Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
27 ʻEpeleli–3 Mē. Mōsaia 7–10: “ʻI he Mālohi ʻo e ʻEikí”


“27 ʻEpeleli–3 Mē. Mōsaia 7–10: ‘ʻI he Mālohi ʻo e ʻEikí,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Tohi ʻa Molomoná 2020 (2020)

“27 ʻEpeleli–3 Mē. Mōsaia 7–10,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2020

ʻĪmisi
ko e akoʻi ʻe ʻĀmoni e Tuʻi ko Limihaí

Minerva Teichert (1888-1976), Ko ‘Āmoni ʻi he ʻAo ʻo e Tuʻi ko Limihaí, 1949-1951, tā ʻaki e lolo ‘i he mesonaiti, ʻinisi ʻe 35 15/16 x 48. Brigham Young University Museum of Art, 1969.

27 ʻEpeleli–3 Mē

Mōsaia 7–10

“ʻI he Mālohi ʻo e ʻEikí”

ʻE lava ke hoko ʻa e fokotuʻutuʻu ko ʻení ko ha maʻuʻanga tokoni mahuʻinga, ka ʻoku totonu ke ne tokoniʻi, kae ʻikai fetongi, ʻa e tataki fakalaumālie ʻokú ke maʻu lolotonga hoʻo ako ʻa e Mōsaia 7–10.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
fakaʻilonga vahevahé

Fakaafeʻi Ke Vahevahe

ʻE ala ʻaonga he taimi ʻe niʻihi ke aleaʻi fakakalasi e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi heʻenau feinga ke ʻai honau ʻapí ke hoko ko e uhouhonga ʻo ʻenau ako e ongoongoleleí. Ko e fē ʻa e ngaahi veesi mei he Mōsaia 7–10 naʻe fakalaulauloto ki ai e kau mēmipa ʻo e kalasí pe aleaʻi ʻi honau ʻapí he lolotonga ʻo e uiké? Naʻe faitokonia fēfē ʻe he meʻá ni ʻenau moʻuí?

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi ʻa e Tokāteliné

Mōsaia 7:14–33

Kapau te tau tafoki ki he ʻEikí, falala kiate Ia, mo tauhi kiate Ia, te Ne fakahaofi kitautolu.

  • ʻI hono ako ko ia ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e Mōsaia 7:14–33, mahalo naʻa tokoni e ngaahi aʻusia ʻa e kakai ʻo Limihaí ke nau fakatomala pea tafoki ki he ʻEikí ke fakahaofi kinautolu. Te ke lava ʻo fakaafeʻi ha mēmipa ʻo e kalasí ke haʻu mateuteu, ke fakamatalaʻi fakanounou ʻa e founga ne iku nofo-pōpula ai e kakai ʻo Limihaí, ke kamataʻi ʻaki ha fealēleaʻaki. ʻE lava ke vahevahe ʻe ha niʻihi tokosiʻi kehe ʻa e meʻa ne nau ako meia Limihai fekauʻaki mo e tui pea mo e ʻamanaki lelei ʻi he Fakamoʻuí. Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he fakamanatu ʻa Limihai ki he founga kuo fakahaofi ai ʻe he ʻOtuá Hono kakaí? Te ke ala kole ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ha ngaahi fakamatala fakafolofola pe aʻusia fakataautaha kuó ne ueʻi kinautolu ke nau falala ki he ʻOtuá.

  • ʻOku maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo hoʻo kalasí ha ngaahi faingamālie ke ueʻi fakalaumālie ʻa e niʻihi kehé ke nau tafoki ki he ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku nau pōpula ai ki he angahalá pe tofanga ʻi ha ngaahi meʻa fakamamahi kehe. Mahalo naʻa tokoni kiate kinautolu ke nau lau e founga naʻe ueʻi fakalaumālie ai ʻe Limihai hono kakaí. Te nau lava ʻo ʻuluaki lau e fakamatala ʻi he Mōsaia 7:20–25 ʻo e nofo pōpula ʻa e kakai ʻo Limihaí mo fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku fehangahangai mo e pōpula ʻo e angahalá. Pea nau toki fakahaaʻi ʻa e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Limihai ʻi he Mōsaia 7:18–20, 33 ke tokoni ki hono kakaí. ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo muimui ʻi he sīpinga ʻa Limihaí ʻi heʻetau poupouʻi e kakai ʻoku tau ʻofa aí ke nau falala ki he ʻOtuá?

