Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
15–21 Sune. ʻAlamā 13–16: “Hū ki he Mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí”


“15–21 Sune. ʻAlamā 13–16: ʻHū ki he Mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Tohi ʻa Molomona 2020 (2020)

“15–21 Sune. ʻAlamā 13–16,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2020

ʻĪmisi
ko e lue ʻa ʻAlamā mo ʻAmuleki ki tuʻa ʻi he fale fakapōpulá

Tā fakatātaaʻi ʻo ʻAlamā mo ʻAmuleki ʻi hono fakahaofi kinaua mei pilīsoné, tā fakatātaaʻi ʻe Andrew Bosley

15–21 Sune

ʻAlamā 13–16

“Hū ki he Mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí”

Ko e ului ʻoku tolongá ʻoku fie maʻu ia ke mahulu hake ʻi he lēsoni fakalaumālie Lautohi Faka-Sāpate tuʻo taha pē he uiké. Poupouʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fekumi ki ha ngaahi aʻusia fakalaumālie fakataautaha ʻi he uiké kotoa.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
fakaʻilonga vahevahé

Fakaafeʻi Ke Vahevahe

Ko e hā te ne ala ueʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fevahevaheʻaki ʻenau ngaahi aʻusia ʻi hono ako mo moʻui ʻaki e ongoongoleleí? Mahalo te ke lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ke nau vahevahe ha fakakaukau ʻi he ʻAlamā 13–16 naʻá ne fakaʻohovaleʻi kinautolu pe naʻe ʻikai ke nau fakakaukau ki ai kimuʻa. ʻI heʻenau vahevahé, fehuʻi ange pe ʻoku nau ongoʻi ʻe fēfē hano fakahoko ʻe he fakakaukau foʻou ko ʻení ha faikehekehe ʻi heʻenau moʻuí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻi

Akoʻi ʻa e Tokāteliné

ʻAlamā 13:1–19

ʻOku tokoni e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke maʻu ʻe he fānau ʻa e ʻOtuá e huhuʻí ʻo fou ʻia Sīsū Kalaisi.

  • Mahalo na kuo ʻosi maʻu ʻe ha kau mēmipa ʻe niʻihi ʻo hoʻo kalasí ha faʻahinga meʻa ʻokú ne fakaloloto ʻenau fakahoungaʻi e lakanga fakataulaʻeikí ʻi heʻenau ako ʻa e ʻAlamā  13. Fakaafeʻi ke nau fakamatala ki he meʻa naʻa nau ‘iló. Te mou toe lava foki ke lau fakataha ʻa e veesi 2 mo e 16 mo fai ha fehuʻi hangē ko ʻení, “ʻOku tokoniʻi fēfē koe ʻe he lakanga fakataulaʻeikí mo hono ngaahi ouaú ke ke ʻsio ki [he] ʻAlo [ʻo e ʻOtuá] ke maʻu ha huhuʻí’?” Kapau ʻoku ʻaonga, pea ʻe lava ke maʻu ha lisi ʻo e ngaahi ouaú ʻi he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí, 136–37.

    ʻĪmisi
    ko ha kau talavou ʻi he tēpile sākalamēnití

    ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi ouau lakanga fakataulaʻeikí ke tau vakai kia Sīsū Kalaisi ke maʻu e huhuʻí.

  • Naʻe tokolahi e kakai ʻi ʻAmonaihā ko e kau muimui ʻo Nēhoa, ʻa ia naʻá ne akoʻi ha ngaahi fakakaukau loi fekauʻaki mo e fatongia ʻo e kau taulaʻeikí. Koeʻuhí ke tokoni ke ʻilo ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e natula moʻoni ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, te ke lava ʻo kole ange ke nau fakafehoanaki e fakakaukau ʻa Nēhoa ki he meʻa ʻoku totonu ke fai ʻe he kau taulaʻeikí (vakai, ʻAlamā 1:3–6) mo e meʻa naʻe akoʻi ʻe ʻAlamaá (vakai, ʻAlamā 13:1–12). Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku meimei tatau ai e ngaahi akonaki ʻa Nēhoá mo e fakakaukau ʻa e māmaní ki he mālohí pea mo e tuʻunga fakatakimuʻá? ‘Oku kehe fēfē ʻa e ngaahi akonaki ‘a ʻAlamaá?

