Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
13–19 Sepitema. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102–105: “Hili ʻa e Faingataʻa Lahi, ʻe Hoko Mai Leva ʻa e Tāpuakí”


“13–19 Sepitema. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102–105: ‘Hili ʻa e Faingataʻa Lahi, ʻe Hoko Mai Leva ʻa e Tāpuakí,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“13–19 Sepitema. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102–105,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2021

ʻĪmisi
kau tangata mo e ngaahi saliote

C. C. A. Christensen (1831–1912), Zion’s Camp, c. 1878, tempera on muslin, 78 × 114 inches. Mūsiume Tā Valivali ʻa e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí, meʻaʻofa ʻa e makapuna ʻo C. C. A. Christensen, 1970

13–19 Sepitema

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102–105

“Hili ʻa e Faingataʻa Lahi, ʻe Hoko Mai Leva ʻa e Tāpuakí.”

Ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102–5 ʻoku ʻaonga kiate koé? Fakakaukau ke hiki hoʻo ngaahi fakakaukau mo e ongo fekauʻaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

Naʻe lotomamahi e Kāingalotu ʻi Ketilaní ke fanongo naʻe tuli honau kāinga ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí mei honau ngaahi ʻapí. Kuo pau pē naʻe fakalotolahi he taimi ko iá ʻi he taimi ne fakahā ai ʻe he ʻEikí ʻe “hoko ʻa e huhuʻi ʻo Saioné ʻi he mālohi” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:15). ‘I he tukulotoʻi e talaʻofa ko iá ʻi honau lotó, naʻe kau ha kau tangata ʻe toko 200 tupu, fakataha mo ha houʻeiki fafine mo e fānau nai ʻe toko 25, ʻi he meʻa ne nau ui ko e ʻApitanga ʻo ʻIsilelí, ʻa ia ne ʻiloa kimui ko e ʻApitanga ʻo Saioné. Ko hono misioná ke laka ki Mīsuli pea huhuʻi ʻa Saione.

Ki he kau mēmipa ʻo e ʻapitangá, naʻe ʻuhinga hono huhuʻi ʻo Saioné ki hono fakafoki e Kāingalotú ki honau fonuá. Ka kimuʻa pea tūʻuta e ʻapitangá ʻi he Vahefonua Siakisoní, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita ke taʻofi pea veteki e ʻApitanga ʻo Saioné. Naʻe puputuʻu pea lotomamahi ha kau mēmipa ʻe niʻihi ʻi he ʻapitangá ʻi he fakahinohino foʻou ko ʻení; naʻe ʻuhinga ia kiate kinautolu naʻe ʻikai lava e fonongá pea naʻe ʻikai fakahoko e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí. Ka naʻe ʻi ai ha niʻihi kehe naʻe kehe ʻenau fakakaukaú. Neongo naʻe ʻikai foki e Kāingalotu ne tulí ki he Vahefonua Siakisoní, ka naʻe ʻomi ʻe he aʻusia ko iá ha tuʻunga ʻo e “huhuʻí” ki Saione, pea naʻe fakahoko ia ʻi he “mālohi.” Ko e tokolahi ʻo e kau mēmipa faivelenga ʻi he ʻApitanga ʻo Saioné, ne nau hoko kimui ko ha kau taki ʻo e Siasí, naʻa nau fakamoʻoni ne hanga ʻe he aʻusia ko iá ʻo fakaloloto ʻenau tui ki he mālohi ʻo e ʻOtuá, ki he uiuiʻi fakalangi ʻo Siosefa Sāmitá, pea ki Saione—ʻo ʻikai ngata pē ʻi he feituʻu ko Saioné ka ko Saione ko e kakai ʻa e ʻOtuá. Naʻe ʻikai ke nau fehuʻia e mahuʻinga ʻo e ngāue ko ʻeni ne ngali ʻikai ola leleí, ka naʻa nau ako ko e ngāue moʻoní ke muimui ki he Fakamoʻuí, ʻo aʻu pē ki he taimi ʻoku ʻikai mahino ai kiate kitautolu e meʻa kotoa pē. Ko e founga taupotu taha ʻeni ʻe huhuʻi ʻaki ʻa Saioné.

