hono fakahoko e ngāue tokoni ʻi he lakanga fakataulaʻeikí.

  • Fakaafeʻi ʻa e kau talavoú ke nau ngāueʻi e ngaahi ueʻi ne nau maʻu lolotonga e fakataha fakakōlomú ke fakatupulaki ʻa e ʻofá faka-Kalaisí mo fakaleleiʻi honau fetuʻutaki mo e niʻihi kehé.

Paaki