  • Koeʻuhí ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e tokoni ʻoku fai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ʻi he faingataʻá, te mou ala hivaʻi fakataha pe aleaʻi ʻa e himi “Huhuʻi ʻo ʻIsilelí” (Ngaahi Himí, fika 5) pe ko ha toe hiva pē ʻokú ne fakamatalaʻi e founga ʻoku fakahaofi ai kitautolu ʻe he Fakamoʻuí. Ko e hā ʻoku tānaki mai ʻe he Mōsaia 7:17–20; ʻEta 12:27; mo e 2 Kolinitō 12:7–10 ki heʻetau mahinó? Mahalo naʻa lava ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi aʻusia naʻe fakahaofi ai kinautolu ʻe he ʻEikí, ʻo aʻu ai pē ki ha fanga kiʻi founga iiki, koeʻuhí he naʻa nau tui kiate Ia.

Mōsaia 7:26–27

ʻOku fakatupu ʻa e tangatá ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá.

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe Limihai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ha niʻihi ʻo e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe ʻApinetai, ʻa ia naʻe faingataʻa ke tali ʻe he kakaí. Ko e hā ha ngaahi moʻoni ʻe lava ke maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí mei he ngaahi veesi ko ʻení? ʻOku tokoniʻi fēfē ʻe he ngaahi moʻoni ko ʻení ʻa e anga ʻo ʻetau vakai ki he ʻOtuá pea mo kitautolú?

Mōsaia 8:12–19

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ha kau palōfita, kau tangata kikite, mo ha kau tangata maʻu fakahā ke ʻaonga ki he faʻahinga ʻo e tangatá.

  • Naʻe maʻu ʻe ʻĀmoni ha faingamālie ke fakamatalaʻi kia Limihai ʻa e fatongia ʻo e tangata kikité pea mo fakamoʻoni ki he mahuʻinga ʻo e kau palōfitá, kau tangata kikité, mo e kau tangata maʻu fakahaá. Mahalo naʻa fie maʻu ke ke fakamahinoʻi ʻoku hikinimaʻi ʻi hotau kuongá, ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e kau palōfita, kau tangata kikite, mo e kau tangata maʻu fakahā. Te tau lava fēfē ke lea hangatonu ʻo hangē ko ʻĀmoní, fekauʻaki mo e fiemaʻu ʻo ha kau palōfita, kau tangata kikite, mo e kau tangata maʻu fakahaá? (vakai, Mōsaia 8:13–18). Mahalo naʻa lava ke palani ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ke fai ha tohi he mītia fakasōsialé ʻe tokoni ke mahino ki ha niʻihi kehe ʻa e fatongia ʻo e palōfita, tangata kikite, mo e tangata maʻu fakahā ʻi hotau kuongá. Ko e hā ha meʻa ne tau fanongo ai ʻi he konifelenisi lahi fakamuimui tahá, te tau lava ʻo vahevahe mo hotau kaungāmeʻá, kau mēmipa ʻo e fāmilí, mo e kaungāʻapí ke akoʻi kinautolu fekauʻaki mo e fiemaʻu ʻo ha kau palōfitá?

  • ʻI hono lau ko ia ʻo e Mōsaia 8:12–19, mahalo naʻá ke fie maʻu pe ko e kau mēmipa kehe ʻo e kalasí, ke fai hoʻo fakamoʻoni ki he kau palōfitá, hangē ko ia naʻe fai ʻe ʻĀmoní, pe ko hoʻo fakahoungaʻi ʻa e fakahā ʻoku fakafou mai he kau palōfitá, hangē ko ia naʻe fai ʻe Limihaí (vakai, Mōsaia 8:19).

  • Ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ko e tangata kikite ia ʻoku tuʻu ʻi he ʻulu ʻo e kuonga fakakosipeli ko ʻení (vakai, T&F 21:1). Mahalo naʻa fie maʻu ke ke kole ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ako mei he fakamatalaʻi ʻe ʻĀmoni ʻo e tangata kikité (vakai, Mōsaia 8:13–18). Hili ia pea te nau ala aleaʻi ʻa e ngaahi founga naʻe hoko ai ʻa Siosefa Sāmita ko ha tangata kikité.. (ʻE tokoni e T&C 135:3 and Moses 6:36 ʻi he fealēleaʻaki ko ʻení.)

Mōsaia 9:14–19; 10:6–10

Te tau lava ʻo fehangahangai mo hotau ngaahi faingataʻá “ʻi he mālohi ʻo e ʻEikí.”

  • ʻOku ʻasi tuʻo ua ʻa e kupuʻi lea “ʻi he mālohi ʻo e ʻEikí” ʻi he lekooti ʻa Sēnifi ki hono kakaí pea mo ʻenau ngaahi tau mo e kakai Leimaná—ʻi he Mōsaia 9:14–19 mo e 10:6–10. Mahalo naʻa lava ke kumi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení pea vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ongoʻi ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e kupuʻi lea ko ʻení. ʻOku tau maʻu fēfē ʻa e “mālohi ʻo e ʻEikí”? Poupouʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia ne nau fehangahangai lelei ai mo ha ngaahi faingataʻa, ʻaki e mālohi ʻo e ʻEikí.

Mōsaia 10:11–17

ʻE lava ke tākiekina ʻe heʻetau ngaahi filí ha ngaahi toʻutangata.

  • Te ke ala fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 10:11–17 mo kumi ha ngaahi founga naʻe uesia ai ʻa e kakai Leimaná ʻe he ngaahi fili mo e tui ʻa ʻenau ngaahi kuí. Ko e hā ʻoku fokotuʻu mai ʻe he meʻá ni fekauʻaki mo e ola ʻo ʻetau ngaahi filí, ʻi ha niʻihi kehe? Te tau fie maʻu ke fakamatalaʻi fēfē kitautolu mo hotau fāmilí ʻi ha toʻungata ʻe taha pe ua mei heni? Mahalo naʻa lava ke tohi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi meʻa te nau fie maʻu ke fakakau ʻi he faʻahinga fakamatala peheé.

  • ʻE ala tokoni ha kiʻi lēsoni fakataumuʻa—hangē ko ha ʻotu tominō (dominoes)—ʻi hano fakatātaaʻi e ola ʻo e fili ʻa e kakaí ʻe lava hoko ʻi honau hakó. Hili ia pea te ke lava ʻo fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau lau ʻa e Mōsaia 10:11–17 pea aleaʻi ʻa e founga hono uesia lahi ʻe he tui mo e ngaahi fakakaukau ʻa e kakai Leimaná ʻe he ngaahi fili ʻa ʻenau ngaahi kuí naʻe fai he ngaahi senituli kimuʻá. ʻOku hoko e talanoa ʻa ʻEletā Tōnolo L. Holositolomú, ʻa ia ʻoku ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Lahi Ange,” ko ha sīpinga ia ʻe taha te ke lava ʻo vahevahe. Mahalo naʻa lava ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke fakakaukau ki ha ngaahi talanoa ʻi heʻenau moʻuí pe hisitōlia fakafāmilí fekauʻaki mo ha taha māʻoniʻoni naʻá ne tākiekina ha ngaahi toʻutangata ki he leleí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Poupouʻi ʻa e Ako ʻi ʻApí

Naʻe ako ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí he uiké ni fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa kovi ʻo e ngaahi fili ʻa e kakai Leimaná ki heʻenau fānaú. ʻAi ke ʻilo ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí te nau lau ʻi he Mōsaia 11–17 fekauʻaki mo ha taha naʻe liliu ʻe heʻene angatonú e moʻui ʻa ha tokolahi.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ngaahi maʻuʻanga tokoní

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Lahi Ange

ʻE lava ke uesia ʻe heʻetau ngaahi filí ha ngaahi toʻutangata.

