Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
11–17 Mē. Mōsaia 18–24: “Kuo [Mau] Fai ha Fuakava mo Ia”


“11–17 Mē. Mōsaia 18–24: ‘Kuo [Mau] Fai ha Fuakava mo Ia,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Tohi ʻa Molomoná 2020 (2020)

“11–17 Mē. Mōsaia 18–24,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2020

ʻĪmisi
ko e hola ʻa e kakai ʻo Limihaí

Minerva K. Teichert (1888-1976), Hola ‘a e Tuʻi ko Limihai mo Hono Kakaí, 1949-1951, tā ʻaki e lolo ʻi he mesonaiti, ʻinisi ʻe 35 7/8 x 48. Brigham Young University Museum of Art, 1969

11–17 Mē

Mōsaia 18–24

Kuo [Mau] Fai ha Fuakava mo Ia

ʻI hoʻo lau e Mōsaia 18–24, fakakaukau ki he kakai ʻokú ke akoʻí. Ko e hā ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo kinautolú? ʻE lava ke tataki ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní hoʻo ngaahi fakakaukaú mo tokoni ke ke ʻilo e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻa ia ʻe fekauʻaki lahi taha mo kinautolú.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
fakaʻilonga vahevahé

Fakaafeʻi Ke Vahevahe

Fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fokotuʻu atu ha ngaahi tefitoʻi moʻoni, pe ngaahi fakamatala ʻo e moʻoní, naʻa nau ʻilo he lolotonga ʻenau ako e Mōsaia 18–24. (ʻOku lisi ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe niʻihi ʻi he fokotuʻutuʻu ki he uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí.) Poupouʻi kinautolu ke nau vahevahe ha ngaahi veesi mei he Mōsaia 18–24 ʻoku nau akoʻi ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Ko e hā ha ngaahi aʻusia kuo nau maʻu fekauʻaki mo e ngaahi moʻoni ko ʻení?

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi ʻa e Tokāteliné

Mōsaia 18:1–16

ʻOku kau ʻi he papitaisó ha fuakava ke tauhi ki he ʻOtuá mo tuʻu ko ha fakamoʻoni kiate Ia.

  • ʻI hoʻo lau ko ia e Mōsaia 18 mo teuteu ke faiakó, te ke ala ongoʻi hono ueʻi koe ke ke tokoniʻi e kau mēmipa hoʻo kalasí ke nau fakamanatu mo fakalaulauloto ki heʻenau fuakava ʻi he papitaisó. Ko ha founga ʻeni ʻe taha te ke lava ʻo fakahoko ai ʻeni: Fakaafeʻi ‘a e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau ngāue fakataha ke hiki ʻi he palakipoé ki he lahi tahá, ha ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau lava ʻo manatuʻi fekauʻaki mo e fakamatalaʻi ʻe ʻAlamā e fuakava ʻo e papitaisó. ʻI he taimi pē te nau ʻosi aí, ʻe lava ke lau ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e Mōsaia 18:8–10 mo tānaki ha meʻa pē naʻe ngalo ki he lisí. (Te nau lava foki ke tānaki ha ngaahi kupuʻi lea mei he T&F 20:37, 77, mo e 79.) Mahalo naʻa ʻaonga ke fehuʻi ange ʻa e ʻuhinga ʻo e kupuʻi leá takitaha pea mo e meʻa te nau lava ke fai ke tauhi e konga ko ia ʻo e fuakava ʻo e papitaisó. ʻOku tāpuekina fēfeeʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻetau feinga ke tauhi ʻetau tafaʻaki ʻo e fuakavá?

  • ʻI he taimi naʻe teuteu ai e kau muimui ʻo ʻAlamaá ke papitaisó, naʻe akoʻi kinautolu ʻe ʻAlamā ko e hū mai ko ia “ki he lotoʻā sipi ʻo e ʻOtuá” ʻoku fie maʻu ai ke fai ha fuakava ke muimui ki he ʻOtuá mo tokangaʻi ʻEne fānaú (vakai, Mōsaia 18:8–9). Mahalo naʻa lava ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi aʻusia ʻi ha taimi naʻe fakamālohia ai kinautolu pe ko ha taha ʻoku nau ʻiloʻi, ʻi hano fakahoko ʻe ha taha kehe ʻa e fuakava ʻo e papitaisó ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Mōsaia 18:8–10. Hangē ko ʻení, ko e fē ha taimi naʻe fakafiemālieʻi ai kinautolu pe tokoniʻi kinautolu ʻe ha taha ke nau fuesia ʻenau ngaahi kavengá? Kuo ueʻi fēfē kitautolu ʻe he ngaahi aʻusia ko ʻení ke tau tauhi ʻetau ngaahi fuakavá? Te ke ala fakamanatu foki ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e founga naʻe tuʻu ai ʻa ʻApinetai “ko [ha] fakamoʻoni ʻo e ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē pea ʻi he meʻa kotoa pē, pea ʻi he feituʻu kotoa pē” (veesi 9). Ko e hā te tau lava ʻo ako mei heʻene sīpingá ʻi heʻetau feinga ke fakahoko ʻa e konga ko ʻeni ʻo e fuakava ʻo ʻetau papitaisó?

