Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Fāmilí
Lēsoni 3: Fakatupulaki ʻo e ʻOfá mo e Anga-Fakakaumeʻá ʻi he Nofo-malí


Lēsoni 3

Fakatupulaki ʻo e ʻOfá mo e Anga-Fakakaumeʻá ʻi he Nofo-malí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Fakahokó

Fakahoko ha taha pe ko e ongo fokotuʻu ko ʻení ʻo fakatatau ki hoʻo ngaahi fiemaʻú mo e ngaahi tuʻunga ʻokú ke ʻi aí.

  • Ako ʻa e Molonai 7:45–48. Hiki ha lisi ʻo e ngaahi ʻulungāanga ʻo e manavaʻofá ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi mai ʻi he potufolofolá. Fai haʻo tukupā ke ke feinga ke fakalakalaka ʻi he ngaahi ʻulungāanga ko iá ʻi hoʻo moʻuí. Fakakaukau ki ha ngaahi founga ʻe lava ke hanga ai ʻe he ngaahi ʻ ulungāanga ko iá ʻo tokoniʻi ʻa e ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí ke nau fakatupulekina ʻa ʻenau ʻofá mo e anga-fakakaumeʻá.

  • Palani mo ho malí, ke ʻi ai ha taimi ʻi he uike taki taha ke mo feohi toko ua ai pē ʻiate kimoua. pē. Te mo lava ʻo fokotuʻu ʻa e ngaahi taimi ko iá ʻaki haʻamo tohiʻi ha ngaahi fakamanatu ʻi he tohi mā- hiná pe ha tohi fakamatala kehe.

Tohi ke Lau

Ako ki he fakamatala ko ʻení. Lau pea aleaʻi ʻa e fakamatalá mo ho malí kapau kuó ke ʻosi mali.

Ko he Taha ʻi he Malí

Palesiteni Spencer W. Kimball
Palesiteni Hono 12 ʻo e Siasí

Ko e moʻoni ko e nofo mali ʻoku fakaʻeiʻeiki, fiefia mo ola leleí, ko e tefitoʻi taumuʻa ia ʻo e tokotaha kotoa pē. Mahalo ko e malí ko e fili mahuʻinga taha ia ʻi he ngaahi fili kotoa pē, pea ʻoku lahi taha ʻa e ngaahi meʻa ʻoku kau ki aí, koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke ngata pē ia ʻi he fiefia ʻoku maʻu ʻi he taimi ko ʻení, ka ʻoku kau mai foki ki ai mo e ngaahi fiefia ʻoku taʻengatá. ʻOku ʻikai ke ngata ʻi heʻene fekauʻaki mo e toko ua ko ia ʻokú na malí, ka ʻoku toe kau foki ia ko hona ongo fāmilí pea tautautefito ki heʻena fānaú mo e fānau ʻa ʻena fānaú ʻi ha ngaahi toʻu tangata lahi ʻaupito.

ʻI heʻete fili hoto hoa ki he moʻuí ni mo e taʻengatá, ʻoku matuʻaki totonu ke fai hano palaniʻi fakalelei mo fakakaukauʻi pea lotua mo ʻaukai ki ai koeʻuhí ke fakapapauʻi, he neongo ʻa e ngaahi fili kotoa pē ʻokú te faí, ko e fili ʻeni ia kuo pau ke ʻoua naʻa hala. Kuo pau ke taha ʻa e fakakaukaú mo e lotó foki ʻi he nofo-mali moʻoní. Kuo pau ke ʻoua naʻa makatuʻunga ʻa e ngaahi filí kotoa ʻi he ngaahi ongo pē ʻo e lotó, ka i he fakakaukaú pea mo e lotó, pea kapau ʻe poupouʻi ia ʻaki ʻa e ʻaukaí mo e lotú mo hano fakakaukauʻi fakamātoato, ʻe maʻu ai ʻe ha taha ʻa e faingamālie lahi taha ke ne maʻu ha fiefia ʻi heʻene malí. ʻOku fie maʻu ki ai ʻa e feilaulau, feʻinasiʻaki, mo ha moʻui taʻesiokita lahi ʻaupito.

