Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
13–19 Tīsema. Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani: “Ko e Fāmilí Ko e Uho Ia ʻo e Palani ʻa e Fakamoʻuí”


“13–19 Tīsema. Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani: ‘Ko e Fāmilí Ko e Uho Ia ʻo e Palani ʻa e Fakamoʻuí,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“13–19 Tīsema. Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí: 2021

ʻĪmisi
ko ha fāmili

13–19 Tīsema

Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmaní

“Ko e Fāmilí Ko e Uho Ia ʻo e Palani ʻa e Fakamoʻuí”

Ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ke ʻilo ʻi he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmaní” ʻokú ke ongoʻi ʻokú ne ueʻi fakalaumālie koe ke vahevahe ki he fānaú? ʻI hoʻo teuteu ke faiakó, lekooti e ngaahi ongo ʻokú ke maʻu mei he Laumālié.

Lekooti Hoʻo Ngaahi Ongó

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e Feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e fānaú ke nau ʻomi pe tā ha fakatātā ʻo honau fāmilí ke vahevahe mo e kalasí. Kole ki he fānaú ke nau vahevahe ha meʻa ʻoku nau saiʻia ai fekauʻaki mo honau fāmilí pe ne nau ako fekauʻaki mo e ngaahi fāmilí he uiké ni.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné: Fānau Iiki Angé

ʻOku mahuʻinga ʻa e ngaahi fāmilí ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní.

Te ke fakaʻaongaʻi fēfē e fanongonongo ki he fāmilí ke tokoni ke mahino ki he fānaú e mahuʻinga ʻa e ngaahi fāmilí ʻi he palani ʻa e ʻOtuá?

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Tokoni ki he fānaú ke nau fakakaukau ki he ngaahi meʻa ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ʻa ia te nau fie talaange ki he tokotaha kotoa fekauʻaki mo kinautolu. Fakaʻaliʻali ki he fānaú ha tatau ʻo e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki he Māmaní,” pea fakamatalaʻi ange ne tohi ia ʻe he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló ke fakahā ki he tokotaha kotoa e mahuʻinga ʻo e ngaahi fāmilí ki he Tamai Hēvaní. ʻEke ki he fānaú e ʻuhinga ʻoku nau pehē ai ʻoku fuʻu mahuʻinga e ngaahi fāmilí ki he Tamai Hēvaní. Vahevahe ha meʻa mei he fanongonongó ʻokú ke ongoʻi ʻoku fie maʻu ke ʻilo ʻe he tokotaha kotoa pē.

  • Fakaʻaliʻali ki he fānaú ha fakatātā ʻo ha temipale pea mo ha fakatātā ʻo ha fāmili. Tuku ke puke ʻe he fānaú e ngaahi fakatātaá lolotonga hoʻo lau e sētesi fakaʻosi ʻo e palakalafi tolu ʻo e fanongonongo ki he fāmilí. Kole ange ke nau tuhu ki he fakatātā totonú ʻi he taimi ʻokú ke lau ai e ongo foʻi lea “ngaahi temipalé” mo e “ngaahi fāmilí.” Fakamoʻoni ange, koeʻuhí ko e ngaahi ouau ʻo e temipalé, ʻe lava ke fakatahaʻi hotau ngaahi fāmilí ʻo taʻe ngata. Hivaʻi fakataha ha foʻi hiva fekauʻaki mo e ngaahi fāmili taʻengatá, hangē ko e “Fie Siofia ha Temipale” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 99), pea tokoni ki he fānaú ke nau fakafanongo ki he ngaahi lea hangē ko e “temipale” mo e “fāmili.”

  • ʻEke ki he fānaú pe ko e hā te tau lava ʻo fai ke ʻai ha ngaahi meʻa kehekehe ke mālohi—hangē ko hotau nifó, sinó, pe ko ha fale. Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fakamālohia hotau ngaahi fāmilí? Tokoni ke mahino ki he fānaú e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku takiekina ki he fiefia ʻi he moʻui fakafāmilí, ʻoku maʻu ʻi he palakalafi fitu ʻo e fanongonongo ki he fāmilí (vakai foki ki he peesi ʻekitivitī ʻo e uike ní). Tokoni ki he fānaú ke nau palani ha ngaahi founga te nau fakamālohia ai honau ngaahi fāmilí.

    ʻĪmisi
    ko ha fāmili ʻoku nau feimeʻatokoni

    ʻOku totonu ke ohi hake ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa ʻenau fānaú ʻi he ʻofa mo e māʻoniʻoni.

