Nanuma me Vakasamataki Tiko

“Ena Kaya ko Jisu vei Ira na Isireli Kecega, ‘Dou Lako mai i Vale’”

Ena vanua dravuisiga o Saineai, a vakasoqoni ira kina na luvei Isireli o Mosese ena ruku ni dua na ulunivanua. E kea a vakaraitaka kina na Turaga ni vinakata me veisautaki ira na matatamata se qai sereki walega mai na ivau ni veivakabobulataki ki na dua na matatamata qaqa. “Ia dou na matanitu bete vei au, kei na vanua tabu” (Lako Yani 19:6). A yalataka o koya ni ra na vutuniyau ka vakasaututaki, kevaka sara mada ga era vakavolivoliti mai vei ira na meca levu cake (raica Nai Vakarua 28:1–14).

Na veika kece oqo ena yaco sega ni baleta ni ra lewelevu na Isireli se ra kaukauwa se tamata maqosa. Ena yaco, e vakamacalataka na Turaga, “Ia kevaka dou sa muria na domoqu ena yalodina, ka muria na noqu veiyalayalati” (Lako Yani 19:5). Sai koya na kaukauwa ni Kalou, sega ni nodra ga, era na vakaukauwataki kina.

Ia o ira na Isireli era sega tu ga ni dau talairawarawa ki na domona, ia ni toso na gauna era na mudu ni muria tiko na nona veiyalayalati. E vuqa era sa tekivu qarava eso tale na kalou ka tekivu me vakatovotovotaka na itovo e wavoliti ira tu. Era viritaka laivi na ka duadua era vakatokai kina me dua na matanitu, ka ra duatani kina mai vei ira kecega—na kedra isema era veiyalayalati kina vua na Turaga. Ni sega na mana ni Kalou ka taqomaki ira tiko (raica na 2 Tui 17:6–7), e sega ni dua na ka me tarovi ira na nodra meca (raica na 2 Veigauna 36:12–20).

Na Veiseyaki

Ena vica vata na gauna ena maliwa ni 735 kei na 720 BK, era a valuta kina na kai Asiria na Matanitu ena Vualiku kei Isireli, nodra itikotiko e tini vei ira na tinikarua na mataqali, ka kauta vakabobula e udolu vakaudolu na Isireli ki na veivanua qali vaka-Aisiria (raica na 2 Tui 17:1–7).¹ O ira na Isireli oqo sa yaco me ra vakatokai “na veiyavusa sa yali,” e dua na tikina baleta ni ra a kau tani mai na nodra vanua dina ka vakaveiseyakitaki tu ena maliwa ni veimatanitu tale eso. Ia era sa yali talega ena dua na vakasama titobu: ni toso na gauna era sa vakayalia na kedra ivakatakilakila me vaka ni ra tamata ni veiyalayalati ni Kalou.

Ena vuku ni a dodonu cake ena so na gauna na Matanitu ena Ceva kei Juta, mai na Matanitu ena Vualiku, a dede cake kina.² Ia e kena itinitini ni ra sa gole tani talega mai vua na Turaga na tamata mai kea. Era a valuta ka rawa e vuqa na iwase ni Matanitu ena Ceva na kai Asiria, ia a a veivakurabuitaki na kena taqomaki o Jerusalemi (raica na 2 Tui 19; Aisea 10:12–13). E muri, ena maliwa ni 597 kei na 580 BK, era a vakarusai Jerusalemi na kai Papiloni, oka kina na valetabu, ka kauta vakavesu e vuqa na lewe ni koro levu (raica na 2 Tui 24–25; 2 Veigauna 36; Jeremaia 39; 52). Rauta ni 70 na yabaki e muri, a vakatarai vei iratou e dua na ivovo kei Juta me ratou lesu tale ki Jerusalemi ka laki tara tale na valetabu. E vuqa, era a tiko ga mai Papiloni.³

Ni ra sa takali na itabatamata, era sa “veiseyaki na Isireli mai na yavusa kecega.” kei na covulaca ena kedra maliwa na veimatanitu kecega era a sega ni kila “(Sakaraia 7:14; raica talega na Emosi 9:8–9). E so era a kauti ira tani na Turaga ki na veivanua tale eso (raica na 2 Nifai 1:1–5; Omanai 1:15–16). Eso tale era a biuti Isireli me ra dro mai (raica na 2 Tui 25:22–26; Jeremaia 42:13–19; 43:1–7) se na inaki vakapolitiki se na veika vakailavo.⁴

