Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
13–19 Tīsema. Ko e Fāmilí Ko ha Fanongonongo ki Māmani: “Ko e Fāmilí ko e Uho Ia ʻo e Palani ʻa e Fakamoʻuí”


“13–19 Tīsema. Ko e Fāmilí Ko ha Fanongonongo ki Māmani: ‘Ko e Fāmilí ko e Uho Ia ʻo e Palani ʻa e Fakamoʻuí,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“13–19 Tīsema. Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2021

ʻĪmisi

13–19 Tīsema

Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani

“Ko e Fāmilí ko e Uho Ia ʻo e Palani ʻa e Fakamoʻuí”

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi: “ʻOku ou tui ko e anga ko ia ʻetau fakakaukau mo fakaʻaongaʻi ʻo e fanongonongo ʻo e fāmilí, [ko ha sivi] ia ʻo e toʻu tangatá ni. ʻOku ou lotua ʻe tuʻu taʻeueʻia e Kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí ʻi he sivi ko iá” (“Ko e Palaní mo e Fanongonongó,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2017, 31). Fakalaulauloto ki he ngaahi leá ni ʻi hoʻo ako e fanongonongo ʻo e fāmilí he uike ní.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

Kimuʻa pea fanauʻi mai kitautolú, naʻa tau hoko ko ha konga ʻo ha fāmili—ko e fāmili ʻo ʻetau Ongomātuʻa Fakalangí. ʻI he hokosia e taimi ke mavahe ai mei Hona ʻaó, kuo pau pē naʻe fakafiemālie ke ʻiloʻi ʻe hoko foki e ngaahi fāmili ʻi he māmaní ko ha konga ʻo e palani ʻa e ʻOtuá. ‘Oku fakataumuʻa e sīpinga ʻi he māmaní ke ne fakafōtunga e sīpinga haohaoa ʻi langí.

‘Oku ʻikai ha fakapapau ʻe haohaoa pe ngāue ʻa e ngaahi fāmili ʻi māmaní. Kae hangē ko e akonaki ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingí, ko e ngaahi fāmilí “ʻoku maʻu ai ʻe he fānau ʻa e ʻOtuá e faingamālie lelei taha ke talitali kinautolu ki he māmaní ʻi he ʻofa pē ko ia ʻoku ofi taha ki he meʻa ne tau ongoʻi ʻi he langí—ʻa e ʻofa fakaemātuʻá” (“Ko Hono Tānaki e Fāmili ʻo e ʻOtuá,” Ensign pe Liahona, Mē 2017, 20). ‘I hono ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ʻoku ʻikai haohaoa e ngaahi fāmilí mo moʻulaloa ke ʻohofi ʻe he filí, naʻá Ne tuku mai ai Hono ʻAlo ʻOfaʻangá ke huhuʻi kitautolu mo fakamoʻui hotau fāmilí. Pea naʻá Ne tuku mai e kau palōfita ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní mo ha fanongonongo ke maluʻi mo fakamālohia e ngaahi fāmilí. Kapau te tau muimui ki he kau palōfitá pea tui ki he Fakamoʻuí, neongo ʻoku ʻikai aʻusia ʻe he ngaahi fāmili fakamatelié ʻa e haohaoa fakalangí, ka ʻoku ʻi ai e ʻamanaki lelei ki he ngaahi fāmilí—ʻi māmani mo langi.

ʻĪmisi

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

“Ko e fāmilí ko e uho ia ʻo e palani ʻa e Fakamoʻuí.”

ʻOku mahino ʻoku fekauʻaki e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo Ki Māmani” pea mo e ngaahi fāmilí. Ka ʻoku fekauʻaki tatau pē ia mo e palani ʻo e fakamoʻui ʻa e ʻOtuá. Ko e founga ʻe taha ke ako ai e fanongonongó ko hono kumi e meʻa ʻokú ne akoʻi mai fekauʻaki mo ʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié, fakamatelié, mo e moʻui hili e maté. Ko e hā ʻokú ke ako ʻi hoʻo ako e fanongonongó ʻi he foungá ni? ‘Oku tokoni fēfē ʻeni ke mahino kiate koe e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai e nofo-malí mo e fāmilí ki he palani ʻa e ʻOtuá?

