Panalipdi ang mga Bata

Ni Elder Dallin H. Oaks

Sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles

Kinahanglang walay mosupak sa pangaliyupo nga maghiusa kita nga dugangan ang atong pagpakabana alang sa kaayohan ug kaugmaon sa atong mga bata—ang bag-ong henerasyon.

Mahinumduman natong tanan ang atong gibati sa panahon nga ang bata mihilak ug nangayo og tabang. Ang mahigugmaong Langitnong Amahan mihatag kanato nianang pagbati sa pagdasig kanato sa pagtabang sa Iyang mga anak. Palihug hinumdumi kana nga pagbati samtang mamulong ko bahin sa atong responsibilidad sa pagpanalipod ug paglihok alang sa kaayohan sa mga bata.

Mamulong ko gikan sa panglantaw sa ebanghelyo ni Jesukristo, lakip sa Iyang plano sa kaluwasan. Kana ang akong calling. Ang lokal nga mga lider sa Simbahan adunay responsibilidad sa usa ka dapit, sama sa ward o stake, apan ang Apostol responsable sa pagsaksi sa tibuok kalibutan. Sa matag nasud, kaliwatan ug tinuohan, ang tanang mga bata mga anak sa Dios.

Bisan og di ko mamulong bahin sa politika o pampublikong polisiya, sama sa ubang lider sa Simbahan, di ko mamulong alang sa kaayohan sa mga bata nga dili usab maghisgut sa mga pagpili nga gihimo sa mga lumulupyo, mga opisyal sa publiko, ug mga trabahante sa pribadong mga organisasyon. Kitang tanan ubos sa kamandoan sa Manluluwas sa paghigugma ug pag-amuma sa usag usa ug ilabi na sa mga huyang ug walay ikapanagang.

Ang mga bata huyang kaayo. Sila dunay gamay o walay gahum sa pagpanalipod o pagsangkap sa ilang kaugalingon ug gamay ra ang mahimo sa daghang butang nga mahinungdanon sa ilang kaayohan. Ang mga bata nagkinahanglan og laing tawo nga mosulti alang kanila, ug nagkinahanglan sila og tighimo og desisyon una sa ilang kaayohan kay sa hinakog nga interes sa mga hingkod.

I.

Sa tibuok kalibutan, nakurat kita sa minilyon ka mga bata nga nabiktima sa dautang mga krimen ug kahakog sa mga hingkod.

Sa mga nasud nga dunay gubat, ang mga bata kidnapon aron himoong mga sundalo nga i-asdang sa kontra.

Sa report sa United Nations gibana-bana nga kapin sa duha ka milyon ka mga bata ang nabiktima matag tuig sa prostitusyon ug pornograpiya.¹

Gikan sa panglantaw sa plano sa kaluwasan, usa sa labing grabeng pag-abuso sa mga bata mao ang pagpugong kanila nga matawo. Kini ang nahitabo sa tibuok kalibutan. Ang gidaghanon sa natawo sa Estados Unidos mao ang kinaubsan sulod sa 25 ka tuig,² ug ang gidaghanon sa natawo sa mga nasud sa Europe ug Asya nagkaubos sulod sa daghang katuigan. Dili lang kini isyu sa relihiyon. Samtang nagkagamay ang bag-ong mga henerasyon, ang mga kultura ug gani ang kanasuran nagkahuyang ug sa dili madugay mahanaw.

Usa sa hinungdan sa nagkagamay nga gidaghanon sa natawo mao ang aborsyon. Sa tibuok kalibutan, gibana-bana nga sobra sa 40 ka milyon ang aborsyon matag tuig.³ Daghang balaod ang nagtugot o nagpasiugda og aborsyon, apan alang nato kini hilabihan ka dautan. Ang laing pag-abuso sa mga bata nga nahitabo atol sa pagmabdos mao ang makadaut nga gihimo sa wala pa matawo nga bata nga resulta sa kakulang sa nutrisyon sa inahan o paggamit og druga.

Dakong kataw-anan nga daghang mga bata ang gipakuha o gipasakitan sa wala pa matawo samtang dunay daghang magtiayon ang dili makaanak nga nangandoy ug nangita og mga bata nga sagupon.