Eda vakatoka na veika a yaco oqo me veiseyaki kei Isireli. E vica na vuna e bibi kina me da kila me baleta na veiseyaki. E dua na ka, oqo e dua na ulutaga levu ni Veiyalayalati Makawa: E vuqa na parofita ni Veiyalayalati Makawa era a ivakadinadina ena dokoulu sobu ni bula vakayalo ka vakavuna na veiseyaki kei Isireli. Era a raica taumada na veiseyaki ka veivakasalataki kina, ka so vei ira era a bula curuma sara ga.⁵ Oqori ena veivuke sara vakalevu me nanumi tiko ni o wilika na iVola i Aisea, Jeremaia, Emosi, kei na vuqa tale na ivola ena iwase e muri ni Veiyalayalati Makawa. Ni tiko voli ena noda vakasama oqo, ni o wilika na veiparofisai me baleti Asiria kei Papiloni, na qaravi matakau kei na tiko vakavesu, na vanualala kei na veivakalesui mai, o na kila na veika era tukuna tiko.

Na nomu kila na veiseyaki kei Isireli ena vukei iko mo kila vakavinaka na iVola i Momani, baleta ni iVola i Momani e dua na ivolatukutuku ni dua na tabana ni Isireli era sa veiseyaki tu (raica na 1 Nifai 15:12). E tekivu na itukutuku oqo ena nodratou drotaki Jerusalemi mai na matavuvale nei Liai ena 600 BK, ni se bera na ivalu mai vei ira na kai Papiloni. O Liai e dua vei ira na parofita o ya ka ra a parofisaitaka na veiseyaki kei Isireli.⁶ Ka ratou a veivuke na nona matavuvale ena kena vakataucokotaki na parofisai o ya, ka kauta na nodra tabana ni mataqali i Isireli ka tea ena yasa kadua ni vuravura, e Amerika.

Na vakarusai nei Jerusalemi mai vei Nebuzar-adan, mai vei William Brassey Hole, © Providence Collection/licensed from goodsalt.com

Na Vakasoqoni Vata

Na veiseyaki kei Isireli, e dina ga, ni veimama ga ni italanoa. E sega ni guilecavi ira na Nona tamata na Turaga, ka sega talega ni laivi ira vakadua, ena gauna sara mada ga era biuti koya kina. Na levu ni parofisai ni na veiseyaki o Isireli era sa salavata tiko kei na vuqa na yalayala ni na vakasoqoni ira na Kalou ena dua na siga.⁷

Na siga o ya sa ikoya nikua—noda gauna. Sa tekivu oti na vakasoqoni vata. Ena 1836, ni oti e udolu na yabaki na nona vakasoqoni ira vata na luvei Isireli o Mosese ena ruku ni Ulunivanua ko Saineai, e a rairai mai ena valetabu e Kirtland o Mosese me solia vei Josefa Simici “na idola ni nodra vakasoqoni vata na Isireli mai na yasai vuravura e va” (Vunau kei na Veiyalayalati 110:11). Oqo, ena ruku ni nodra veidusimaki o ira era taura tu na idola oqo, era sa vakasoqoni vata mai na yavusa i Isireli mai na veivanua kecega e rawa ni ra lako kina na italai ni Turaga.

E vakatoka o Peresitedi Russell M. Nelson na vakasoqoni vata oqo “na ka bibi duadua e yaco tiko e vuravura nikua. E sega tale ni vakatauvatani rawa na kena cecere, na kena sa rui bibi, ka sega ni vakatauvatani rawa na kena qaqa. Kevaka o digitaka, se o vinakata, sa rawa mo tiki ni cakacaka oqo.”⁸

Mo na kitaka vakacava? Na cava na kena ibalebale me da vakasoqoni Isireli? E kena ibalebale li me vakalesui mai na yavusa Le Tinikarua ki na vanua era a tawana tu e liu? E dina sara, e kena ibalebale ni dua na ka cecere cake, e tawamudu vakalevu cake. Me vaka e vakamacalataka o Peresitedi Nelson:

“Ni da tukuna tiko na vakasokumuni, eda sa kaya tiko na ka dina oqo: ni luvena yadua na Tamada Vakalomalagi, ena yasa ruarua ni ilati, e dodonu me ra na rogoca na itukutuku ni kosipeli vakalesuimai i Jisu Karisito.

