Seminelí
Lēsoni 114—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:1–42: “Neongo ʻEnau Ngaahi Angahalá, Ka ʻOku Fonu ʻa Hoku Lotó ʻi he ʻOfa Mamahi”


“Lēsoni 114—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:1–42: ʻNeongo ʻEnau Ngaahi Angahalá, Ka ʻOku Fonu ʻa Hoku Lotó ʻi he ʻOfa Mamahi,’” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí (2025)

“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:1–42,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí

Lēsoni 114: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98–101

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:1–42

“Neongo ʻEnau Ngaahi Angahalá, Ka ʻOku Fonu ʻa Hoku Lotó ʻi he ʻOfa Mamahi”

ʻīmisi ʻofa mamahi ʻo Kalaisi

Naʻe faingataʻa ki he Kāingalotu ʻi Mīsulí ke nau moʻui angatonu ʻo hangē ko e fekau ʻa e ʻEikí. Ko hono olá, naʻe mole meiate kinautolu ha konga lahi ʻo e mālohi mo e maluʻi ʻa e ʻEikí pea tuli kinautolu mei honau ngaahi ʻapí ʻe honau ngaahi filí. Ka neongo ʻení, naʻe fakapapauʻi ange ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ʻofa mo e manavaʻofa kiate kinautolú. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoni ke ongoʻi ʻe he kau akó e ʻofa mamahi mo e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí kiate kinautolú.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Ngaahi ʻuhinga ki he mamahí

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ko ʻení pea ʻeke ki he kau akó ha ngaahi ʻuhinga kehekehe ʻe lava ke ongoʻi loto-mamahi ai ʻa e finemuí. ʻE lava ke ke lisi e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.

toʻu tupu ʻoku mamahi

Hili ha taimi feʻunga, vahevahe mo e kau akó ʻe lava ke hoko mai e ngaahi faingataʻa ʻoku tau aʻusiá ʻi ha ngaahi ʻuhinga kehekehe. ʻOku kau ʻi he ngaahi ʻuhinga ko iá ʻa ʻetau ngaahi filí, ko ha konga fakanatula ʻo e moʻuí, pe ko e ngaahi fili kovi ʻa ha niʻihi kehe. Fakakaukau ke lisi e ngaahi kulupu ʻe tolu ko ʻení ʻi ha konga kehe ʻo e palakipoé pea fakaʻatā e kau akó ke nau fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻa nau hiki ʻi he kulupu takitaha.

Mahalo te ke fie vakai ki he fakamatala ʻi he konga “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé” mei he Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻi ko e “Faingataʻá” ki ha fakamatala lahi ange ki he ngaahi ʻuhinga ʻe tolu ko ʻeni ʻo e mamahí.

Ko e tali ʻa e ʻEikí ki he faingataʻaʻia ʻa e Kāingalotú

Te ke lava ʻo lau pe fakamatalaʻi fakanounou ʻi he lea pē ʻaʻau ʻa e fakamatala puipuituʻa ko ʻení.

ʻI he 1833, naʻe fakaʻau ke fakamamahi ʻa e fakafepaki ʻi Mīsulí ʻi he kamata ke fakamālohiʻi ʻe he kau fakatangá ʻa e Kāingalotú ke nau mavahe mei Tauʻatāiná. Naʻe ʻikai fakapapauʻi ʻe he Kāingalotú pe te nau fakafepaki pe hola ʻi he fakaʻau ke momoko ange ʻa e ʻeá pea fakalalahi ʻa e fekeʻikeʻí. Naʻe ʻi Ketilani, ʻOhaiō ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he taimi ko ʻení ka naʻe fai ha lipooti kiate ia ʻi he tuʻunga naʻe ʻi ai ʻa e Kāingalotú. Naʻe lotu ʻa e Palōfitá ʻi heʻene ʻiloʻi ʻenau mamahí mo e faingataʻaʻiá, ke kole ki he Tamai Hēvaní pe ʻe lava ke toe fakafoki mai kinautolu ki honau ngaahi ʻapi ʻi Mīsulí. Naʻá ne maʻu ha fakahā ʻoku ʻiloa ʻi he taimí ni ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101. (Ki ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻa ʻa e Kāingalotú, vakai, Kau Māʻoniʻoní, voliume 1, Ko e Fuka ʻo e Moʻoní, vahe 17.)

