“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:1–36: Ko e Fokotuʻutuʻu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí (2025)
“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:1–36,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí
Lēsoni 35: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20–22
Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:1–36
Ko e Fokotuʻutuʻu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí
Naʻe fokotuʻu ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi he ʻapi ʻo Pita mo Mele Uitemaá ʻi Feieti, Niu ʻIoke, ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻEpeleli 1830. ʻOku fakahaaʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20 ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí ki he Siasi kuo fakafoki maí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e mahuʻinga ʻo e Siasi ʻo e Fakamoʻuí.
Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó
Ko e mahuʻinga ʻo ha siasí
Fakakaukau ke vahevahe ʻa e kau akó ki ha fanga kiʻi kulupu iiki ke nau akoako fakamatalaʻi ʻa e founga te nau ala tali ʻaki ʻa e tūkunga ko ʻení. Te ke lava foki ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e tūkunga naʻe ʻomi ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻi heʻene lea “Ko e Fiemaʻu ke ʻi ai ha Siasí,” ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org, mei he taimi 0:00 ki he 0:48.
Ko e Fiemaʻu ke ʻi ai ha Siasí
Fakakaukauloto ʻi he lolotonga hoʻo talanoa mo ho ngaahi kaungāmeʻá fekauʻaki mo hoʻo meʻa naʻe fai ʻi he fakaʻosinga ʻo e uiké, ʻokú ke lave ai kau ki hoʻo ʻalu ki he lotú. Naʻe tali atu ʻe ha taha ʻo ho ngaahi kaungāmeʻá: “ʻOku ʻikai ko ʻeku ʻuhingá ke angakovi, ka ʻoku ʻikai mahino kiate au ʻa e taumuʻa ʻo ha tui fakalotu kuo fokotuʻutuʻu. ʻOkú ke ongoʻi moʻoni nai ʻoku fiemaʻu ha siasi ke ke ongoʻi ofi ai ki he ʻOtuá pea hoko ko ha tokotaha lelei?”
-
ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku ʻikai sio ai ha kakai ʻe niʻihi ki he fiemaʻu ke fokotuʻutuʻu ha tui fakalotú?
Mahalo ʻe tokoni ke fakakaukau ʻa e kau akó ki heʻenau ngaahi ongo lolotongá fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo hono maʻu ʻe he Fakamoʻuí Hono Siasí ʻi he māmaní. Te ke lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ke tali ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa akó:
-
Naʻe mei kehe fēfē nai hoʻo moʻuí, kapau naʻe ʻikai ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí?
Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi ke tohi ʻenau ngaahi talí, ʻe lava ke vahevahe ʻe ha kau ako ʻe niʻihi ʻenau talí mo e kalasí. Poupouʻi kinautolu ʻi heʻenau ako ʻi he ʻaho ní ke kumi ha ngaahi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke mahino lelei ange kiate kinautolu ʻa e mahuʻinga ʻo e Siasi ʻo e Fakamoʻuí.
Ko e fokotuʻutuʻu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí
Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e puipuituʻa fakahisitōlia ʻo hono fokotuʻutuʻu ʻo e Siasí, te ke lava ʻo fakamatalaʻi fakanounou ʻa e palakalafi ko ʻení pe ʻai ha tokotaha ako ke ne lau ia. Ka ʻikai, ʻe lava ke ke lau fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he taimi ko ʻení ʻi he Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, vōliume 1, Ko e Fuka ʻo e Moʻoní, 1815–1846 91–94.
