Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Fāmilí
Lēsoni 2: Fakatupulaki ʻo e Uouangatahá ʻi he Nofo-Malí


Lēsoni 2

Fakatupulaki ʻo e Uouangatahá ʻi he Nofo-Malí

Ngaahi Fakakaukau Ki Hono Fakahokó

Fakahoko ha taha pe ko e ongo fokotuʻu ko ʻení ʻo fakatatau ki hoʻo ngaahi fiemaʻú mo e ngaahi tuʻunga ʻokú ke ʻi aí.

  • Lau ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻeni ʻa ia ʻoku kau ki he uouangatahá.: 1 Kolinitō 1:9–10; Filipai 1:27; Mōsaia 18:21; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:27. Fakalaulauloto ki he anga ʻo ha fekauʻaki ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení mo e fetuʻutaki ʻa e husepānití pea mo e uaifí.

  • Aleaʻi mo ho malí ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fie mau meiate kimoua ʻi homo taimí, kau ai ʻa e ngaahi meʻa ʻokú mo haʻisia ki ai ʻi he ngaahi meʻa fakasō- sialé, fakangāue, fakaenofo, mo faka-Siasí. Mo feinga ke mo femahinoʻaki ʻi hoʻomo ngaahi fiemaʻu taki tahá, pea fakapapauʻi ʻoku ʻikai taʻofi ʻe he ngaahi meʻa kehé ʻa hoʻomo fetauhiʻaki mateaki ʻiate kimouá.

Tohi ke Laú

Ako ki he fakamatala ko ʻení. Lau pea aleaʻi ʻa e fakamatala ko ʻení pea mo ho malí kapau kuó ke ʻosi mali.

Koeʻuhí ke Tau Taha Pé

ʻEletā Henry B. Eyring
ʻO e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko
Hongofulu-Mā-Uá

“Kapau ʻOku ʻIkai Te Mou Taha ʻOku ʻIkai ʻAʻaku ʻa Kimoutolu”

Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻui ʻo e māmaní, ʻa Sīsū Kalaisi, fekauʻaki mo kinautolu te nau kau ki Hono Siasí ʻo peheni, “Ke mou taha pē pea kapau ʻoku ʻikai te mou taha ʻoku ʻikai ʻaʻaku ʻa kimoutolu” (T&F 38:27). Pea ʻi hono fakatupu ʻo e tangatá mo e fefiné, naʻe ʻikai hoko hono fakatahaʻi kinauá ʻi he nofo-malí ko ha faʻahinga fakaʻānaua pē; ka naʻe fai ia ko ha fekau! “Ko ia ʻe tukuange ai ʻe he tangata ʻa ʻene tamaí mo ʻene faʻeé, kae pīkitai ki hono ʻunohó, pea te na kakano taha pē” (Sēnesi 2:24). ʻOku finangalo ʻetau Tamai Hēvaní ke fakatahaʻi hotau lotó. ʻOku ʻikai ko ha foʻi fakakaukau pē ʻa e taha ko iá ʻi he ʻofá. Ko e meʻa ia kuo pau ke fai.

ʻOku ʻikai ko ha meʻa ki he moʻuí ni pē ʻa e fie maʻu ko ia ke tau tahá. ʻOku totonu ke ʻoua ʻe ʻi ai hano ngataʻanga. Naʻe fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻuluaki malí ʻi he ngoué ʻi he taimi naʻe kei taʻe-faʻa-mate ai ʻa ʻĀtama mo ʻIví. Naʻá Ne tuku ki he tangatá mo e fefiné, talu mei he kamataʻangá ha holi ke na taha ko e husepāniti mo e uaifi ʻo taʻengata, pea ke na nofo ko e fāmili ʻi he uouangataha mo e haohaoa pea ʻi he māʻoniʻoni. Naʻá ne tuku ki Heʻene fānaú ha holi ke nau nofo melino mo kinautolu kotoa pē ʻoku nau feohí.

