Fuakava Foʻoú 2023
14–20 ʻAokosi. Loma 7–16: “Ikuna ʻa e Koví ʻaki ʻa e Leleí”


“14–20 ʻAokosi. Loma 7–16: ‘Ikuna ʻa e Koví ʻaki ʻa e Leleí,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Fuakava Foʻoú 2023 (2022)

“14–20 ʻAokosi. Loma 7–16,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2023

ʻĪmisi
toetoenga ʻo Loma ʻo e kuonga muʻá

14–20 ʻAokosi

Loma 7–16

“Ikuna ʻa e Koví ʻaki ʻa e Leleí”

Ko ha niʻihi pē ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi he Loma 7–16 ʻoku fakakau ʻi he fokotuʻutuʻu ko ʻení, ʻoua naʻá ke fakangatangata pē ki he meʻa ʻoku fakamatalaʻi hení. Tokanga ki he ueʻi fakalaumālie ʻokú ke maʻu lolotonga hoʻo akó.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻI he kamataʻanga ʻo e tohi ʻa Paula ki he kakai Lomá, naʻá ne fakafeʻiloaki ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻaki ʻene ui kinautolu ko e “ʻofeina ʻe he ʻOtua” ʻa ia naʻe “ui ke māʻoniʻoni.” Naʻá ne pehē naʻe “ongoongoa [ʻenau] tuí ʻi māmani kotoa pē” (Loma 1:7–8). Neongo ko e konga lahi ʻo e ʻipiseli ʻa Paulá naʻe fakaʻaongaʻi ia ki hono fakatonutonu ʻo e ngaahi fakakaukau halá mo e ngaahi tōʻonga fehalākí, ka naʻe hangē naʻá ne toe fakaʻamu pē ke fakapapauʻi ki he kau Kalisitiane ului foʻou ko ʻení naʻa nau hoko moʻoni ko e Kāingalotu naʻe ʻofeina ʻe he ʻOtuá. ʻOku faitāpuekina ʻe Heʻene faleʻi ongongofuá ʻa kitautolu kotoa ʻoku fāinga ke ongoʻi e ʻofa ʻa e ʻOtuá pea mo kinautolu ʻoku nau ongoʻi ʻoku taumamaʻo ʻa e hoko ko ha Māʻoniʻoní. ʻI he loto-ʻofa fakatōkilalo, naʻe pehē ai ʻe Paula naʻá ne ongoʻi ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻo hangē ko ha “tangata malaʻiá”(Loma 7:24), ka naʻe ʻoange ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ha mālohi ke ne ikunaʻi ʻa e angahalá (vakai Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Loma 7:22–27 ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá]). Te tau lava ʻi he mālohi ko iá, ʻa e mālohi huhuʻi ʻo e Fakamoʻuí ke “ikunaʻi ʻa e koví”—ʻa e kovi ʻi he māmaní mo e kovi ʻiate kitautolú fakatouʻosi—“ʻaki ʻa e leleí” (Loma 12:21).

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakataautahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Loma 7–8

Ko kinautolu ʻoku muimui ki he Laumālié te nau lava ‘o hoko ko e “kau hoko fakataha mo Kalaisi.”

Neongo ne ʻosi kamata ha “moʻui foʻou” ʻi he ouau ʻo e papitaisó (Loma 6:4), kae mahalo kuó ke ongoʻi ha niʻihi ʻo e fakafepaki ne fakamatalaʻi ʻe Paula ʻi he Loma 7—ʻa e “tauʻi” ʻi he vahaʻa ʻo e tangata fakakakanó mo ʻetau ngaahi holi māʻoniʻoní (Loma 7:23). Ka naʻe toe lea foki ʻa Paula fekauʻaki mo e ʻamanaki leleí ʻi he Loma 8:23–25 Ko e hā ha ngaahi ʻuhinga ʻo e ʻamanaki lelei ko ʻení ʻokú ke maʻu ʻi he vahe 8? Te ke lava foki ʻo fekumi ki he ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he “nofoʻia [koe] ʻe he Laumālie ʻo e ʻOtuá” (Loma 8:9). Te ke lava fēfē ke fekumi kakato ange ki he takaua ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo moʻuí?

Loma 8:16–39

ʻOku hulu ange e meʻaʻofa ʻo e nāunau taʻengatá ʻi hoku ngaahi faingataʻaʻia ʻi he māmaní.