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Tōnolo L. Holositulomu ʻa e founga hono tāpuekina ʻe he faivelenga ʻa ʻene ngaahi kuí e ngaahi toʻutangata he kahaʻú:

“Ne ʻi ai ha fānau ʻe toko ua ʻa ʻeku ongo kui he tafaʻaki ʻeku tamaí, ko ha foha (ko ʻeku tamaí) mo ha ʻofefine. … Naʻe mali [hona ʻofefiné] ʻi he 1946 pea hili ha taʻu ʻe fā naʻá na ʻamanaki ki hono fāʻeleʻi mai ʻena fuofua fānaú. ʻOku ʻi ai ha meʻa makehe ki ha ongo mātuʻa ʻi heʻena ʻamanaki atu ki he fuofua fāʻele hona ʻofefiné (ʻi he meʻá ni ne ʻulutefua pē). Ne ʻikai ʻilo ʻe ha taha kuó ne feitamaʻi ha māhanga. Ko e meʻa fakamamahí he naʻá ne mate mo e ongo māhangá lolotonga e fāʻelé.

“Ne loto mamahi ʻeku ongo kuí. Ka naʻá na tafoki leva ki he ʻEikí mo ʻEne Fakaleleí. Ne ʻikai ke na toe fehuʻia pe ko e hā ne hoko ai ʻení pe ko hai ʻe tukuakiʻí, ka naʻá na tukutaha e tokangá ki he moʻui angatonú. Ne ʻikai tuʻumālie ʻeku ongo kuí; ne ʻikai ke na ongoongoa; pe maʻu ha lakanga māʻolunga he Siasí—ka naʻá na hoko ko ha Kāingalotu mateaki pē ʻo e Siasí. …

“Kuo hanga ʻeni ʻe he moʻui angatonu ʻa e Kui-tangata ko ʻĀtí mo e Kui-fefine ko Loú, tautautefito he taimi naʻá na fehangahangai ai mo e faingataʻá, ʻo tākiekina ʻa e toʻu tangata ʻe fā ne hoko maí. Ne ongo moʻoni mo loloto ʻeni ki hona fohá (ko ʻeku tamaí) mo ʻeku faʻeé ʻi he mālōlō ʻa e ʻofefiné pea ko e siʻi taha ia he fānau ʻa ʻeku ongo mātuʻá, tupu mei heʻene fāʻele faingataʻá. Naʻá ne mālōlō ʻi hono taʻu 34 hili ha ʻaho ʻe 10 mei heʻene fāʻelé, kae tuku mai ha fānau ʻe toko 4, ko e ʻaho ʻe 10 ki he taʻu 8. ʻI he sīpinga ne nau mamata ai ʻi he toʻu tangata kimuʻá, ne tafoki ʻeku ongomātuʻá—ʻo ʻikai toe momou—ki he ʻEikí ki ha fakafiemālie” (“Tafoki ki he ʻEikí,” Ensign pe Liahona, Mē 2010, 78–79).

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Fakafanongo. “Ko e fakafanongó ko hano fakahaaʻi ia ʻo e ʻofá. … Kole ki he Tamai Hēvaní ke tokoni ʻi hono fakamahino atu kiate koe e lea ʻoku fai atu ʻe he kau mēmipa ʻo hoʻo kalasí. ʻI hoʻo tokanga lelei ki heʻenau ngaahi pōpoaki ʻoku lea ʻaki mo ʻikai lea ʻakí, ʻe mahino lelei ange ai kiate koe ʻenau fiemaʻú, mo e meʻa ʻoku nau hohaʻa mo tokanga ki aí” (Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 35).

Paaki