Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
25–31 Mē. Mōsaia 29–ʻAlamā 4: “Naʻa Nau Tuʻu Maʻu mo Tuʻu Taʻe-faʻa-ueʻi”


“25–31 Mē. Mōsaia 29–ʻAlamā 4: ‘Naʻa nau Tuʻu Maʻu mo Tuʻu Taʻe-faʻa-ueʻi,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Tohi ʻa Molomoná 2020 (2020)

“25–31 Mē. Mōsaia 29–ʻAlamā 4,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2020

ʻĪmisi
Ko e malanga ʻa ʻAlamā ko e Siʻí

Malanga ʻa ʻAlamā ko e Siʻí, tā fakatātaaʻi ʻe Gary L. Kapp

25–31 Mē

Mōsaia 29–ʻAlamā 4

“Naʻa Nau Tuʻu Maʻu mo Tuʻu Taʻe-faʻa-ueʻi”

Naʻe ʻikai ke lau ha taha faiako ia ʻo e ongoongoleleí ʻi he kuonga ʻo ʻAlamaá ʻoku “lelei ange ʻi he tokotaha ʻoku akó; pea ko ia naʻa nau tuʻunga tatau kotoa pē” ( ʻAlamā 1:26). ʻI hoʻo teuteu ko ia ke faiakó, fakalaulauloto ki he founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení kiate koe pea mo hoʻo kalasí.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
fakaʻilonga vahevahé

Fakaafeʻi Ke Vahevahe

Mahalo kuo ʻosi fakatokangaʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí e faitatau ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Mōsaia 29–ʻAlamā 4 mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he māmani ʻo e ʻaho ní pe ʻi heʻenau moʻuí. Tuku ange ha ngaahi miniti siʻi ke nau fakamanatu ai ʻa e vahé ke maʻu ha sīpinga. Fakaafeʻi ke nau vahevahe ʻa e meʻa ne nau maʻú mo ha taha ʻoku nofo ofi mai.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻi

Akoʻi ʻa e Tokāteliné

Mōsaia 29:11–27; ʻAlamā 2:1–7

Te tau lava ʻo hoko ko ha ivi tākiekina lelei ki hotau tukui koló.

  • Kapau ʻe ʻaonga ki he kau mēmipa ʻo e kalasí hano aleaʻi e founga ke tākiekina ai e sōsaietí ki he leleí, te ke lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki ha ngaahi palopalema ʻoku fehangahangai mo e koló pea hiki ha niʻihi ʻi he palakipoé (fakaʻehiʻehi mei hano aleaʻi fakaʻāuliliki e ngaahi palopalema ko ʻení). ʻE lava ke fakamanatu ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ʻAlamā 2:1–7 ke ʻiloʻi ʻa e palopalema naʻe fehangahangai mo e kakai Nīfaí pea mo e meʻa naʻa nau faí. Ko e hā naʻe mei hoko kapau naʻe ʻikai ke ʻai ʻe he “kakai ʻo e siasí” ke ongona honau leʻó? Ko e hā mo ha toe meʻa ʻoku tau ako fekauʻaki mo e hoko ko e kau tangataʻifonua leleí mei he fakamatalá ni, mei he Mōsaia 29:26–27, pea mei he talanoa ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé”? Mahalo naʻa fie fakakaukau ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ki ha faʻahinga meʻa te nau fai ke tākiekina ai honau koló ki he leleí, ʻi ha taha ʻo e ngaahi palopalema ʻi he palakipoé.

ʻAlamā 1:2–9, 26

Te tau lava ʻo ʻiloʻi mo fakasītuʻaʻi e ngaahi akonaki halá.