Hili ha ʻaho ʻe hongofulu mā taha mei hono pulusi ʻo e Tohi ʻa Molomoná, naʻe fokotuʻutuʻu ʻa e Siasi ʻo Kalaisí ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻEpeleli 1830. Naʻe fakahoko hono fokotuʻutuʻú ʻi he ʻapi ʻo Pita mo Mele Uitemaá ʻi Feieti, Niu ʻIoke. Ke fakakakato ʻa e ngaahi fiemaʻu fakalaó, naʻe fili ai ha kakai ʻe toko ono ke nau hoko ko e fuofua kau mēmipa ʻo e siasi foʻoú. Naʻe ʻi ai foki mo ha toko 40 kehe ke mamata tonu ʻi he meʻa mahuʻinga ko ʻení. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kimui ange ʻi he 1838, ʻa e hingoa ʻo e Siasí ʻo hangē ko ia ʻoku tau ʻiloʻi ʻi he ʻaho ní: Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.
Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:1–4, ʻo kumi ʻa e fatongia ʻo e ʻEikí ʻi hono fokotuʻutuʻu Hono Siasí.
-
Ko e hā ʻa e meʻa naʻá ke maʻú?
Ko e moʻoni ʻe taha ʻe lava ke ʻiloʻi ʻe he kau akó naʻe fokotuʻutuʻu ʻe Sīsū Kalaisi Hono Siasí ʻi hotau kuongá ʻo fakafou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá.
Mahalo te ke fie fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakalaulauloto ki heʻenau ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení kimuʻa pea aleaʻi fakakalasi pe fakakulupu ʻa e ngaahi talí.
-
ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe fiemaʻu ai ʻe he Fakamoʻuí Hono Siasí ʻi he māmaní?
Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e Fakamoʻuí ʻi hono fokotuʻu Hono Siasí ʻi he māmaní, fakakaukau ke tufaki ʻa e laʻipepa tufa ko ʻení. ʻOange ha taimi ki he kau akó ke nau ako toko taha, mo ha hoa, pe ʻi ha kiʻi kulupu tokosiʻi.
Fakamatalaʻi ange ʻi he hili ʻenau akó, te nau maʻu ha faingamālie ke fakamatalaʻi fakanounou ʻa e meʻa naʻa nau ako fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku tau fiemaʻu ai ʻa e Siasi ʻo e Fakamoʻuí ʻi he māmaní. Poupouʻi kinautolu ke hiki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau fie manatuʻí ʻi heʻenau teuteu ʻenau fakamatalá.
Ko e Hā ʻOku Maʻu ai ʻe he Fakamoʻuí ha Siasí?
Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí— Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:1–36
-
Lau ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻení pea laineʻi ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku maʻu ai ʻe he Fakamoʻuí ha Siasí.
Kuo fokotuʻutuʻu ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí ke akoʻi ʻa hono kakato ʻo ʻEne tokāteliné pea ke ngāue ʻaki ʻa Hono mafai lakanga fakataulaʻeikí ke fakahoko ʻa e ngaahi ouau ʻoku fiemaʻu ke hū ai ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻOku fakamavahe ʻe he kāingalotu ʻoku ʻikai ke nau maʻulotu ʻi he Siasí kae fakafalala pē ki he tuʻunga fakalaumālie fakafoʻituituí, ʻa kinautolu mei he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí: ʻa e mālohi mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ko hono kakato ʻo e tokāteline kuo fakafoki maí, pea mo e ngaahi fakalotolahi mo e faingamālie ke fakaʻaongaʻi e tokāteline ko iá. (Dallin H. Oaks, “Ko e Fiemaʻu ke ʻi ai ha Siasí,” Liahona, Nōvema 2021, 25)
Hili e hē mei he moʻoní mo e movetevete e Siasi kuó Ne fokotuʻu lolotonga ʻene ʻi he māmaní, naʻe toe fokotuʻu ʻe he ʻEikí ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻo fakafou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Naʻe kei tuʻu pē ʻa e taumuʻa mei he kuonga muʻá; ke malanga ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí—ʻi hono fakalea ʻe tahá, ke ʻomi e kakaí kia Kalaisi. Pea ʻi he taimí ni, ʻoku fakafou ʻi hono toe fakafoki mai ʻo e Siasí ni ʻa hono fakahoko ko ia ʻa e talaʻofa ʻo e huhuʻí ki he ngaahi laumālie ʻo kinautolu kuo pekia ka ne ʻikai haʻanau ʻilo ki he ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí lolotonga ʻenau kei moʻuí. (D. Todd Christofferson, “ʻUhinga ʻo e Siasí,” Liahona, Nōvema 2015, 108)
Hiki ha fakamatala fakanounou ʻo e meʻa naʻá ke ako mei he ngaahi fakamatala ko ʻení fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku ʻi ai ai ha Siasi ʻo e Fakamoʻuí ʻi he māmaní.