Vakai, Kau Māʻoniʻoní, 1:194–206.

ʻĪmisi
kiʻi vaitafe

Naʻe nofo e ʻApitanga ʻo Saioné ʻi he kauvai ʻo e Vaitafe Taumātaʻu Siʻí, ʻoku ʻasi ko ʻeni he taá

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakatāutahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102:12–23

Ko e hā e taumuʻa ʻo e ngaahi fakahinohino ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?

ʻOku ʻi he vahe 102 ʻa e miniti ʻo e fakataha ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ʻa ia ne fokotuʻu ai e ʻuluaki fakataha alēlea māʻolunga ʻo e Siasí. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he veesi 12–23 ʻa e founga ngāue ʻoku muimui ki ai e fakataha alēlea māʻolungá ʻi hono fakahoko e ngaahi fakataha alēlea fakatonutonu kiate kinautolu kuo nau fai ha ngaahi maumaufono mamafá.

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni M. Lāsolo Pālati ʻo pehē, “ʻOku faʻa fehuʻia ʻe he kāingalotú e ʻuhinga ʻoku fakahoko ai e ngaahi fakataha alēlea fakatonutonu faka-Siasí. ʻOku konga tolu ʻa e taumuʻá: ke fakahaofi ʻa e laumālie ʻo e tokotaha maumaufonó, ke maluʻi ʻa e tonuhiá, pea ke maluʻi ʻa e haohaoa, ngeia mo e ongoongo ʻo e Siasí” (“A Chance to Start Over: Church Disciplinary Councils and the Restoration of Blessings,” Ensign, Sept. 1990, 15).

 

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:1–12, 36; 105:1–19

ʻE lava ʻo langa ʻa Saione ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni pē ʻo e anga māʻoniʻoní.

Ko e hā naʻe mole ai mei he Kāingalotú honau fonua ʻo e talaʻofá ʻi Mīsulí? Pea ko e hā naʻe ʻikai fakaʻatā ai ʻe he ʻEikí ʻa e ʻApitanga ʻo Saioné ke fakafoki kinautolu ki honau fonuá? Ko e moʻoni naʻe ʻi ai ha kaunga ki ai e ngaahi ngāue fakamamahi ʻa e kau fakatanga ʻo Mīsulí, pea naʻe tukupā e kōvana ʻo Mīsulí ke tokoniʻi e Kāingalotú ka naʻe ʻikai ke ne fai ia. Ka naʻe folofola ʻa e ʻEikí “ka ne taʻeʻoua ʻa e ngaahi maumau-fono ʻa hoku kakaí, pehē kuo ʻosi fakahaofi” ʻa Saione (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:2). ʻI hoʻo lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:1–12, 36; 105:1–19, mahalo te ke fakatokangaʻi ha ngaahi meʻa naʻá ne taʻofi hono fokotuʻu ʻa Saione ʻi Mīsulí mo e niʻihi kehe naʻe mei tokoní. Ko e hā ʻokú ke ako ʻe lava ʻo tokoni ke ke fokotuʻu ʻa Saione ʻi ho lotó pea mo e ʻapí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:12–13; 105:1–6, 13–19

‘Oku maʻu e ngaahi tāpuakí hili e ngaahi faingataʻá mo e ʻahiʻahiʻi ʻo e tuí.

Naʻe hoko e kau ʻi he ʻApitanga ʻo Saioné ko hano ʻahiʻahiʻi e tuí ʻi he ngaahi founga lahi. Naʻe lōloa ʻa e fonongá, vela ʻa e ʻeá, pea naʻe faʻa siʻisiʻi e meʻatokoní mo e vaí. Pea hili e meʻa kotoa pē naʻa nau kātekiná, naʻe kei taʻemalava pē e Kāingalotú ʻo foki ki honau fonuá. Fakakaukau ki he founga naʻe mei lava ʻo tokoni ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:12–13 mo e 105:1–6, 13–19 ki he kau mēmipa ʻi he ʻApitanga ʻo Saioné ne nau fifili pe naʻe maʻu moʻoni koā mei he ʻOtuá ʻa e fekau ke fokotuʻu iá. ʻE lava fēfē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻo tokoniʻi koe ʻi hoʻo ngaahi ʻahiʻahi ʻo e tuí?