Ko ha “foha mo [ha] ʻofefine [fakalaumālie au] ʻo ha mātuʻa fakalangi.”

ʻOku akoʻi mai ʻe he fanongonongo ki he fāmilí ko ha fānau kotoa kitautolu ʻa ha Mātuʻa Fakalangi pea ʻoku tau ʻi heni he māmaní ke hoko ʻo hangē ange ko Kinauá.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Hivaʻi fakataha e “Fānau Au ʻa e ʻOtuá” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 2–3). Lī leva ha foʻi pulu pe ha meʻa molū ki ha kiʻi tamasiʻi/taʻahine ʻi he taimi te ke pehē ai “ʻOku ou ʻilo ha fānau ʻa e ʻOtuá ko hono hingoá ko [hingoa ʻo e kiʻi leká].” Kole ki he kiʻi tamasiʻí/taʻahiné ke ne lī e meʻá ki ha kiʻi tamasiʻi/taʻahine ʻe taha, peá ne lea ʻaki e ngaahi lea tatau kae fakahū e hingoa ʻo e kiʻi tamasiʻi/taʻahine ko iá. Toutou fakahoko pē e ʻekitivitií kae ʻoua kuo maʻu ʻe he taha kotoa ha faingamālie. Fakamoʻoni ko e tokotaha kotoa pē ko ha “foha mo [ha] ʻofefine ia ʻo ha mātuʻa fakalangi.”

  • Fakakaukau ki ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo fakatātaaʻi koeʻuhí ko e fānau kotoa pē kitautolu ʻa ha Mātuʻa Fakalangi, te tau lava ʻo hangē ko Kinauá. Hangē ko ʻení, fakaʻaliʻali ha ngaahi fakatātā ʻo ha fanga monumanu mo honau fāngangá, pe ko ha tā ʻoʻou mo hoʻo ongomātuʻá pe fānaú, pea tokoni ki he fānaú ke nau vakai ki he ngaahi meʻa ʻoku tataú. Fakamoʻoni ange, hangē tofu pē ko e tupu ʻa e fanga kiʻi pēpeé ʻo hangē ko ʻenau mātuʻá, te tau lava ʻi ha ʻaho ʻo hangē tofu pē ko ʻetau Mātuʻa Fakalangí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné: Fānau Lalahi Angé

Ko e ngaahi fāmilí ʻa e uho ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní.

Naʻe ʻomi e Fanongonongo ki he fāmilí ke toe fakapapauʻi e ngaahi moʻoni taʻengata fekauʻaki mo e fāmilí. Fakakaukau ki he founga te ke tokoni ai ki he fānaú ke fakaloloto ʻenau ngaahi fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni ko ʻení.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • ʻEke ki he fānaú pe ʻoku nau ʻilo ko hai naʻá ne tohi e fanongonongo ki he fāmilí. (ʻI he pōpoaki ʻa Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi, “Ko e Palaní mo e Fanongonongó” [Ensign pe Liahona, Nōvema 2017, 28–31], naʻá ne fakamatalaʻi ai e founga ne hiki ai iá.) Tokoni ke mahino ki he fānaú e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea “fakahā heni ʻi he loto māluʻia” ʻi he palakalafi ʻuluakí. Kole ange ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku fie maʻu ai ʻe he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló ke “fakahā … ʻi he loto māluʻia” e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e fāmilí ʻi hotau kuongá.

  • Vahevahe ha ngaahi fakamatala ʻe niʻihi mei he fanongonongo ki he fāmilí ʻoku mahuʻinga mālie kiate koe. Fakaafeʻi e fānaú ke vahevahe ʻenau ngaahi ongo fekauʻaki mo e ngaahi moʻoni ko iá. Naʻe mei kehe fēfē nai ʻetau moʻuí kapau ne ‘ikai ke tau ‘iloʻi e ngaahi meʻá ni? Hivaʻi fakataha ha foʻi hiva ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi moʻoni ʻi he fanongonongó, hangē ko e “Te u Muimui he Palani ʻa e ʻOtuá” pe “Ko e Fāmilí ke Taʻengata” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 86, 98).

  • Fakaʻaliʻali ki he fānaú ha ngaahi fakatātā (pe fakaafeʻi kinautolu ke tā ha ngaahi fakatātā) ʻoku nau fakahaaʻi e ngaahi moʻoni ʻi he fanongonongo ki he fāmilí. ʻE lava ko ha ngaahi fakatātā ʻo ha temipale, ko ha fāmili ʻoku nau lotu pe vaʻinga fakataha, pe ko ha ongo meʻa ʻokú na mali. Fakaafeʻi e fānaú ke nau kumi ha ngaahi sētesi ʻi he fanongonongo ki he fāmilí ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi fakatātaá. Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi sētesi ko ʻení?

