Mataupu 25
Mo le Faamoemoega o le Talalelei
I le aso 14 o Iuni, 1989, na matauina ai e le soa faamisiona o Alice Johnson ma Hetty Brimah ni tagata o sioa atu ia i laua a o la toe savavali atu i lo la fale mautotogi i Koforidua, Kana. “Aisea ua tilotilo mai ai tagata uma ia i taua?” Sa mafaufau leotele ai Hetty.
“Ta te aulelei,” o le tala lea a Alice. Faatoa uma lava ona teu o la ulu e se teuulu sa la aoaoina. Aisea o le a le sioa ai tagata?
Peitai, ina ua taunuu atu Alice ma Hetty i lo la fale mautotogi, sa fai atu le pule o le fale ia i laua e tatau ona la lipoti vave atu i le tamā ma le tinafai o Alice, o e sa auauna atu foi o ni faifeautalai i Koforidua.
O Alice o le afafine o Billy Johnson, o lona tuuto i le talaiina o le talalelei toefuataiina na fesoasoani e faatuina ai le Ekalesia i Kana. Sa avea o ia ma se tasi o tagata muamua na papatisoina ina ua oo atu faifeautalai i le faaiuga o le 1978. Ona ia mauaina lea o le perisitua, avea ma uluai peresitene o le paranesi i Ghana, ma mulimuli ane avea ma se peresitene o se itu. O lenei, i le sefulu tausaga mulimuli ane, sa i ai pe tusa ma le ono afe le Au Paia o Aso e Gata Ai i Kana. I le avea ai ma faifeautalai, sa tofia ai Billy ma lona faletua e fesoasoani i le Au Paia o e sa le toe auai i a latou sauniga a le Lotu.
Sa savavali atu Alice ma Hetty i le fale o le misiona i le aai ma maua ai le au Johnson iina. Sa faamalamalama atu ma le to’a e le tamā o Alice ia i latou ma isi faifeautalai e faapea, ua faasaina e le malo o Kana—mo mafuaaga e le mailoa—gaoioiga uma a le Ekalesia i le atunuu. Na faasāina foi isi lotu Kerisiano mai le faatasitasi.
“Ou te manaomia outou uma e aveese a outou pine o igoa,” o le tala lea a Billy. Ua uma ona faasalalauina tala o le tapu i le leitio, lea na faamatala ai le mafuaaga na toatele ai tagata na sioa atu iā Alice ma Hetty. “E tatau ona tou o atu i tou fale mautotogi ma tapena vave tou ato,” sa faatonu atu ai Billy. “O le taeao a taeao, e tatau ona tatou lipoti atu i le fale o le misiona i Accra.”
A o tuputupu ae, sa faamemelo lava Alice i taimi uma i le loto tatalo, agalelei, ma le naunautai o lona tamā mo le talalelei toefuataiina. O le mea moni, o lona faatuatua ma le naunautai e auauna atu i le Atua na musuia ai Alice e alu i se misiona i le sefuluvalu o ona tausaga, lea na faatagaina i nisi vaega o le lalolagi.
O lea la, a o ia talanoa e uiga i le tapu a le malō, sa ia uunaia Alice ma isi faifeautalai ina ia anapopogi ma tatalo mo lona iuga.
O le taeao na sosoo ai, na malaga ai Alice ma Hetty i le limasefulu maila i saute i le laumua o le misiona i Accra. Ina ua la taunuu atu, sa la maua ai le toatele o faifeautalai o loo faapotopoto iina. O le toatele o i latou o tagata Kana, ma o foliga uma lava sa loimatā. O le tapu na faateia ai tagata uma, e oo lava i le peresitene o le misiona. Sa pulea e vaegaau a le lotoifale ia falelotu ma isi fale o le Ekalesia. Sa tuliesea e leoleo ia faifeautalai mai o latou fale mautotogi ma aveesea taavale a le misiona ma uila vilivae. Ma sa tutū leoleo faaauupegaina i fafo atu o le fale o le misiona.