Vakai foki, Dallin H. Oaks, “Ko e Palaní mo e Fanongonongó,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2017, 28–31.

“Ko e fiefia ko ia ʻi he moʻui fakafāmilí ʻoku meimei ke toki aʻusia pē ia ʻi he taimi kuo langa ai ʻa e fāmilí ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.”

Fakakaukau ki he palakalafi ono mo e fitu ʻo e fanongonongo ki he fāmilí ko ha sīpinga ki he “fiefia ko ia ʻi he moʻui fakafāmilí.” ‘I hoʻo lau e ngaahi palakalafi ko ʻení, feinga ke ke ʻiloʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e “nofo-malí mo e ngaahi fāmili ʻoku fiefiá.” Fakakaukau leva ki ha vā fetuʻutaki fakafāmili te ke fie fakamālohiá. Ko e hā ʻokú ke ongoʻi ne ueʻi koe ke ke faí? Te ke fakakau fēfē ʻa e Fakamoʻuí ʻi hoʻo ngaahi feingá?

Vakai foki, Richard J. Maynes, “Ko e Fokotuʻu ʻo ha ʻApi ʻOku Fakatefito ʻia Kalaisí,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 37–39.

ʻE “ʻekeʻi [meiate au] ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá” ʻa e anga ʻo ʻeku tauhi hoku fāmilí.

ʻOku kau ʻi he fanongonongo ki he fāmilí ha ngaahi tāpuaki fakaofo ʻoku talaʻofa ʻe he Tamai Hēvaní kiate kinautolu ʻoku muimui ki Heʻene akonakí. ‘Oku kau foki ai ha ngaahi fakatokanga mālohi maʻanautolu ʻoku ʻikai muimui ki aí. Fakakaukau ke hiki ha lisi ʻo e ngaahi tāpuaki mo e ngaahi fakatokanga ʻokú ke maʻú.

ʻOku founga fēfē hoʻo ngāue ʻo fakatatau ki he akonaki ʻa e ʻOtuá ʻi he fanongonongó? Kapau te ke tuʻu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá he ʻahó ni, ko e hā te ke loto-falala ke aleaʻi mo Ia fekauʻaki mo ho ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí? Ko e hā ʻe fie maʻu ke ke fakaleleiʻí?

Vakai foki, ʻAlamā 5:15–22; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:22–25; 93:39–44.

ʻĪmisi

ʻOku totonu ke ohi hake ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa ʻenau fānaú ʻi he ʻofa mo e māʻoniʻoni.

Te u lava nai ʻo maʻu e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí ʻo kapau ʻoku ʻikai haohaoa e tūkunga hoku fāmilí?

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo pehē: “ʻOku ʻikai ke fakasītuaʻi pe fakasiʻisiʻi ʻe hono fakahaaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku kau ki he malí mo e fāmilí ʻa e ngaahi feilaulau mo e lavameʻa ʻa kinautolu ʻoku ʻikai ke nau aʻusia e tuʻunga ko ʻení. … ʻOku ʻi ai e ngaahi meʻafoaki ʻa e taha kotoa; ʻoku ʻi ai e talēniti ʻo e taha kotoa; ʻe lava e taha kotoa pē ʻo kau ki hono fakahoko e palani fakalangí he toʻu tangata takitaha. Ko e konga lahi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku leleí, ko e konga lahi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻingá —pea taimi ʻe niʻihi ko e ngaahi meʻa kotoa ʻoku fie maʻu he taimi ní—ʻe lava ke aʻusia ia ʻi ha tuʻunga [angamaheni pē]. … ʻOku tau fakamoʻoni taʻe toe veiveiua ki he meʻa naʻe fakataumuʻa ki ai e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, pea ʻi he ikuʻangá te Ne totongi huhuʻi ʻa e meʻa kotoa pē naʻe mole meiate kinautolu ʻoku tafoki kiate Iá. ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha taha ia kuo tuʻutuʻuni pau mai ke ne maʻu pē ha meʻa siʻisiʻi ange ʻi he meʻa kotoa kuo ʻomi ʻe he Tamaí maʻa ʻEne fānaú” (“ ʻUhinga ʻo e Malí, ʻUhinga ʻo e Fāmilí,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 52).

