“Lēsoni 68—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51: ʻKo e Tauhi Faivelenga, mo Angatonu, mo Anga-Fakapotopoto,’” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí (2025)
“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí
Lēsoni 68: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51–57
Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51
“Ko e Tauhi Faivelenga, mo Angatonu, mo Anga-Fakapotopoto”
ʻI he faʻahitaʻu failau ʻo e 1831, naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ha fakahā. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kāingalotu ʻo e kolo Kolesivili, Niu ʻIoké, ke nau nofoʻi ʻa e feituʻu Tomasoni, ʻOhaioó, pea ke fakahoko honau ngaahi lakanga tauhí ʻaki ʻenau moʻui ʻaki ʻa e fono ʻo e fakatapuí. ʻE lava ke tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ke mahino ki he kau akó ʻa e founga te nau lava ai ʻo muimui ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ke nau hoko ko ha kau tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopotó.
Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó
Ko ha fakamatala ki he ngaahi fatongia tauhí
Ke tokoni ke teuteuʻi ʻa e kau akó ke ako fekauʻaki mo e ngaahi fatongia tauhí, fakakaukau ke fai ha ʻekitivitī hangē ko ʻení.
Fakakaukauloto naʻe kole ʻe ha mātuʻa ki hono fohá pe ʻofefiné ke ne tokangaʻi hono kiʻi tehiná ʻi ha ngaahi houa siʻi lolotonga e mamaʻo ʻa e mātuʻá.
-
Ko e hā ka fiemaʻu ai ʻe ha mātuʻa ʻofa ha tamasiʻi/taʻahine lahi ange ke ne aʻusia ʻa e fatongia ko ʻení?
-
Ko e hā ha ngaahi fakatetuʻa ʻokú ke pehē ʻe maʻu ʻe ha mātuʻa ʻi he tūkunga ko ʻení?
Fakamatalaʻi ange ʻoku fakafalala mai foki ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi kiate kitautolu ʻi ha ngaahi fatongia lahi ʻi he kotoa ʻo ʻetau moʻuí. ʻE lava ke ui ʻa e ngaahi fatongia ko ʻení ko e ngaahi fatongia tauhí.
Naʻe vahevahe ʻe Pīsope Sēlati Kōsei ʻo e Kau Pīsopeliki Pulé ʻa e ʻuhinga ko ʻeni ʻo e foʻi lea fatongia tauhí.
ʻI he ngaahi lea ʻo e ongoongoleleí, ko e foʻi lea fatongia tauhí ʻoku fakataumuʻa ki ha fatongia toputapu fakalaumālie pe fakatuʻasino ke tauhi ha meʻa ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku tau fatongia ʻakí. (Gérald Caussé, “Ko Hotau Fatongia Tauhi ʻi he Māmaní,” Liahona, Nōvema 2022, 57)
-
Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi fatongia tauhi ʻoku ʻomi ʻe he ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí?
Hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó ki he fehuʻi kimuʻá ʻi he palakipoé, pe ko hoʻo fakaafeʻi kinautolu ke omi ki he palakipoé ʻo hiki ʻenau ngaahi talí.
Kapau ʻe fiemaʻu, te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi meʻá ni ko ha ngaahi sīpinga: ko e konga ʻo e palanite ʻoku tau nofo aí, ko hotau ngaahi fāmilí, ngaahi uiuiʻi pe fatongia ʻi he Siasí, ko ʻetau koloá, hotau sinó, mo hotau taimí.
Hili hono ʻiloʻi ʻo e ngaahi sīpinga ko ʻení, fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakakaukau ki he ngaahi fatongia tauhi ʻoku nau maʻu ʻi heʻenau moʻuí ʻaki hono vahevahe ʻení:
Hiki ʻi hoʻo tohinoa akó ha niʻihi ʻo e ngaahi fatongia tauhi ʻokú ke maʻú pe ko e meʻa kuo fakafalala atu ʻe he ʻEikí kiate koé. ʻI hoʻo ako ʻi he ʻaho ní, kumi ha ngaahi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni atu ke ke hoko ko ha tauhi lelei ange ʻi he ngaahi meʻa naʻá ke hiki ʻi hoʻo lisí.
Ko e ngaahi fatongia tauhi ʻo e fuofua Kāingalotú
Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e puipuituʻa ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51, lau pe fakamatalaʻi fakanounou ʻa e palakalafi ko ʻení. Te ke lava foki ʻo fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ia ki he kalasí.