Sa faailoa atu e Gilbert Petramalo, le peresitene o le misiona, i tagata uma e tatau ona faamaloloina i latou. E na o matua o Alice o le a tumau pea ona avea ma faifeautalai faamisiona, ae o le a la galulue i se tulaga faasamasamanoa. O le a faaauau pea ona la auauna atu i le Au Paia, ae o le a la ofu i ofu o aso uma ae le faaaogaina ni pine o igoa.
Ina ua mavae lona faamalologa, sa alu atu Alice e nonofo ma se uo i Cape Coast. Sa ia lagonaina le leiloa ma le le mautonu. O le faafuasei ona faamutaina o lana misiona na tuua ai o ia ma le lē mautonu e uiga i lona lumanai. Sa pei lava ua faafuasei ona muta mea uma e taua i lona olaga.
Ina ua uma ona tapu gaoioiga uma a le Ekalesia i Kana, sa fia faalogo le tagata o le Ekalesia o William Acquah mo se tala fou. Sa ia faitauina pepa o le lotoifale ma faalogologo pea i le leitio, i taimi uma lava ma le faamoemoe ia iloa atili e uiga i le “taofiga,” aua sa lei umi ae manuo ae le sa. O nisi taimi e feiloai ai o ia ma isi Au Paia e faatusatusa mea na latou aoaoina.
O le tele o tausaga o le pulega faakolone na tuua ai nisi tagata Kana e faaeteete i tagata mai fafo, ma sa foliga mai o le laumua o le Ekalesia i Amerika ma le manuia manino sa popole ai taitai o le malo. E toatele tagata i le atunuu sa matamata foi i se ata tifaga lea na faaalia ai le Ekalesia o se mea matautia ma le le mamā, ma sa faaosofia ai le fefe e uiga i le Au Paia. O le faasaina o le Ekalesia, na foliga mai na talitonu le malo o le puipuia lea o tagatanuu o Kana. Sa foliga mai sa le naunau taitai e aveese le taofiga seia oo ina latou faia se suesuega maeaea i le Au Paia ma a latou gaoioiga.
Sa nofo Viliamu i Cape Coast. O lona faletua o Salote, o se vaega o le aiga o Andoh-Kesson, o lē sa avea ma uluai tagata na lagolagoina le galuega a Billy Johnson. Sa faailoa atu e Salote ia Viliamu i le talalelei toefuataiina i le 1978, ae sa faatalitali o ia mo le silia i le tausaga ina ia papatisoina. Sa sau o ia mai se aiga lauiloa i le itulagi, ma o se talavou o ia, o ana aoaoga ma aafiaga i le olaga na avea ai o ia ma se tagata masalosalo i le Atua. Na amata ona faamalūlūina lona loto ina ua faailoa atu o ia e Salote ia Reed ma Naomi Clegg, o se ulugalii faifeautalai i Cape Coast. Sa la onosai a o ia suesueina le Tusi a Mamona ma isi lomiga a le Ekalesia, ma tuuina atu ia te ia se taimi e maua ai se molimau ma faia ai le faaiuga e papatiso.
Ina ua amata le taofiga, sa faatagaina e taitai o le Ekalesia le Au Paia mai Kana e faatautaia le faamanatuga ma faia le Aoga Sa i o latou fale. Sa faia e Viliamu ma Salote lenei mea i Aso Sa uma ma le la fanau. A maea, e masani ona tuua e Viliamu le fale e siaki isi Au Paia ma faamautinoa o loo manuia i latou.
I le Aso Sa, 3 Setema, 1989, na sau ai Viliamu i se vaega o tagata o le Ekalesia o loo faapotopoto faataamilo i se taavale laupasese. Sa latou ta’u atu ia te ia e faapea, o ni uso se toalua o le Au Paia o Aso e Gata Ai, o Ato ma Elizabeth Ampiah, faatoa uma lava ona pue faapagota ona o le faia o sauniga a le Ekalesia i le fale. Sa oso Viliamu i totonu o le taavale laupasese ma isi, ma sa latou tietie atu i le ofisa o leoleo.