“Na gauna cava ga o cakava kina e dua na ka ena vukea e dua—ena yasa cava ga ni ilati—me cavuta na ikalawa me veiyalayalati kina kei na Kalou ka ciqoma nodra cakacaka vakalotu bibi ni papitaiso kei ira ena valetabu, o sa veivuke tiko ena vakasokumuni Isireli. E rawarawa sara tu ga.”⁹

Dau yaco oqo, me vaka e kaya o Aisea, “yadudua” (Aisea 27:12) se, me vaka a kaya o Jeremaia, “e dua mai na dua na koro, ka rua mai na dua na mataqali” (Jeremaia 3:14).

Na vakasoqoni kei Isireli e kena ibalebale na nodra lesu tale Vua na luve ni Kalou. Sa kena ibalebale ni vakalesui ira ki na nodra isema ni veiyalayalati vata kei Koya. E kena ibalebale tauyavutaki tale na “matanitu tabu” a vakatura me tauyavutaka ena dua na gauna balavu sa oti (Lako Yani 19:6).

Lako mai Vale.

Ni o dua na ivakatawa ni veiyalayalati, o sa tiki ni mataqali i Isireli.¹⁰ O sa sokumuni mai, ia o iko talega o dauveivakasokumuni. Na italanoa solibula ena vicavata na senitiuri ka tekivu ena dua na veiyalayalati kei na Kalou kei Eparaama e tara cake na kena usutu, ia o iko e dua na tikina bibi. Oqo na gauna “sa na kaya ko Jisu vei ira kecega na Isireli, ‘Dou lako mai vale.’”¹¹

Oqo na itukutuku ni dauveivakasokumuni: Lako mai ki vale ki na veiyalayalati. Lesu mai ki Saioni. Lako mai vale vei Jisu Karisito, na yalo savasava ni Isireli, ka na kauti iko mai vale vua na Kalou, na Tamamu, ko Koya.

iDusidusi

1. O iratou na tini na yavusa ka ra a kau vakavesu mai Asiria o Rupeni, Simioni, Isakara, Sepuloni, Tani, Nafitalai, Kata, Aseri, Ifireimi, kei Manasa. Era sa veiwaseyaki yani ki na nodra yasana na veimataqali tale eso na mataqali i Livai me rawa kina ni ra qarava na nodra itavi vakabete.

2. Na Matanitu ena Ceva e oka kina na yavusa i Juta kei Penijamini. Ia, era a tiko talega kina na lewe ni so tale na yavusa (raica na 2 Veigauna 11:14–17). Me kena ivakaraitaki, o Liai ka vakaitikotiko e Jerusalemi, e mataqali i Manasa.

3. Raica na Esera 1; 7; Niemaia 2. A vakadrukai na matanitu o Papiloni mai na matanitu o Perisia. Oya na tui Perisia, ko Sairusi, ka vakadonuya vei ira e vica na ilawalawa era dro voli me ra lesu tale ki Jerusalemi.

4. Ena yabaki 70, sa vakarusai tale o Jerusalemi kei na kena valetabu, ena gauna oqo mai vei ira na kai Roma, kei ira na kai Jiu era sa veiseyaki tu ena vuqa na veimatanitu e vuravura.

5. Raica na Jeremaia 29:18; Isikeli 22:15; Osea 9:17; Emosi 9:9; 1 Nifai 1:13.

6. Raica na 1 Nifai 1:13, 18–20; 10:12–14.

7. Raica na Aisea 5:26; 27:12; 54; Jeremaia 16:14–15; 29:14; 31:10; Isikeli 11:17; 34:12; 37:21–28; Sakaraia 10:8; 1 Nifai 10:14; 22:25; 3 Nifai 16:1–5; 17:4.

8. Peresitedi Russell M. Nelson kei Wendy Nelson, “Hope of Israel” (lotu ni itabagone ni vuravura raraba, 3 ni June, 2018), ikuri ni New Era kei na Ensign, 8 HopeofIsrael.ChurchofJesusChrist.org.

9. Russell M. Nelson kei Wendy W. Nelson, “iNuinui kei Isireli,” 15, ChurchofJesusChrist.org.

10. Raica na 2 Nifai 30:2

11. “Me da sa Mai Marau,” Sere ni Lotu, naba 3.