Ka naʻe mahino ʻi he hoko ʻa e Hingá he ʻikai faingofua ʻa e nofo uouangatahá ni ia. Naʻe vave ʻaupito ʻa e hoko mai ʻa e fakamamahí. Naʻe hanga ʻe Keini ʻo fakapoongi hono tokoua ko ʻĒpelí. Naʻe moʻulaloa ai ʻa e fānau ʻa ʻĀtama mo ʻIví ki he ngaahi ʻahiʻahi ʻa Sētané. ʻOku tulia ʻe Sētane ke fakahoko ʻene ngaahi taumuʻá ʻi he olopoto, tāufehiʻa mo e kā- kā. Ko hono fehangahangai ia ʻo e taumuʻa ʻa ʻetau Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí. Te na tuku ʻe kinaua ke tau taha moʻoni mo maʻu ʻa e fiefia taʻengatá. Naʻe ʻiloʻi ʻe hona filí mo hotau fili ko Sētané ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí ki muʻa ʻi hono Fakatupu ʻo e māmaní. ʻOkú ne ʻiloʻi ʻe toki lava pē ʻo ikunaʻi ʻa e ngaahi feohi toputapu mo fakafiefia ʻo e ngaahi fāmilí ʻi he moʻui taʻengatá. Ko e loto ʻo Sētané ke fakamavaheʻi kitautolu mei he kakai ʻoku tau ʻofa aí pea ngaohi ke tau mamahi. Ko ia ʻokú ne tō ʻa e ngaahi tenga ʻo e fekeʻikeʻí ʻi he loto ʻo e tangatá ʻi heʻene ʻamanaki te tau nofo mavahevahe mo taki taha maʻana.

Kuo tau ongoʻi kotoa pē ʻa e nofo faaitahá mo e nofo māvahevahé. Kuo tau vakai he taimi ʻe niʻihi ʻi he ngaahi fāmilí pea mahalo ʻi he ngaahi meʻa kehé, ki he anga ʻo e moʻuí ʻi he hanga ʻe ha taha ʻo fakamuʻomuʻa ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ne tokanga ki aí, ʻi heʻene ʻofá mo e feilaulaú. ʻOku tau ʻilo kotoa pē foki hano kiʻi konga ʻo e mamahí mo e ongoʻi tukuhāusia ʻo e nofo māvahevahe mo toko tahá. ʻOku ʻikai fie maʻu ke tala mai kiate kitautolu ʻa e meʻa ʻoku totonu ke tau fili ki aí. ʻOku tau ʻiloʻi ʻe kitautolu ia. Ka ʻoku fie maʻu ke tau ʻamanaki lelei pē te tau lava ʻo maʻu ʻa e uouangatahá ʻi he moʻui ko ʻení pea mo taau ke maʻu ia ʻi he taʻengata ʻi he maama ka haʻú. ʻOku fie maʻu ke tau ʻiloʻi ʻa e founga ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa e tāpuaki mahuʻinga ko iá koeʻuhí ke tau lava ai ʻo ʻilo ʻa e meʻa kuo pau ke tau faí

Naʻe Hanga ʻe he Fakamoʻuí ʻo Fakafaingamālieʻi ke Hoko ʻa e Taha ko Iá

Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻui ʻo e māmaní ʻo fekauʻaki mo e uouangatahá pea mo e founga ʻe lava ʻo liliu ai hotau natulá kae lava ʻo fakahoko iá. Naʻá Ne akoʻi mahino ia ʻi he lotu naʻá ne fai ʻi heʻene fakataha fakaʻosi mo ʻene kau ʻAposetoló ki muʻa ʻi Heʻene pekiá. ʻOku tohi ʻa e lotu fakalangi fakaʻofoʻofa ko iá ʻi he tohi ʻa Sioné. Ko e ʻamanaki ʻeni ke ne fehangahangai mo e feilaulau fakamamahi ko ia maʻatautolu kotoa pē, ʻa ia ʻe lava ʻo fakafaingamālieʻi mai ai ʻa e moʻui taʻengatá. Ko e ʻamanaki ʻeni ke ne tuku ʻa e kau ʻaposetolo naʻá Ne fakanofo mo ʻofaʻí, pea mo ʻoange ki ai ʻa e ngaahi kī ke tataki ʻaki Hono Siasí. Ko ia naʻá Ne lotu ai ki Heʻene Tamaí, ko e lotu ʻa ha ʻAlo haohaoa ki he Tamai haohaoa. ʻOku tau vakai ʻi Heʻene ngaahi folofolá ki he founga ʻe lava ʻo ngaohi ai ʻa e ngaahi fāmilí ke nau tahá, pea pehē ki he fānau kotoa ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻoku muimui ki he Fakamoʻuí mo ʻEne kau tamaioʻeikí:

“Hangē ko hoʻo fekau au ki he māmaní, ʻoku pehē ʻeku fekau ʻa kinautolu ki māmaní.

