Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
ʻAho 13–19 ʻo Siulaí. ʻAlamā 32–35: “Tō ʻa e Folofolá ni ʻi Homou Lotó”


“ʻAho 13–19 ʻo Siulaí. ‘Alamā 32–35: “Tō ‘a e Folofolá ni ʻi Homou Lotó,” Haʻu, ʻo Muimui ‘Iate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Tohi ʻa Molomoná 2020 (2020)

“ʻAho 13–19 ʻo Siulaí. ʻAlamā 32–35,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2020

ʻĪmisi
ko ha tengaʻi ʻakau ʻi he nima ʻo ha kiʻi tamasiʻi/taʻahine

ʻAho 13–19 ʻo Siulaí

ʻAlamā 32–35

“Tō ʻa e Folofolá ni ʻi Homou Lotó”

Tatau ai pē pe ko e hā hono tuʻo lahi hoʻo lau e ʻAlamā 32–35, toe lau pē ia ʻi hoʻo teuteu ke akoʻí. Tali lelei ha ngaahi fakakaukau foʻou mei he Laumālié.

Lekooti ʻa e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
fakaʻilonga feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi Ke Vahevahe

Ke tokoni ki he kau mēmipa ‘o e kalasí ke nau vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau ʻilo mei hono lau ʻo e ‘Alamā 32–35 ʻi ʻapí, te ke lava ʻo tuku ange ha ngaahi miniti siʻi ke nau toe vakai ki he ngaahi vahé ni mo hiki ʻi he palakipoé ha faʻahinga kaveinga pe tefito naʻa nau fakatokangaʻi. Aleaʻi fakakalasi ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngaahi kaveinga pe tefito ko ʻení.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné

ʻAlamā 32:1–16

Te tau lava ʻo fili ke loto-fakatōkilalo.

  • Ke tataki ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo e loto-fakatōkilaló ʻo hangē ko hono akoʻi ʻi he ʻAlamā 32:1–16, te ke lava ʻo kamata ʻaki haʻo fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau talaatu ha ngaahi aʻusia te ne ala ʻai ha taha ke loto-fakatōkilalo (ʻoku ʻomai ʻe he ʻAlamā 32:2–5 ha sīpinga ʻe taha). Mahalo naʻa ʻi ai ha kau mēmpa ʻe niʻihi ʻo e kalasí te nau fie vahevahe haʻanau ngaahi aʻusia ne nau ako ai e loto-fakatōkilaló. ʻE hoko fēfē ʻa e “ʻohifo ki he loto-fakatōkilaló” (ʻAlamā 32:12.) ko ha tāpuaki? ʻE lava ke tokoni ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e loto-fakatōkilaló ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé” ke ne fakatupu ha fealēleaʻaki. Te mou toe lava foki ke lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 112:10 pe hivaʻi fakakalasi ha himi fekauʻaki mo e loto-fakatōkilaló, hangē ko e “Be Thou Humble” (Hymns, no. 130 ).

ʻAlamā 32:17–43; 33

ʻOku tau tui kia Sīsū Kalaisi ʻaki ʻetau tō mo tanumaki ʻEne folofolá ʻi hotau lotó.