Ne hili pē ha ngaahi taʻu siʻi mei hono hiki ʻe Paula ʻa e tohi ko ʻení, naʻe fehangahangai ʻa e Kāingalotu ʻi Lomá mo ha ngaahi fakatanga fakalilifu. Ko e hā ʻokú ke maʻu ʻi he Loma 8:16–39 ne mei tokoni ki he Kāingalotu ko ʻení ʻi he taimi ne hoko ai ʻa e fakatangá? ʻE ʻaonga fēfē nai ʻa e ngaahi lea ko ʻení kiate koe mo e ngaahi faingataʻa ʻokú ke lolotonga fehangahangai mo iá?

Fekumi ki ha fehokotaki ʻi he ngaahi veesi ko ʻení mo e faleʻi ko ʻeni meia Sisitā Linitā S. Liivi: “ʻOku ʻikai ke u ʻiloʻi pe ko e hā ʻoku lahi pehē ai hotau ngaahi ʻahiʻahí, ka ʻoku ou ongoʻi ʻoku mahulu hake ʻa e palé, ʻoku taʻengata pea mo lauikuonga, ʻo fakafiefia pea mahulu hake ia heʻetau mahinó, he ko e ʻaho ʻe foaki ai ʻa e palé, te tau fie lea ki heʻetau Tamai ʻaloʻofa mo manavaʻofá ʻo pehē, ‘Ko e meʻa kotoa pē ʻena naʻe fie maʻú?’ ʻOku ou tui kapau te tau manatuʻi mo ʻiloʻi fakaʻaho e loloto ʻo e ʻofa ʻetau Tamai Hēvaní mo hotau Fakamoʻuí kiate kitautolú, te tau loto fiemālie ke fai ha faʻahinga meʻa pē ke tau toe foki ai ki Hona ʻaó, ʻo ʻākilotoa ai kitautolu ʻe Heʻena ʻofa taʻengatá. Ko e hā ka toe lau ai ʻetau mamahi hení, kapau ʻe aʻu ki he ngataʻangá ko e ngaahi ʻahiʻahi ko iá te ne fakafeʻungaʻi kitautolu ki he moʻui taʻengatá mo e hakeakiʻi ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo ʻetau Tamaí mo e Fakamoʻuí?” (“Taau mo Hotau Ngaahi Tāpuaki Kuo Talaʻofa Maí,” Liahona, Nōvema 2015, 11). Fili ʻa e meʻa te ke fai ke “manatuʻi mo ʻiloʻi fakaʻaho” ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate koé.

Loma 8:29–30; 9–11

Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻa Paula ki he “tuʻutuʻuni,” “fili” mo e “tomuʻa ʻilo”?

Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Paula ʻa e ngaahi foʻi lea “tuʻutuʻuni,” “fili,” mo e “tomuʻa ʻilo” ke akoʻi naʻe fili ʻe he ʻOtuá ha niʻihi ʻo ʻEne fānaú kimuʻa ʻi he moʻuí ni, ke nau hoko ko ha konga ʻo ʻIsileli, ko Hono kakai ʻo e fuakavá. Naʻe ʻuhinga ʻeni te nau maʻu ha ngaahi tāpuaki mo ha ngaahi fatongia makehe koeʻuhí ke nau lava ʻo tāpuakiʻi ʻa e kakai kotoa pē ʻo e māmaní (vakai e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Filí,” scriptures.ChurchofJesusChrist.org). Ka neongo ia, naʻe fakamamafaʻi ʻe Paula ʻi he Loma 9–11 ʻe lava ke hoko ʻa e fānau kotoa ʻa e ʻOtuá ko ʻEne kakai ʻo e fuakavá, pea ʻoku tau maʻu kotoa ʻa e moʻui taʻengatá ʻi he founga tatau—ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí mo e talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú.

Vakai foki e ʻEfesō 1:3–4; 1 Pita 1:2; ʻAlamā 13:1–5; Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí, “Tomuʻa fakanofó,” topics.ChurchofJesusChrist.org.

Loma 12–16

ʻOku fakaafeʻi au ʻe Paula ke u hoko ko ha tokotaha Māʻoniʻoni mo ha muimui moʻoni ʻo Sīsū Kalaisi.