  • ʻE lava ke fakatupu fakakaukau e sīpinga ʻo e fakafepakiʻi ʻe Kitione ʻa Nēhoá ki hoʻo kalasí. Mahalo te ke lava ʻo tomuʻa kole ki ha taha ke ne fakamanatu e hisitōlia ʻo Kitioné pea vahevahe ia mo e kalasí (vakai, Mōsaia 19:1–8; 20:15–22; 22:1–9; mo e ʻAlamā 1:2–9). Fakatatau mo hono fakamanatu ko ʻení, ʻe lava ke lisi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi ʻulungaanga fakalaumālie ʻa Kitione. Hangē ko ʻení, ʻi he taimi naʻe fanongo ai ʻa Kitione ki he ngaahi akonaki loi ʻa Nēhoá, naʻe matuʻuaki ʻe Kitione ʻa Nēhoa “ʻaki ʻa e ngaahi folofola ʻa e ʻOtuá” (veesi 9). Mahalo ne maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí, ʻi heʻenau ako fakatāutahá, ʻa e ngaahi potufolofola ʻokú ne fakafepakiʻi e ngaahi akonaki ʻa Nēhoa ʻoku maʻu ʻi he ʻAlamā 1:3–6. Fakaafeʻi ke nau vahevahe e ngaahi potufolofola ne nau maʻú. ʻOku fokotuʻu mai foki ha ngaahi potufolofola kehe ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé.” ʻE founga fēfē ke tau lava ʻo tatau ange mo Kitione ʻi heʻetau maluʻi ʻa e moʻoní?

  • ʻE lava ʻo tokoni ʻa e ngaahi akonaki loi ʻa Nēhoa ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ʻAlamā 1:3–6, ke tau ʻiloʻi e ngaahi founga ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane ke kākaaʻi kitautolú. Hangē ko ʻení, ʻokú ne faʻa fufuuʻi ʻene loí ʻi loto he moʻoní. Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fekumi ʻi he ʻAlamā 1:3–4 pea ʻiloʻi e ngaahi loi ʻoku fai ʻe Sētané pea mo e ngaahi moʻoni ʻokú ne ngāueʻaki ke fakamānakó. Ko e hā ha ngaahi loi ʻoku tuifio mo e moʻoní ʻokú ne kākaaʻi e kakaí he ʻahó ni? ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo tokoni ki hotau fāmilí mo e ngaahi ʻofaʻangá ke fakafaikehekeheʻi ʻa e moʻoní mo e halá?

  • ʻE lava ke hiva pe lau ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha himi fekauʻaki mo e loto fakatōkilaló, hangē ko e “Ke ke Loto-māʻulaló” (Ngaahi Himí, fika 65), pea aleaʻi ʻa e founga ʻoku kehe ai hono pōpoakí mei he pōpoaki ʻa Nēhoa ʻi he ʻAlamā 1:2–9. Te nau lava foki ke fakafehoanaki e meʻa naʻe akoʻi ʻe Nēhoa fekauʻaki mo e kau faiako ʻo e ongoongoleleí pea mo e meʻa naʻe akoʻi mo fakafōtunga ʻe ʻAlamā mo e kau taki faka-Siasi kehé (vakai, ʻAlamā 1:26; 4:15–20). Ko e hā e taumuʻa ʻa Nēhoá? ʻOku kehe fēfē ia mei he taumuʻa ʻa ʻAlamaá? Poupouʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakalaulauloto ki heʻenau taumuʻa ʻo e ngāue ʻi he Siasí. Ko e hā ʻoku fokotuʻu mai ʻe he ʻAlamā 1:26 fekauʻaki mo hotau fatongia ko e kau akó?

ʻAlamā 1:19–30; 4:6–15

ʻE lava ke fakatupu ʻe he hīkisiá ke tau “tō ʻi [heʻetau] fakalakalaká.”

