2014
ʻOku Ou ʻi Fē? Founga ke ʻIloʻi mo Fakatupulaki Hoʻo Ngaahi Meʻafoaki Fakalaumālié mo e Ngaahi Talēnití
Tīsema 2014


ʻOku Ou ʻI Fē?

Founga ke ʻIloʻi mo Fakatupulaki ai Hoʻo Ngaahi Meʻafoaki Fakalaumālié mo e Ngaahi Talēnití

Kuo foaki atu ʻe he Tamai Hēvaní e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié mo e ngaahi talēnití ke tokoniʻi koe ke ke hokosi ai e tuʻunga ʻokú Ne finangalo ke ke aʻusiá.

ʻĪmisi
Elder Richard G. Scott and Elder Mervyn B. Arnold holding a painting by Sister Arnold.

ʻOku tau maʻu ʻi he folofolá ha ngaahi fehuʻi lahi ʻoku nau ʻai ke tau fakakaukau ai ki heʻetau moʻuí. Ko e taha ʻo e ʻuluaki fehuʻi ʻi he Tohi Tapú naʻe fakahoko ia kia ʻĀtama hili ʻene kai ʻa e fua tapú. ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi homou moʻuí:

“Naʻe toitoi ʻa ʻĀtama mo hono ʻunohó mei he ʻao ʻo Sihova ko e ʻOtuá ʻi he ngaahi ʻakau ʻo e ngoué.

“Pea naʻe ui ʻe [he ʻEiki] ko e ʻOtuá kia ʻĀtama, ʻo Ne pehē kiate ia, ʻOkú ke ʻi fē?” (Sēnesi 3:8–9; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí).

ʻOku tokaimaʻananga ʻa e ʻEikí, pea te tau lava ʻo fakapapauʻi naʻá Ne ʻafioʻi e feituʻu ne toitoi ai ʻa ʻĀtama mo ʻIví. Ko e hā naʻe toe fehuʻi ai ʻa e ʻEikí, kapau naʻá Ne ʻafioʻi e feituʻu naʻá na ʻi aí?

Naʻe ueʻi ʻe he fehuʻi ko ʻení ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ke na fakakaukau ki he anga ʻena moʻuí. Te tau lava ʻo fehuʻi loto pē kiate kitautolu ha ngaahi fehuʻi tatau. Hangē ko ʻení: Ko e hā e tuʻunga ʻoku tau ʻi ai ʻi heʻetau fononga ʻi he hala ʻo e fuakavá ki he moʻui taʻengatá? Ko e hā e ngaahi meʻafoaki mo e talēniti ne ʻomi ʻe heʻetau Tamai Hēvaní kiate kitautolu ʻi he maama fakalaumālié ke tokoniʻi kitautolu ʻi he hala ko ʻení? Ko e hā ha ngaahi meʻafoaki mo e talēniti kehe ʻoku tonu ke tau maʻu ʻi heʻetau feinga ke hoko ʻo hangē ko ia ʻoku finangalo ʻe he ʻEikí kiate kitautolú?

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Siosefa F. Sāmita (1838–1918), “ʻI he tuʻunga fakalaumālie ʻo e tangatá, ne fanauʻi ai ia ʻe ha mātuʻa fakalangi, pea ohi hake ai ʻo matuʻotuʻa ʻi he ʻafioʻanga ʻo e Tamaí, kimuʻa pea toki haʻu ki māmani ʻi he sino fakamatelié [fakatuʻasinó].”1 ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he tohi lēsoni ʻo e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ongoongoleleí “ʻOku ʻafioʻi ʻe he Tamai Hēvaní ko hai kitautolu mo e meʻa ne tau fai kimuʻa pea tau toki haʻu ki hení. Kuó Ne fili ʻa e taimi mo e feituʻu ke takitaha fāʻeleʻi mai ai kitautolu ke tau lava ʻo ako ʻa e ngaahi lēsoni ʻoku tau fie maʻu fakatāutahá mo fakahoko ʻa e lelei taha te tau lavá, ʻaki hotau ngaahi talēnití mo e ngaahi ʻulungaanga fakafoʻituituí.2

Naʻe tuku mai koe ʻe he Tamai Hēvaní ki he feituʻu lelei tahá ke fakaʻaongaʻi hoʻo ngaahi meʻafoaki fakalaumālié pea fakatupulaki ho ngaahi talēnití. Tatau ai pē pe ʻokú ke nofo ʻi fē pe ko e hā e ngaahi tūkunga ʻo e moʻuí ʻokú ke ʻi aí, te ke lava ʻo fili ke ke lavameʻa, tatau ai pē pe ko e hā ho ngaahi faingataʻaʻiá. ʻOua naʻá ke teitei foʻi. Ngāue pē. ʻOua ʻe tuku. Manatuʻi, ko e meʻa ʻokú ke fai ʻaki e meʻa ʻokú ke maʻú, ʻokú ne tala ko hai koé.

