“iTokani iTalai,” wase 7 ni Yalododonu: Na iTalanoa ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, Voliumu 1, Na iVakatagedegede ni Dina, 1815–1846 (2018)
Wase 7: “iTokani iTalai”
Wase 7
iTokani iTalai
E a batabata ka suasua na vula itubutubu ki na vula o Me ni 1829. Era a tiko ga e nodra vale na dauteitei e Harmony, ka sega ni teitei ena vula itubutubu oqo me yacova ni sa vinaka mai na draki, ka rau a vakadewataka vakalevu sara na kena e rau rawata o Josefa kei Oliver na itukutuku makawa.1
Rau sa laki yacova sara na veika a yaco vei ira na Nifaiti kei na Lemanaiti ena gauna a mate kina o Jisu mai Jerusalemi. A tukuni kina na uneune vakaitamera kei na cagilaba a vakacacani ira na tamata ka veisautaka na irairai ni vanua. Eso na koro lelevu era lutu i loma ni qele, ka so era a kama ka qeyavu. A vica na auwa na kena lidi na yaseyase ka yali na matanisiga, ka ra ovici ira na bula tiko na butobuto vavaku. Era a tagiyaso na tamata ena tolu na siga, ni ra vakananumi ira na nodra mate.2
Ni oti, a curubasikata mai na butobuto oqo na domo i Jisu Karisito. “Ko ni na sega li ni lesu mai vei au,” a taroga o Koya, “ka veivutunitaka na nomuni ivalavala ca, ka saumaki mai, meu vakabulai kemuni?”3 A kauta laivi na butobuto, ka ra veivutuni na tamata. Oti ga vakalailai, era a gole yani e vuqa vei ira ki na valetabu ena vanua o Sautu, ka ra tukuna na veisau vakadomobula sa yaco ena vanua.4
Ni ra sa veivosaki tiko vakai ira, era sa raica na luve ni Kalou ni sa lako sobu mai lomalagi. “Raica koi Au ko Jisu Karisito,” a kaya, “ka ra a vakadinadinataka na parofita ni na lako mai ki vuravura.”5 A tiko vata kei ira vakalailai, vakavulica na Nona kosipeli, ka vakaroti ira me ra papitaiso ena tabadromuci me bokoci kina na ivalavala ca.
“Ia ko ira yadua sa vakabauti au ka papitaiso, era na vakabulai,” a kaya. “Ka sai ira era na rawata na matanitu ni Kalou.”6 Ni bera ni lesu yani ki lomalagi, a solia vei ira na tagane ivalavala dodonu na lewa me ra papitaisotaki ira sa vakadinati Koya.7
Ni rau sa vakadewa tiko o Josefa kei Oliver, a curumi rau na ivakavuvuli oqo. Me vakataki tacina o Alvin, a sega mada ni se bau papitaiso o Josefa, ka sa gadreva sara me kila na cakacaka tabu oqo kei na kena lewa e gadrevi me vakayacori kina.8
Enai ka 15 ni Me, 1829, sa siga na uca ka rau gole yani ki veikau o Josefa kei Oliver volekata na Uciwai na Susquehanna. Rau a tekiduru, ka taroga vua na Kalou na veika e baleta na papitaiso kei na vakabokoci ni ivalavala ca. Ni rau sa masu, a voqataka mai vei rau na domo ni Dauveivueti na vakacegu, ka a rairai mai na agilosi ena o rarama. A vakatakilai koya mai ni sai Joni na Dauveipapitaisotaki ka tabaka sara na buradeladrau. A vakasinaiti na yalodrau ni rau sa ovici ena loloma ni Kalou.
“Vei kemudrau na noqu itokani dauveiqaravi,” a kaya o Joni, “ena yaca ni Mesaia au sa solia na Matabete i Eroni, sa koto kina na idola ni nodra veiqaravi na agilosi, kei na kosipeli ni veivutuni, kei na papitaiso ena tabadromuci me bokoci kina na ivalavala ca”9
A domo malua na agilosi, ia a vaka me laubasikata na lomai Josefa kei Oliver.10 A vakamacalataka ni Matabete i Eroni sa solia vei rau na lewa me rau veipapitaisotaki kina, ka vakarota me rau veipapitaisotaki vakai rau ni sa lesu tale. A kaya talega ni rau na qai ciqoma e dua tale na matabete, ka na solia vei rau na lewa me rau vakatikora kina na isolisoli ni Yalo Tabu vakai rau vakakina vei ira erau a papitaisotaka.