“Pea ʻoku ou fakatapuʻi au koeʻuhi ko kinautolu, koeʻuhí ke fakatapuʻi ʻa kinautolu foki ʻi he moʻoní.

“ Pea ʻoku ʻikai ko ʻeku lotua ʻa kinautolú ni pē, ka ko kinautolu foki ʻe tui kiate au ʻi heʻenau leá;

“Koeʻuhí ke taha pē ʻa kinautolu kotoa pē ʻo hangē ʻokú ke ʻiate aú, ʻe Tamai, mo au ʻiate koé, koeʻuhí ke nau taha pē foki ʻiate kitaua, koeʻuhí ke tui ʻa mā- mani naʻá ke fekau au” (Sione 17:18–21).

Naʻá Ne fakamahinoʻi mai ʻi he potufolofola ko iá ʻa e founga ʻoku lava ai ʻe he ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻo tuku ke taha ʻa e loto ʻo e tangatá. Ko kinautolu te nau tui ki he ngaahi moʻoni naʻá Ne akoʻí, te nau tali ʻa e ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava ʻoku ʻomi ʻe Heʻene kau tamaioʻeiki kuo fakamafaiʻí. ʻE makatuʻunga leva ʻi he talangofua ki he ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava ko iá ʻa e liliu honau natulá. ʻOku hanga ai ʻe he fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ʻo fakaʻatā hotau fakahaohaoaʻí. Te tau toki lava ai ʻo nofo uouangataha ʻo hangē ko ia ʻoku totonu ke tau faí, koeʻuhi ke tau maʻu ʻa e melinó ʻi he moʻui ko ʻení pea nofo mo e Tamaí mo Hono ʻAló ʻi he taʻengatá.

Ko e ngāue ʻa e kau ʻaposetoló mo e kau palōfita ʻi he ʻaho ko iá, pea ʻi he ʻaho ní foki, ke ʻomi ʻa e fā- nau ʻa ʻĀtama mo ʻIví ke nau taha ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí. Ko hono taumuʻa aofangatuku ʻo e meʻa naʻa nau akoʻí, mo e meʻa ʻoku mau akoʻí, ke fakatahaʻi ʻa e ngaahi fāmilí: ʻa e ngaahi husepānití, uaifí, fānaú, makapuná, ngaahi kuí pea aʻu ki hono kotoa ʻo e fā- mili ʻo ʻĀtama mo ʻIvi te nau fili iá.

ʻOku Tākiekina ʻe he Laumālié ke Tau Taha mo e Kakai Kehé

ʻOku mou manatu naʻe lotu ʻa e Fakamoʻuí ʻo pehē, “Pea ʻoku ou fakatapuʻi au koeʻuhí ko kinautolu”—ko ʻEne ʻuhinga ia ki he kau ʻaposetoló—“koeʻuhí ke fakatapuʻi ʻa kinautolu foki ʻi he moʻoní” (Sione 17:19). ʻOku hoko ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ko e tokotaha ʻokú ne fai ʻa e fakatapuí. Te tau lava ʻo maʻu ia ke hoko ko hotau takaua koeʻuhi he naʻe fakafoki mai ʻe he ʻEikí ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. ʻOku ʻi he māmaní ʻi he ʻahó ni ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ko iá. Te tau lava o fai ha ngaahi fuakava ʻi hono mālohí pea lava ai ʻo tau maʻu maʻu pē ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻOku tau ʻamanaki ʻe ʻi ai ha uouangataha ʻi he feituʻu ko ia ʻoku maʻu ai ʻe he kakaí ʻa e Laumālié. ʻOku ʻomi ʻe he Laumālié ki hotau lotó ha fakamoʻoni ki hono moʻoní, ʻo ne fakatahaʻi ai ʻa kinautolu ʻoku nau ʻinasi ʻi he fakamoʻoni ko iá. ʻOku ʻikai hanga ʻe he Laumālie ʻo e ʻOtuá ʻo fakatupu ha moveuveu (Vakai ki he 3 Nīfai 11:29). ʻOku ʻikai ke ne teitei fakatupu ha faʻahinga loto māvahevahe ʻi he kakaí, ʻa ē ʻokú ne fakatupu ʻa e fekeʻikeʻí (vakai ki he Joseph Fielding Smith, Gospel Doctrine, paaki hono 5. [1939], 131). ʻOkú ne fakatupu ʻa e melino fakafoʻituituí mo e ongoʻi ʻokú te taha mo e kakai kehé. ʻOkú ne fakatahaʻi ʻa e ngaahi laumālié. ʻOku makatuʻunga ʻa e taha mo melino ʻa ha fāmili, ʻa ha Siasi pea mo e māmaní, ʻi he taha ʻa e ngaahi laumālié.