  • ʻOku tau faʻa fakakaukau he taimi ʻe niʻihi ko e lotú (worship) ko e ngaahi meʻa ia ʻoku tau fai ʻi ha ngaahi feituʻu maau ʻo hangē ko ha fale lotu (vakai, ʻAlamā 32:5, 9, 11), ka ʻoku loloto ange hono fakaʻuhingaʻi ʻe ʻAlamā ʻa e lotú. Hangē ko ʻení, naʻá ne akoʻi ko hono fakatupulaki mo tui kia Sīsū Kalaisí ko ha tuʻunga mahuʻinga ia ʻo e lotú ʻe lava ke hoko mavahe mei ha feituʻu maau. Ke tokoni ke mahino ki hoʻo kalasí ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, te ke lava ke tā ha fakatātā ʻo ha tengaʻi ʻakau mo ha fuʻu ʻakau ʻi he palakipoé pea mou aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení: Ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he tengaʻi ʻakaú? (vakai, ʻAlamā 32:28; 33:22–23). Te tau lava fēfē ke tō ʻa e tengaʻi ʻakaú—pe ko e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí—ʻi hotau lotó mo tanumaki iá? (vakai, ʻAlamā 32:36–4333). Ko e hā ha aʻusia te tau lava ʻo vahevahe naʻe hanga ai ʻe heʻetau feinga ke muimui ʻi he Fakamoʻuí ʻo ʻomai ha fua ʻoku mahuʻingá? ʻOku tākiekina fēfē ʻe he ngaahi akonaki ʻa ʻAlamaá ʻa e anga ʻo ʻetau lotu ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

  • ʻE lava ʻa e “‘ahiʻahi” (experiment) ko ia naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻAlamā, ke tokoni ke fakatupulaki ʻe he kakai Sōlamí ha tui kia Sīsuú, ʻo tokoni ke tau ʻilo pe ʻoku moʻoni ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kehe ʻo e ongoongoleleí. Te ke lava ke fakamatala pe ko e hā ʻa e ʻahiʻahi, ke tokoni ke mahino ki he kalasí ʻa e ʻahiʻahi naʻe lau ki ai ʻa ʻAlamaá. Mahalo naʻa ʻoku ʻi ai ha taha ʻi he kalasí kuó ne ʻosi fai ha ʻahiʻahi (experiment) kimuʻa, ʻe lava ʻo tokoni ki he fakamatala ko ʻení. Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo ha ʻahiʻahi (experiment)? ʻOku tatau fēfē ʻa e ʻahiʻahi ko ʻení mo e meʻa naʻe fakaafeʻi ʻe ʻAlamā e kakaí ke nau fai ʻi he ʻAlamā 32:26–36? Mahalo naʻa lava ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi founga kehekehe kuo nau “ʻahiʻahiʻi” ai e folofola ʻa e ʻOtuá. Kuo nau ʻilo fēfē “ʻoku lelei e folofola [‘a e ’Otua]”? (ʻAlamā 32:28).

  • Ko e hā nai ʻe lea ʻaki ʻe ʻAlamā ki ha taha ʻoku loto ke ne maʻu pe fakamālohia haʻane fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi? Ke vakaiʻi fakaʻauliliki ʻa e fehuʻi ko ʻení, te ke lava ʻo vahevahe ʻa e kalasí ki ha kulupu ʻe ua. ʻE lava ke lau ʻe ha kulupu ʻe taha ʻa e ʻAlamā 32:26–36 ke fakafuofuaʻi pe ko e hā ʻe ala lea ʻaki ʻe ha taha ki ha taha ʻoku feinga ke maʻu haʻane fakamoʻoni, pea lau ʻe he kulupu ʻe tahá ʻa e ʻAlamā 32:36–43 ke fakafuofuaʻi pe ko e hā te ne lea ʻaki ki ha taha kuo hōloa ʻo vaivai ʻene fakamoʻoní. Pea toki ʻai leva ha taha mei he kulupu takitaha ke na taufetongi ʻi hono fakafofongaʻi ʻa ʻAlamā ʻo fakatātaaʻi ʻa e founga ke tokoniʻi ai ha taha ke ne maʻu pe fakamālohia ʻene fakamoʻoní.

ʻAlamā 31:13–23; 33:2–11; 34:17–29

Te tau lava ʻo hū ki he ʻOtuá ʻi he lotu, ʻi ha faʻahinga taimi pē pea ʻi ha feituʻu pē.