Te ke lava foki ʻo lau fekauʻaki mo e ngaahi aʻusia ʻa e kau mēmipa ʻi he ʻApitanga ʻo Saioné ʻi he “Ngaahi Leʻo ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí” ʻi he fakaʻosinga ʻo e fokotuʻutuʻu fakalēsoni ko ʻení. Ko e hā ʻokú ke mahuʻingaʻia ai fekauʻaki mo ʻenau tōʻonga fakakaukaú? Ko e hā te ke lava ʻo ako mei heʻenau ngaahi sīpingá?

Vakai foki, David A. Bednar, “ ʻI he Tafaʻaki ʻo e ʻEikí: Ngaahi Lēsoni mei he ʻApitanga ʻo Saioné,” Liahona, Siulai 2017, 14–23.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:11–18, 78–83

‘Oku ou hoko ko ha “tauhi ki he ngaahi tāpuaki fakamāmaní.”

Makehe mei he ngaahi faingataʻa ʻi Mīsulí, naʻe fehangahangai e Siasí ʻi he 1834 mo e ngaahi faingataʻa fakapaʻanga, kau ai ha ngaahi moʻua mo e fakamole lalahi. Naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ha faleʻi ʻi he vahe 104 ki he tūkunga fakapaʻanga ʻo e Siasí. Te ke lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he veesi 11–18 mo e 78–83 ki hoʻo ngaahi fili fakapaʻangá?

 

Ke ako lahi ange fekauʻaki mo e “founga” ʻa e ʻEikí (veesi 16) ke tokonaki maʻa Hono Kāingalotú, mahalo te ke fie ako e pōpoaki ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofá “Tokoniʻi ʻi he Founga ʻa e ʻEikí” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2011, 53–56).

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 103:12, 36; 105:9–13.Kuo kole nai homou fāmilí (pe ko ha taha hoʻo ngaahi kuí) ke fakahoko ha meʻa naʻe ʻikai iku ki he meʻa naʻá ke ʻamanaki ki aí? Ko e hā te ke lava ʻo ako mei he fakafeangai ʻa e kau mēmipa ʻi he ʻApitanga ʻo Saioné ʻi he taimi ne ʻikai iku ai ʻenau fonongá ki he meʻa ne nau ʻamanaki ki aí? (vakai, “Ngaahi Leʻo ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí” ʻi he fakaʻosinga ʻo e fokotuʻutuʻu fakalēsoni ko ʻení).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:13–18.Ko e hā kuo foaki mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolú? Ko e hā ʻokú Ne ʻamanaki ke tau fakahoko ʻaki e ngaahi meʻa ko ʻení?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:23–46.ʻE lava homou fāmilí ʻo fekumi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ke maʻu e tuʻo lahi ʻo e talaʻofa ʻa e ʻEikí ke “fakalahi ʻo liunga lahi ʻa e ngaahi tāpuakí” (veesi 23) kiate kinautolu ʻoku faivelengá. Mahalo ko ha taimi lelei ʻeni ke “tānaki ho ngaahi tāpuakí” (“Tānaki ho Ngaahi Tāpuakí,” Ngaahi Himí, fika 148) pea aleaʻi e founga ʻe lava ʻe hono fai iá ʻo tokoniʻi kitautolu lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá. Mahalo ʻe fiefia e fānau īkí ke tā ha ngaahi fakatātā ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku nau houngaʻia moʻoni aí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:38–41.Te tau lava fēfē ʻo “kole ke fakamelino” (veesi 40) ʻi he taimi ʻoku taʻeʻofa pe taʻefaitotonu mai ai e niʻihi kehé kiate kitautolú? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke hoko ai ko “ha fuka ʻo e melinó” (veesi 39) ʻi hotau ʻapí?