Ang pag-abuso o pagpasagad sa mga bata human matawo mas makita gayud sa publiko. Sa tibuok kalibutan, hapit walo ka milyon ka bata ang namatay sa wala pa magsingko anyos, kasagaran tungod sa sakit nga matambalan ra unta ug mapugngan.⁴ Ug ang World Health Organization nagkanayon nga usa sa upat ka bata wala katubo, sa mental ug pisikal, tungod sa kakulang sa nutrisyon.⁵ Sa among pagpuyo ug pagbiyahe sa tibuok kalibutan, kaming mga lider sa Simbahan nakakita og daghan niini. Ang kinatibuk-ang kapangulohan sa Primary mireport bahin sa mga bata nga nagpuyo sa kahimtang nga “dili namo mahunahuna.” Usa ka inahan sa Pilipinas miingon: “Usahay wala mi igong kwarta para pagkaon, apan maayo ra ang tanan kay naghatag ni nako og oportunidad sa pagtudlo nila bahin sa pagtuo. Magpundok mi ug mag-ampo aron mahupay, ug nakita sa mga bata nga ang Ginoo mipanalangin kanamo.”⁶ Sa South Africa, ang Primary worker nakakita og bata, nag-inusara ug masulub-on. Sa hinay nga tubag sa mga pangutana, miingon siya nga wala siyay inahan, walay amahan, ug walay lola—lolo ra ang nagpadako kaniya.⁷ Ang maong trahedya komon sa kontinente diin daghang tig-atiman ang namatay sa AIDS.

Bisan sa adunahang mga nasud ang gagmayng bata ug kabatan-onan gipasagdan. Ang mga bata nga nagdako sa kakabus dili himsog ug walay saktong edukasyon. Bantang usab sila sa kuyaw nga kahimtang sa ilang pisikal ug kultural nga palibut ug gani sa pagpasagad sa ilang ginikanan. Si Elder Jeffrey R. Holland bag-ohay lang mipakigbahin sa kasinatian sa usa ka LDS nga opisyal sa pulis. Sa usa ka imbestigasyon nakita niya ang lima ka bata nga nagkuyog ug naningkamot nga matulog nga walay banig sa hugaw nga salog sa balay diin ang ilang inahan ug uban pa nanag-inom ug naglingaw-lingaw. Ang apartment walay pagkaon nga makahupay sa ilang kagutom. Human mabutang ang mga bata sa temporaryong higdaanan, ang pulis miluhod ug nag-ampo alang sa ilang proteksyon. Sa iyang paglakaw paingon sa pultahan, usa nila, mga sais anyos, migukod, migunit sa iyang kamot, ug mihangyo, “Mahimo bang sagupon ko nimo?”⁸

Mahinumduman nato ang pagtulun-an sa Manluluwas dihang gibutang Niya ang gamayng bata atubangan sa Iyang mga sumusunod ug mipahayag:

“Bisan kinsa nga tungod sa akong ngalan magadawat sa usa ka gamayng bata nga sama niini magadawat kanako.

“Apan bisan kinsa nga makaangin aron makasala ang usa niining mga gagmay nga nagasalig kanako, maayo pa lang unta hinoon alang kaniya kon gikahigtan siyag dakong galingan nga bato, ug gikalumsan siya sa kahiladman sa dagat” (Mateo 18:5–6).

Kon naghunahuna kita sa kakuyaw nga kinahanglang mapanalipdan ang mga bata, i-apil usab nato ang pagpang-abuso sa hunahuna. Ang ginikanan o tig-atiman o magtutudlo o kaedad nga modaut, mopasakit, o mopakaulaw sa mga bata o kabatan-onan makahatag og kadaut nga mas permanente kay sa pisikal nga kadaut. Ang pagpabati sa bata o kabatan-onan nga siya walay bili, wala panggaa, o wala dawata makahatag og grabe ug malungtarong kadaut sa iyang pagbati ug paglambo.⁹ Ang mga batan-on nga nanlimbasug sa lahi nga kahimtang, lakip ang pagkaibug sa sama og sekso, labing talandugon ug nagkinahanglan og mahigugmaong pagsabut—dili pasakit o pagsalikway.¹⁰

Uban sa tabang sa Ginoo, kita makahinulsol ug makausab ug mas mahigugmaon ug matinabangon sa mga bata—sa atong kaugalingon ug sa naglibut nato.

II.

Adunay pipila ka ehemplo sa pisikal o emosyonal nga hulga sa mga bata nga gikan ra usab sa relasyon nila sa ilang mga ginikanan o sa tigbantay nila. Si Presidente Thomas S. Monson namulong bahin sa “dautang binuhatan” sa pag-abuso sa bata, diin ang ginikanan mipasakit o midaut sa bata, sa pisikal o sa emosyonal.¹¹ Nasubo ko sa makapakurat nga ebidensya sa maong mga kaso sa akong pagserbisyo sa Utah Supreme Court.

