Roepingen in wijk of gemeente
Verdriet en verlies

‘Verdriet en verlies’, Hulpmiddelen voor begeleiding (2020)

‘Verdriet en verlies’, Hulpmiddelen voor begeleiding

Verdriet en verlies

Verdriet kan overweldigend aanvoelen. Bijna iedereen krijgt er weleens mee te maken. De dood maakt deel uit van Gods plan van geluk, maar zelfs mensen die dat begrijpen, kunnen het moeilijk hebben met de emoties rond het verlies van een dierbare. Bovendien is de dood niet de enige bron van verdriet. Andere vormen van verlies leiden tot gevoelens van verdriet, zoals het verlies van een baan, een relatie, onze gezondheid enzovoort. Verdriet is een normale reactie op verlies en een emotionele stap op de weg naar vreugde. Het is geen uiting van zwakte of een gebrek aan geloof in God of zijn liefde.

Mensen die rouwen, hebben tijd nodig om hun verlies te verwerken, en ze hebben behoefte aan de steun van vrienden en familieleden om hen door die moeilijke tijd heen te helpen. De tijd die mensen nodig hebben om hun verlies op een normale, gezonde manier te verwerken, verschilt van persoon tot persoon en is afhankelijk van verschillende factoren. Ging het om een plots verlies of ging er een pijnlijke lijdensweg aan vooraf? Als het om een overlijden gaat, hoe hecht was de band tussen de betrokkene en de overledene? In hoeverre was de betrokkene afhankelijk van de persoon of hetgeen hij is verloren? Deze en andere factoren spelen een rol in de manier waarop we hulp bieden aan iemand die verlies heeft geleden.

Sommige mensen vermijden alles wat hen aan hun verlies doet denken, terwijl anderen troost vinden in herinneringen. Sommige mensen hebben behoefte aan alleen zijn voordat ze weer onder de mensen komen of naar kerkbijeenkomsten en -activiteiten gaan, anderen snakken onmiddellijk naar gezelschap. Iedereen is uniek, en mensen maken op verschillende manieren vooruitgang.

Toon in de eerste plaats liefde als u te maken hebt met mensen die met verdriet worstelen. De volgende uitspraken kunnen u helpen uw medeleven te uiten:

  • ‘Ik weet niet wat ik moet zeggen, maar weet dat ik met u begaan ben.’

  • ‘U hoeft niets te zeggen als u dat niet wilt, maar ik sta altijd klaar om te luisteren.’

  • ‘Het is normaal om u het ene moment goed en het andere moment ongelukkig te voelen. Daar zijn geen regels voor. Het is goed om de emoties die komen, toe te laten.’

  • ‘Ik vind het zo erg voor u.’

De situatie inschatten

U kunt misschien op een vriendelijke, liefdevolle manier vragen stellen zoals de volgende, zodat u beter kunt inschatten wat de zorgen, behoeften en omstandigheden zijn van de persoon die met verdriet kampt.

  • Hoe gaat het met u?

  • Wat zorgt ervoor dat u een goede dag kunt hebben?

  • Waar kunt u terecht voor emotionele steun?

  • Welke woorden of daden van andere mensen waren nuttig? Wat heeft niet geholpen?

Het kan bovendien handig zijn om de fasen van rouwverwerking te kennen. De meeste mensen doorlopen vijf emotionele fasen wanneer ze een verlies verwerken: ontkenning, woede, onderhandelen, depressie en aanvaarding. Deze fasen kunnen in willekeurige volgorde voorkomen. Soms wordt een fase overgeslagen of herhaald. Elke fase in het verwerkingsproces vraagt een andere aanpak van de kant van de dienende broeder of zuster. Hieronder vindt u een eenvoudige beschrijving van elke fase:

  • Ontkenning: Ontkenning is meestal de eerste fase in de verwerking van verlies. Mensen in de ontkenningsfase kunnen niet geloven wat er is gebeurd, worden apathisch of raken in shock. Deze mensen kunt u het beste helpen door uw medeleven te uiten of door gewoon in stilte samen te zijn.

  • Woede: In deze fase zijn mensen kwaad op God, op zichzelf of op de mensen in hun omgeving. U kunt de betrokkenen aanraden die kwade gevoelens in een dagboek van zich af te schrijven. In een volgende fase kunnen ze dat dagboek vernietigen, maar voorlopig is het een veilige manier om woede te uiten.