O le fale o se fale faanoanoa mai le vaitaimi o le faakolone o Kana. I totonu, sa tu ai se alii leoleo i se fata. I ona tua, sa nonofo ai le aiga o Ampiah e leai ni seevae i se nofoa i luma o pa u’amea o sela o le falepuipui.
Sa tilotilo atu le alii leoleo ia Viliamu. “O oe foi o se tagata o le Ekalesia?” na ia fesili ai.
“Ioe,” sa fai atu ai Viliamu.
Sa ia aumaia Viliamu i tua o le fata. “Aveese ou seevae,” na ia faatonuina ai. “Aumai ia te a’u lau uati taulima.” Sa ia tuuina atu foi ia lava poloaiga i isi alii na omai faatasi ma Viliamu. Sa fesili se tasi o i latou pe mafai ona ia valaau atu i se uo, o se taitai o le malō i le lotoifale. Sa matuā ita lava le leoleo.
“Totonu o sela!” sa ia ee atu ai.
Sa taia Viliamu i se manogi leaga i le taimi lava na ia ui atu ai i le faitotoa. Sa tumu le potu laitiiti i pagota palapalā o e sa foliga faateia i le faasoaina o se sela ma se vaega o le Au Paia o loo oofu pea i o latou ofu lotu.
“O le a le mea o tupu i lo tatou atunuu,” na fesili ai se tasi pagota, “o le a aumai ai iinei ni faifeau filemu e pei o outou?”
E ui lava i o latou foliga vaaia le lelei, ae sa faia e pagota se avanoa mo le Au Paia ma taulimaina i latou ma le faaaloalo. O le Aso Sa anapogi, ma a o talanoa Viliamu ma ana soa e uiga i lo latou tulaga, sa latou filifili ai e faaauau pea ona anapopogi. Sa latou atuatuvale ma fefefe, ae sa salalau atu le tala i lo latou pue faapagotaina, ma sa galulue isi tagata o le Ekalesia ina ia tatalaina i latou.
I se taimi o lena aoauli, na sau ai le uso o le tamā o Viliamu i le fale o leoleo. O ia o se toeaina toafilemu, ma mamalu e le o se tagata o le Ekalesia. Sa talanoa o ia ma leoleo ae sa le mafai ona faatauanauina i latou e tuu Viliamu e alu. Na fai mai leoleo o le Au Paia o se taufaamatau i le saogalemu o le atunuu ma e le mafai ona tatalaina.
Na mavae atu itula, ma na suia le aoauli i le afiafi. Sa o mai uo mai le lotu i le falepuipui ma sa faapena foi ona aioi atu mo le tatalaina o pagota, ae sa na ona faamatauina e leoleo e pue faapagota foi ma i latou. Mulimuli ane, ina ua manino o le a faaalu e Viliamu ma isi Au Paia le po i le falepuipui, sa latou uulima ma faia se tatalo.
O le taeao na sosoo ai, na ta’u atu ai e le taitai leoleo i le Au Paia o loo faatalitali o ia mo ni faatonuga i le mea e fai ia i latou. Na faaalu e Viliamu le taimi e talanoa ai ma isi pagota. O nisi sa i ai ni aiga na latalata ane ma sa mananao e faafesootai i latou. Sa tauloto e Viliamu o latou tuatusi ma folafola atu e ave ni savali ia i latou. Sa musuia o ia ina ua ia mafaufau i le aposetolo o le Feagaiga Fou o Paulo ma ona faafalepuipuiina ona o le talalelei.
Na mavae atu se isi aso, ma mulimuli ane, i le aso Lua, na aumai ai Viliamu ma le Au Paia e vaai le taitai leoleo. “Ua outou saoloto e o,” na ia fai mai ai e aunoa ma se isi faamalamalamaga. Sa taumafai o ia e foliga faauō, ae sa ia lapataia i latou e aua nei ta’u atu i se tasi le mea na pu’e ai i latou.
E leai se tasi na tali atu. I le laulau, na toe faafoi atu ai e leoleo a latou meatotino ma auina atu i latou e o.