Tauhi ʻa e Ngaahi Palōmesi ʻoku Fai ʻi he Lotu Tāpuakiʻi ʻo e Sākalamēnití

ʻOku aʻu pē ki he longaʻi fānaú ʻa e mahino kia kinautolu ʻa e meʻa ke nau fai ke nau maʻu ai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke hoko ko honau takauá. ʻOku fakahā mai ia ʻe he lotu tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití. ʻOku tau fanongo ki ai ʻi uike taki taha ʻi heʻetau ʻalu ki heʻetau ngaahi houalotu sākalamēnití. ʻOku tau fakafoʻou ʻi he ngaahi miniti toputapu ko iá ʻa e ngaahi fuakava naʻa tau fai ʻi he papitaisó. Pea ʻoku fakamanatuʻi mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ʻa e talaʻofa naʻa tau maʻu ʻi hono hilifakinima kitautolu ko e kau mēmipa ʻo e Siasí, ke tau maʻu ai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e fakalea ʻeni ʻo e lotu tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití: “ʻOku nau toʻo ʻi he fiemālie kiate kinautolu ʻa e huafa ʻo ho ʻAló, pea manatu maʻu ai pē kiate ia mo tauhi ʻene ngaahi fekau ʻa ia kuó ne tuku kiate kinautolú, koeʻuhí ke ʻiate kinautolu maʻu ai pē ʻa hono Laumālié” (T&F 20:77).

Te tau lava ʻo maʻu Hono Laumālié ʻi heʻetau tauhi ʻa e fuakava ko iá. ʻUluakí, ʻoku tau palōmesi ke tau toʻo Hono huafá kiate kitautolu. ʻOku ʻuhinga ia ki heʻetau lau ko Hono kakai ʻa kitautolu. Te tau fakamuʻomuʻa Ia ʻi heʻetau moʻuí. Te tau fie maʻu ʻa e meʻa ʻokú Ne finangalo ki aí, ka ʻoku ʻikai ko e meʻa ʻoku tau fie maʻú pe ko e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he māmaní ke tau fie maʻú. Kapau te tau muʻaki ʻofa kitautolu ia ʻi he ngaahi meʻa ʻo e māmaní, he ʻikai ke tau maʻu ha melino ʻe taha. Kapau te tau holi ke tau aʻusia ha tuʻunga moʻui ʻoku fiemālie fakafā- mili pe ʻi he puleʻangá, ʻi heʻetau maʻu ʻa e ngaahi koloa fakamāmaní, ʻe iku ia ʻo tupu ai ha movetevete hotau ngaahi fāmilí pe ko e puleʻangá (Vakai ki he Harold B. Lee, Stand Ye in Holy Places [1974], 97). Ko e fakakaukau ko ia ke tau fetauhiʻaki ʻiate kitautolu ʻo fakatatau mo e finangalo ʻo e ʻEikí, mo toʻo Hono huafá kiate kitautolú, ʻe ʻoatu ai kitautolu ki he tuʻunga fakalaumālie te tau lava ai ʻo maʻu ha konga ʻo hēvani ʻi he māmaní.