ʻĪmisi

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi ʻi ʻApí

“Ko e tuʻunga tangata pe fefiné ko ha ʻulungāanga mahuʻinga ia ʻoku ʻiloʻi ai ʻa e tuʻunga mo e taumuʻa ʻo e tokotaha fakafoʻituituí, ʻi he maama fakalaumālié, mo e moʻui fakamatelié pea mo e taʻengatá.”Kapau ʻe tokoni ke aleaʻi ʻe homou fāmilí ʻa e tokāteline ʻoku felāveʻi mo e tuʻunga tangata pe fefiné mo e femanakoʻaki e tangata ʻi he tangata pe fefine ʻi he fefiné, mahalo ʻe tokoni e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení: Dallin H. Oaks, “Moʻoní mo e Palaní,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2018, 25–28.

“[Ko e] palani fakalangi ʻo e fiefiá.”Ke tokoni ke vakai homou fāmilí ki he mahuʻinga ʻo e ngaahi fāmilí ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní, mahalo te ke fie vahevahe tolu ha laʻipepa pea tohi ai maama fakalaumālie, moʻui fakamatelie, mo e moʻui hili ʻa e maté. Fekumi fakataha ʻi he fanongonongó pea hiki ʻi he laʻipepá ʻa e meʻa ʻoku mou ako fekauʻaki mo e konga takitaha ko ʻeni ʻo e palani ʻa e ʻOtuá. Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ʻa e ngaahi fāmilí ki he ʻOtuá?

“Ko e fiefia … ʻi he moʻui fakafāmilí.”Ke aleaʻi e founga ke maʻu lahi ange ai ʻa e “fiefia … ʻi [homou] moʻui fakafāmilí,” te mou lava ʻo hivaʻi fakataha ha hiva fekauʻaki mo e ngaahi fāmilí, hangē ko e “Hoko ʻa ʻApi ko e Hēvani” (Ngaahi Himí, fika 188). Ko e hā ʻoku tau ako mei he hivá pea mo e fanongonongo ki he fāmilí te ne ʻomi ha fiefia lahi ange ki hotau fāmilí? Te tau fakapapauʻi fēfē ko hotau fāmilí ʻoku “langa [ia] ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí”? Fakakaukau ke fili ha akonaki ʻe taha ʻoku mou fie ngāue ai he uiké ni.

“Fakamālohia ʻa e fāmilí ʻi heʻene hoko ko e tefitoʻi ʻiuniti mahuʻinga ʻo e sosaietí.”‘Oku feinga fēfē ʻa Sētane ke fakavaivaiʻi e ngaahi fāmili ʻi he māmaní? Te tau lava fēfē ʻo fai hotau fatongia ke fakamālohia e ngaahi fāmilí? Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau, vakai ki he pōpoaki ʻa Sisistā Poni L. ʻOsikāsoní “Kau Taukapo ʻo e Fanongonongo ki he Fāmilí” (Ensign pe Liahona, Mē 2015, 14–17).

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu fakalēsoni ʻo e uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “Hoko ʻa ʻApi ko e Hēvani,” Ngaahi Himí, fika 188.

Fakatupulaki e Ako Fakatāutahá

Fekumi ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā M.Lāsolo Pālati ʻo pehē, “[Ko e] ongoongoleleí ko ha ongoongolelei ʻo e ʻofa—ʻofa ki he ʻOtuá mo e feʻofaʻakí” (“God’s Love for His Children,” Ensign, May 1988, 59). ʻI hoʻomou lau e fanongonongo ki he fāmilí, fakakaukau ke hiki fakamatala pe fakaʻilongaʻi e ngaahi fakamoʻoni ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻoku mou matuʻaki mahuʻingaʻia aí.

Paaki