Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngaahi fili ʻoku ou faí?


Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngaahi fili ʻoku ou faí?

Kuo foaki mai ʻe he Tamai Hēvaní kiate kitautolu ʻa e tauʻatāina ke filí, ʻa ia ko e malava ke fili pea mo ngāue maʻatautolu. Neongo ʻoku tau tauʻatāina ke fai ʻetau ngaahi filí, ka he ʻikai ke tau lava ʻo fili e nunuʻa ʻo e ngaahi fili ko iá. ʻOku fakaiku ʻa e ngaahi fili leleí ki he fiefia ʻoku tuʻuloá pea mo e moʻui taʻengatá. Kapau te tau kole ki he Tamai Hēvaní, te Ne tokoniʻi kitautolu ke tau fai ʻa e ngaahi fili ʻoku fakapotopoto.

Teuteuʻi fakalaumālie koe

Fakakaukau ki he ngaahi fili mahuʻinga kuó ke fai ʻi hoʻo moʻuí. Kuo tokoniʻi fēfē koe mo ha niʻihi kehe ʻe he ngaahi fili ko ʻení? Ko e hā ha meʻa kuó ke ako mei ai?

ʻI hoʻo lotua ʻa e talavou takitaha, fakalaulauloto ki he ngaahi fili ʻokú ne faí. ʻE ʻaonga fēfē kiate ia ʻa e ngaahi fili ko ʻení he lolotongá ni pea mo e kahaʻú?

Ako ʻi he faʻa lotu ʻa e ngaahi potufolofola mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení. Ko e hā e meʻa ʻokú ke ongoʻi ʻe tokoni ke mahino ki he kau talavoú hono mahuʻinga ʻo e fai e ngaahi fili fakapotopotó?

Sosiua 24:15 (Te tau lava ʻo fili ke ngāue maʻá e ʻEikí)

Sione 14:15 (ʻOku fakahaaʻi ʻe heʻetau ngaahi fili leleí ʻa ʻetau ʻofa ki he Tamai Hēvaní pea mo ʻetau holi ke fai Hono finangaló)

2 Nīfai 2:16, 27; Hilamani 14:30–31 (ʻOku tau tauʻatāina ke fili mo fai ha meʻa ʻiate kitautolu pē)

Molonai 7:14–15 (Kuo tuku kiate kitautolu ke tau fili ʻi he leleí mo e koví)

Gary B. Sabin, “Tuʻu Maʻu pea Ului Kakato,” Ensign pe Liahona, Mē 2017, 52–55

Thomas S. Monson, “Ngaahi Filí,” Ensign pe Liahona, Mē 2016, 86

Dallin H. Oaks, “Ko e Talanoa Fakatātā ʻo e Tangata Tūtuuʻí,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 32–35

Tauʻatāina ke Filí,Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí (2004), 188–189

Tauʻatāina Ke Filí mo e ʻEkeʻi Meiate Kita ʻa e Meʻa ʻOkú Te Fai pe Taʻe Faí” mo e “Mūsiká mo e Hulohulá,” Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú (2011), 2–3, 22–23

Ngaahi Vitioó: “Nofomaʻu ʻi loto he Ngaahi Lainí”; “ʻIkai Ha Fakaʻiseʻisa”

Ko e faiako ‘i he founga ‘a e Fakamo‘uí

Naʻe vahevahe ʻe he Fakamoʻuí ha ngaahi talanoa, talanoa fakatātā, mo ha ngaahi sīpinga moʻoni ʻo e moʻuí naʻe ʻuhinga-mālie ki Heʻene kau ākongá. ʻOku ʻomi ʻe he lēsoni ko ʻení ha faingamālie lelei ke ke vahevahe ai ha ngaahi sīpinga ʻo ha ngaahi fili naʻá ke fai ʻo ne liliu ai hoʻo moʻuí. Ko e hā ha ngaahi aʻusia ʻe lava ke vahevahe ʻe he kau talavoú?

ʻĪmisi

Vitiō: “Vahevahe e Ngaahi Talanoá mo e Sīpingá”

Mamata lahi ange

Tuku ke taki e kau talavoú

ʻE tataki e fakataha fakakōlomú ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakakōlomú. Te ne tataki e kau talavoú ʻi hono aleaʻi fakataha e pisinisi ʻa e kōlomú, akoʻi kinautolu ʻi honau ngaahi fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (mei he folofolá pea mo e tohi Fatongia ki he ʻOtuá), pea mo fakaafeʻi ha ʻetivaisa pe mēmipa kehe ʻo e kōlomú ke ne akoʻi ha lēsoni ʻo e ongoongoleleí. ʻE lava ʻo teuteu ʻaki haʻane fakafonu e ʻasenita ʻo e fakataha ʻa e kōlomú he lolotonga e fakataha ʻa e kau palesitenisií.