  • Te ke ala tokoni ki he kalasí ke nau fakafaikehekeheʻi e ngaahi akonaki ʻa ʻAlamā mo ʻAmulekí fekauʻaki mo e lotú mo e huú pea mo e ngaahi fakakaukau hala ʻa e kakai Sōlamí. ʻE lava ke toe vakaiʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ʻAlamā 31:13–23 pea hiki ʻi he palakipoé ʻa e ngaahi meʻa naʻe tui ki ai ʻa e kakai Sōlamí fekauʻaki mo e lotú pea mo e huú. Hili ia pea nau toki kumi ʻa e ngaahi moʻoni ʻi he ʻAlamā 33:2–11 mo e 34:17–29 ʻoku fehangahangai mo e ngaahi tui ko ʻení. Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke tau fakaleleiʻi ai ʻetau lotú mo ʻetau huú?

  • Te ke lava ke poupouʻi ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo e lotú ʻaki haʻo tohiʻi ʻa e foʻi lea hangē ko e Ko hai? Ko e hā? Taimi fē? ʻI fē? Ko e hā e ʻuhingá? mo e Fēfē? ʻi he palakipoé. ʻE lava ke fakatotolo ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi he ʻAlamā 33:2–11 mo e 34:17–29 ke maʻu e tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻeni fekauʻaki mo e lotú. Hangē ko ʻení, te nau lava ʻo tali e ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení: Te tau lotu ʻi fē? Ko e hā te tau lotuá? Te nau ala maʻu foki ha ngaahi tali ʻi he fakalea ʻo ha himi fekauʻaki mo e lotú, hangē ko e “Fai Haʻo Lotu” pe “Ko e Houa ke Lotu]” (Ngaahi Himi, fika 70, 72). Te tau fakaleleiʻi fēfē ʻetau lotú?

ʻAlamā 34:9–17

Ko e feilaulau fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ʻoku “taʻe-fakangatangata mo taʻengata.”

  • Naʻe tuʻo lahi hono ngāue ʻaki ʻe ʻAmuleki ʻa e ngaahi foʻi lea ko e “taʻe-fakangatangatá” mo e “taʻengatá” ke fakamatalaʻi ʻaki e feilaulau naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi ke fakalelei maʻa ʻetau ngaahi angahalá. Te ke ala fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau kumi ʻa e ongo foʻi leá ni ʻi he ʻAlamā 34:9–14 pea toki kumi kinaua ʻi he tikisinalé. Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku taʻe-fakangatangata mo taʻengata ai e feilaulau ʻa e Fakamoʻuí? (vakai, Hepelū 10:10; 2 Nīfai 9:21; Mōsaia 3:13,). Fakatatau mo e ‘Alamā 34:15–17, ko e hā kuo pau ke tau fai ke maʻu ai e ngaahi tāpuaki ʻo e feilaulau ʻa e Fakamoʻuí? ʻOku ʻuhinga nai ki he hā ke “ngāue ‘aki hoʻomou tuí ke fakatomala”? (ʻAlamā 34:17).

ʻAlamā 34:32–35

“ʻOua Naʻa Mou Toloi ʻa e ʻAho ʻo Hoʻomou Fakatomalá.”

  • ʻE ala tokoni ha tala-fakatātā hangē ko ʻení ke fakalaulauloto ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e fakatoloi ʻo ʻetau fakatomalá: fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau kuo nau maʻu ha fakaafe ke kau ʻi ha meʻa ʻoku fie maʻu ai ha laui-taʻu ke ako mo teuteu, hangē ko ha feʻauhi ʻi he ʻOlimipikí pe fakahoko ha meʻa fakamūsika (fili ha meʻa ʻoku mahuʻinga ki hoʻo kalasí), ka ʻe fakahoko ʻa e meʻá ni ʻapongipongi. Aleaʻi mo e kalasí ʻa e ʻuhinga ʻoku ngali he ʻikai ke nau ikuna ʻi he meʻa ko ʻení kapau te nau fakamoleki ʻa e toenga ʻo e ʻaho ní ke teuteú. ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e sīpinga ko ʻení mo e ngaahi fakatokanga ʻi he ‘Alamā 34:32–35? Ko e hā ʻe ala fakatuʻutāmaki ai ke fakatoloi ʻetau feinga ke fakatomala mo liliú? Fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakalaulauloto ki ha meʻa te nau lava ʻo fai ke “teuteu ki he taʻengatá” (veesi 33) pea faʻu ha ngaahi palani ke fakahoko ia ʻo ʻikai toe toloi.