Ni sa lesu o Joni na Dauveipapitaisotaki, rau a lako yani ki na uciwai o Josefa kei Oliver. A papitaisotaki Oliver e liu o Josefa, ka sa cabe mai wai o koya, ka sa tekivu parofisai o Oliver me baleta na veika sa na vakarau yaco. Sa qai papitaisotaki Josefa o Oliver, ka lamata mai ka parofisaitaka ni sa na cabe na lotu i Karisito, ka a yalataka tu mai na Turaga me tauyavutaka ena kedra maliwa.11
Ni sa vakasala oti o Joni na Dauveipapitaisotaki, rau a lesi ki na veikau ka veitabaki vakai rau ena Matabete i Eroni. Ni rau sa vulica na iVola Tabu, kei na nodrau vakadewataka na itukutuku makawa, rau sa dau wilika tiko mai o Josefa kei Oliver na lewa ni cakacaka ena yaca ni Kalou. Ia oqo sa mai tu vei rau na lewa oqo.
Ni oti na nodrau papitaiso, rau sa qai raica o Josefa kei Oliver na ivolanikalou a vaka me buwawa ka tawakilai tu sa matata mai vakasauri. Sa vakasinaiti na nodrau vakasama ena dina kei na kila vinaka.12
Mai New York, sa maqusa sara tiko o David Whitmer me kila vakalevu na cakacaka i Josefa. E dina ga ni vakaitikotiko mai Fayette o David, e tolusagavulu na maile mai Manchester, sa veikilai sara kei Oliver ni qasenivuli tiko e koronivuli o Oliver ka tiko vata kei iratou na Smith. Rau dau veivosakitaka vakalevu na peleti koula, kei na gauna sa toki kina o Oliver ki Harmony, a yalataka me na volavola yani vei David baleta na vakavakadewa.
Sa totolo sara na kedra yaco mai na ivola. A vola o Oliver ni kila matata tu o Josefa na nona bula ka sega ni rawa me dua e kila vakavo ga ena ivakatakila ni Kalou. A vakamacalataka na vosa ni Turaga vei Josefa kei na vakadewataki ni itukutuku makawa. Ena dua na ivola, a wasea kina o Oliver e vica na malanivosa mai na vakavakadewa, ka vakadinadinataka tiko na kena dina.
Ena dua tale na ivola a vakasalataki kina o David ni sa lewa ni Kalou vua me kauta mai na nona ilawalawa kei na qiqi ki Harmony me vukei Josefa, Emma, kei Oliver me ratou toki ki na itikotiko nei Whitmer e Fayette, me vakacavari kina na vakavakadewa.13 Era sa sega soti ni dau kidavaki na lewei Harmony ki na nodratou itikotiko na Smith. Eso na tagane era vakarerei iratou me ratou na moku, ke a sega beka na nodratou veivakauqeti na matavuvale nei Emma, a rawa sara ga me ratou mavoa vakaca.14
A wasea o David na ivola nei Oliver vei rau na nona itubutubu kei iratou na tacina, ka ratou marautaki Josefa, Emma, kei Oliver ki na nodratou itikotiko. O iratou na Whitmer e ratou kawa mai Jamani ka vakaitikotiko e kea ka kilai vinaka tu ena cakacaka kaukauwa kei na yalodina. E voleka sara toka na nodratou iteitei ki na itikotiko ni Smith me ratou sikova ia e yawa toka mai na nodra rawa ni vakasagai mai vei ira na daubutako.15
Sa gadreva sara o David me gole vakatotolo ki Harmony, ia a kaya o tamana ni tiko e rua na siga ni nona cakacaka kaukauwa ni bera ni gole. Sa draki ni teitei, ka sa gadreva o David me siviyarataka e ruasagavulu na eka ka vakabulabulataka na qele ena palasita ni parisi me vukea na tubu ni nodratou witi. A kaya o tamana me na masu mada me kila ke sa dodonu me sa gole ga.
A muria o David na ivakasala nei tamana, ia ni sa masu, a vakila ni sa kaya vua na Yalo me vakaotia mada na nona cakacaka e vale ni bera ni gole ki Harmony.
Ena mataka e tarava, a gole yani o David ki na iteitei ka raica e vica na yatu ni qele a sega tu ni siviyara ena bogi. Ni rai yani vakavoleka, sa siviyarataki tu e ono na eka ena bogi, ka sa waraki koya tu mai na siviyara ena iotioti ni yatu, me na vakaotia yani.