Kamata ʻa e akó

Fili mei he ngaahi fakakaukau ko ʻení pe ko haʻo fakakaukau pē ʻaʻau ke fakamanatu e lēsoni ʻo e uike kuo ʻosí mo fakafeʻiloaki ʻaki e lēsoni he uike ní:

  • Fakaʻaliʻali ha meʻa ʻokú ne fakafofongaʻi ha faʻahinga meʻa naʻe ako ʻe he kau talavoú he uike kuo ʻosí, pea fakaafeʻi kinautolu ke nau vahevahe ʻa e fekauʻaki ʻo e meʻa ko ʻení mo e meʻa naʻa nau akó.

  • Fakahingoa ha muiʻi vaʻakau ko e “Filí” pea muiʻi ʻakau ʻe tahá ko e “Nunuʻá,” pea ngāue ʻaki ia ke fakahaaʻi ko e fili kotoa pē ʻoku tau fai ʻoku ʻi ai hono nunuʻa pe ola (taimi ʻe niʻihi ʻoku sai, pea taimi ʻe niʻihi ʻoku kovi). Fakaafeʻi ha talavou ke ne toʻo ʻa e vaʻakaú ka ke fakamatalaʻi ange ha fili ʻe ala fehangahangai mo iá. ʻE lava ke fakamatalaʻi ʻe he talavoú ʻa e nunuʻa pe ola ʻo e fili ko iá. Aleaʻi e founga hono tokoniʻi pe uesia ʻe heʻetau ngaahi filí ʻetau moʻuí, hotau fāmilí, pea mo e ngāue tokoni he lakanga fakataulaʻeikí.

Ako fakataha

ʻE tokoni e ngaahi ʻekitivitī takitaha ʻi laló ke mahino ki he kau mēmipa ʻo e kōlomú ʻa e tokāteline ʻo e tauʻatāina ke filí. Muimui ʻi he fakahinohino ʻa e Laumālié, pea fili ha [ʻekitivitī] ʻe taha pe toe lahi ange ʻe ʻaonga taha ki hoʻo kōlomú:

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā e “ului kakató”? ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā “[ke] tuʻu maʻú?” Fakaafeʻi e kau finemuí ke nau lau e ngaahi sīpinga mo e ngaahi talanoa naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ʻEletā Gary B. Sabin ke fakaʻuhingaʻi ʻaki e ongo kupuʻi leá ni ʻi heʻene lea “Tuʻu Maʻu pea Ului Kakató.” Ko e hā ha ngaahi meʻa fakalaumālie ʻe lava ke fai fakamuʻomuʻanima pē ʻe he kakaí? Te tau lava fēfē ʻo fili ke “kau kakato” fakalaumālie atu? ʻE lava ke fakalata ki he kau talavoú ke nau faʻu ha ngaahi pousitā ʻo fakaʻaongaʻi e kupuʻi lea ko e “tuʻu maʻú” pe “ului kakató” pea mo e ngaahi sīpinga naʻe ʻomi ʻe ʻEletā Sabin. Te nau lava ʻo foki ʻo ʻai ʻenau ngaahi sīpinga pē ʻanautolu. 

  • Fakaafeʻi ha mēmipa ʻo e kōlomú ke ne akoʻi ha konga ʻo e lēsoni ko ʻení. Te ne lava ʻo fakahoko ʻeni ko ha konga ʻo ʻene palani ki hono Fatongia ki he ʻOtuá pea mo akoʻi ʻa e tauʻatāina ke filí (vakai, “Mahino ʻa e Tokāteliné,” peesi 18, 42, pe 66).

  • Fakaafeʻi ʻa e talavou takitaha ke lau fakalongolongo ʻa e  “Tauʻatāina ke Filí mo e ʻEkeʻi Meiate Kita ʻa e Meʻa ʻOkú te Fai pe Taʻe Faí” ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú pea vahevahe ʻa e meʻa ʻoku ongo kiate iá.  ʻE lava leva ke fili ʻe he kau mēmipa ʻo e kōlomú ha tuʻunga moʻui ʻe taha ʻi he tohí mo vahevahe ha ngaahi fili ne nau fai fekauʻaki mo e tuʻunga moʻui ko iá pea mo e ngaahi tāpuaki naʻe maʻu mei heʻenau ngaahi filí. Hangē ko ʻení, te nau lava ʻo lau e “Mūsiká mo e Hulohulá” ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú pea aleaʻi ʻa e ngaahi tāpuaki kuo nau maʻu ʻi heʻenau muimui ki he faleʻi ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi hiva mo e hulohula ʻoku ʻikai tāú.