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:1–2, ʻo kumi ʻa e ʻuhinga naʻe fakaʻatā ai ʻe he ʻEikí ke faingataʻaʻia ʻa e Kāingalotú ʻi he founga ne nau faingataʻaʻia aí.

  • Ko e hā ʻa e meʻa naʻá ke maʻú?

  • Ko e hā mo ha toe ngaahi tupuʻanga kehe ʻo ʻenau faingataʻaʻiá?

Tokoni ke mahino ki he kau akó naʻe ʻikai ngata pē ʻi he mamahi ʻa e Kāingalotú koeʻuhí ko ʻenau maumaufonó, ka naʻa nau faingataʻaʻia ʻi he ngaahi fili hala ʻa e niʻihi kehé (kau fakatangá) pea ko ha konga fakanatula pē ia ʻo e moʻuí (ʻa e faʻahitaʻu momokó).

ʻI he ʻekitivitī ko ʻení, te ke lava ʻo vahevahe e kau akó ke nau tauhoa. Te ke lava ʻo fakaafeʻi ke nau lau ʻa e ngaahi vēsí, pea kumi ʻe ha hoa ʻe taha ʻa e ngaahi meʻa naʻe mei faingataʻa ke fanongo ki aí pea kumi ʻe he hoa ʻe tahá ʻa e ngaahi meʻa naʻe mei fakafiemālie ke fanongo ki aí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:3–9, ʻo kumi e meʻa naʻe mei fakafiemālie ke fanongo ki aí pea mo e meʻa naʻe mei faingataʻa ke fanongo ki aí.

  • Ko e hā ʻa e meʻa naʻá ke maʻú?

  • Fakatatau ki he veesi 3 mo e 9, ʻoku ʻafioʻi fēfē nai ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu kuo faiangahalá?

    ʻE lava ke ʻilo ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni, ʻo kau ai ʻa e naʻa mo e taimi kuo tau faiangahala aí, ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he ʻEikí ʻa e manavaʻofá mo e ʻaloʻofá kiate kitautolu.

    Tokoni ki he kau akó ke aleaʻi ʻa e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ke tau hanga ki he ʻEikí ʻi hotau kuongá ni. ʻE lava ke tokoni ha ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení.

  • Ko e hā e meʻa ʻokú ke ako fekauʻaki mo e ʻEikí ʻi Heʻene fakahaaʻi mai ʻa e manavaʻofá mo e ʻaloʻofá kiate kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau faiangahala aí kae ʻikai tukunoaʻi ʻetau ngaahi angahalá?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku malava ai ke manavaʻofa mo ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisi ko e tali ki heʻetau ngaahi angahalá?

Fakalotoa ʻe he ʻulungaanga ʻo Kalaisí

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he ʻuhinga ʻoku nau fiemaʻu fakataautaha ai e manavaʻofa mo e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí. Kole ange ke nau fakakaukau ki he founga ʻe faitāpuekina ai ʻenau moʻuí ʻi heʻenau maʻu ʻEne manavaʻofá mo e ʻaloʻofá.

fakaʻilonga akoʻi ʻOange ki he kau akó ha ngaahi faingamālie ke aleaʻi ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. ʻOku poupouʻi ʻe he ʻekitivitī ko ʻení ʻa e kau akó ke nau ako pea aleaʻi e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻoku nau akó. Ki ha ako lahi ange ki he founga hono fakahoko ʻení, vakai ki he ako ʻoku ui ko e “Poupouʻi e kau akó ke vahevahe e ngaahi moʻoni ʻoku nau akó,” ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he Fakatupulaki ʻa e Ngaahi Taukei ʻa e Faiakó. Fakakaukau ke akoako ʻa e taukeí ʻaki hono fakaafeʻi e kau akó ke fevahevaheʻaki ʻa e meʻa ʻoku nau akó.