A kurabui sara kina o tamai David ni raica na ka sa yaco. “E tiko dina e dua na liga ni lewa ena ka oqo,” a kaya, “kau vakabauta mo sa na gole ki Pennsylvania ena gauna ga sa vakarautaki vinaka tu kina na qele me baleta na nomu itei.”
A cakacaka vakaukauwa o David me siviyarataka na vo ni qele ka vakarautaka me teivaka vakavinaka. Ni sa oti, a vesuka na nona qiqi ki na dua na timi kaukauwa ni ose ka gole yani vakatotolo cake ki Harmony.16
Na gauna a toki yani kina o Josefa, Ema, kei Oliver ki Fayette, sa osooso sara na veiqaravi nei tinai David. Sa walu tiko mada ga na luvei Mary Whitmer kei watina, o Pita era yabaki tinikalima ki na tolusagavulu, kei na vica era sega tiko ni vakaitikotiko e vale voleka e kea. Ena nona qaravi ira a cakacaka ena siga taucoko o Mary, ka sa mai kuri ni oga na tolu na vulagi. Sa vakabauta o Mary na veikacivi nei Josefa ka sega ni kudruvaka na nona veiqaravi, ia sa oca sara tiko.17
Na katakata ni draki e Fayette a sivia sara ga. A savaisulu o Mary ka vakarautaka na kakana, ka liutaka tiko o Josefa na vakavakadewa ena dua na rumu e cake. E dau nona vunivola tiko o Oliver, ka so na gauna a dau cakava o Ema se dua vei rau na Whitmer me volavola.18 Eso na gauna, ni rau sa wawale ena vakavakadewa o Josefa kei Oliver, rau dau taubale yani ki na dua na tobu voleka e kea ka viri vatu e dela ni wai.
A sega na gauna nei Mary me bau vakacegu mada, ka sa dredre vua me taqeya rawa na ikuri ni cakacaka kei na kena oca.
Dua na siga, ni a tiko ena vanua ni lobasucu, a raica e dua na turaga ulusika ni dreketa tiko mai na nona kato. A rerevaka na nona basika mai vakasauri, ia ni sa voleka mai, a vosa mai vakayalovinaka vei Mary ka yalodei tale kina.
“Na yacaqu o Moronai,” a kaya. “O sa oca sara tiko ena ikuri ni cakacaka mo na cakava.” A luvata mai na beqi a dreketa tiko, ka sa saravi koya o Mary ni sa tekivu sereka.19
“O sa yalodina tiko ka gugumatua sara ena nomu cakacaka,” a tomana. “Sa dodonu kina, oqo, mo sa ciqoma e dua na ivakadinadina me vaqaqacotaki kina na nomu vakabauta.”20
A dolava o Moronai na nona beqi ka taura mai na peleti koula. A taura tu e matana ka cereka eso na drauna me raica o Mary na veika sa volai tu kina. Ni sa cega oti na iotioti ni drauna, a kerei Mary me yalomalua ka yalodina tiko ni tomana tale tiko na nona ikuri ni icolacola. A yalataka vei Mary ni na kune kalougata kina.21
Ni oti a qai yali yani na turaga oqo, ka tu duadua mai o Mary. Se levu tu na cakacaka me qarava, ia sa sega tale ni lomaleqataka.22
Ena nodratou iteitei na Whitmer, a gumatuataka tikoga o Josefa na vakavakadewa, ia a dau bolei ena so na siga. E dau vakanananutaka eso tale na ka, ka sega ni vakanamata rawa ena veika vakayalo.23 Sa dau osooso sara na nodratou vale ka lailai na Whitmer ka levu na veivakataotaki. Na laki tiko e kea sa na kauta laivi na nodrau bula galala kei Emma me vaka mai Harmony.
Dua na mataka, ni sa vakarau laki vakavakadewa, a cudruvi Emma sara o Josefa. Ni oti o ya, ni sa laki tomani Oliver kei David ena tabavale e cake e ratou cakacaka tiko kina, a sega ni vakadewataka rawa e dua na vosa.
