Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
20–26 ʻEpeleli. Mōsaia 4–6: “[Ko] Ha Fuʻu Liliu Lahi”


“20–26 ʻEpeleli. Mōsaia 4–6: ‘[Ko] ha Fuʻu Liliu Lahi,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Tohi ʻa Molomoná 2020 (2020)

“20–26 ʻEpeleli. Mōsaia 4–6,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2020

ʻĪmisi
Ko hono akoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻa hono kakaí

ʻI he Tauhi ʻo Homou ʻOtuá, tā fakatātaaʻi ʻe Walter Rane

20–26 ʻEpeleli

Mōsaia 4–6

“[Ko] ha Fuʻu Liliu Lahi”

Lau ʻa e Mōsaia 4–6 pea lekooti hoʻomou ngaahi ongo fakalaumālié. ʻI hoʻo maʻu ha ngaahi ongó, ʻe lava ke ke fehuʻi e meʻa naʻe fokotuʻu mai ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti, “ʻOku toe ʻi ai nai ha meʻa ke u ʻilo ki ai?” (“Ke Maʻu Ha Tataki Fakalaumālie,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2009, 8).

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
fakaʻilonga vahevahé

Fakaafeʻi Ke Vahevahe

Mahalo te ke fie kamata e fealēleaʻaki hoʻo kalasí ʻaki haʻo kole ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ha taha ʻo e ngaahi akonaki ʻa e Tuʻi ko Penisimaní mei he Mōsaia 4–5, ʻoku nau fie fakaʻaongaʻi lelei ange ʻi heʻenau moʻuí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻi

Akoʻi ʻa e Tokāteliné

Mōsaia 4:1–12

Te tau lava ʻo maʻu mo tauhi ha fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá, ʻo fou ʻia Sīsū Kalaisi.

  • ʻOku maʻu ʻe ha kakai ʻe niʻihi ha fakakaukau hala tokua ʻoku fie maʻu ʻi he fakatomalá ha kiʻi ngāue siʻi; ʻoku tui ha niʻihi ia ʻoku fie maʻu ha fuʻu ngāue lahi ʻaupito. Koeʻuhí ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke maʻu ai ha fakamolemole ʻo e angahalá, te ke ala fakaafeʻi kinautolu ke nau fekumi ʻi he ngaahi akonaki ʻa e Tuʻi ko Penisimaní ʻi he Mōsaia 4:1–12, ʻo kumi ʻa e ngaahi tūkunga ʻoku foaki ai ʻe he Tamai Hēvaní ha fakamolemole ki heʻetau ngaahi angahalá. ʻE lava ke hiki ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e meʻa ʻoku nau maʻú, ʻi he palakipoé. Kole ange ke nau fakakaukau ki ha tala-fakatātā ke tokoni ʻi he fakamatalaʻi ʻo e meʻa ne nau akó. Hangē ko ʻení, te nau lava ʻo fakafehoanaki ʻa e fakamolemole ʻo e ngaahi angahalá ki ha tokotaha fakamoʻua ʻokú ne “totongi fakafoki” pe kaniseli ha moʻua. Pe fakafehoanaki hono tauhi e fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá ki hono tokangaʻi ha faʻahinga meʻa ʻoku fie maʻu ke tokangaʻi maʻu pē, hangē ko ha ngoue pe ʻapi.

  • Fakakaukau ke ke fehuʻi ki he kau mēmipa ʻo e kalasí pe ko e hā te nau talaange ki ha taha ʻoku fifili pe ʻoku ʻaonga e ngāue ki he fakatomalá. ʻE founga fēfē haʻanau tokoni ki ha taha ʻoku lotofoʻi mo ongoʻi ʻoku taʻemalava ke ikunaʻi ʻa e angahalá mo e ngaahi vaivaí? Te ke lava ʻo tokoni ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi he faʻahinga pōtalanoa peheé ʻaki haʻo kole ange ke nau fakaʻaongaʻi ha ngaahi miniti siʻi ke kumi ʻi he ngaahi lea ʻa e Tuʻi ko Penisimaní ʻi he Mōsaia 4:1–12 ha ngaahi moʻoni te ne lava ʻo tokoniʻi ha taha ʻi ha taha ʻo e ngaahi tūkunga ko ʻení. Hili ia pea ʻe lava ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku nau maʻú mo ha taha ʻoku tangutu ofi mai.

Mōsaia 4:11–27

ʻE fakafonu kitautolu ʻaki e ʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻi heʻetau fakatomalá.

  • ʻOku tau ʻilo fēfē kuo tau maʻu ha fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá? Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ha ngaahi ola ʻe niʻihi ʻo e fakatomala moʻoní—fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo hoʻo kalasí ke nau kumi ia ʻi he Mōsaia 4:13–16. Te ke toe lava foki ke fakaafeʻi kinautolu ke nau fakalaulauloto ki heʻenau moʻuí mo fakafuofuaʻi ʻa e tuʻunga ʻo ʻenau moʻui ʻaki e ngaahi akonaki ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. Ko e hā ha ngaahi fakaʻilonga ʻoku fakatokangaʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí kuo nau ului? ʻOku liliu fēfē hotau vā mo e niʻihi kehé ʻi heʻetau haʻu kia Kalaisi ʻi he fakatomalá? Mahalo naʻa fie vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa ʻenau fakatokangaʻi ʻene hoko ʻeni ʻi heʻenau moʻuí.