ʻOku ʻi he vahe fakamuimui ʻe nima ʻo e tohi Lomá ha fakahinohino pau ki he tōʻonga moʻui ʻa e Kāingalotú. Ko e founga ʻe taha ke ako ai ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení ko haʻo kumi e ngaahi tefito ʻoku toutou ʻasí. Te ke fakamatala fakanounouʻi fēfē ʻa e faleʻi ʻa Paulá?

Mahalo he ʻikai te ke lava ʻo moʻui kotoa ʻaki ia ʻi he taimi pē ko iá, ka ʻe lava ʻa e Laumālié ʻo tokoni ke ke ʻiloʻi ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha pe ua te ke lava ʻo kamata ngāue ki ai he ʻahó ni. Vahevahe hoʻo ngaahi fakaʻamú ki hoʻo Tamai Hēvaní ʻi he lotu, pea kolea ʻEne tokoní.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi ʻi ʻApí

Loma 8:31–39.Ko e hā ʻoku tau maʻu ʻi he Loma 8:31–39 ʻokú ne akoʻi ʻa e ongo ʻoku maʻu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū kiate kitautolú? Ko e fē ha taimi kuo tau ongoʻi ai e ʻofa ʻa e ʻOtuá?

Ke fakatātaaʻi e veesi 38–39, ʻe lava ke maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmilí ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi meʻa he ʻikai lava ke fakamavahevaheʻi, ʻo hangē ko kitautolu mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá.

ʻĪmisi
hulohula ha tamai mo ha ʻofefine

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Uilifooti W. ʻEnitaseni ʻo pehē, “Ko e fasi ʻo e ongoongoleleí [ko ha] ongoʻi fiefia fakalaumālie.”

Loma 9:31–32.ʻE lava ke tokoni e pōpoaki ʻa ʻEletā Uilifooti W. ʻEnitasení “Ko e Hiva ʻo e Ongoongoleleí” (Liahona, Mē 2015, 54–56; vakai foki ki he vitioó ʻi he ChurchofJesusChrist.org) ke fakatātaaʻi e meʻa ʻoku akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo e fonó, ngāué, mo e tuí. Hili hono aleaʻi ʻene leá, ʻe lava homou fāmilí ʻo feinga ke hulohula ki ha hiva pe ʻikai ha hiva. ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he tuí ke tau aʻusia ʻa e fiefia ʻo e ongoongoleleí?

Loma 10:17.Fakahingoa ha ngaahi ipu vai ʻe niʻihi ʻaki e maʻuʻanga ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá (hangē ko e folofolá, ngaahi fakahā fakataautahá, mo e konifelenisi lahí). Aleaʻi e founga ʻoku fakalahi ai ʻe he folofola ʻa e ʻOtuá ʻa ʻetau tuí lolotonga hoʻo lingi e ipu vai takitaha ki ha tānakiʻanga vai kuo ʻosi fakahingoa ko e “Tui.”

Loma 12.ʻOku ʻuhinga ki he hā ke ʻoatu kitautolu “ko e feilaulau moʻui, mo māʻoniʻoni, mo lelei ki he ʻOtuá”? (veesi 1).

Loma 14:13–21.ʻE lava ke ʻaonga ki homou fāmilí hono ako e faleʻi ʻa Paula kau ki he fakamaau mo e fakafekiki fekauʻaki mo e ngaahi fie maʻu fakataautahá. Mahalo te mou lava ʻo aleaʻi ha ngaahi founga lelei ke tali ʻaki ʻi he taimi ʻoku fakahoko ai ʻe he kakai kehé, kau ai e kau mēmipa ʻo e fāmilí, ha ngaahi fili ʻoku kehe meiate koe. Te tau lava fēfē ʻo “tuli ki he ngaahi meʻa fakamelinó”? (veesi 19).

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu ki he uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “ʻOku Ongo ʻa e ʻOfá,” Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 42–43.

Ko Hono Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Tuku ke fakahaaʻi ʻe he fānaú ʻenau mohu foungá. “ʻI hoʻo fakaafeʻi ʻa e fānaú ke nau faʻu ha meʻa ʻoku fekauʻaki mo ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, ʻokú ke tokoni ai ke mahino lelei ange kiate kinautolu ʻa e tefitoʻi moʻoní. … Tuku ke nau faʻu, tā fakatātaaʻi, valivali, tohi pea mohu founga” (Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 26).

ʻĪmisi
Ko e mafao atu e toʻukupu ʻo Kalaisí

Nofomaʻu ʻiate Au, tā ʻa Del Parson

Paaki