Ang labing importante sa kaayohan sa mga bata mao ang pangutana kon kinasal ba ang ilang ginikanan, ang kahimtang ug gidugayon sa kaminyoon, ug, labaw sa tanan, ang kultura ug gilauman sa kaminyoon ug pag-atiman sa bata diin sila nagpuyo. Duha ka iskolar bahin sa pamilya mipasabut: “Sa tibuok kasaysayan, ang kaminyoon ang una ug importanting institusyon sa paghimo ug pagpadako sa mga bata. Naghatag kini og kultural nga higut nga nagsumpay sa amahan ngadto sa iyang mga anak pinaagi sa pagbugkos niya ngadto sa inahan sa iyang mga anak. Apan sa pagkakaron, ang mga anak nag-anam na og kawala sa ilang pagtagad.”¹²

Usa ka propesor sa abogasya sa Harvard mihulagway sa bag-ong balaod ug kinaiya sa kaminyoon ug sa diborsyo: “Ang [bag-ong] istorya sa Amerika bahin sa kaminyoon, sama sa giasoy sa balaod ug sa sikat nga mga basahon, maingon niini: ang kaminyoon usa ka relasyon nga anaa alang sa katagbawan sa tinagsa nga kapikas. Kon dili na makab-ot kini nga katuyoan, walay basulon ug bisan kinsa nila mahimong moputol niini. … Ang mga anak daw walay apil sa istorya; kasagaran sila dili importante nga i-apil sa sitwasyon.”¹³

Ang atong mga lider sa Simbahan nagtudlo nga ang pagtan-aw sa kaminyoon “isip yanong kontrata nga mahimong apilan kon ganahan … ug hunungon kon magkalisud … dautang buhat nga angayng tunglohon,” ilabi na kon ang “mga anak ang mag-antus.”¹⁴ Ug ang mga anak maapektuhan sa mga diborsyo. Sobra sa katunga sa mga diborsyo sa miaging tuig naglakip sa magtiayon nga may mga anak nga menor de edad.¹⁵

Daghan untang mga anak ang napanalanginan nga maamumahan sa duha nila ka ginikanan kon ang ilang ginikanan misunod pa lang niining dinasig nga pagtulun-an diha sa pamahayag sa pamilya: “Ang bana ug asawa adunay ligdong nga kapangakohan sa paghigugma ug pag-amuma sa usag usa ug alang sa ilang mga anak. … Ang mga ginikanan adunay sagrado nga katungdanan sa pag-amuma sa ilang mga anak sa paghigugma ug sa pagkamatarung, sa pagsangkap alang sa ilang pisikal ug espirituhanon nga mga panginahanglan, ug sa pagtudlo kanila sa paghigugma ug pag-alagad sa usag usa.”¹⁶ Ang labing gamhanan nga pagtudlo sa mga anak mao ang ehemplo sa ilang ginikanan. Ang nagdeborsyo nga ginikanan nagtudlo gayud og negatibo nga leksyon.

Siguro adunay mga kaso nga ang diborsyo gikinahanglan alang sa kaayohan sa mga anak, apan talagsa ra kana nga panghitabo.¹⁷ Sa daghan nga nagkalisud sa kaminyoon ang ginikanan kinahanglang maghunahuna sa kaayohan sa mga anak. Uban sa tabang sa Ginoo, mahimo nila kini. Ang mga anak nagkinahanglan og emosyonal ug personal nga kalig-on nga naggikan sa pagpadako sa duha ka ginikanan nga nagkahiusa sa ilang kaminyoon ug sa ilang tumong. Isip gipadako sa biyuda nga inahan, ako mismo nahibalo nga dili kini pirmeng maangkon, apan kini ang angayang tinguhaon kutob sa mahimo.