  • ʻE ala fakaiku hono lau e ʻAlamā 13:1–19 ki ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo e “teuteuʻi … talu hono ʻai ʻa e tuʻunga ʻo māmaní” ki hotau ngaahi fatongia ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí. Ko e hā ʻoku fokotuʻu mai ‘e he ʻAlamā 13:3 fekauʻaki mo e founga ʻoku totonu ke tau vakai pe fai ʻi he ngaahi fatongia ko ʻení? (vakai foki, TF 138:56).

ʻAlamā 13

ʻOku fakaafeʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau hū ki Hono mālōlōʻangá.

  • Naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe he lakanga fakataulaʻeikí ke tau “hū ki he mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí” ( ʻAlamā 13:16). Koeʻuhí ke kamataʻi ha fealēleaʻaki ki he foʻi fakakaukau ko ʻení, te ke lava ʻo kole ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau lau ʻa e ʻAlamā 13:6, 12–13, 16, mo e 29 pea fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e “mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí.” Te nau toe lava foki ke talaatu ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo ha kakai naʻa nau “hū ki he mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí.” Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tau aʻusia ai e mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí lolotonga ʻetau moʻui fakamatelié?

ʻAlamā 14

Kuo pau ke tau falala ki he ʻEikí ʻi he taimi ʻo e faingataʻá mo e fakamamahí.

  • ʻE lava ke hoko ʻa e ʻAlamā 14 ko ha faingamālie ke aleaʻi ai e founga te tau lava ke ngāue faivelenga ai ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai, pe ko kinautolu ʻoku tau ʻofa aí, mo e fakatangá pe ngaahi faingataʻá ʻo aʻu ki he taimi ʻoku tau feinga ai ke angatonú. Te ke ala kamata ʻaki hono fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakakaukauloto ko ha kau faiongoongo kinautolu ʻoku nau lipooti ha meʻa naʻe hoko ʻi he ʻAlamā 14. Ko e hā ha faʻahinga fehuʻi te nau fai kia ʻAlamā pe ʻAmuleki fekauʻaki mo e meʻa naʻe hokó? Hangē ko ʻení, “Ko e hā naʻe tuku ai ʻe he ʻEikí ke ke faingataʻaʻia mo e kakai angatonú?” pe “Ko e hā haʻo faleʻi kiate kinautolu ʻoku nau foua e ngaahi ʻahiʻahi faingataʻá?” Fakatatau mo e meʻa ʻoku tau ʻilo mei he ʻAlamā 14, ʻe founga fēfē hano tali ʻe ʻAlamā mo ʻAmuleki ʻa e ngaahi fehuʻí ni?

  • ʻE lava ke mahino ki hotau tokolahi ʻa e ongo naʻe maʻu ʻe ʻAlamaá ʻi he taimi naʻe siotonu ai ʻi he faingataʻaʻia ʻa e kakai angatonu ʻo ʻAmonaihā: ʻoku tau “mamahi foki” mo kitautolu ( ʻAlamā14:10), pea mo tau fakaʻamu te tau lava ʻo fai ha meʻa ki ai. Ko e hā ʻoku tau ako mei he meʻa naʻe lea ʻaki ʻe ʻAlamā ʻi he tūkunga ko ʻení? (vakai, ʻAlamā 14:8–13). Te ke lava ʻo vahevahe ʻa e fakamatala meia Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé.” Mahalo naʻa lava ke fakamatalaʻi nounou ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e tefitoʻi pōpoaki ʻi he fakamatala ʻa Palesiteni Kimipoló, ʻaki haʻanau lea pē ʻanautolu.

ʻAlamā 15:16, 18

ʻOku fie maʻu ʻi he tuʻunga fakaākongá ʻa e feilaulaú.