Te ke lava ʻo vahevahe ʻa e kau akó ke nau tauhoa pea fakaafeʻi ke nau lau ʻa e fakamatala mo e potufolofola ʻi laló. Hili iá ʻe lava ke nau aleaʻi fakataha ʻa e ngaahi fehuʻí.

Lau ʻa e fakamatala mo e potufolofola ko ʻení, ʻo kumi e meʻa ʻokú ke ako fekauʻaki mo e ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisí ʻe ala tokoni ki ha taha kuo faiangahala.

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā ʻUlise Soālesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

13:12

Ko e Manavaʻofa Tuʻuloa ʻa e Fakamoʻuí

ʻEletā Ulisses Soares

ʻOku malava ʻe Kalaisi ʻo ʻafioʻi lelei ʻa e tapa kotoa pē ʻo ha tūkunga pau. Neongo ʻokú Ne ʻafioʻi ʻetau ngaahi vaivai kotoa pē, ka ʻoku ʻikai ke Ne fakavave ke tauteaʻi kitautolu ka ʻokú Ne hokohoko atu ke ngāue mo kitautolu ʻi he manavaʻofa ʻi ha taimi lōloa. (Ulisses Soares, “Ko e Manavaʻofa Tuʻuloa ʻa e Fakamoʻuí,” Liahona, Nōvema 2021, 15)

Hepelū 4:14–16

  • Ko e hā ʻa e meʻa naʻá ke maʻú? ʻE tokoni fēfē ia ki ha taha kuo faiangahala?

Fakakaukau ke vahevahe ha aʻusia fakataautaha ʻo ha founga kuo tāpuekina ai koe ʻe he manavaʻofa mo e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe loto-fiemālie ke vahevahe foki mo ʻenau ngaahi aʻusiá. Manatuʻi ʻoku ʻikai totonu ke ke vahevahe pe ko e kau akó ha ngaahi aʻusia ʻoku fuʻu fakataautaha pe vete ha ngaahi angahala he kuohilí.

Fēfē ʻa Saione?

Fakakaukau ke vahevahe mo e kau akó naʻe fakaʻamu e Kāingalotu ʻi Mīsulí ke langa ʻa Saione ʻi Tauʻatāina ka naʻe fakamālohiʻi kinautolu ke nau mavahe. Neongo he ʻikai lava ke fakafelāveʻi ʻa e kau akó mo e mole ʻa Saioné, kae mahalo te nau ongoʻi kuo mole meiate kinautolu ha meʻa mahuʻinga pe toputapu, hangē ko e ngaahi kaungāmeʻá pe faingamālie ke tupulaki fakalaumālié. Fakaafeʻi kinautolu ke nau lau ʻa e ngaahi veesi ko ʻení pea fakakaukau ki he meʻa ʻoku nau akoʻi fekauʻaki mo e Fakamoʻuí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:16–19, ʻo kumi ʻa e fakafiemālie mo e fakakaukau ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí.

  • Ko e hā ʻoku tokoni ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ke mahino kiate koe fekauʻaki mo e finangalo ʻo e Fakamoʻuí?

  • Ko e hā e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo Saioné ʻe lava ke fekauʻaki mo ʻetau moʻuí he taimi ní?

    Te ke lava ʻo fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki honau ngaahi faingataʻaʻiá mo e ngaahi filí. ‘E lava ke nau tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení ‘i heʻenau tohinoa akó.

  • Ko e hā ha veesi mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:1–19 ʻokú ke fie manatuʻi?

  • Ko e hā kuó ke ongoʻi fekauʻaki mo e manavaʻofa pe ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻe lava ke hoko ko ha tāpuaki ki hoʻo moʻuí?

  • Ko e hā ha sitepu te ke lava ʻo fai ke ke ngāueʻi ai e meʻa naʻá ke ongoʻí?