ʻI he faʻahitaʻu failau ʻo e 1831, naʻe kamata ke tūʻuta ha Kāingalotu tokolahi ki ʻOhaiō hili ʻenau hiki mei he fakahahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití. Naʻe feilaulau lahi ha kulupu ʻe taha naʻe omi mei Kolesivili, Niu ʻIoke. Naʻe fakahinohinoʻi ʻa e kulupu ko ʻení ke nau nofo ʻi Tomasoni, ʻOhaiō, pea ke moʻui ʻaki ʻa e fono ʻo e fakatapuí. ʻOku ʻi he fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51 ʻa e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú.
Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke hiki tatau ʻa e saati ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa akó pea fakafonu ia ʻi heʻenau ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51.
|
Ngaahi Fatongia ʻo Pīsope Pātilisí |
Ngaahi Fatongia ʻo e Kāingalotú |
|---|---|
Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51:1–4, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kia Pīsope ʻEtuate Pātilisí fekauʻaki mo hono ngaahi fatongiá.
-
Ko e hā ʻa e ngaahi fatongia naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia Pīsope Pātilisí?
ʻI he tali ʻa e kau akó, mahalo ʻe tokoni ke fakamahinoʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e “vaheʻi maʻá e kakaí ni ʻa honau ngaahi tufakangá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51:3) ki he ngaahi koloa ʻe maʻu ʻe he Kāingalotú ko ha konga ʻo e fono ʻo e fakatapuí. Kimuʻa pea mou hoko atú, mahalo ʻe ʻaonga ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ʻilo pe manatuʻi fekauʻaki mo e fono ʻo e fakatapuí.
Kapau ʻe fiemaʻu, fakamatalaʻi ange, naʻe foaki ʻe he Kāingalotú ʻenau koloá ki he ʻEikí ko ha konga ʻo e fono ʻo e fakatapuí. Te nau maʻu leva ʻo fakafou ʻi he pīsopé, ha koloa ko ha fatongia tauhi ke tokangaʻi mo fakaʻaongaʻi. ʻE foaki foki ʻe he Kāingalotú ki he pīsopé ha meʻa pē naʻe hulu mei he meʻa naʻa nau tō, tauhi pe maʻú ke foaki maʻá e masivá.
Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 51:9, 12–15, 19, pea fakakakato ʻa e sātí ʻo fakatatau mo e meʻa ʻokú ke maʻú.
Mahalo naʻa ʻaonga ke ʻilo ʻe he kau akó ko e fale tukuʻanga koloa ʻoku lau ki ai ʻa e veesi 13 ko e feituʻu ia naʻe tauhi ai ʻe he pīsopé ʻa e meʻakaí mo e naunau ke tokangaʻi ʻaki ʻa e masivá mo e faingataʻaʻiá.
-
Ko e hā ha faleʻi mei he ngaahi veesi ko ʻení naʻá ne tokoniʻi ʻa e Kāingalotú ke ikunaʻi ʻa e ngaahi faingataʻa naʻa nau fehangahangai mo ia ʻi hono moʻui ʻaki ʻa e fono ʻo e fakatapuí?
-
Ko e hā ʻa e tāpuaki naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 19 kiate kinautolu naʻe tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopotó?
Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke feinga ke ʻiloʻi ha foʻi moʻoni ʻoku fekauʻaki mo honau fatongia tauhí ʻo makatuʻunga ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 19. Mahalo te nau ʻiloʻi ha meʻa hangē ko ʻení: ʻI heʻetau hoko ko ha kau tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopotó, te tau lava ʻo aʻusia ʻa e fiefia ʻa e ʻEikí mo maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻo e moʻui taʻengatá.
Kapau ʻe ʻaonga, fakakaukau ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakaʻaongaʻi ha kiʻi taimi ke fakamatalaʻi ai ha taha ʻo e ngaahi foʻi lea ko ʻení: faivelenga, angatonu, pe anga-fakapotopoto. ʻE lava ke vahevahe ʻe he kau akó ʻa e mahino ʻoku nau maʻú ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, pe fakaʻaongaʻi ha tikisinale.