Ko hono uá, ʻoku tau fakapapau te tau manatu maʻu ai pē kiate Ia. ʻOku tau fai ia ʻi he timi kotoa pē ʻoku tau lotu ai ʻi Hono huafá. Kae tautautefito ki he taimi ʻoku tau kole fakamolemole aí, ʻo hangē ko ia kuo pau ke tau fai maʻu peé, ʻa ʻetau manatuʻi Iá. ʻOku tau manatuʻi ʻi he taimi ko iá ʻa ʻEne feilaulau ʻa ia ʻoku fakaʻatā mai ai ʻa e fakatomalá mo e fakamolemolé. Ko e taimi ko ia ʻoku tau lotu aí, ʻoku tau manatuʻi ai Ia ko hotau Fakalaloa ki he Tamaí. Ko e taimi ko ia ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi ongo ʻo e fakamolemolé mo e melinó, ʻoku tau manatuʻi ai ʻa ʻEne faʻa kātakí mo ʻEne ʻofa taʻe fakangatangatá. ʻOku hanga ʻe he manatu ko iá ʻo fakafonu hotau lotó ʻaki ʻa e ʻofá.

ʻOku tau toe tauhi foki ʻetau fakapapau ke manatuʻi Iá, ʻi he taimi ʻoku tau lotu fakafāmili aí, mo e taimi ʻoku tau lau ai ʻa e folofolá. Ko e taimi ko ia ʻoku tau fai ai ha lotu fakafāmili ʻi he tēpile kai pongipongí, ʻoku lava ʻo lotua ia ʻe ha taha ʻo e fānaú pe ha taha ʻi he fāmilí ke tāpuakiʻi ia koeʻuhi ke faingamālie ʻa e meʻa kotoa pē ʻi he ʻaho ko iá, ʻi he sivi pe ko ha faʻahinga meʻa kehe pē. Ko e taimi ko ia ʻoku hoko mai ai ʻa e nagahi tāpuakí, ʻoku manatuʻi heni ʻe he toko taha ko ia ʻi he fānaú naʻe tāpuakiʻí, ʻa e ʻofa ʻi he pongipongi ko iá mo e manavaʻofa ʻa e Fakalaloa ʻa ia naʻe fakahoko ʻa e lotu ʻi hono huafá. ʻE fāʻūtaha heni ʻa e ngaahi lotó ʻi he ʻofa.

ʻOku tau tauhi ʻetau ngaahi fuakava ke tau manatuʻi Iá ʻi he taimi kotoa pē ʻoku tau fakatahaʻi ai hotau fāmilí ke lau ʻa e folofolá. ʻOku nau fakamoʻoni ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, he ko ʻEne pō- poakí ia pea ko e pōpoaki maʻu pē ia ʻa e kau palō- fitá. Neongo he ʻikai manatuʻi ʻe he fānau īkí ʻa e ngaahi leá ka te nau manatuʻi hono Tupuʻanga moʻoní, ʻa ia ko Sīsū Kalaisi.

Tauhi ʻa e Ngaahi Fekau Kotoa pē

Ko hono tolú, ʻoku tau fakapapau ʻi heʻetau maʻu ʻa e sākalamēnití, te tau tauhi ʻEne ngaahi fekaú kotoa pē. Naʻe fai mai ʻe Palesiteni J. Lūpeni Kalake, ʻi haʻane kole ʻi haʻane malanga ʻi ha konifelenisi lahi, ke uouangataha ʻa e Siasí, mo fakatokanga mai ke ʻoua naʻa tau filifili pē ʻa e ngaahi fekau te tau talangofua ki aí. Naʻá ne fakalea ia ʻo pehē: “Kuo teʻeki foaki mai ʻe he ʻEikí ha meʻa kiate kinautolu ʻa ia ʻoku taʻeʻaonga pe ʻikai fie maʻu. Kuó ne fakafonu ʻa e folofolá ʻi he ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tau fai, koeʻuhí ke tau maʻu ai ʻa e fakamoʻuí.”