ʻE lava ke ʻomi ʻe he tā sīpinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví ha ʻamanaki lelei lahi kiate kitautolu. Hili ʻena maumauʻi ʻa e fekau ko ia ke ʻoua naʻá na kai ʻa e fua tapú, naʻe kapusi ʻa kinaua mei ha ngoue fakaʻofoʻofa, ne fakamalaʻiaʻi ʻa e kelekelé, pea tupu ʻa e ngaahi ʻakau talatalá mo e talatalaʻāmoá, pea naʻá na ngāue mo ngoueʻi e kelekelé ke tokonaki pē maʻanaua. Naʻe ʻikai ke na foʻi. Naʻá na ngāue ʻo hangē ko ia ne fekauʻi ʻe he ʻEikí kiate kinauá (vakai, Mōsese 5:1). Naʻe fai ʻe hona foha ko Keiní ha fili fulikivanu, ka naʻá na kei hokohoko atu pē ke moʻui angatonu mo akoʻi ʻena fānaú.

Ko e ʻIlo Foʻou ʻa e Faʻētangata ko Pení

ʻOku ʻi ai haʻaku faʻētangata ʻa ia naʻe feinga maʻu pē ke fakalakalaka mo fakalahi ʻa e ngaahi meʻafoaki mo e talēniti naʻá ne maʻu mei he Tamai Hēvaní. Tuku muʻa ke u vahevahe atu ha talanoa ʻe taha mei heʻene moʻuí kuó ne tokoniʻi au ke u mamata ki he founga ʻoku fakatupulaki mo fakalahi ai e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié mo e ngaahi talēnití.

ʻI ha ʻaho ʻe taha lolotonga e ngāue ʻeku faʻētangata ko Pení ʻi he keliʻanga kopá, naʻá ne fakatokangaʻi ha konga ukamea motuʻa naʻe lī he veʻe halanga lēlué. Naʻá ne kole ange ki hono pulé pe ʻe lava ke ne maʻu ia. Naʻe talaange ʻe hono pulé, “Peni, ʻoku taʻeʻaonga e konga ukamea motuʻa ia ko iá. ʻE mole noa ho taimí hono toʻó.”

Naʻe malimali pē e faʻētangata ko Pení mo pehē, “ʻOku ou sio au ki ha meʻa lahi ange ʻi ha konga ukamea motuʻá.”

Naʻá ne ʻave leva ia ki ʻapi, ʻi hono fakangofua ʻe hono pulé. Naʻá ne tutu e ukameá ʻi hono falengāué kae ʻoua kuo uloulo ʻaupito. Hili iá naʻá ne lava leva, ʻi haʻane ngāue lahi, ke ngaohi mo pikoʻi ia kae ʻoua kuo hangatonu.

ʻI he taimi naʻe mokomoko aí, naʻá ne tā leva ai ha sīpinga ʻo ha hele lahi. Naʻá ne tuʻusi ʻaki leva ha kasa tuʻusi ukamea ki he fōtunga ʻo ha hele. Naʻe kamata tātaaʻi leva ʻe he faʻētangata ko Pení e ngaahi tapa tokakoví, peá ne ngāue ʻi ha lau-houa ke tuʻusi, olo, fakangingila, mo fakaleleiʻi ʻa e konga ukamea motuʻa ko iá.

ʻĪmisi
Still life of a piece of metal and a knife with elk antlers laying on top of them.

Naʻá ne ngāue he ʻaho ki he ʻaho ʻi ha meʻa naʻe ui ʻe hono pulé ko ha konga ukamea taʻeʻaongá. Naʻe kamata māmālie ke ʻilonga hake e mata ʻo e helé, pea hoko ko ha konga ukamea fakaʻofoʻofa mo ngingila.

Ko e meʻa pē naʻe toe he taimi ní ko ha kau. Naʻe ʻalu e faʻētangata ko Pení ki he vaó peá ne maʻu ha meʻa tui ʻo ha tia. Naʻá ne foki mai ki hono fale ngāué ʻo fakamaʻa, tuʻusi, mo fakangingila e meʻa tuí. ʻI he taimi naʻe ʻosi aí, naʻe molemole mo fakaʻofoʻofa ia. Naʻá ne fakapipiki fakalelei leva e kaú ki he helé. Naʻe hoko e konga ukamea motuʻa, ʻumeʻumea, mo pikopikó ko ha hele fakaʻofoʻofa ʻa ia naʻá ne maʻu ha ngaahi pale fakalāngilangi lahi.