  • ʻE lava ke tokoni hano aleaʻi ʻo e ʻAlamā 1 mo e ʻAlamā 4 ke mahino ki he kau mēmipa ʻo e kalasí e founga hono uesia ʻe he hīkisiá ʻa e fakafoʻituituí mo e Siasí fakatouʻosi. Te ke lava ʻo vaheua ʻa e kalasí pea kole ki ha kulupu ʻe taha ke nau ako ki he tuʻunga ʻo e Siasí ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he ʻAlamā 1:19–30, lolotonga ia ʻoku ako ʻa e kulupu ʻe tahá ki he tuʻunga ʻo e Siasí mei ha ngaahi taʻu siʻi mei ai, hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he ʻAlamā 4:6–15. Kole ki he kulupú takitaha ke nau vahevahe pe naʻe fēfē ʻa e Siasí mo hono kāingalotú ʻo fakatatau mo e ngaahi veesi ʻoku nau laú. Te nau lava ʻo palani fakataha ha founga lelei ke fai ai ʻeni—hangē ko ʻení, te nau lava ʻo tā ha fakatātā pe teuteu ha kiʻi tulama nounou. Hili e fevahevaheʻaki ʻa e ongo kulupú, kole ange ke nau fakamatalaʻi e meʻa naʻa nau ako fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e hīkisiá ki he Siasí mo hono kāingalotú pea mo e tāpuaki ʻo e loto fakatōkilaló. Ko e hā ha ngaahi meʻa mahuʻinga ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi fakamatala ko ʻení kiate kitautolu he kuongá ni?

ʻAlamā 4:12–20

ʻE lava ʻe he “folofola ʻa e ʻOtuá” mo e “fakamoʻoni ʻoku haohaoá” ʻo liliu e lotó.

  • ʻE lava ʻo mahino ki ha kakai tokolahi ʻa e ongo naʻe maʻu ʻe ʻAlamā ʻi he taimi naʻe “fuʻu loto-mamahi ʻaupito” ai ( ʻAlamā 4:15) ʻi he faiangahala mo e ngaahi faingataʻaʻia ʻa hono kakaí. Mahalo naʻa lava ke fakakaukau ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ki ha taha ʻoku nau ʻofa ai ʻoku nau hohaʻa ki ai pea manatuʻi ia ʻi heʻenau lau ʻa e ʻAlamā 4:12–20. Hili e lau ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí, te ke lava ke fai ange ha ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení ke kamata ʻaki hano aleaʻi ʻo e ngaahi vēsí: Ko e hā naʻá ne ʻomi e fiefiá ki he kakaí ʻi honau ngaahi tūkunga faingataʻá? Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ʻa e kupuʻi lea “naʻe ʻikai liʻaki ia ʻe he Laumālie ʻo e ʻEikí”? ( ʻAlamā 4:15). Ko e hā ha ngaahi feilaulau naʻe fai ʻe ʻAlamā ke tokoni ki hono kakaí, pea ko e hā ha ngaahi feilaulau ʻoku faʻa kole mai he taimi ʻe niʻihi ke tau fai? Ko e hā ha ngaahi sīpinga kuo tau mamata ai fekauʻaki mo e mālohi ʻo e “fakamoʻoni ʻoku haohaoá”? ( ʻAlamā 4:19). Te tau lava fēfē ke vahevahe ʻetau fakamoʻoní ʻo ʻikai tafulu pe loto fakamaau? Te ke ala ʻoange ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ha taimi ke nau hiki ai ha pōpoaki fakamoʻoni ki he niʻihi ʻoku nau ʻofa aí.

  • Mahalo naʻa ʻaonga ki he kau mēmipa ʻo e kalasí haʻanau aleaʻi pe ko e hā ʻa e “fakamoʻoni ʻoku haohaoá”.   ʻOku founga fēfē hono hanga ʻe he ngaahi fakamoʻoni ko ʻení, pe niʻihi kuo tau ʻosi fanongo aí, ʻo “ueʻi hake ʻa [kitautolu] ke [tau] manatuʻi [hotau] fatongiá”? ( ʻAlamā 4:19). ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he ngaahi fakamoʻoni ko ʻení ke tau ikunaʻi ʻetau hīkisiá mo e fakafekikí?

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻi

Poupouʻi ʻa e Ako ʻi ʻApí

Te ke lava ke fakamatalaʻi ki he kau mēmipa ʻo e kalasí, te nau lau ʻi he ʻAlamā 5–7 e “fakamoʻoni ʻoku haohaoa” ʻa ʻAlamaá pea mo ʻilo hono ngaahi ola ʻi he kakaí ʻAlamā 4:19).