Ang mga anak ang unang biktima sa mga balaod nga nagtugot sa gitawag nga “walay sayop sa diborsyo.” Sa panan-aw sa mga anak, ang diborsyo sayon ra kaayo. Sa pag-summarize sa dekada sa social science research, ang iskolar miingon nga “ang pamilya nga adunay labing maayo nga mga anak, kasagaran, mao ang adunay duha ka tinuod nga ginikanan nga wala magbulag.”¹⁸ Ang tigsulat sa New York Times miingon “ang makapakurat nga kamatuoran nga bisan ingon nga ang tradisyunal nga kaminyoon nagkaubos sa Estados Unidos … nagkadako ang pamatuod sa kaimportante sa institusyon sa kaayohan sa mga anak.”¹⁹ Kana nga kamatuoran mogiya unta sa ginikanan ug sa mahimong ginikanan sa ilang desisyon bahin sa kaminyoon ug diborsyo. Nagkinahanglan usab kita sa mga politiko, tighimo sa polisiya, ug mga opisyal nga dugangan ang ilang pagtagad sa unsay labing maayo para sa mga bata agi’g tugbang sa hinakog nga interes sa mga tigboto ug sa nagsuporta sa interes sa mga hingkod.

Ang mga bata biktima usab sa kaminyoon nga wala mahitabo. Pipila sa kamatuoran bahin sa kaayohan sa atong bag-ong henerasyon mas makapabalaka kay sa bag-ong report nga 41 porsyento sa tanang natawo sa Estados Unidos gikan sa mga babaye nga wala makasal.²⁰ Ang wala makasal nga mga inahan adunay daghang hagit, ug makita gayud nga luoy ang ilang mga anak kon itandi sa mga anak nga gipadako sa kinasal nga ginikanan.²¹

Kadaghanan sa mga anak nga natawo sa wala makasal nga mga inahan—58 porsyento—ang natawo sa magtiayon nga nagpuyo-puyo lang.²² Bisan unsa pa ang atong isulti bahin sa umaabut nga kaminyoon niining magtiayon, ang pagtuon nagpakita nga luoy ang ilang mga anak.²³ Sa mga anak, ang kalig-on sa kaminyoon importante.

Atong hunahunaon nga luoy usab ang mga bata nga gipadako sa managsama og sekso. Ang basahon sa social science kontrobersyal ug politikal nga gidebatihan bahin sa malungtarong epekto niini sa mga bata, ilabi na kay, sama sa naobserbahan sa tigsulat sa New York Times, “ang kaminyoon sa sama og sekso usa ka sosyal nga eksperimento, ug sama sa kadaghanan sa eksprimento nagkinahanglan kini og taas nga panahon aron masabtan ang sangputanan niini.”²⁴

III.

Namulong ko bahin sa mga bata—mga bata bisan asa. Ang uban tingali mobaliwala sa pipila niini ka ehemplo, apan kinahanglang walay mosupak sa pangaliyupo nga maghiusa kita nga dugangan ang atong pagpakabana alang sa kaayohan ug kaugmaon sa atong mga bata—ang bag-ong henerasyon.

Naghisgut kita bahin sa mga anak sa Dios, ug uban sa Iyang gamhanang tabang, makahimo kita og labaw pa sa pagtabang nila. Niining pangaliyupo namulong ko dili lang sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw apan sa tanang mga tawo sa laing tinuohan ug sa uban nga adunay kinaiya nga unahon ang uban kay sa ilang kaugalingon, ilabi na sa kaayohan sa mga anak.²⁵

Ang relihiyuso nga mga tawo nasayud usab sa pagtulun-an sa Manluluwas diha sa Bag-ong Tugon nga ang putli nga gagmayng bata mao ang atong panig-ingnan sa kamapaubsanon ug kamatudloan:

“Sa pagkatinuod magaingon ako kaninyo nga, gawas kon mangausab kamo ug mangahimong sama sa gagmayng mga bata, dili gayud kamo makasulod sa gingharian sa langit.

“Busa bisan kinsa nga magpakaubos sa iyang kaugalingon sama niining gamayng bata, siya mao ang labing dako sa gingharian sa langit” (Mateo 18:3–4).

Sa Basahon ni Mormon atong mabasa ang nabanhawng Ginoo nga nanudlo ngadto sa mga Nephite nga kinahanglan silang maghinulsol ug magpabunyag “ug mahimo nga sama sa usa ka gamay nga bata” o dili sila makapanunod sa gingharian sa Dios (3 Nephi 11:38; tan-awa usab sa Moroni 8:10).

Ako nag-ampo nga kita mopaubos sa atong kaugalingon sama sa gagmayng bata ug motabang sa pagpanalipod nila, kay sila ang atong kaugmaon, sa atong Simbahan, ug sa atong kanasuran. Sa pangalan ni Jesukristo, amen.