  • ʻE lava ke ueʻi ʻe he Mōsaia 4:11–12 mo e 14–16 ke fai hano aleaʻi e meʻa ʻokú ne tākiekina ʻa e tauhi fānau māʻoniʻoní. Ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e founga ke hoko ai ko ha mātuʻa lelei angé?

  • Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku ueʻi koe ke fai ha fealēleaʻaki ki he ngaahi akonaki ʻa e Tuʻi ko Penisimaní fekauʻaki mo hono tokangaʻi ʻo e paeá mo e masivá, te ke lava ke fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fetongitongi ʻi hono lau ʻo e ngaahi veesi mei he Mōsaia 4:16–27. Ka hili hono lau e veesi takitaha, ʻe lava ke fakamatalaʻi nounou ʻe he taha ʻokú ne laú e meʻa naʻe akoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní, ʻaki ʻene lea pē ʻaʻana. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi e pōpoaki ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani, “ ʻIkai ko e Kau Kolekole Kotoa pē Kitautolu?” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2014, 40–42) ke tokoniʻi ʻa e fealēleaʻaki ko ʻení. ʻE founga fēfē ʻetau lava ʻo muimui ʻi he faleʻi ʻa e Tuʻi ko Penisimaní ke ʻoua ʻe “lele ʻo vave ange ʻi [hotau] mālohí”? (Mōsaia 4:26–27). ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e fekau ke tau “foaki [mei heʻetau] koloá ki he masivá” mo e fakamolemoleʻi ʻo ʻetau ngaahi angahalá?

Mōsaia 4:29–30

Kuo pau ke tau tokangaʻi ʻetau ngaahi fakakaukaú, leá mo e ngāué.

  • ʻOku hangē he taimi ʻe niʻihi ʻe faingofua ange kapau ʻe ʻomai ʻe he ʻEikí ha lisi fakaikiiki ʻo e angahala kotoa ʻoku ala hokó. Ka, ʻokú Ne folofola mai, “[tokangaʻi ʻa kimoutolu] … [pea] tui maʻu pē ki he ngaahi meʻa kuo mou fanongo ʻo kau ki he hāʻele mai ʻa hotau ʻEikí” (Mōsaia 4:30). Koeʻuhí ke tokoni ʻi hono aleaʻi ʻe hoʻo kalasí ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, te ke lava ʻo fai ange ha ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení: ʻOku founga fēfē hono uesia kitautolu mo e niʻihi kehé ʻe heʻetau ngaahi fakakaukaú, leá, mo e ngāué? ʻOku ʻuhinga ki he hā ke “tui maʻu pē”? Ko e hā ha faleʻi te tau lava ʻo fevahevaheʻaki ke tokoni ke tau “[tokangaʻi]” ʻa kitautolu?

Mōsaia 5:1–7

ʻE lava ke fakatupu ʻe he Laumālie ʻo e ʻEikí ha fuʻu liliu lahi ʻi hotau lotó.

  • Koeʻuhí ke kamataʻi ha fealēleaʻaki ki he liliu taʻe-ma-fakatataua ʻe lava ke fai ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ki heʻetau moʻuí, te ke lava ʻo fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakamatalaʻi ha ngaahi ʻuhinga ʻoku faʻa faingataʻa ai ke fai ha ngaahi liliu tuʻuloa ʻi heʻetau moʻuí. Hili ia pea fakaafeʻi ke nau lau ʻa e Mōsaia 5:1–5, ʻo kumi ʻa e “fuʻu liliu lahi” naʻe foua ʻe he kakai ʻa e Tuʻi ko Penisimaní. Ko e hā ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e liliu ʻo e lotó ʻoku tau ako mei heʻenau aʻusiá? Fakakaukau ke ke kole ki ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau mēmipa e kalasí ke nau vahevahe ha founga kuo tokoniʻi ai kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke liliu honau lotó. Te mou lava foki ʻo mamata ʻi ha taha ʻo e ngaahi vitiō kuo fokotuʻu atu ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé.”

    ʻĪmisi
    Ko e fakamoʻui ʻe Kalaisi ha fefine puke

    ʻE lava ke liliu ʻe he Fakamoʻuí hotau lotó mo ʻetau moʻuí. Ko e Ngaahi Nima Fai-Fakamoʻuí, tā fakatātā ʻe Adam Abram

  • Ka hili hono aleaʻi e ngaahi moʻoni ʻi he Mōsaia 5:1–7, ʻe ala fifili ha kau mēmipa ʻe niʻihi ʻo e kalasí pe ko e hā ʻoku ʻikai fuʻu ʻilonga ai pe hoko vave ʻa e liliu honau lotó ʻo hangē ko ia ne foua ʻe he kakai ʻo e Tuʻi ko Penisimaní. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he lea ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé” ʻa e fehuʻi ko ʻení. Ko e hā te tau lava ʻo ako meia ʻEletā Kulisitofasoni fekauʻaki mo e uluí?