A biuta mai na rumu ka taubale yani ki na veisenikau e tuba. A laki tu e tuba me dua na auwa, ka masu. Ni sa lesu mai, a laki vakamamasu vei Emma ka kerea me vosoti koya. A qai lesu tale me vakavakadewa me vaka a cakava tiko.24
Ena gauna oqo sa vakadewataka tiko o koya na iotioti ni wase ni itukutuku makawa, ka kilai tu me peleti lalai nei Nifai, ka rawa sara ga me itekitekivu ni ivola. A vakatakilai mai kina e dua na itukutuku makawa e tautauvata na kena rau a vakadewataka ka vakayalia kei Martin, ka tukuna tiko na peleti lalai e dua na cauravou na yacana o Nifai, a dusimaka mai na Kalou na nona matavuvale mai Jerusalemi ki na vanua yalataki. A vakamacalataka na vanua a vu mai kina na itukutuku makawa kei na nodra sasaga bula na Nifaiti kei na Lemanaiti. A ka bibi sara, ni tukuna tiko e dua na ivakadinadina kaukauwa baleti Jisu Karisito kei na Nona Veisorovaki.
Ni sa vakadewataka o Josefa na itukutuku ena iotioti ni peleti, a raica ni vakamacalataka tiko na inaki ni itukutuku makawa oqo ka solia kina e dua na kena ulutaga, Na Vola i Momani, e vakatokai vei koya na parofita makawa ni itukutuku makawa a vakacokotaka na ivola.25
Vakatekivu mai na nona vakadewataka na iVola i Momani, sa vulica vakalevu kina o Josefa na nona ilesilesi ni veisiga ni mataka ena cakacaka ni Kalou. Ena kena veidrauna, sa raica kina na ivakavuvuli taumada a vulica mai na iVola Tabu vakakina na dina vovou kei na veivakararamataki baleti Jisu Karisito kei na Nona kosipeli. A kunea talega na veitukutuku me baleta na iotioti ni gauna e parofisaitaki tiko kina e dua na daurairai sa digitaki na yacana o Josefa, ena kauta mai na vosa ni Turaga ka vakalesuya mai na kila kei na veiyalayalati a yali tu.26
Ena itukutuku makawa, a vulica kina ni o Nifai sa mai vakatetea kina na parofisai nei Aisea me baleta e dua na ivola a dregati tu era na sega ni wilika rawa o ira na tamata vuku. Ni sa wilika o Josefa na parofisai, a nanuma sara na nona tarogi Martin o Parofesa Anthon. Sa vakadeitaki kina ni Kalou duadua ga ena rawa ni kauta mai na ivola oqo mai na kuvu ni soso ka tauyavutaka na lotu i Karisito ena iotioti ni gauna.27
Ni ratou sa vakaotia o Josefa kei na nona itokani na vakavakadewa, e ratou sa nanuma kina na yalayala ni Turaga e tiko ena iVola i Momani kei na Nona ivakatakila—me na vakaraitaki na peleti ki na tolu na tamata ivakadinadina. Ena gauna o ya e ratou a veisiko yani na itubutubu i Josefa kei Martin Harris ki na iteitei nei Whitmer, ka dua na mataka a kerei Josefa o Martin, Oliver, kei David me ratou ivakadinadina. A masu o Josefa ka a sauma mai na Turaga, ka kaya ke ratou sa nuitaki Koya ena yalodratou taucoko ka yalataka me ratou vakadinadinataka na dina oqo, sa rawa me ratou raica na peleti.28
“Sa na gadrevi mo dou vakamalumalumutaki kemudou vua na nomudou Kalou ena siga nikua,” a kaya vakatabakidua o Josefa vei Martin, “ka rawata ke rawa na vakabokoci ni nomudou ivalavala ca.”29
Ena yakavi o ya, a liutaki iratou na tagane oqo o Josefa ki na veikau e volekata na itikotiko nei Whitmer. E ratou a tekiduru, ka ratou dui masulaka me vakaraitaki vei iratou na peleti, ia a sega ni yaco e dua na ka. E ratou a saga ena ikarua ni gauna, ia a sega ga ni yaco e dua na ka. Sa qai tucake o Martin, ka gole yani, ka kaya ni sai koya na vuna e se sogo tikoga kina ko lomalagi.
E ratou a masumasu tale o Josefa, Oliver, kei David, ka sa basika mai ena rarama totoka e deladratou e dua na agilosi.30 Sa taura tu mai e ligana na peleti ka cereka vakayadudua, ka vakaraitaka vei iratou na tagane na ivakatakilakila e ceuti tu ena drauna yadua. Sa qai tu e matana e dua na teveli, ka ra tu kina na iyaya makawa a tukuni tiko ena iVola i Momani: na iyaya ni vakavakadewa, na peleti ni sere, dua na seleiwau, kei na kabasi veivakurabuitaki a dusimaka na vuvale nei Liai mai Jerusalemi ki na vanua yalataki.