ʻĪmisi
papitaiso ʻi tahí

ʻI he taimi ʻoku tau papitaiso aí, ʻoku tau fuakava ai ke tokoni ki he ʻOtuá pea mo e niʻihi kehé.

Mōsaia 18:17–31

ʻOku uouangataha ʻa e kakai ʻo e ʻOtuá.

  • ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Mōsaia 18:17–31 ʻa e ngaahi fekau naʻe ʻoange ʻe ʻAlamā ki hono kakaí ke tokoni ke nau uouangataha ko e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Kalaisí. Koeʻuhí ke tokoni ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakakaukau ki he kaunga ʻa e ngaahi fekaú ni kiate kinautolú, te ke lava ʻo kole ange ke nau fekumi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki, pea ʻai ha lisi ʻo e ngaahi fekau te nau maʻú. ʻE tokoni fēfē ʻa e muimui ki he ngaahi fekaú ni ke ongoʻi uouangataha ange e kau mēmipa ʻo e uōtí? ʻOku ʻi ai nai ha ngaahi taumuʻa ʻe lava ke fokotuʻu fakafoʻituitui pe fakakulupu ʻe he kau mēmipa ʻo hoʻo kalasí ke muimui ʻi he sīpinga ʻa e kakai ʻo ʻAlamaá?

  • ʻOku fifili ha kakai ʻe niʻihi, ko e hā ʻoku tau fie maʻu ai ha siasí? Koeʻuhí ke tokoni ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau tali ʻa e fehuʻí ni, te ke lava ʻo tā ha fōtunga ʻo ha fale ʻo e Siasí ʻi he palakipoé pea hiki ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi lalo ai. Hili ia, pea ʻe lava ke kumi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi he Mōsaia 18:17–31 mo hiki ʻi he palakipoé ʻa e ngaahi tali te nau maʻu ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. Te nau toe lava foki ke maʻu ha tali ʻi he konga naʻe toʻo mei he lea ʻa ʻEletā Kulisitofasoni ʻi he “Ngaahi Maʻunga Tokoni Lahi Ange.” Mahalo naʻa lava ke ke tuku ki ha kau mēmipa tokosiʻi ʻe niʻihi ʻo e kalasí ke nau fakatātaaʻi ʻa e founga lea te nau tali ʻaki ki ha kaungāmeʻa ʻoku ʻikai tui ʻoku fie maʻu ha siasi ne fokotuʻú. Ko e hā ʻoku tau houngaʻia ai ʻi heʻetau kau ki he Siasí?

  • Neongo ʻoku tau loto ke pehē ʻoku ongoʻi ʻe he taha kotoa ʻoku talitali lelei kinautolu ʻi he lotú, ka ko e pangó he ʻoku ʻikai pehē ʻa e taha kotoa. Ko e hā ʻoku tau ako mei he kakai ʻo ʻAlamaá ʻi he Mōsaia 18:17–31 ʻe lava ʻo tokoni ke tau fokotuʻu ha potu ʻe ongoʻi ai ʻe he taha kotoa ʻoku nau lata?

Mōsaia 21–24

ʻE lava ke fakamaʻamaʻa ʻe he ʻEikí ʻetau kavengá.

  • Ko e kavenga ko ia ʻoku fuesia ʻe he kau mēmipa ʻo hoʻo kalasí ʻoku kehe ia mei he kavenga naʻe fuesia ʻe he kakai ʻo Limihaí pe kakai ʻo ʻAlamaá lolotonga ʻenau nofo pōpulá. Ka ʻoku kaunga e pōpoaki ʻo e ongo fakamatala ko ʻení ki ha taha ʻokú ne ongoʻi lōmekina ʻe he meʻa fakamamahí pe ngaahi tūkunga faingataʻá. Fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ako mei he Mōsaia 21–24 fekauʻaki mo e founga ʻe lava ai ʻa e ʻOtuá ʻo tokoniʻi kitautolu ʻi he lotolotonga ʻo hotau ngaahi ʻahiʻahí. (Ki ha fakamatala fakanounou ‘o e ngaahi fakamatala ko ʻení, vakai, L. L. Tomu Peuli, “Ko e Mālohi ʻo e Fakahaofí,” Ensign pe Liahona, Mē 2012, 94-97. ʻE lava ke vahevahe foki ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi taimi ne nau aʻusia ai, hangē ko ʻAlamaá, hono fakahoko ʻo e talaʻofa ʻa e ʻEikí te Ne fakamaʻamaʻa ʻenau ngaahi kavengá mo ʻaʻahi kiate kinautolu ʻi honau ngaahi mamahí (vakai, Mōsaia 24:14).