ʻOku tau hangē pē ko e konga ukamea motuʻa ko iá. ʻOku fie maʻu foki ke mioʻi, fakaleleiʻi, mo fakangingila kitautolu ke tau aʻu ki hotau tuʻunga māʻolunga tahá. ʻOku kau ʻi ha konga ʻo e founga ko iá ʻa e fekumi ke ʻiloʻí, fakamālohiá, pea mo hono fakalahi hotau ngaahi talēnití mo e meʻafoakí.

Naʻe mahino ki he faʻētangata ko Pení ko e konga lahi ʻo hotau mālohingá ʻoku ʻikai hā ia ki tuʻa pea kuo pau ke kumi ke ʻiloʻi mo fakatupulaki. ʻOku akoʻi ʻe he ʻEikí kitautolu ke tau “kumi fakamātoato ki he ngaahi meʻafoaki lelei tahá” (T&F 46:8) mo “fakatupulekina ʻe he tangata kotoa pē ʻa hono talēnití, koeʻuhí ke lava ʻe he tangata kotoa pē ʻo maʻu mo ha ngaahi talēniti kehe, ʻio, ʻo liunga teau” (T&F 82:18). Pea ko e hā kuo pau ai ke tau fai ʻení? Te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi hotau ngaahi talēnití mo e ngaahi meʻafoakí ke tokoniʻi e niʻihi kehé, hangē ko ia ʻoku fakamatala ʻi he veesi hono hokó ʻo pehē: “Pea feinga ʻa e tangata kotoa pē ki he meʻa ʻoku lelei ki hono kaungāʻapí, mo fai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻaki ʻa e mata ʻoku hanga taha pē ki hono fakalāngilangiʻi ʻo e ʻOtuá” (T&F 82:19). ʻOku ngaohi kitautolu ʻe he ngāue tokoní ke tau moʻui faka-Kalaisi ange.

Ko Hono Kumi Hotau Ngaahi Talēnití

Kuo akoʻi ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e founga ʻe lava ʻe he ngaahi faingataʻá ʻo fakaleleiʻi kitautolú ʻo pehē: “ʻOku faʻa taulōfuʻu mai ʻa e ngaahi faingataʻá ʻi he taimi ko ia ʻoku hangehangē ka lele lelei ai e meʻa hono kotoá. ʻI he taimi ʻoku ʻikai hoko ai e faingataʻá ko e nunuʻa ʻo haʻo talangataʻá, ko ha fakamoʻoni ia ʻoku ongoʻi ʻe he ʻEikí ʻa hoʻo mateuteu ke toe lahi ange ʻa hoʻo tupulakí (vakai, Lea Fakatātā 3:11–12). Ko ia ʻokú Ne tuku ke ke aʻusia ʻa e ngaahi meʻa ʻe tupu mei ai hoʻo tupulakí, hoʻo mahinó mo e manavaʻofá [ko e ongo meʻafoaki mahuʻinga fau] ʻa ia te na teuteuʻi koe ki hoʻo lelei taʻengatá. ʻOku fie maʻu ha ngāue lahi ke ke fakalaka ai mei he tuʻunga ʻokú ke ʻi aí ki he feituʻu ʻokú Ne finangalo ke ke aʻu ki aí, pea ʻoku faʻa fou ia ʻi he ngaahi faingataʻa mo e mamahi.”3

Ko hono Fakatupulaki Hotau Ngaahi Talēnití

ʻOku fie maʻu ʻa e ngāué ki hono fakatupulaki hotau ngaahi talēnití. Ne ʻikai ke fuʻu fuoloa mei heni, ha pehē ʻe ʻEletā Sikoti ki hoku uaifí, “Tivona, ʻoku totonu ke ke tā valivali.”

Kuo teʻeki ai ke tā valivali ʻa Sisitā ʻĀnolo ʻi heʻene moʻuí. Naʻe pau ke ne ngāue ki ai. Naʻá ne toʻo ha ngaahi kalasi ʻe niʻihi, tā valivali he ʻaho ki he ʻaho, pea hili ha taimi mo e ngāue lahi, naʻá ne ako ke tā valivali fakaʻofoʻofa. ʻOku tautau ha taha ʻo ʻene ngaahi tā valivali fakaʻofoʻofá, ko ha tā ʻo ha vaitafe, he holisi hoku ʻōfisí.