E ratou sa qai rogoca na tagane oqo na domo ni Kalou ni sa kaya mai, “Na peleti oqo sa vakatakilai mai ena kaukauwa ni Kalou, ka ra sa vakadewataki ena kaukauwa ga ni Kalou. Na kena vakadewataki, me vaka dou sa raica, sa dodonu sara, kau sa vakaroti kemudou mo dou vola ka vakadinadinataka na veika dou sa raica ka rogoca nikua.”31
Ni sa lesu na agilosi, a taubale yani ki na loma ni veikau o Josefa ka raica ni sa tekiduru tiko o Martin. A kaya vua o Martin ni se bera ni ciqoma e dua na ivakadinadina mai vua na Turaga, ia e se gadreva tikoga me raica na peleti. A qai kerei Josefa me masu vata kei koya. A qai tekiduru e yasana o Josefa, ni bera ni rau cavuta vakaoti na nodrau vosa, rau sa raica na agilosi vata ga o ya sa vakaraitaka tu mai na peleti kei ira na iyaya makawa eso.
“’Sa rauta! ’Sa rauta!” A kaya cake mai o Martin. “Au sa raica e mataqu! Au sa raica e mataqu!”32
E ratou sa qai lesu o Josefa kei na Tolu na iVakadinadina ki na itikotiko nei Whitmer ena yakavi bogi o ya. Rau a veitalanoa tiko o Mary Whitmer kei rau na itubutubu nei Josefa ena gauna a curu yani vakatotolo ki na rumu o Josefa. “Tamaqu! Tinaqu!” a kaya. “Dou sega ni kila rawa na levu ni noqu marau!”
A davoraki koya sobu yani e yasai tinana. “Sa lewa mai na Turaga na kena sa vakaraitaki na peleti ki na lewe tolu tale,” a kaya o koya. “E ratou sa kila ga vakai iratou niu sa sega ni veilakoyaki voli meu lawakitaki ira na tamata.”
Sa vaka me vakila ni sa takali tani mai vua e dua na icolacola levu. “Ena gauna oqo e ratou sa na tiki ni cakacaka oqo,” a kaya. “Sa sega tale niu na cakacaka duadua tiko ena vuravura oqo.”
E tarava nona curu mai o Martin ki na rumu, ka voleka ni kacabote ena marau. “Au sa qai raica rawa e dua na agilosi mai lomalagi!” a kaya cake mai. “Au sa vosa vinakataka na Kalou ena vu ni yaloqu dina ni sa lewa ga mai o Koya me qisi au—oi au dina—meu dua na ivakadinadina ni Nona cakacaka cecere!”33
Ni oti e vica na siga, e ratou a gole na Whitmer ki na nodratou vuvale na Smith ena nodratou iteitei e Manchester. Ni sa kila tiko ni sa yalataka na Turaga me tauyavutaka na Nona vosa “mai na gusudra e vuqa na tamata ivakadinadina me vaka sa vinaka vua,” a gole o Josefa ki na veikau vata kei tamana, Hyrum, kei Samuel, vakakina e va na taci David Whitmer—Christian, Jacob, Peter Jr., kei John—kei tavaledratou o Hiram Page.34
Eratou a soqoni vata yani na tagane oqo ena vanua eratou a dau masu duadua kina na vuvale na Smith. Ena veivakadonui ni Turaga, a cereka na peleti o Josefa ka vakaraitaka ki na ilawalawa oqo. E ratou a sega ni raica e dua na agilosi me vakataka na nodratou a raica na Tolu na iVakadinadina, ia a vakadonuya o Josefa me ratou tara e ligadratou na itukutuku makawa oqo, cega na drauna, ka vakadikeva na kena ivolavolai makawa. Ni ra sa tara na peleti a vakadeitaki na nodra vakabauta ni sa dina sara na ivakadinadina i Josefa baleta na agilosi kei na itukutuku makawa.35
Ia ni sa mai cava na vakavakadewa ka ra sa tu na tamata ivakadinadina me tokona na nona ivakadinadina veivakurabuitaki, sa sega tale ni gadreva na peleti o Josefa. Ni ra sa biuta na veikau na tagane ka lesu i vale, a rairai mai na agilosi ka vakalesuya o Josefa vua na itukutuku makawa.36