  • Teuteu ha ngaahi fehuʻi ʻe lava ke tali ʻi he fanongonongo ki he fāmilí, hangē ko e “Ko e hā e finangalo ʻo e ʻOtuá ki he malí?” mo e “Ko e hā ʻokú ne ʻai ha fāmili ke fiefiá?” Tuku ke fili ʻe he kiʻi tamasiʻi/taʻahine takitaha ha fehuʻi, pea tokoniʻi kinautolu ke kumi ha ngaahi tali ʻi he fanongonongó.

  • Fakaafeʻi ha faʻē mo ha tamai pe ko ha taha ʻo e fānaú ke vahevahe mo e kalasí e founga ʻoku nau “fetokoniʻaki [ai] ko ha kaungā-ngāue tuʻunga tatau” ʻi honau ngaahi “fatongia toputapu” ʻi honau fāmilí. Fakaafeʻi e fānaú ke nau aleaʻi e meʻa te nau lava ʻo fakahoko he taimí ni ke teuteu ke hoko ko ha ngaahi uaifi, husepāniti, ngaahi faʻē mo ha ngaahi tamai angatonu.

ʻOku fiefia taha e ngaahi fāmilí ʻi he taimi ʻoku nau muimui ai kia Sīsū Kalaisí.

ʻOku ʻofa e Tamai Hēvaní ʻi Heʻene fānaú takitaha, pea ʻokú Ne finangalo ke nau fiefia. Te ke tokoni fēfē ki he fānau ʻokú ke akoʻí ke mahino kiate kinautolu ʻoku maʻu e fiefia moʻoní mei he muimui he ngaahi akonaki mo e sīpinga ʻo hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí?

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Tā ha foʻi haati fōlahi ʻi he palakipoé, pea fakaafeʻi e fānaú ke lau e palakalafi fitu ʻo e fanongonongó. Kole ange ke nau kumi e ngaahi meʻa te nau lava ʻo fai ke tokoni ki honau fāmilí ke fiefiá, pea hiki ʻenau ngaahi talí ʻi loto he foʻi hātí. Fakaafeʻi e fānaú ke nau fili ha meʻa te nau lava ʻo fakahoko ke ʻai honau ʻapí ke toe fiefia ange.

  • Fakaafeʻi e fānaú ke vahevahe ha ngaahi aʻusia ʻo ha taimi ne nau ongoʻi ai hano ʻofaʻi kinautolu ʻe ha mēmipa ʻo e fāmilí. Tokoni ki he fānaú ke nau ʻilo ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mei he palakalafi fitu ʻo e fanongonongó ʻe lava ʻo tokoni ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí ke nau ongoʻi ʻoku ʻofaʻi kinautolu. ʻOku liliu fēfē nai ʻe he ʻilo ʻoku tau maʻu ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e anga ʻetau feohi mo hotau ngaahi fāmilí?

  • ʻEke ki he fānaú e meʻa ʻoku totonu ke nau lea ʻakí kapau ʻe fehuʻi ange ʻe hanau kaungāmeʻa pe ko e hā e ʻuhinga ʻoku fie maʻu ai ke malí pe ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke maʻu ha fānaú. Te tau lava fēfē ʻo tokoni ke mahino ki he kaungāmeʻa ko ʻení e mahuʻinga ʻo e ngaahi fāmilí ki he Tamai Hēvaní? Tokoni ki he fānaú ke nau kumi e meʻa ʻe tokoni mei he fanongonongo ki he fāmilí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akó

Poupouʻi e Ako ʻi ʻApí

Poupouʻi e fānaú ke faʻu ha palani ke fakahoko ha meʻa ke fakamālohia honau ngaahi fāmilí. Poupouʻi kinautolu ke vahevahe ʻenau palaní mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻi ʻapi.

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

ʻAi ke ke ongoʻingofua. ʻI hoʻo akoʻi e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻi he fanongonongo ki he fāmilí, kātaki ʻo fakatokanga ʻoku tokolahi ha fānau ʻoku tupu hake ʻi ha ngaahi fāmili ʻoku ʻikai ke nau tatau mo e ngaahi fakakaukau naʻe fakamatalaʻi ʻi he fanongonongó. Tokanga ke ʻoua naʻá ke lea ʻaki ha meʻa te ne ala ʻai ke nau ongoʻi loto-siʻi pe taʻefeʻunga.

Paaki