I le afiafi o le aso 18 o Novema, 1989, sa faatalitali ai Olga Kovářová i se nofoaga o pasi i Brno, Czechoslovakia, ina ua ia mātauina le tele o taavale leoleo o loo faataamilo i se fale tifaga lata ane. “Atonu o mu,” sa ia mafaufau ai.
E lei umi ae oo mai le pasi. Sa oso Olga i luga o le pasi ma vaaia vave ai se tuaoi talavou e masani ona tietie faatasi ma ia. Sa foliga fiafia o ia.
“O le a sou manatu?” o lana fesili lea.
“O le a le uiga o lau tala?” Sa fai atu ai Olga.
Sa tuutuu ifo i lalo e lana uo lona leo. “Ia, e uiga i le fouvalega”
“I fea?
“I Siekisolovakia, i Prague—iinei!”
Sa ata Olga. “O le a se isi tala malie e te manao e fai ia te au?” sa ia fesili ai.
“Na e vaai i na taavale leoleo uma i le fale faafiafia?” o le tala lea a lana uo. “Sa amata e tagata faatino ata se solo tetee, ma ua salalau atu.”
Sa le talitonu lava Olga. Mo le silia i le tausaga, o le tele o solo tetee filemu a tagata lautele ma isi na lagolagoina na faaosofia ai suiga faapolokiki i Polani, Hanikeri, le Ripapelika Temokarasi o Siamani, ma isi atunuu na faia faatasi ma le Soviet Union. I Perelini, i ni nai aso na muamua atu, na amata ai e tagata mai itu uma e lua o le aai ona faaleagaina le pa sima tele lea na vaeluaina ai i latou mo le toeitiiti tolusefulu tausaga.
Ae peitai, i Siekisolovakia, e lei faia e le malo ni faatagaga i aioiga a ona tagatanuu mo se saolotoga sili atu.
Sa moomoo Olga e tapuai saoloto, ma sa anapopogi ma tatalo o ia ma ona uso a tagata o le Au Paia mo lenei faamanuiaga. O le taimi lea, sa galulue ai Elder Russell M. Nelson ma le malo o Siekisolovakia ina ia faailoa le aloaiaina o le Ekalesia i le atunuu.
Sa faia e Olga le mea sili na te mafaia e faatino ai lona faatuatua. O le mea e lelei ai, sa faaauau pea ona faatumulia o ia e le talalelei i le olioli. I le 1987, sa latou malaga atu ai ma ona matua i le Ripapelika Temokarasi o Siamani ina ia maua faaeega paia ma faamauina faatasi o se aiga i le Malumalu o Freiberg. O le aafiaga na faamalosia ai o ia. “O se faavae matagofie tele lenei,” sa ia mafaufau ai, “e pei o loo e pai atu i se taualuga, ma o le taualuga ua avea ma se faavae fou.”
O lenei, i le lua tausaga talu ona mavae lena aafiaga, na toe foi mai ai Olga i lona fale mautotogi ma ki le televise ma le leitio, ma faalogologo mo talafou. Sa leai se mea na ia faalogo i ai. Pe e mafai ona suia moni mea uma?
O le taeao na sosoo ai, na taunuu ai Olga i le nofoaga autu o le autalavou lea sa ia faigaluega ai ma maua ai ana uo o faanatinati atu i luga ma lalo o le ala savali. O le toatele o ana uo faigaluega sa foliga faanoanoa. “O loo tupu se mea matuia i Prague,” o le tala lea a le pule o Olga ia te ia. “E i ai la’u fonotaga mo faalavelave faafuasei i le taimi lava lenei.”
E le’i umi ae taunuu mai isi tagata faigaluega ma le tala o le fouvalega. “E moni,” o le mafaufau lea a Olga.
I ni nai aso, na faasilasila mai ai e faailoga i faamalama o faleoloa se solo tetee lautele e faasaga i le malo. Sa faatasi Olga ma le faitau afe o tagata o e na savavali atu i le lotoa autu o le aai, na tatavale lona fatu a o ia molimauina le talafaasolopito o loo siomia ai o ia. Sa mafaufau o ia i faigata uma na mafatia ai ona matua ma matua matutua. Sa ia lagonaina le Agaga o le Atua i le lotogatasi ma le alofa o tagata na siomia ai o ia.