  • Mahalo naʻa mahuʻinga ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakaʻaongaʻi ha ngaahi miniti siʻi ʻo hiki ʻa e ngaahi faingataʻa fakataautaha kuo nau fehangahangai mo iá pea fakalaulauloto ki ha ngaahi founga kuo tokoniʻi ai kinautolu ʻe he ʻEikí ke nau fuesia ʻenau ngaahi kavengá. ʻOku ʻi ai nai ha ngaahi potufolofola mei he Mōsaia 21–24 ʻokú ne ueʻi kinautolu ke nau tafoki ki he ʻEikí he lolotonga ʻo e faingataʻá? ʻOku fekauʻaki fēfē e talaʻofa ʻa e ʻEikí ki he kakai ʻo ʻAlamaá ʻi he Mōsaia 24:14 mo e fuakava ʻoku tau fai mo e ʻEikí ʻi he papitaisó? (vakai, Mōsaia 18:8–10).

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Poupouʻi ʻa e Ako ʻi ʻApí

Koeʻuhí ke ueʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau lau ʻa e Mōsaia 25–28, kole ange ke nau fakakaukau ki ha taha ʻoku nau ʻiloʻi, kuo hē atu mei he ongoongoleleí. Talaange ʻi he taimi te nau lau ai ʻa e ngaahi vahe ko ʻení, te nau ala ʻilo ai ha ngaahi moʻoni ki he founga hono tokoniʻi ʻa e taha ko iá ke foki mai.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ngaahi maʻuʻanga tokoní

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Lahi Ange

Ko e hā ʻoku tau fie maʻu ai ʻa e Siasí?

Naʻe pehē ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni: “ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻoku nau pehē ʻoku nau lotu pe fakalaumālie ka ʻoku ʻikai ke nau fie kau ki ha siasi pe fie maʻu pē ā ha faʻunga pehē. Ko ha meʻa fakafoʻituitui pē e lotú ia kiate kinautolu. Ka ko e Siasí naʻe fokotuʻu ia ʻe Sīsū Kalaisi—ko e uho Ia ʻetau moʻui fakalaumālié. ʻOku mahuʻinga ke tau kiʻi tuʻu ʻo fakakaukau ki he ʻuhinga naʻá Ne fili ai ke ngāueʻaki ha siasí, ʻa Hono Siasí, ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ke fai ʻEne ngāue mo e Tamaí.”

Hili ia pea toki vahevahe ʻe ʻEletā Kulisitofasoni ʻa e ngaahi ʻuhinga kuo fokotuʻu ai ʻe he ʻEikí ha Siasí (vakai, “ ʻUhinga ʻo e Siasí,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2015, 108–11):

  • “Ke malanga ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí—ʻi hono fakalea ʻe tahá, ke ʻomi e kakaí kia Kalaisi.”

  • “Ke fokotuʻu ha fakatahaʻanga ʻo e Kau Māʻoniʻoní ke nau fepoupouaki ai ʻi he ʻhala fāsiʻi mo lausiʻi ʻa ia ʻoku fakatau ki he moʻui taʻengatá’ [2 Nīfai 31:18]. … ʻI heʻetau fakataha ʻi he tuí, ʻoku tau akoʻi mo fefakamaamaʻaki mo tuiaki ki he tuʻunga taupotu taha ʻo e moʻui fakaākongá.”

  • Ke fai “ha fakataha fakauike ʻo e mālōlō mo e fakafoʻou, ko ha taimi mo e feituʻu ke tukuange ai ʻa e māmaní kimui—ko e Sāpaté.”

  • “Ko hono aʻusia ha ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu vivili ka ʻoku ʻikai lava ʻo fakahoko ia ʻe he fakafoʻituituí pe ko ha kulupu tokosiʻi ange [kau ai] hono tokangaekina ko ia ʻo e masivá, … [ko hono] fakaaʻu ʻa e ongoongoleleí ki he tapa kotoa pē ʻo e māmaní … [mo hono] langa mo fakalele ha ngaahi temipale, ʻa e fale ʻo e ʻEikí, ʻa ia ʻoku fakahoko ai ʻa e ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava mahuʻingá.”

  • Ke malava ʻo maʻu e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻa ia ʻoku “paotoloaki [ai] ʻe he kau ʻōfisa ʻo e Siasí ʻi he lakanga fakataulaʻeikí ʻa hono haohaoa ʻo e tokāteline ʻa e Fakamoʻuí mo hono totonu ʻo ʻEne ngaahi ouau fakahaofí, … tokoni ke teuteuʻi ʻa kinautolu ʻoku nau fakaʻamu ke maʻu iá, fakamāuʻi e tuʻunga feʻunga mo moʻui taau ʻa kinautolu ʻoku nau koleá, pea fakahoko leva … [mo] ʻiloʻi ʻa e moʻoní mo e loí fakatouʻosi.”

Paaki