Mōsaia 5:5–15

ʻOku fakaafeʻi au ʻe he ʻOtuá ke u fai ha fuakava mo Ia.

  • ʻE lava ke tokoni ʻa e Mōsaia 5:5–15 ke mahino ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku nau maʻu ʻi he taimi ʻoku nau fakahoko mo tauhi ai e ngaahi fuakava mo e ʻOtuá. Te ke lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ke nau toe fakamanatu loto pē ʻa e ngaahi veesi ko ʻení mo e ngaahi fuakava ʻo e papitaisó pea mo e ouau ʻo e sākalamēnití pea vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau akó. (Vakai foki, TF 20:77, 79.)

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻi

Poupouʻi ʻa e Ako ʻi ʻApí

Mahalo ko ha kau mēmipa tokolahi ʻo hoʻo kalasí ʻoku nau foua pe aʻusia kimuí ni mai ha fefaʻuhi pe faingataʻa fakataautaha. Talaange te nau lau ʻi he Mōsaia 7–10 fekauʻaki mo ha falukunga kakai naʻa nau ako ʻa e founga ke falala ai ki he ʻEikí ʻi he lolotonga ʻo honau ngaahi taimi faingataʻaʻiá.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ngaahi maʻuʻanga tokoní

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehe

Ngaahi vitiō ʻi he ChurchofJesusChrist.org fekauʻaki mo ha “fuʻu liliu lahí” (Mōsaia 5:2).

  • “Meʻakai Fakaʻahó: Liliu”

  • “Ko ha Liliu ʻo e Lotó”

Ko e liliú ʻoku meimei ko ha ngāue maʻu pē.

Naʻe lea ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni kau ki he fuʻu liliu lahi ʻo e lotó ʻoku fakamatalaʻi ʻi he folofola:

“Mahalo te ke fehuʻi, Ko e hā ʻoku ʻikai hoko vave ange ai kiate au ʻa e fuʻu liliu lahi ko ʻeni ʻo e lotó? ʻOku totonu ke ke manatuʻi e sīpinga fakaofo ʻa e kakai ʻo e Tuʻi ko Penisimaní, ʻAlamā, mo ha niʻihi kehe ʻi he folofolá—neongo ʻene fakaofó, ka ʻoku ʻikai ko e meʻa maʻu pē ia ʻoku hokó. Ko e tokolahi ʻo kitautolu, ʻoku hoko fakakongokonga mai ʻa e liliú ia pea ʻi ha taimi lōloa. Ko e fanauʻi foʻoú, ʻoku ʻikai tatau ia mo hono fanauʻi fakaesino kitautolú, ko ha founga pē ia ka ʻoku ʻikai ko ha ngāue. Pea ko ʻetau fakahoko leva e founga ko iá, ko e tefitoʻi taumuʻa ia ʻo ʻetau ʻi he moʻui fakamatelié.

“ʻI he taimi tatau pē, ʻoua muʻa naʻa tau fakatonuhiaʻi pē kitautolu ʻi heʻetau fakafiefiemālié. ʻOua muʻa naʻa tau fiemālie pē ke kei pukepuke ha holi ke fai kovi. Tau maʻu e sākalamēnití ʻi he moʻui taau he uike takitaha pea hokohoko atu e kole ki he Laumālie Māʻoniʻoní ke ne toʻo fakaʻaufuli meiate kitautolu ha faʻahinga fakaʻilonga pē ʻo e taʻemaʻá. ʻOku ou fakamoʻoni atu ʻi hoʻomou hokohoko atu ʻi he hala ʻo e fanauʻi foʻou fakalaumālié, ʻe hanga ʻe he ʻaloʻofa ʻo e fakalelei ne fai ʻe Sīsū Kalaisí, ʻo toʻo atu ʻa hoʻo ngaahi angahalá pea mo e mele ʻo e ngaahi angahala ko iá pea ʻe mole atu mo e fakamānako ʻo e fakatauvelé, pea te mou hoko ʻo māʻoniʻoni ʻia Kalaisi, he ko Ia mo ʻetau Tamaí, ʻokú Na māʻoniʻoni” (“Fanauʻi Foʻoú,” Ensign pe Liahona, Mē 2008, 78).

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Kumi ha ngaahi sīpinga lelei ʻi he folofolá. ʻI hoʻomou lau ko ia e malanga ʻa e Tuʻi ko Penisimaní ki hono kakaí, kumi ha ngaahi lēsoni ʻi heʻene sīpingá ʻe lava ke tokoni atu ke ke hoko ko ha faiako lelei ange. Hangē ko ʻení, ko e hā naʻe fai ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ke ʻiloʻi ai pe naʻe mahino ki hono kakaí ʻa e meʻa naʻá ne akoʻí?

Paaki