  • Onderhandelen: Mensen in deze fase proberen met God te onderhandelen, en stellen ‘en als’-vragen. (‘En als ik hem of haar nu eens beter behandel?’ of ‘En als ik nu eens elke week naar de tempel ga?’) Mensen voelen zich vaak schuldig omdat ze niet in staat waren de overledene te beschermen of de tegenslag af te wenden. Als iemand in deze fase belandt na het overlijden van een dierbare, kunt u vragen wat de overledene zou gewild hebben voor het verdere leven van de betrokkene.

  • Depressie: In deze fase voelen mensen zich leeg, hulpeloos, hopeloos, en kunnen ze zich uit het gewone leven terugtrekken. Ze kunnen zich gaan isoleren. Als mensen te lang in deze fase blijven steken (4 tot 6 weken), verwijst u ze naar een praatgroep voor rouwverwerking, een therapeut of psycholoog.

  • Aanvaarding: In deze fase raken mensen geleidelijk gewend aan de nieuwe omstandigheden. Emoties worden minder heftig, en mensen leren met het verdriet om te gaan. U kunt ze geruststellen, zeggen dat aanvaarding goed is en, in het geval van een overlijden, zeggen dat de overledene zou willen dat de betrokkenen gelukkig zijn.

Die ene helpen

Tips voor uw gesprekken met mensen die verdriet hebben:

  • Maak ze duidelijk dat het normaal is om verdriet te hebben. Sommige mensen denken misschien dat verdriet een teken van verzwakt geloof is, maar het is belangrijk dat ze zichzelf toestaan om verdriet te hebben. Bespreek hoe zelfs Jezus verdriet voelde, zodat leden begrijpen dat het niet op een gebrek aan geloof wijst (zie Johannes 11:32–36).

  • Leg uit dat iedereen op zijn eigen manier verdriet verwerkt. Er zijn geen vaste regels voor omgaan met een verlies, en iedereen doet dat op zijn eigen manier. Mensen mogen zich niet schuldig voelen omdat ze bepaalde gevoelens wel of niet hebben.

  • Spreek uw medeleven uit (en blijf dat nog lang na het verlies doen).

    • Bid om te weten wat u kunt zeggen. U weet misschien niet hoe u iemand kunt troosten, maar het is meestal beter om mensen de hand te reiken en iets te zeggen dan niets te zeggen. Het is belangrijk dat verdrietige mensen weten dat u met ze begaan bent en ze wilt steunen.

    • Wees fijngevoelig. Sommige goedbedoelde uitspraken kunnen allesbehalve medelevend overkomen bij mensen die verdriet hebben. De volgende uitspraken kunnen meer kwaad dan goed doen:

      • ‘Het maakt deel uit van Gods plan.’

      • ‘Tenminste…’ (‘Hij/zij heeft tenminste niet geleden’, ‘Nu kun je tenminste weer op dates gaan’, ‘Nu kun je tenminste een baan zoeken die je leuk vindt’ enzovoort.)

      • ‘Ik heb ook zoiets meegemaakt.’

      • ‘Ga anderen dienen.’

      • ‘Het komt wel goed.’

      • ‘Je moet…’ of ‘Je zult…’

      • ‘Hij/zij is nu op een betere plek.’

    • Zeg in plaats daarvan bijvoorbeeld:

      • ‘Ik weet niet wat ik moet zeggen, maar veel mensen houden van u, en ik ook.’

      • ‘Ik bid voor u.’

      • Laat de betrokkenen in woord en daad weten dat u aan ze denkt. Dat kan op eenvoudige manieren, bijvoorbeeld door een berichtje te sturen.

      • Breng tijd door met de persoon die verdriet heeft.

  • Luister. Goede raad geven en praten zijn niet de enige manieren om te helpen. Als u luistert en mensen hun gevoelens laat uiten, doet u iets wat niet alleen goed geaccepteerd wordt, maar ook heilzaam is. Door gewoon bij iemand te zitten, kunt u zonder woorden uw steun uiten. Het kan moeilijk zijn om alleen maar te luisteren, omdat u het gevoel hebt dat u niet genoeg doet om de pijn weg te nemen. Maar luisteren biedt op zich hulp en steun.

  • Reageer niet. Mensen die de fasen van rouwverwerking doorlopen, zeggen of doen soms dingen die u niet van hen zou verwachten. Heb geduld, en onthoud dat hun gedrag vaak een indicatie is van de fase waarin ze zich bevinden.

  • Blijf lang na het verlies nog steun bieden. Moedig leidinggevenden in de kerk, dienende broeders en zusters, wijkleden en vrienden aan om lang na het verlies nog emotionele ondersteuning te blijven bieden. Een verlies verwerken, is een proces dat maanden en zelfs jaren in beslag kan nemen.