Naʻe hoko atu ʻa e lea ʻa Palesiteni Kalaké ʻo ne pehē: “Ko e taimi ʻoku tau maʻu ai ʻa e sākalamēnití, ʻoku tau fuakava ai ke talangofua mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú. ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha toe meʻa ke tau fili ki ai. ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha fakamāvahevahe pe faka-faikehekeheʻi” (Conference Report, Apr. 1955, 10–11). Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Kalake, ʻoku tatau pē ʻa ʻetau fakatomala hono kotoa mei heʻetau ngaahi angahalá, ʻo ʻikai ko ha angahala pē ʻe taha, mo ʻetau fakapapau ke tau tauhi ʻa e ngaahi fekaú kotoa pē. Neongo ʻoku ngali faingataʻa, ka ʻoku ʻikai ha meʻa ia ʻe faingataʻa ai. Ko e meʻá pē ko ʻetau fakavaivaiʻi ʻa kitautolu ki he mafai ʻo e Fakamoʻuí mo palōmesi ke talangofua ki ha faʻahinga fekau pē te Ne fai maí (Vakai ki he Mōsaia 3:19). ʻOku hoko ʻetau tukulolo ki he mafai ʻo Sīsū Kalaisí, ko ha meʻa ia ke tau lava ai ʻo haʻi fakataha kitautolu ko e ngaahi fāmilí, Siasí, pea mo e fānau ʻa ʻetau Tamai Fakahēvaní.

ʻOku foaki mai ʻe he ʻEikí ʻa e mafai ko iá ʻi Heʻene palōfitá ki Heʻene kau tamaioʻeiki loto fakatōkilaló. ʻOku hanga ʻe he tui ko iá ʻo liliu hotau ui ko e faiako fakaʻapí pe faiako ʻaʻahí, ʻo hoko ko hano fai ʻo ha fekau mei he ʻEikí. ʻOku tau ʻalu atu ai ke fakafofongaʻi Ia, ʻi Haʻane fekau. ʻOku ʻalu ai ha tangata mo hano hoa mei he kau talavoú ki he ngaahi ʻapí, mo na ʻamanaki ʻe tokoniʻi kinaua ʻe he ngaahi mālohi ʻo e langí ke na fakapapauʻi ʻoku uouangataha ʻa e ngaahi fāmilí pea ʻoku ʻikai ha felotokoviʻaki, loi, fe-lauʻiʻaki, pe lea kovi. Ko e tui ko iá—ʻa ia ʻoku ui ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí—te ne tokoniʻi kitautolu ke ʻoua te tau tokanga ki honau ngaahi vaivaí ʻi he taimi te nau fakatonutonu ai kitautolú. Te tau ʻiloʻi lelei ange heni ʻa e ʻuhinga lelei ʻo ʻenau fai iá pea ʻikai tokanga ki honau ngaahi fakangatangata fakaetangatá. He ʻikai ke tau ongoʻi ai haʻatau ʻita ka te tau ongoʻi ai ha loto-fakafetaʻi ki he ʻEikí ʻa ia naʻá Ne ui kinautolú.

ʻOku Mahuʻinga ʻa e Manavaʻofá ki he Uouangatahá

ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi fekau ʻe niʻihi, kapau ʻe maumauʻi, te ne fakaʻauha ʻa e uouangatahá. ʻOku fekauʻaki hanau niʻihi mo e meʻa ʻoku tau lea ʻakí pea ko ha niʻihi ʻoku fekauʻaki ia mo e meʻa ʻoku tau fai ʻi he lea mai ʻa e kakaí. Kuo pau ke ʻoua naʻa tau lea kovi ki ha taha. Kuo pau ke tau siofi pē ʻa e leleí mo lea ʻaki ʻa e meʻa lelei ki he tokotaha kotoa ʻi he taimi kotoa pē te tau lavá (vakai ki he David O. McKay, ʻi he Conference Report, Oct. 1967, 4–11).