-
ʻI he taimi naʻe fokotuʻu ai ʻa e Siasí ʻi ʻEpeleli ʻo e 1830, ko e toki ʻosi atu pē ia hono fuofua pulusi ʻo e Tohi ʻa Molomoná. Naʻe fakamamafaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:9–36, ha ngaahi moʻoni lahi ʻoku akoʻi ʻi he Tohi ʻa Molomoná.
Ako ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, ʻo kumi e ngaahi moʻoni mahuʻinga naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí fekauʻaki mo Ia mo ʻEne tokāteliné. Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi futinouti ki he ngaahi potufolofola ko ʻení ke tokoni ke maʻu ha fakamatala mahuʻinga.
Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:8–15 (Ko e Tohi ʻa Molomoná mo hono fatongia ʻi hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí)
Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:17–25 (Ko e palani ʻo e fakamoʻuí)
Fili ha moʻoni ʻe ua pe lahi ange naʻá ke ako. Hiki ʻa e ʻuhinga ʻokú ke pehē ʻe mahuʻinga ai ke fakamamafaʻi ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení ʻi hono fokotuʻu ʻa e Siasí.
Poupouʻi ʻa e kau akó ke vahevahe ha ngaahi moʻoni ʻoku nau ako: ʻOku maʻu ʻe he kau akó ʻi he konga ko ʻeni ʻo e lēsoní ha faingamālie ke nau fakalaulauloto pea vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau akó. Ki ha akoako lahi ange ʻi he meʻá ni, vakai ki he ako ʻoku ui ko e “Tokoniʻi e kau akó ke kamataʻi e ngaahi talanoa ki he ongoongoleleí,” ʻoku maʻu ʻi he Fakatupulaki [e] Ngaahi Taukei ʻa e Faiakó.
Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke fakakakato ʻa e laʻipepa tufá, fakamanatu kiate kinautolu ʻa e tūkunga mei he kamataʻanga ʻo e lēsoní. Hili iá pea ʻoange kiate kinautolu ʻa e fakahinohino ko ʻení:
ʻI hono fakaʻaongaʻi ʻo e meʻa kuó ke ako ʻi he ʻaho ní, faʻu ha tali ke tokoniʻi ha taha ʻoku ʻikai mahino kiate ia ʻa e fiemaʻu ke ʻi he māmaní ʻa e Siasi ʻo e Fakamoʻuí. Kapau ʻe fiemaʻu, ʻe lava ke tokoni ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ke tataki koe:
-
Ko e hā ʻoku foaki ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku ʻikai ha toe siasi te ne lava ʻo foakí?
-
ʻOku tokoniʻi fēfē nai kitautolu ʻe he Siasi ʻo e Fakamoʻuí ke tau ako kau kiate Ia pea haʻu kiate Iá?
-
Kuo tāpuekina fēfē nai hoʻo moʻuí ʻi hoʻo hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasi ʻo e Fakamoʻuí?
Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke teuteu ʻenau ngaahi talí, ʻoange ha faingamālie ke nau vahevahe mo ha tokotaha ako ʻe taha. ʻE lava foki ʻe ha kau ako ʻe niʻihi ʻe loto-fiemālie ke vahevahe ʻenau ngaahi talí mo e kalasí.
Fakaʻosi ʻa e lēsoní ʻaki hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni kuó ke ako ʻi he ʻaho ní.