ʻĪmisi
learning icon

Poupouʻi e Ako ʻi ʻApí

Ke ueʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau lau ʻa e ʻAlamā 36–38 he uike ka hoko maí, te ke lava ʻo fakamahino ange naʻe “loto-mamahi lahi [ʻa ʻAlamā] ko e tupu ʻi he faihia ʻa hono kakaí,” ko ia naʻá ne fakatahatahaʻi ai hono ngaahi fohá ʻo akoʻi kiate kinautolu ʻa e “ngaahi me’a ’oku kau ki he māʻoniʻoní” (ʻAlamā 35:15–16). ʻOku ʻomai ʻe he ngaahi vahe hono hoko ʻa ʻAlamaá ha fakamatala ki he meʻa naʻe ueʻi ʻa ʻAlamā ke ne akoʻi ki hono ngaahi fohá.

ʻĪmisi
fakaʻilonga maʻuʻanga tokoni

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

ʻOku ʻuhinga ki he hā ke loto- fakatōkilaló?

“Ko e loto-fakatōkilaló, ko haʻo fakatokangaʻi ia ‘i he loto houngaʻia hoʻo fakafalala ki he ʻEikí—ke mahino ‘okú ke fie maʻu maʻu pē ʻa ʻEne tokoní. … ʻOku ʻikai ko ha fakaʻilonga ia ʻo e vaivai, ngāvaivai, pe ilifia; ko ha fakaʻilonga ia ʻokú ke ʻiloʻi pe ʻoku maʻu moʻoni mei fē ho mālohí” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí [2004], 108).

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Kuenitoni Kuki: ʻI he taimi ʻoku tau fakakaukauloto moʻoni ai pe ko hai e ʻOtua ko e Tamaí mo Kalaisi ko e ʻAló, mo e meʻa kuó Na fakahoko maʻatautolú, ʻoku tau fonu ʻi he ʻapasia, ʻaʻapa, houngaʻia, mo ha loto-fakatōkilalo. ʻOku toe kau foki ʻi he loto fakatōkilaló ʻa hono fakahoungaʻi hotau ngaahi tāpuakí mo e tokoni fakalangí. Ko e loto fakatōkilaló ʻoku ʻikai ko ha lavameʻa kāfakafa ia ʻoku ʻilonga pe ko ha ikunaʻi ʻo ha faʻahinga faingataʻa lahi. Ko ha fakaʻilonga ia ʻo e mālohinga fakalaumālie. Ko hono maʻu ia e loto-fakapapau fakalongolongo pē ia mei he ʻaho ki he ʻaho pea mei he houa ki he houa, te tau lava ʻo falala ki he ʻEikí, tauhi kiate Ia mo aʻusia ʻEne ngaahi taumuʻá” (“ Ko e Meʻa Fakaʻaho ʻOku Taʻengatá, ” Ensign pe Liahona, Nōvema, 2017, 52, 54).

Ngaahi potufolofola fekauʻaki mo e tuí.

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Nofotaha ʻi he Ngaahi Potufolofolá. Neongo ʻoku lahi ha ngaahi maʻuʻanga tokoni te nau lava ʻo fakatupulekina ha fealēleaʻaki, manatuʻi ko e ngaahi folofolá ʻa e maʻuʻanga ʻo e tokāteliné. Tokoni ke ʻilo ʻe he kau mēmipá ʻa e ngaahi moʻoní ʻi he folofolá. (Vakai, Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 21.)

Paaki