Ina ua mavae ni aso o tetee, na faamavae le malo mai lana pulega, ma amata ai ona faatulaga se malo fou. Na suia le siosiomaga i le atunuu. Sa talanoa saoloto tagata i magaala. Sa latou foliga ataata ma fesoasoani le tasi i le isi. I le lotu, sa faamoemoe le Au Paia i le lumanai ma fiafia e feiloai faalauaitele mo le taimi muamua i le tele o tausaga.
I se tasi aso, i le taimi lea, na asiasi atu ai Olga ia Otakar Vojkuvka i lona fale. Sa ia maua atu o ia o tagi. Sa matuā fiafia o ia ona o le a mafai e talavou e pei o ia ona ola ma tapuai saoloto.
Sa ia ta’u atu ia te ia sa faatalitali o ia i lona olaga atoa ina ia tupu lenei mea.
O Dignardino Espi, o le taitai o le puipuiga i le Malumalu o Manila Filipaina, sa popole ina ua taunuu atu o ia mo le galuega i le afiafi o le aso 1 o Tesema, 1989. I le amataga o lena aso, na fouvale ai tagata faaauupegaina i Manila, ma maua ai le aai i le vevesi. O le taumafaiga lona fitu lea e faatoilalo le malo o Filipaina i le fa tausaga.
E ui lava i le vevesi faaupufai, ae sa olioli le Ekalesia i se faavae mausali i Filipaina. I le silia ma le tolusefulu tausaga ua mavae, na faatupulaia ai lona auai mai se vaega toaitiiti o tagata talitonu Filipaina i le silia ma le lua selau afe o le Au Paia. Ua tolusefulu valu nei siteki i le atunuu ma misiona e iva. Ma talu mai lona faapaiaga ia Setema 1984, o le Malumalu o Manila Filipaina sa avea ma se punavai o le olioli tele ma le mana faaleagaga.
I le fale leoleo o le malumalu, na maua ai e Dignardino ana uo, o Felipe Ramos ma Remigio Julian. E ui lava ua maea a la sifi, ae sa mumusu nei alii e toalua e o i le fale. I le isi itu o le auala mai le malumalu sa i ai le Camp Aguinaldo, o se nofoaga tele o le militeli. I le iloaina e mafai ona avea le tolauapiga ma taulaiga mo alii faaauupegaina, sa popole ai leoleo i le tuua o o la pou ma maua ai i le taua. Sa la mananao e nonofo ma fesoasoani e faasaoina le paia o le maota o le Alii ma ona lotoa.
Pe tusa o le tasi i le taeao, na faatu ai e fitafita a le malo se poloka auala i se magaala e latalata i le malumalu. I ni nai itula mulimuli ane, na oso ae ai se tane tau i le poloka, ma faaleagaina ai le puipui o loo siomia ai le malumalu.
A o faatupuina le vevesi i le auala, sa aumai ai e Dignardino ma isi leoleo lotoa ni teufale se toalua o le malumalu e fesoasoani ia i latou e tausia le saogalemu o le maota ma lona lotoa. I le sailia o se malutaga mai le afi a le malo, sa lei umi ae talepe e se vaega o alii pa o le malumalu. Sa taumafai Dignardino e faamalosia i laua e o ese, ae sa mumusu.
Mulimuli ane i lena aoauli, sa talanoa ai Dignardino ma le peresitene o le malumalu o Floyd Hogan ma le peresitene o le eria o George I. Cannon i le telefoni. Sa fautuaina o ia ma le aufaigaluega e Peresitene Cannon e sulufai i totonu o le malumalu. I se taimi puupuu mulimuli ane, ae pepē laina telefoni.
O le taeao na sosoo ai o le Aso Sa anapogi, ma sa amata e le aufaigaluega a latou anapogi i le ole atu i le Atua e faasaoina le maota o le Alii mai le afaina pe faaleagaina.