Ko e moʻoni, ʻoku fie maʻu e ngāué ki hono maʻu ʻo e ngaahi talēnití, ka hono ʻikai ke lahi ʻetau fiefiá ʻi he taimi ʻoku tau fanongo ai ʻoku fakahā mai ʻe he ʻEikí, “Mālō. ʻE fakalahi hoʻo ngaahi meʻafoakí mo e ngaahi talēnití koeʻuhí ko hoʻo faivelengá” (vakai, Mātiu 25:14–30).

Ko Hoʻo Ngaahi Meʻafoaki Fakalaumālié

Naʻe ʻiloʻi ʻe hoku uaifí ha talēniti ʻi he tā valivalí. Ko e hā hoʻo ngaahi meʻafoakí mo e ngaahi talēnití? ʻOku ou ʻilo kuo foaki atu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ha niʻihi. Te u ʻilo fēfē ia? “ʻOku lahi ʻa e ngaahi meʻafoakí, pea ʻoku foaki ha meʻafoaki ki he tangata takitaha ʻi he Laumālie ʻo e ʻOtuá” (T&F 46:11). ʻOku ʻatā ʻa e ngaahi meʻafoaki mo e mālohi ʻo e ʻOtuá kiate kitautolu hono kotoa. Ko ʻetau totonú mo e fatongiá ke tali ʻetau ngaahi meʻafoaki fakalaumālié, fakalahi hotau ngaahi talēnití, pea vahevahe ia.

ʻOku ʻomi ʻe he folofolá ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻafoaki ʻe lava ke tau fekumi ki aí (hangē ko ʻení, vakai, T&F 46), ka ʻoku ʻi ai moʻoni ha ngaahi meʻafoaki mo e talēniti ʻe laungeau. Fekumi ʻi he Tohi ʻa Molomoná, kae tautautefito ki he 3 Nīfai 11–26, pea te mou ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻafoaki mo e ngaahi talēniti ʻoku ʻatā kiate kitautolú takitaha. Hangē ko ʻení, ʻi he 3 Nīfai 11 ʻoku tau lau ai kau ki he fuofua fanongo ʻa e kakaí ki he leʻo ʻo e Tamai Hēvaní ka naʻe ʻikai ke mahinó:

“Naʻa nau toe fanongo ko hono tuʻo tolu ki he leʻó, ʻo nau fakaava honau telingá ke ongoʻi ia; pea naʻe hanga honau matá ki he feituʻu naʻe ongo ia mei aí. …

“Pea naʻe hoko ʻo pehē, ʻi he mahino kiate kinautolú naʻa nau toe tangaki hake honau matá ki he langí: pea vakai, naʻa nau mamata ki ha Tangata [Sīsū Kalaisi] ʻoku hāʻele hifo mei he loto langí” (veesi 5, 8).

Ko e fanongo leleí mo e vakai leleí ko ha ongo sīpinga pē ia ʻe ua ʻo e ngaahi meʻafoaki fakalaumālie mo e ngaahi talēniti te ke lava ʻo maʻu mo fakalahi kapau ʻokú ke loto vēkeveke ke fekumi pea ngāueʻi kinaua.

ʻOku ou fakaafeʻi kitautolu takitaha ke fai e meʻa naʻe fai ʻe he Faʻētangata ko Pení: vakai ki he lelei tahá ʻi he meʻa kotoa pē ʻi heʻetau fekumi ki he ngaahi meʻafoaki fakalaumālié mo e ngaahi talēnití pea fakaʻaongaʻi kinautolu ke tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku tau feohí. ʻOku ou ʻilo kuo lahi e ngaahi meʻafoaki mo e talēniti ʻoku fakaʻamu ʻetau Tamai Hēvaní ke Ne foaki mai kiate kitautolú, ka “ʻoku makatuʻunga ia ʻi heʻetau kole ke maʻu kinautolú. ʻOku fie maʻu ha ngāue pe fāifeinga ʻi heʻetau tafaʻakí ke maʻu e ngaahi tāpuakí” (Bible Dictionary, “Prayer”). ʻOfa ke tau ʻilo, ngāueʻi, pea fakalahi e ngaahi meʻafoaki faka-ʻOtuá mo e ngaahi talēniti ne fāʻeleʻi mai kitautolu mo iá, pea ke tau maʻu foki ha ngaahi meʻafoaki kehe, ko ʻeku lotú ia ʻi he loto fakatōkilalo.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa F. Sāmita (1998), 391.

  2. Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ongoongoleleí (2009), 11; toki tānaki atu hono fakamamafaʻí.

  3. Richard G. Scott, “Trust in the Lord,” Ensign, Nov. 1995, 16–17; toki tānaki atu hono fakamamafaʻí.

Paaki