Hisitōlia ʻo e Siasí
Tonga: Vakai Fakalūkufuá


“Tonga: Vakai Fakalūkufuá,” Ngaahi Hisitōlia Fakaemāmani Lahí: Tonga (2018)

“Tonga: Vakai Fakalūkufuá,” Ngaahi Hisitōlia Fakaemāmani Lahí: Tonga

Ko ha Hisitōlia Nounou ʻo e Siasí ʻi

Tonga

ʻĪmisi
mape ʻo Tongá

Vakai Fakalūkufuá

ʻI he ʻaho 15 ʻo Siulai 1891, naʻe tūʻuta ai ki Nukuʻalofa ʻa Pilikihami Simuti mo ʻAlavā Patilā ko e ongo fuofua faifekau ia ʻa e Siasí ʻi Tongá. Naʻe mafola vave e ongoongo ʻo ʻena tūʻutá, pea ʻi he ʻaho hono hokó naʻá na fakataufolofola ai kia Kingi Siaosi Tupou I. Naʻe ʻafio ʻa e tuʻí ki he fakatonulea ʻa e ongo faifekaú ʻi hono lau e Ngaahi Tefito ʻo e Tuí ʻi he lea faka-Tongá. Neongo naʻe toki fokotuʻu pē ʻa e Siasi ʻo Tonga Tauʻatāiná, ka naʻe fakangofua ʻe he tuʻí e ongo faifekaú ke na malanga ʻi he fonuá. Ka neongo ia, ne ʻikai ke ola lelei he naʻe ʻikai ke aʻu e kakai ne papitaisó ki he toko 15, pea ne tāpuni leva e misioná ʻi he 1987.

Hili ha taʻu ʻe hongofulu mei ai, ne fokotuʻu ʻe he kau faifekaú ha ʻapiako ʻi Neiafu, ʻa ia naʻe nofo ai ha mēmipa ʻe toko taha, pea kamata leva ke fai e malangá ʻi he tukui motú. Ne talu mei he senituli ko iá, mo hono fokotuʻu ʻe he Siasí ha ngaahi ʻapiako ʻe hongofulu tupu ʻi Tonga. ʻI he ʻahó ni, ʻoku kei hokohoko atu hono fakalele e ngaahi ʻapiako ʻe fitu ʻa ia ko e (ako lotoloto ʻe nima mo e ʻapiako māʻolunga ʻe ua). Kuo laui toʻu tangata e Kāingalotu kuo nau vahevahe atu e ngaahi taukei mei heʻenau akó mo e pōpoaki ʻo e ongoongolelei kuo fakafoki maí ʻi honau tukui koló, pea lauafe ha kakai Tonga kuo nau kau ki he Siasí. ʻI he ʻahó ni, ʻoku laka hake e kāingalotu ʻo e Siasí he vahe ua ʻe taha ʻo e kakai ʻo Tongá.

Kuo fakahaaʻi ʻe he kāingalotu ʻi Tongá ha tui makehe mo moʻui mateaki ʻaki e ongoongoleleí, pea tā sīpinga ʻaki e lau ʻa e folofolá ke “fai ʻi he loto-fiefia ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku tau maʻu ʻa e mālohi ke faí; … ke mamata ki he fakamo‘ui ʻa e ‘Otuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:17). ‘Oku fonu e hisitōlia ʻo e Siasí ‘i Tongá ʻi he kāingalotu faivelenga kuo nau falala ki he ʻOtuá, tali ‘a ʻEne ngaahi fekaú, mo ngāue faivelenga ke langa ‘a e Siasí ʻi honau fonua tupuʻangá.

Ngaahi Moʻoniʻi Meʻá

  • Hingoa Fakaʻofisialé: Puleʻanga Tonga/Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tongá

  • Kolomuʻá: Nuku‘alofa

  • Kolo Lahi Tahá: Nuku‘alofa

  • Lea Fakafonuá: Lea faka-Tonga mo e faka-Pilitānia

  • Lahi ʻo e Fonuá: 717 km2 (277 mi2)

  • ʻĒlia ʻo e Siasí: Pasifiki

  • Misioná: 1 (Nuku‘alofa)

  • Ngaahi Fakatahaʻangá: 168

  • Ngaahi temipalé: 2 (Neiafu mo Nuku‘alofa)