  • ʻOku fokotuʻu mai ʻe he fokotuʻutuʻu ki he uiké ni ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí ke lisi ʻa e ngaahi meʻa naʻe tukuange ʻe ʻAmulekí pea mo e meʻa naʻá ne maʻu ʻi he taimi naʻá ne tali ai ʻa e ongoongoleleí. Mahalo naʻa loto fiemālie ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ʻa e lisi naʻa nau faʻú, pe te nau lava ʻo faʻu ʻa e ngaahi lisi ko ʻení ʻi he kalasí. ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení: ʻAlamā 10:4–5; 15:16, 18; 16:13–15; mo e  34:8. Ko e hā naʻe loto fiemālie ai ʻa ʻAmuleki ke fai ha ngaahi feilaulau peheé? Ko e hā ʻoku tau loto fiemālie ai ke fai peheé? Te tau lava fēfē ke muimui ʻi he sīpinga ʻa ʻAlamaá, ʻa ia naʻá ne “fakamālohia [ʻa ʻAmuleki] ʻi he ʻEikí”?

ʻAlamā 16:1–10

E fakahoko ʻa e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá.

  • ʻOku ʻomi ʻe he ʻAlamā 16 ha ngaahi sīpinga ʻo ha taha ʻoku falala ki ha palōfitá pea mo e kakai naʻe ʻikaí. Koeʻuhí ke tokoni ke ako ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí mei he ngaahi sīpinga ko ʻení, te ke lava ʻo hiki ʻi he palakipoé ha ʻuluʻi tohi ʻe ua: Sōlami mo e Kakai ʻo ʻAmonaihā. ʻE lava ke lau ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ʻAlamā 16:1–10 pea hiki ʻi lalo ʻi he ongo ʻuluʻi tohí ha ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi e loto ʻo e kakai ko ʻení fekauʻaki mo e ngaahi lea ʻa e palōfita ko ʻAlamaá. Ko e hā ʻoku tau fai ke fakahaaʻi ki he Tamai Hēvaní ʻoku tau tui ki he ngaahi lea ʻa e kau palōfita moʻuí?

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻi

Poupouʻi ʻa e Ako ʻi ʻApí

Fakakaukau ke ke fehuʻi ki he kau mēmipa ʻo e kalasí pe naʻe ʻi ai ha taimi naʻa nau fakaʻamu ai ke lelei ange ʻenau vahevahe ʻa e ongoongoleleí. ʻE lava ʻe he lau ʻo e ʻAlamā 17–22 ke ueʻi kinautolu ʻaki ha ngaahi fakakaukau ke tokoni ke nau fakahoko ʻa e taumuʻa ko ʻení.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ngaahi maʻuʻanga tokoní

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehe

ʻOku ʻikai taʻofi maʻu pē ʻe he ʻOtuá ʻa e meʻa fakamamahí.

Naʻe meʻa ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻi ha meʻa ʻe taha fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ngali fakamamahi ʻoku hoko ʻi māmaní:

“Naʻe mei lava nai ke taʻofi ʻe he ʻEikí e ngaahi meʻa fakamamahi ko ʻení? Ko e talí ko e, ʻIo. ʻOku pule aoniu ʻa e ʻEikí, ʻo Ne maʻu ʻa e mafai kātoa ke puleʻi ʻetau moʻuí, fakahaofi kitautolu mei he mamahí, taʻofi e ngaahi fakatuʻutāmaki kotoa pē … pea aʻu pē [ʻo maluʻi kitautolu mei] he maté, kapau te Ne finangalo ki ai. Ka heʻikai te Ne fai ʻeni. …

“Kapau naʻe fakamoʻui ʻa e kakai mahaki kotoa pē ʻoku tau lotuá, kapau naʻe maluʻi ʻa e kakai māʻoniʻoni kotoa pē kae fakaʻauha ʻa e kakai angakoví, ʻe taʻeʻaonga ʻa e polokalama kotoa ʻa e Tamaí pea ngata mo e tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, ʻa ia ko e tauʻatāina ke filí. He ʻikai leva ha tangata ia te ne moʻui ʻaki e tuí. …