ʻI he taimi tatau pē kuo pau ke tau fakafepakiʻi ʻa kinautolu ʻoku nau lea taukae ki he ngaahi meʻa ʻoku toputapú, koeʻuhí he ʻoku hanga ʻe he ngaahi lea peheé ʻo fakamamahiʻi ʻa e Laumālié pea fakatupu ai ʻa e fekeʻikeʻí mo e puputuʻú. Naʻe fakahā ʻe Palesiteni Kimipolo ʻi haʻane tokoto ʻi ha mohenga ʻi he fale mahakí, ʻa e anga ʻo ʻetau lea ki ha meʻa kae ʻikai ʻi he fakakikihí, ʻi haʻane lea ki ha tangata ngāue ʻi he fale mahakí, ʻa ia naʻá ne takuanoa ʻa e huafa ʻo e ʻEikí ʻi haʻane loto-mamahi. Naʻe pehē ange ai ʻe Palesiteni Kimipolo: ʻFakamolemole. Ko e huafa ʻena ʻo hoku ʻEikí ʻokú ke ngāue taʻefeʻunga ʻakí.’ Naʻe fakalongo-mate ʻa e kau ngāué, pea naʻe toki fanafana mai ha kiʻi leʻo-vaivai ʻo pehē mai kiate ia, ‘Kātaki fakamolemole.’“ (The Teachings of Spencer W. Kimball, ed. Edward L. Kimball [1982], 198). ʻE lava ke hoko ha valoki ʻoku fai ʻi he ʻofa pea ʻi he fakahinohino ʻa e Laumālié ko ha fakaafe ke taha. Kapau he ʻikai ke te fai ia ʻi he taimi ʻoku ueʻi ai ia ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, te ne fakatupu ʻe ia ʻa e moveuveú.

Kapau ʻoku tau fie maʻu ʻa e uouangatahá, ʻoku ʻi ai leva ha ngaahi fekau kuo pau ke tau tauhi ʻo fekauʻaki mo e anga hotau lotó. Kuo pau ke tau faʻa fakamolemole pea ʻikai loto-tāufehiʻa kiate kinautolu ʻoku faihala mai kiate kitautolú. Naʻe hanga ʻe he Fakamoʻuí ʻo tā mai ʻa e sīpingá mei he funga kolosí: “ʻE Tamai, fakamolemole ʻa kinautolu he ʻoku ʻikai te nau ʻilo ʻa ia ʻoku nau faí” (Luke 23:34). ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi ʻa e loto ʻo kinautolu ʻoku nau faihala mai kiate kitautolú. Pea ʻoku ʻikai te tau ʻiloʻi hono kotoa ʻo e ngaahi meʻa ʻoku tupu ai ʻetau ʻita mo e mamahí. Naʻe fakamatalaʻi mai ʻe he ʻAposetolo ko Paulá kiate kitautolu ʻa e founga ke tau ʻofa ai ʻi he māmani ʻa ia ʻoku fonu ʻi he kakai ʻoku ʻikai haohaoá, kau ai foki mo kinautolu ʻi heʻene pehē, ʻʻOku kātaki fuoloa ʻa e ʻofá, pea ʻoku angalelei ia; ʻoku ʻikai meheka ʻa e ʻofá; ʻoku ʻikai fielahi ʻa e ʻofá pe fakafuofuolahi ia. ʻOku ʻikai ke fai taʻengali ha meʻa, ʻoku ʻikai ke kumi ʻene meʻa ʻaʻana, ʻoku ʻikai ke ʻitangofua, ʻoku ʻikai ke mahalo kovi…“ (1 Kolinitō 13:4–5). Pea naʻá ne fai mai ha fakatokanga mamafa ʻo kau ki heʻetau fakakaukau ki he ngaahi hala ʻa e kakai kehé kae ngalo ʻa ʻetau ngaahi hala ʻatautolú, ʻo ne tohi ai ʻo pehē,” He ko ʻeni, ʻoku tau fakaasiasi ʻi he sioʻata fakapōpōʻuli; ka ʻe ʻi ai ʻa e mata ki he mata, ʻoku ou ʻilo fakakonga ʻeni, ka te u ʻilo ai, ʻio, ʻo hangē ko hono ʻiloʻi aú” (1 Kolinitō 13:12).