Na mavae atu le aso e pei lava o le aso na muamua atu. Sa felelei helikopa i luga ae ma tafana le lotoa o le malumalu i pulufana. Na faapalasi lata ane e se vaalele ni pomu, ma nuti ai faamalama o le faleoloa o le Faletusi a le Ekalesia ma faaleagaina ai isi fale. I se tasi taimi, na fanaina ai e se vaalele tau ni roketi se lua i luga ae o le malumalu ma mu ai se fanua tuaoi.
I le aoauli, na maua ai e Dignardino ni alii faaauupegaina se toasefulu e latalata i le faitotoa ulufale o le malumalu. “O mea o le a outou maua i totonu o le malumalu e mamā ma paia i le natura,” na ia fai atu ai ia i latou. Sa popole o ia, ae sa faaauau pea ona tautala. “Afai tou te finafinau e ulufale atu i le paia o le fale, o le a leai sona uiga paia,” o lana tala lea. “Pe o le a outou aveesea mai ia i matou nei faamanuiaga?” Sa filemu nei alii, ma a o latou savavali ese atu, sa iloa e Dignardino ua pai atu ana upu ia i latou.
O lena afiafi, na faapotopoto ai e Dignardino lana aufaigaluega, ma sa latou toe sulufai ai i totonu o le malumalu. Sa ia faia se tatalo faatauanau, ma tuu lona faalagolago i le Alii e faasaoina Lona maota paia.
Sa latou faatalitali i le po atoa ina ia pauu pomu, ae na mavae atu le tele o itula ma le filemu. Ina ua tafa ata i le taeao o le Aso Gafua, sa latou o ese atu ma le faaeteete mai le malumalu e suesue le tulaga. Na o ese tagata faaauupegaina. Na leai se mea na totoe na o auupega, meatau, ma toniga faamiliteli na lafoaia.
Sa asiasia e Dignardino ma isi alii le lotoa ma maua ai ni mea na faaleagaina o nisi o fale i fafo. Ae sa lei afaina le malumalu lava ia.
I le faaiuga o le aso i le aso 7 o Iuni, 1990, sa toe savavali atu ai Manuel Navarro ma lana soa faamisiona, o Guillermo Chuquimango, i lo la fale i Huaraz, Peru. Na amata e Manuel lana misiona ia Mati 1989 i le Nofoaga Autu mo le Aoaoina o Faifeautalai i Lima, o se tasi o NAF e sefulufa i le lalolagi atoa. Sa fiafia o ia e avea ma se faifeautalai—galue malosi, asiasi i itulagi eseese o le atunuu, ma aumai tagata ia Iesu Keriso.
Ae o lana eria o loo i ai nei e ono matautia i le pō. O se vaega tetee o le lotoifale e ta’ua o le Sendero Luminoso, po o le Shining Path, sa tau ma le malō o Perū mo le silia i le sefulu tausaga. Talu ai nei lava, na faateleina ai le malolosi o a latou osofaiga a o faateteleina le siitia o tau o oloa ma feteenaiga tau tamaoaiga i le atunuu i Amerika i Saute.
Na iloa e Manuel ma Guillermo, o se isi tagatanuu o Perū, ia tulaga lamatia na la feagai a o la tuua le fale i taeao taitasi. O vaega e pei o le Sendero Luminoso o nisi taimi e tulimataia ai le Au Paia o Aso e Gata Ai ona sa latou faafesootaia le Ekalesia ma aiaiga faavae a le Iunaite Setete i fafo. Ua silia nei ma le miliona tagata o le Ekalesia i atunuu e tautatala faaSipaniolo, ma pe tusa ma le 160,000 i Perū. I tausaga talu ai nei, na osofaia ai e tagata fouvale ia faifeautalai o le Au Paia o Aso e Gata Ai ma pomu falelotu i le salafa o Amerika Latina. Ia Me 1989, na fanaina ai ma fasiotia ai e tagata fouvale ni faifeautalai se toalua i Polivia. Talu mai lena taimi, ua na ona faatupulaia le malosi o tulaga faaupufai, ma ua faateleina osofaiga e faasaga i le Ekalesia.