“… Kapau te tau taʻofi ke ʻoua ʻe hoko mai ʻa e mamahí mo e faingataʻá, ko haʻatau taʻofi ia hotau ngaahi kaumeʻa lelei taha mo ʻaonga taha kiate kitautolú. ʻOku lava ke ngaohi ʻe he ngaahi meʻa fakamamahí ʻa e kakaí ke nau hoko ko ha kakai māʻoniʻoni ʻi heʻenau ako mei ai ʻa e faʻa kātakí, kātaki fuoloá, mo e mapuleʻi kitá. …

“… ʻOku ou fakamālō ʻi he ʻikai ke u lava ʻo fakamoʻui ʻa e kakai kotoa pē ʻoku puké ʻo fakafou ʻi he lakanga fakataulaʻeikí. Ne u mei fakamoʻui ʻe au ha kakai naʻe totonu pē ia ke nau mate. Ne u mei fakafiemālieʻi ha kakai naʻe totonu pē ia ke nau faingataʻaʻia. ʻOku ou manavasiʻi telia naʻá ku veuveuki e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá.

“Kapau naʻe taʻefakangatangata hoku mālohí, kae fakangatangata ʻa ʻeku sió mo ʻeku mahinó, mahalo pē ne u mei lava ke fakahaofi ʻa ʻApinetai mei hono tutu ʻi he afí, pea mahalo ne u mei fai ai kiate ia ha maumau lahi naʻe ʻikai toe mei lava ke fakaleleiʻi. Naʻá ne mate fakamāʻata peá ne ʻalu atu ʻo maʻu ʻa e pale ʻo e tokotaha māʻatá—ʻa ia ko e hakeakiʻí.

“Ne u mei maluʻi ʻa Paula mei hono ngaahi mamahí ʻo kapau naʻe taʻefakangatangata hoku mālohí. Ne u mei fakamoʻui moʻoni pē ʻa hono ʻtolounua ʻi he kakanó.’ [2 Kolinitō 12:7.] Pea kapau ne u fai ʻeni, ne u mei taʻofi ai e polokalama ʻa e ʻEikí. …

“ʻOku ou manavasiʻi he kapau naʻá ku ʻi he fale fakapōpula ʻi Kātesí ʻi he ʻaho 27 ʻo Sune 1844, ne u ʻai ʻe au ke hala e ngaahi foʻi mahafu naʻa nau fakalaveaʻi e sino ʻo e Palōfita [ko Siosefa Sāmitá] mo e Pēteliake [ko Hailame Sāmitá]. Ne u mei fakahaofi kinaua mei heʻena faingataʻaʻia mo ʻena mamahí, kae mole ai meiate kinaua ʻena mate fakamāʻatá mo hono palé. …

“Kapau ne u maʻu ʻa e fuʻu mālohi taʻefakangatangata ko iá, pehē ne u ongoʻi ke maluʻi ʻa Kalaisi mei Heʻene mamahi ʻi Ketisemaní, mei he ngaahi taukaé, ʻa e pale talatalá, ʻa e ngaahi luma naʻe fai ʻi he fakamāuʻangá, ʻa e ngaahi lavea naʻe ʻai ki Hono sinó. Ne u mei faitoʻo Hono ngaahi laveá mo fakamoʻui Ia, ʻoange kiate Ia ha vai mokomoko kae ʻikai ko e vai mahi. Ne u mei fakahaofi Ia mei he mamahí mo e maté, pea mole ai ʻo ʻikai ke hoko ʻEne feilaulau fakalelei maʻá e māmaní. …

“Kuo pau ke tau falala ki he ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi meʻa ʻoku fakatupu mamahí, ʻo ʻiloʻi he ʻikai taʻe fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 18–21, 25).

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Fakaafeʻi ʻa e ako fakamātoató. “ʻI hoʻo teuteu ke faiakó, ʻoua te ke fakakaukau pē, ʻKo e hā te u fai ke u faiako aí?’ ka ke fehuʻi loto pē, ʻKo e hā ʻe fai ʻe heʻeku kalasí ke nau ako aí?’” (Ko e Faiako ‘i he Founga ‘a e Fakamoʻuí, 29).

Paaki