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu fakalēsoni ʻo e uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “Tānaki Ho Ngaahi Tāpuakí,” Ngaahi Himí, fika 148.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ngaahi leʻo ʻo e fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí

Ngaahi Leʻo ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

ʻApitanga ʻo Saioné

Koeʻuhí naʻe ʻikai fakafoki ʻe he ʻApitanga ʻo Saioné ʻa e Kāingalotú ki honau fonua ʻi he Vahefonua Siakisoní, naʻe ongoʻi ʻe he kakai tokolahi ne ʻikai ola lelei ʻenau feingá. Ka neongo ia, naʻe manatu e niʻihi tokolahi ne kau ʻi he ʻApitanga ʻo Saioné ki heʻenau aʻusiá pea vakai ki he founga naʻe fakahoko ai ʻe he ʻEikí ha taumuʻa māʻolunga ange ʻi heʻenau moʻuí mo Hono puleʻangá. Ko ha niʻihi ʻeni ʻo ʻenau ngaahi fakamoʻoní:

Siosefa Sāmita

ʻĪmisi
Siosefa Sāmita

Hili e taʻu ʻe 40 tupu mei he ʻApitanga ʻo Saioné, naʻe pehē ʻe Siosefa ʻIongi, ʻa ia naʻe hoko ko ha mēmipa ʻo e ʻapitangá, naʻe lea ʻaki ʻe Siosefa Sāmita ʻa e meʻá ni:

“ʻE kāinga, ʻoku ʻi ai hamou niʻihi ʻoku mamahi kiate au, koeʻuhí naʻe ʻikai ke mou tau ʻi Mīsuli; kae tuku muʻa ke u tala atu, naʻe ʻikai finangalo ʻa e ʻOtuá ke mou tau. Naʻe ʻikai lava ke Ne fokotuʻu ʻa hono puleʻangá ʻaki ha kau tangata ʻe toko hongofulu mā ua ke fakaava e ongoongoleleí ki he ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní, pea mo ha kau tangata ʻe toko fitungofulu ʻi he malumalu ʻo ʻenau fakahinohinó ke muimui ʻi honau ʻaluʻangá, tuku kehe kapau naʻá ne ʻomi kinautolu mei ha kau tangata kuo nau foaki ʻenau moʻuí, pea nau fai ha feilaulau māʻongoʻonga ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe ʻĒpalahamé.

“Ko ʻeni kuo maʻu ʻe he ʻEikí ʻene Toko Hongofulu Mā Uá mo e Kau Fitungofulú, pea ʻe uiuiʻi ha ngaahi kōlomu kehe ʻo e Kau Fitungofulú, ʻa ia te nau fai ʻa e feilaulaú, pea ko kinautolu kuo ʻikai ke fakahoko ʻenau feilaulaú mo e foakí he taimi ní, te nau fai ia ʻamui ange.”1

Pilikihami ʻIongi

ʻĪmisi
Pilikihami ʻIongi

“ʻI heʻemau tūʻuta ki Mīsulí, naʻe folofola ʻa e ʻEikí ki heʻene tamaioʻeiki ko Siosefá ʻo pehē, ‘Kuó u tali hoʻo foakí,’ pea naʻa mau maʻu e faingamālie ke toe foki. Naʻe fehuʻi mai hoku ngaahi kaungāmeʻa tokolahi ʻi heʻeku fokí pe ko e hā ha meʻa ʻoku maʻu ʻi hono ui ha kau tangata mei heʻenau ngāué ke ʻalu ki Mīsuli pea toe foki, ʻo ʻikai ha meʻa ʻe fakahoko ai. Naʻa nau fehuʻi ʻo pehē, ‘Ko hai naʻe ʻaonga ki aí? Kapau naʻe fekau ʻe he ʻEikí ke fakahoko ia, ko e hā ʻene taumuʻa ki hono fakahoko iá?’ … Naʻá ku talaange ki he kau tangata ko iá naʻe totongiʻi lelei au—mo ha tupu lahi ʻaupito—ne fonu mahuohua ʻa e ʻilo naʻá ku maʻu ʻi heʻeku fononga mo e Palōfitá.”2