O misiona e lima i Perū na tali atu i vesiga e ala i le faatulagaina o sa ma le faatapulaaina o le galuega faafaifeautalai i le ao. Ae o lenei afiafi, sa lagona ai e Manuel ma Guillermo le fiafia ma tautalatala. Faatoa uma lava ona la aoaoina se lesona o le talalelei ma e tusa ma le sefululima minute e toe foi ai i le fale.
A o la savavali ma talatalanoa, sa vaaia e Manuel ni alii talavou se toalua i se poloka pe a i luma atu o i laua. Sa la tuleia se taavale laitiiti, samasama ma foliga mai sa la manaomia se fesoasoani. Sa mafaufau Manuel e tuuina atu se fesoasoani, ae e lei umi ae faaola e nei alii le taavale ma o ese atu.
E lei leva mulimuli ane, ae latalata atu faifeautalai i se paka e latalata i lo latou fale. Sa paka le taavale samasama i luga o le auala pe tusa ma le lima futu le mamao mai le mea sa la savavali ai. Sa latalata ane se nofoaga o le militeli ma se vaega o fitafita.
“E foliga mai o se taavale pomu,” o le tala lea a Guillermo. Na vaaia e Manuel nisi o tagata o sosola ese, ma i lena taimi, na pa ai le taavale.
Na lavea Manuel i le pa, ma ato ai o ia i le ea a o felelei solo meanuti i ona autafa. Ina ua pau o ia i le eleele, sa fefe o ia. Sa ia mafaufau i lana soa. O fea o i ai o ia? Pe na tigaina o ia i le mamafa o le pomu?
O le taimi lava lena, na ia lagona ai le pikiina o ia e Guillermo mai le eleele. Sa foliga mai o le paka o se nofoaga o le taua a o fanaina e fitafita mai le vaega—o le taulaiga manino lea a le pomu—a latou fana i tua atu o toega o le taavale ua mumū. O le faalagolago atu i lana soa, na mafai ai e Manuel ona savali i le vaega na totoe o le auala i le fale.
Ina ua la taunuu, sa alu atu o ia i le faletaele ma tilotilo i le faata. Sa toto ona foliga, ae sa le mafai ona ia maua se manu’a i lona ulu. Sa na ona ia lagonaina lava le matapogia.
“Fai so’u faamanuiaga,” sa ia fai atu ai i lana soa. O Guillermo, o lē sa na o ni manuaga laiti na maua, sa tuu ona lima tetete i luga o le ulu o Manuel ma faamanuia o ia.
E lei leva mulimuli ane, ae oo mai leoleo i le fale. I le manatu ai o faifeautalai o alii talavou na fuafuaina le pomu, na pueina ai i laua e leoleo ma ave i laua i le ofisa o leoleo. O iina, na vaai ai se tasi o leoleo i le tulaga o Manuel ma fai mai, “O le a oti o ia. Tatou o e ave i le nofoaga autu o le soifua maloloina.”
I le nofoaga autu o le soifua maloloina o leoleo, na iloa ai e le taitai sili ia faifeautalai. Sa faatalanoaina talu ai nei o ia e Manuel mo le papatisoga. “E le o ni tagata faatupu faalavelave i laua,” na ia fai atu ai i isi leoleo. “O i laua o faifeuatalai.”
I lalo o le tausiga a le taitai sili, na fufulu ai e Manuel ona foliga ma iu ai ina maua se manu’a loloto i lalo ifo o lona mata taumatau. O le taimi lava na vaai ai le taitai sili i ai, sa ia faanatinati atu Manuel ma Guillermo i le falemai. “E le mafai ona ou faia se mea iinei,” na ia faamatala mai ai.
E lei umi ae matapogia Manuel ona o le toto ua alu. Sa vave ona ia manaomia le fafaga o le toto. Na o mai le Au Paia mai Huaraz i le falemai, ma le faamoemoe e foai atu le toto, ae e leai se tasi o i latou na i ai le ituaiga sa’o. Ona suesueina lea e fomai le toto o Guillermo ma iloa ai e fetaui lelei lava o ia.
Mo le taimi lona lua i lenā po, na faasaoina ai e Guillermo le ola o lana soa.