  • Wees alert op verbale en non-verbale signalen van zelfmoordgedachten of -plannen. Neem iemand die verlies heeft geleden en over zelfmoord praat altijd serieus. Zie het artikel over zelfmoord op deze website. Als u denkt dat iemand in gevaar is, bel dan onmiddellijk een plaatselijke hulplijn of, zo mogelijk, het plaatselijk kantoor van de Gezinsondersteunende diensten. Leidinggevenden kunnen in dit soort gevallen ook contact opnemen met de advieslijn van de kerk. Op suicide.ChurchofJesusChrist.org en onder de knop ‘Zelfmoord’ in het gedeelte Hulp bij het dagelijks leven in de app Evangeliebibliotheek staan tips om mensen te helpen die met zelfmoordgedachten worstelen.

Als een dierbare is overleden, kan het voor het rouwproces nuttig zijn om de familie te helpen met de uitvaart- of herdenkingsdienst. Een uitvaartdienst organiseren en bijwonen, kan moeilijk zijn voor mensen die verdriet hebben. Het is belangrijk om voorzichtig te werk te gaan als u steun en troost biedt. In paragraaf 29.6 van het Algemeen handboek: dienen in De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen (ChurchofJesusChrist.org) staat informatie over de gang van zaken bij begrafenissen en soortgelijke diensten. Houd bovendien de volgende richtlijnen in gedachten:

  • Uitvaartdiensten zijn bedoeld om het leven van de overledene te eren, en om de nabestaanden te helpen troost en vrede te vinden. Een uitvaartdienst is vaak een onmisbare stap in het rouwproces. Daarom is het belangrijk om rekening te houden met de behoeften en wensen van de nabestaanden. Vertellen over het heilsplan en de macht van Jezus Christus kan troost bieden. Het is ook belangrijk om het leven van de overledene uitgebreid te eren, en herinneringen op te halen aan zijn of haar relaties en positieve eigenschappen.

  • De nabestaanden hoeven niet te spreken of een bijdrage te leveren aan de dienst. Dat is hun keuze.

  • Als u tijdens een uitvaartdienst het woord neemt, spreek dan uw medeleven uit. Moedig ook anderen (leidinggevenden, dienende broeders en zusters, buren enzovoort) aan om met fijngevoeligheid te spreken.

De uitvaartdienst en de periode daarna kunnen financiële problemen opleveren. Als de kostwinner van een persoon of gezin is overleden, kunnen geldzorgen een probleem worden. Streef naar geestelijke leiding om te bepalen hoe steun of programma’s van de kerk hierbij kunnen helpen.

Het gezin steunen

Afhankelijk van de situatie kunnen ook familieleden en goede vrienden worstelen met verdriet, vooral als het gaat om het overlijden van een dierbare. U kunt de tips in het gedeelte ‘Die ene helpen’ toepassen op elk familielid en op elke goede vriend.

Ook als slechts een gezinslid door verdriet is getroffen, kunt u toch eens polsen hoe het met de rest van de familie gaat. Misschien hebben ze hulp nodig om het familielid dat het moeilijk heeft te steunen.

Gebruikmaken van hulpbronnen in wijk en ring

Als dit gepast is, kunt u leidinggevenden in de wijk of andere vertrouwenspersonen vragen om blijvende steun te bieden. Vraag toestemming aan de betrokkene voordat u de situatie met anderen bespreekt.

  • Moedig de familie en de dienende broeders en zusters van de betrokkene aan om attent te zijn. Het verwerkingsproces kan lang duren, en de betrokkene zal een tijdje behoefte aan extra steun hebben. Die steun moet tot lang na de uitvaartdienst blijven doorlopen.

  • Sommige mensen hebben er baat bij om de bijeenkomsten van een praatgroep bij te wonen. Die groepen zijn bijzonder nuttig voor mensen die menen dat niemand begrijpt wat hun situatie is en hoe ze zich voelen. Sommige groepen zijn bereikbaar via sociale media. Huisartsen, begrafenisondernemers en organisaties voor palliatieve zorg kunnen u de gegevens bezorgen van praatgroepen in uw omgeving. Gezinsondersteunende diensten organiseert geen praatgroepen voor mensen die met verlies te maken hebben, maar wellicht kan uw plaatselijk kantoor van Gezinsondersteunende diensten groepen aanbevelen.

  • Zorg dat de betrokkene zo nodig professionele hulp krijgt. Een verlies verwerken, kan emotioneel complex zijn, en mensen kunnen behoefte hebben aan therapeutische hulp. Zie het artikel over mentale gezondheid op deze website.