Uilifooti Utalafi

ʻĪmisi
Uilifooti Utalafi

“Naʻá ku ʻi he ʻApitanga ʻo Saioné mo e Palōfita ʻa e ʻOtuá. Naʻá ku mamata ʻi he fengāueʻaki ʻa e ʻOtuá mo iá. Naʻá ku mamata ʻi he ʻiate ia ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá. Naʻá ku ʻilo ko e Palōfita ia. Ko e meʻa naʻe fakahā kiate ia ʻe he mālohi ʻo e ʻOtuá ʻi he fonongá ni naʻe mātuʻaki mahuʻinga ia kiate au pea mo kinautolu kotoa naʻa nau tali ʻene ngaahi fakahinohinó.”3

“ʻI he taimi ne ui ai ʻa e kau mēmipa ʻo e ʻApitanga ʻo Saioné, ko homau toko lahi naʻe teʻeki ai ke mau feʻilongaki; naʻe ʻikai ke mau maheni pea ko ha toko lahi naʻe teʻeki ai ke nau mamata ʻi he palōfitá. Ne fakamovetevete kimautolu ki tuʻa ʻi he puleʻangá kotoa, ʻo hangē ha koane kuo fakamoveteveteʻí. Ko ha kau talavou pē kimautolu, ka ne ui kimautolu ʻi he kamataʻangá ke mau ō hake ʻo huhuʻi ʻa Saione, pea ko e meʻa naʻe pau ke mau fakahokó naʻe pau ke fai ia ʻi he tui. Naʻa mau fakatahataha mai mei he ngaahi tapa kehekehe ki Ketilani pea mau ō hake ke huhuʻi ʻa Saione, ke fakahoko ʻa e fekau ʻa e ʻOtuá kiate kimautolú. Ne tali ʻe he ʻOtuá ʻemau ngaahi ngāué ʻo hangē ko ʻEne tali ʻa e ngaahi ngāue ʻa ʻĒpalahamé. Ne mau lavaʻi ha ngaahi meʻa lahi neongo naʻe faʻa fehuʻia ʻe he kau hē mei he moʻoní mo e kau taʻe-tuí, ‘ko e hā ha meʻa ne mou lavá?’ Naʻa mau maʻu ha taukei naʻe ʻikai ke mau mei malava ʻo maʻu ʻi ha toe faʻahinga founga kehe. Naʻa mau maʻu ʻa e faingamālie ke mātā ʻa e fofonga ʻo e palōfitá, pea ne mau maʻu ʻa e faingamālie ke fononga ʻi ha maile ʻe lauiafe mo ia pea mamata ʻi he fengāueʻaki ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá mo iá, kae ʻumaʻā ʻa e ngaahi fakahā ʻa Sīsū Kalaisi kiate iá mo hono fakahoko ʻo e ngaahi fakahā ko ʻení. Pea naʻá ne tānaki ha kau faifekau ʻe toko uangeau nai ʻi he puleʻangá ʻi he kuonga ko iá pea fekauʻi atu kimautolu ki he māmaní ke malanga ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Kapau naʻe ʻikai ke u ʻalu mo e ʻApitanga ʻo Saioné naʻe ʻikai ke u ʻi heni he ʻahó ni [ʻi Sōleki Siti, ʻo ngāue ʻi he Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá]. … ‘I heʻemau ō ki aí naʻe tuku kimautolu ki he ngoue vainé ke malanga ʻaki e ongoongoleleí, pea naʻe tali ʻe he ʻEikí ʻemau ngāué. Pea ʻi he kotoa ʻemau ngaahi ngāué mo e ngaahi fakatangá, ʻi he faʻa mei mole ʻemau moʻuí, naʻe pau ke mau ngāue pea moʻui ʻi he tuí.”

“Ko e taukei ne [mau] maʻu ʻi heʻemau fononga mo e ʻApitanga ʻo Saioné naʻe mahuʻinga ange ia ʻi he koulá.”

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻI he Joseph Young Sr., History of the Organization of the Seventies (1878), 14.

  2. “Discourse,” Deseret News, Dec. 3, 1862, 177.

  3. ʻI he Conference Report, Apr. 1898, 29–30; vakai foki Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Uilifooti Utalafi (2004), 152.

ʻĪmisi
‘Apitanga ʻo Saioné ʻi he veʻe vaitafé

Zion’s Camp (Zion’s Camp at Fishing River), tā ʻe Judith A. Mehr

Paaki