  • ʻOange ki he talavou takitaha ha konga ʻo e lea ʻa ʻEletā Dallin H. Oaks “Ko e Talanoa Fakatātā ‘o e Tangata Tūtuuʻí” pe ko e lea ʻa Palesiteni Thomas S. Monson ko e “Ngaahi Filí.” Fakaafeʻi e kau talavoú ke lau ʻiate kinautolu pē pea vahevahe ha ngaahi fakakaukau ne nau mālieʻia ai.  Te nau lava ʻo fakahoko ʻeni ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki pe mo e kōlomú kotoa. Ko e hā ʻoku nau ako fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e meʻa ʻoku tau tui ki aí mo ʻetau ngāué? Fakaafeʻi kinautolu ke aleaʻi e founga naʻe tokoniʻi ai kinautolu ʻe he faleʻi kuo nau akó ke fai ha ngaahi fili lelei angé. 

  • Fakaafeʻi ʻa e talavou takitaha ke nau kumi ha sīpinga ʻo ha taha ʻokú ne fai ha fili ʻi he folofolá (hangē ko ʻení, te nau lava ʻo fakafehoanaki ʻa e ngaahi fili naʻe fai ʻe Nīfaí mo ia naʻe fai ʻe Leimana mo Lemiuelá ʻi he 1 Nīfai 3:1–8 pea mo ha toe ngaahi feituʻu pē ʻi he 1 Nīfaí). Ko e hā e ngaahi ola pe nunuʻa ʻo e ngaahi fili ko ʻení? Naʻe uesia pe tokoniʻi fēfe ʻe he ngaahi filí ʻa e niʻihi kehé?

  • Huluʻi ha taha ʻo e ngaahi vitiō ʻoku fokotuʻu atu he fakamatala ko ʻení. Fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kōlomú ke nau kumi ʻa e nunuʻa ʻo e ngaahi fili naʻe fai ʻe he kau talavou ʻi he vitioó. Kole ange ke nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau maʻú. Fakaafeʻi kinautolu ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia ʻa ia ne nau fai ai ha fili ne lahi fau hono ngaahi nunuʻá. Fakaafeʻi ʻa e talavou takitaha ke ne lau ha taha ʻo e ngaahi potufolofola ʻi he fakamatala fokotuʻutuʻu ko ʻení pea vahevahe ʻa e founga ʻe lava ʻo tokoni ai kiate ia ke ne fai e ngaahi fili ʻoku totonú ʻi he kahaʻú.

Kole ki he kau talavoú ke nau vahevahe ʻa e meʻa ne nau ako he ʻaho ní. ʻOku mahino lelei ange nai kiate kinautolu ʻa e tokāteline ʻo e tauʻatāina ke filí? Ko e hā ha ngaahi ongo pe fakakaukau ʻoku nau maʻu? ʻOku toe ʻi ai nai haʻanau ngaahi fehuʻi kehe? ʻE ʻaonga nai ke toe tuku ha taimi lahi ange ʻi he tokāteline ko ʻení?

Tokoni fakafaiakó

“ʻOua naʻá ke hohaʻa ʻo kapau ʻoku fakalongolongo e kau akó ʻi ha kiʻi taimi siʻi hili hoʻo fai ha fehuʻí. ʻOua naʻá ke tali hoʻo fehuʻi pē ʻaʻaú; ʻoange ha taimi ki he kau akó ke nau fakakaukau ai ki he ngaahi talí. Ka neongo ia, ʻe hanga ʻe he longo fuoloá ʻo fakahaaʻi mai ʻoku ʻikai mahino [kiate] kinautolu e fehuʻí pea ʻoku fie maʻu ke ke toe fakalea ia” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [2000], 76).

Fakaafeʻi ke ngāue

ʻE fakaʻosi ʻa e fakatahá ʻe he talavou ʻokú ne tatakí. ʻE lava ke ne:

  • Vahevahe ha ngaahi sīpinga ʻo ha ngaahi fili lelei naʻá ne fai mo fakamatalaʻi e founga ne tokoniʻi ai ʻene moʻuí mo e moʻui ʻa ha niʻihi kehe ʻe he ngaahi fili ko iá, kau ai hono fāmilí. Te ne lava ʻo fakaafeʻi mo ha kau mēmipa kehe ʻo e kōlomú ke nau vahevahe foki mo kinautolu.

  • Fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kōlomú ke nau takitaha fakafuofuaʻi pē ʻa e ngaahi fili ʻoku nau faí ʻokú ne uesia ʻenau malava ke hoko ko ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki faivelenga. Te ne lava ʻo poupouʻi kinautolu ke nau palani ha ngaahi founga ke fakalakalaka maʻu ai pē.

Paaki