Ke Mou Maʻa pea Tokanga Telia ʻa e Fielahí

ʻOku lava ʻe he lotu tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití ʻo fakamanatuʻi mai kiate kitautolu ʻi he uike kotoa pē ʻa e founga ke tau maʻu ai ʻa e meʻaʻofa ʻo e uouangatahá ʻi heʻetau talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí. Ko e taimi ko ia ʻoku tau tauhi ai ʻetau ngaahi fuakava ke tau toʻo kiate kitautolu ʻa Hono huafá, pea manatu maʻu ai pē kiate Ia mo tauhi ʻEne ngaahi fekau kotoa pē, te tau maʻu ai ʻa e feohi ʻa Hono Laumālié. Te Ne hanga ai ʻo fakavaivaiʻi hotau lotó mo fakatahaʻi ʻa kitautolu. Ka ʻoku ʻi ai ha fakatokanga ʻe ua ʻoku fai mai ʻi he talaʻofa ko iá.

ʻUluakí, ʻe nofoʻia pē ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa kitautolu kapau te tau maʻa mo haohaoa mei he ʻofa ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní. ʻOku hanga ʻe he fili ke taʻemaʻá ʻo taʻofi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku ʻafio pē ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻiate kinautolu ʻoku nau fili ʻa e ʻEikí kae liʻaki ʻa e māmaní. ʻOku ʻikai ko ha ngaahi fokotuʻu ʻeni ka ko e ngaahi fekau, “Ke mou maʻa” (vakai ki he 3 Nīfai 20:41; T&F 38:42) mo ʻofa ki he ʻOtuá “ʻaki ho lotó kotoa, mo ho mālohí mo e ʻatamai mo e ivi kotoa” (vakai ki he T&F 59:5) Pea ʻoku ʻaonga ia ke tau maʻu ai ʻa e feohi ʻa e Laumālié he kapau ʻe ʻikai ia he ʻikai te tau lava ʻo taha.

Ko e fakatokanga ʻe tahá ke tokanga telia ʻa e fielahí. Ko e uouangataha ko ia ʻoku ʻomi ki ha fāmili pe ki ha kakai kuo fakavaivaiʻi ʻe he Laumālié, ʻokú ne ʻomi ha fuʻu mālohi lahi. ʻOku fononga fakataha mai mo e mālohi ko iá ʻa e fakaʻapaʻapa mei he mā- maní. Kapau ʻoku ʻomi ʻe he fakaʻapaʻapa ko iá ha fakalāngilangi pe meheka, te ne lava pē ke tataki atu ʻa kitautolu ki he fielahí. ʻOku fakafepaki ia ki he Laumālié. ʻOku ʻi ai ha maluʻi mei he fielahí, ʻa ia ko e tupuʻanga ʻo e māvahevahé. Ke te ʻiloʻi ʻa e ngaahi lelei lahi kuo lilingi hifo ʻe he ʻOtuá kiate kitautolú ʻo ʻikai koeʻuhi ko hano fakaʻilongaʻi pē ʻo ʻEne angaleleí, ka ko ha faingamālie ia ke tau kau fakataha ai mo kinautolu ʻoku tau feohí ʻi ha ngāue ʻoku māʻolunga ange. ʻOku ako ha tangata mo hono uaifí ke na taha ʻi heʻena fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻokú na faitatau aí, koeʻuhi ke na ʻiloʻi ai hona ngaahi faikehekehé peá na fengāueʻaki fakataha ʻi heʻena fetauhiʻaki ʻiate kinauá mo kinautolu ʻokú na feohi mo iá. Te tau lava ʻi he founga tatau pē ʻo taha mo kinautolu ʻoku ʻikai ke nau tali ʻa ʻetau tokāteliné, ka ʻoku nau maʻu ha holi tatau ke tāpuekina ʻa e fānau ʻa ʻetau Tamai Fakahēvaní.

Te tau lava ʻo hoko ko ha kau faʻa fakalelei, ʻo taau ke ui ko e kau monūʻia mo e fānau ʻa e ʻOtua (vakai ki he Mātiu 5:9).

ʻOku moʻui ʻa e ʻOtua ko ʻetau Tamaí. Ko Hono ʻAlo ʻOfaʻangá ʻa Sīsū Kalaisi, ko e ʻulu Ia ʻo e Siasi ko ʻení, pea ʻokú Ne foaki mai ʻa e melinó ki he kakai kotoa pē te nau tali iá.

Paaki