-
Ko e hā nai ha ngaahi sīpinga ʻo e fiefia te tau ala ongoʻí pe ngaahi tāpuaki te tau ala maʻú ʻi heʻetau faivelenga ʻi hotau ngaahi fatongia tauhí?
Ngaahi sīpinga ʻo e kau tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopotó
ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e ʻuhinga ʻo e hoko ko ha kau tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopotó. Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e ngaahi ʻekitivitií pea vahevahe ʻa e kau akó ki ha fanga kiʻi kulupu iiki ke fakakakato fakataha kinautolu. Kapau ʻoku fakahoko fakakulupu ʻa e ʻekitivitī ko ʻení, fakapapauʻi ke fokotuʻu ha taki fealēleaʻaki maʻá e kulupu takitaha.
ʻEkitivitī A: Ko e sīpinga ʻa e Fakamoʻuí
Ko e Fakamoʻuí ʻa e sīpinga haohaoa ʻo e hoko ko ha tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopotó.
Kumi ha sīpinga ʻi he folofolá ʻo hono fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ha taha ʻo Hono ngaahi fatongia ke tokangaʻi mo tokoniʻi kitautolú. ʻOku kau ʻi he ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi folofola te ke lava ʻo akó ʻa e ʻIsikeli 34:11–16; Sione 6:38–39; 17:1–4; 3 Nīfai 17:6–9; mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:16–19.
Fakalaulauloto ki he founga kuo hoko ai ʻa e Fakamoʻuí ko ha tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopoto kiate koé.
-
Kuo ʻomi fēfē nai ʻe he ngaahi ngāue ʻa e Fakamoʻuí ha fiefia mo ha ngaahi tāpuaki kiate koe?
-
ʻE fakaʻaiʻai fēfē nai koe ʻe he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ke ke hoko ko ha tauhi faivelenga, anga-fakapotopoto, mo angatonú?
ʻEkitivitī E: Ngaahi Fatongia Tauhí ʻi he ʻaho ní
ʻOku fakaafeʻi foki kitautolu ke muimui ʻia Sīsū Kalaisi ʻaki ʻetau hoko ko ha kau tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopoto.
Fili ha niʻihi ʻo e ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi fatongia tauhi ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí ʻoku hiki ʻi he palakipoé (pe ko ha sīpinga ʻe taha naʻá ke fakakaukau ki ai).
Fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻe lava ke fai ʻe ha taha ke hoko ai ko ha tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopoto ʻi he ngaahi meʻá ni. ʻE lava ke ke fakakau ai ha ngaahi sīpinga kuó ke mātā pe ngaahi founga kuó ke feinga ai ke hoko ko ha tauhi lelei.
-
Ko e hā ka finangalo ai ʻa e ʻEikí ke fāifeinga ha taha ʻi he ʻahó ni ke hoko ko ha tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopoto ʻi he founga ko ʻení?
-
ʻE ʻomi fēfē nai ʻe heʻenau ngaahi ngāué ʻa e fiefiá mo e ngaahi tāpuakí?
Fakaafeʻi ha kau ako kehekehe ke vahevahe ha ngaahi fakakaukau naʻa nau maʻu mei he ngaahi fealēleaʻakí. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ha ngaahi potufolofola naʻa nau ʻilo ʻi he ʻEkitivitī A, ʻoku nau pehē naʻe fuʻu mahuʻinga pe ʻuhingamālie. Te ke lava foki ʻo kole ki he kau akó ke vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau ako mei ha kaungāako naʻa nau ngāue mo ia.
Ko e meʻa kuó ke akó
Ke tokoni ke fakakaukau ʻa e kau akó ki he meʻa kuo nau ako ʻi he lēsoni ko ʻení, fakakaukau ke fakaafeʻi kinautolu ke tali ʻa e ongo fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa akó.
-
Ko e hā kuó ke ako ʻi he ʻahó ni fekauʻaki mo e fatongia tauhí ʻokú ke fie manatuʻí?
-
Ko e hā te ke lava ʻo fai ke ke hoko ai ko ha tauhi faivelenga, angatonu, mo anga-fakapotopoto ʻi ha tafaʻaki ʻe taha ʻo hoʻo moʻuí?
ʻI he ongo fehuʻi kimuʻá, fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ke vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau hikí. Fakamoʻoni ki he fiefia kuó ke maʻu ʻi hoʻo feinga ke fakahoko ho ngaahi fatongia tauhi mei he ʻEikí.