ʻĪmisi
fakaʻilonga ngaahi maʻuʻanga tokoní

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehe

“ʻAi ke ongoʻi ho ivi tākiekiná.”

Naʻe ʻikai fuoloa mei hono ui ʻa Sisitā Pele S. Sipāfooti ko e Palesiteni Lahi ʻo e Fineʻofá ʻi he 1945, kuo fakaafeʻi e kau taki ʻo e Fineʻofá ke nau kau ʻi ha fakatahaʻanga ʻo e kōsilio māʻolunga fakavahaʻa-puleʻanga ʻa e kakai fefiné. Kuo taʻu lahi e hoko ʻa e kau taki fakalūkufua ʻo e Fineʻofá ko e mēmipa ʻo e kōsilio ko ʻení, ka ʻoku nau ongoʻi ne ngaohikovia kinautolu kimuí ni ʻe he kōsilió. Naʻe fokotuʻu ʻe Sisitā Sipāfooti kia Palesiteni Siaosi ʻAlipate Sāmita, ko e Palesiteni ʻo e Siasí, ʻi he hili haʻane talanoa mo hono ongo tokoní, ʻoku totonu ke fakangata ʻe he Fineʻofá ʻene mēmipa ʻi he kōsilió.

Naʻe pehē ʻe Sisitā Sipāfooti ʻi heʻenau aleaʻi ʻa e fokotuʻú, “ʻOkú ke meaʻi Palesiteni Sāmita, ʻoku ʻikai ke tau maʻu ʻe kitautolu ha meʻa mei he Kōsilió.”

Naʻá ne fakamatala kimui ange ʻo pehē:

“Naʻe sio mata ʻohovale mai ʻa e Palesitení kiate au. Naʻá ne pehē, ‘Sisitā Sipāfooti, ʻokú ke fakakaukau maʻu pē nai ki he meʻa ʻokú ke maʻú? ʻOku ʻikai nai ke ke fakakaukau ʻe lelei ʻi ha taimi ʻe niʻihi ke te fakakaukau ki he meʻa ke ke foaki atú? Naʻe hoko atu ʻo pehē, ‘ʻOku ou tui ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻa e houʻeiki fafine Māmongá ke foaki ki he kakai fefine ʻo e māmaní, pea te nau lava foki ʻo ako meiate kinautolu. ʻOku ou fokotuʻu atu ke ʻoua ʻe fakangata hoʻomou mēmipá, ka ke ave ha niʻihi ʻo e kau mēmipa lavameʻa taha ʻo e poaté pea mou foki ki he fakatahaʻanga ko ʻení.’

“Peá ne toe fakamamafaʻi mai ʻeni, ʻʻAi ke ongoʻi homou ivi tākiekiná’” (Belle S. Spafford, A Woman’s Reach [1974], 96–97).

Naʻe talangofua ʻa Sisitā Sipāfooti ki he faleʻi ko ʻení. Naʻe ngāue ʻi ha ngaahi taʻu lahi ʻi he kōsilió pea fakaiku ʻo fili ko e taha ʻo hono kau takí.

Ngaahi potufolofola ʻoku nau fakafepakiʻi e ngaahi akonaki loi ʻa Nēhoá.

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Fakapapauʻi ʻokú ke akoʻi ʻa e tokāteline moʻoní. “Toutou fehuʻi loto pē, ʻKo e hā ha founga ʻe tokoni ai ki he kalasí e meʻa ʻoku ou akoʻí ke langaki ʻenau tui kia Kalaisí, ke nau fakatomala pea fakahoko mo tauhi ʻenau ngaahi fuakava mo e ʻOtuá pea maʻu mo e Laumālie Māʻoniʻoní?’” (Ko e Faiako ‘i he Founga ‘a e Fakamoʻuí, 20).

Paaki