ʻOku lahi ha ngaahi faiva ʻi he televīsoné mo e ngaahi talanoa faʻú ʻoku fakaʻosi ia ʻaki ʻa e mali: “Naʻá na nofo fiefia ai ʻo taʻengata.” Kuo tau ʻiloʻi ʻoku ʻikai ke hanga ʻe hano fakahoko pē ʻo e malí ʻo ʻomi ʻa e fiefiá mo ha nofo mali ʻoku ola leleí. ʻOku ʻikai ke tupu ʻa e fiefiá ia mei hano lomiʻi ha meʻakamosi ʻo hangē ko e maama ʻuhilá, ka ko e fiefiá ko ha faʻahinga tuʻunga ia ʻo e ʻatamaí pea ʻoku tupu hake ia mei loto. Kuo pau ke ngāueʻi ia. ʻOku ʻikai lava ʻo fakatau mai ia ʻaki ha paʻanga, pea ʻoku ʻikai lava ke maʻu taʻetotongi ia.

ʻOku lau ʻe ha niʻihi ko e fiefiá ko ha moʻui fakaʻofoʻofa ia ʻo e fiemālie mo e tuʻumālie, mo e fiefia maʻu pē, ka ʻoku makatuʻunga ʻa e nofo mali moʻoní ia ʻi ha fiefia ʻa ia ʻoku ʻikai ke pehē, ka ko e fiefia ia ʻoku tupu mei he foaki atu, fetauhiʻaki, feʻinasiʻaki, feilaulau, mo e moʻui taʻesiokita.

ʻOku toki fehangahangai ha ongo meʻa naʻá na tupu hake ʻi ha faʻahinga tōʻonga moʻui kehekehe, mo e moʻoní ʻi he hili hono fakahoko ʻo e ouau ʻo e malí. ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha moʻui fakangalingali he taimi ko ʻení, pea kuo pau ke na foki hifo mei he ngaahi ʻaó ʻo fokotuʻu maʻu hona vaʻé ʻi he kelekele ʻo e māmaní. ʻOku ʻi ai ha ngaahi fatongia kuo pau ke na fua pea tali mo hona ngaahi fatongia foʻoú. Kuo pau ke tuku atu haʻana ngaahi tauʻatāina fakafoʻituitui ʻe niʻihi, pea kuo pau ke fai ha ngaahi liliu, ʻio ko e ngaahi liliu kuo pau ke fai ʻi he taʻesiokita.

ʻOku toki fakatokangaʻi ʻe ha taha ʻi he hili ʻa e malí, tā ʻoku ʻi ai pē ha ngaahi vaivai ʻo hono malí ʻa ia naʻe ʻikai fakahā pe ʻiloʻi ia ki muʻa. Ko e ngaahi lelei ko ia naʻe lahi hono fakatokangaʻi ʻi he taimi ʻo e feohi fakakaumeʻá, kuo fakaʻau ke siʻisiʻi ʻaupito ia he taimí ni, pea ko e ngaahi vaivai ko ia naʻe ngali siʻisiʻi ʻaupito mo ʻikai fuʻu mahuʻinga ʻi he taimi ʻo e feohi fakakaumeʻá kuo tupu ia ʻo fuʻu lahi ange ʻaupito ʻi he taimí ni. Ko e taimi ʻeni ke femahinoʻaki ai ʻi he lotó, takitaha nofo hifo ai ʻo fakafuofuaʻi hoto mahuʻingá, pea ke ngāueʻaki ai ʻa e ʻatamai potó, mo e faʻa fakakaukaú mo e palaní. ʻOku hā mai leva he taimi ko ʻení ʻa e ngaahi ʻulungāanga ʻo e ngaahi taʻu lahi kuo hilí, pea ʻoku toki mahino leva pe ʻoku nima maʻu pe maumau koloa ʻa e malí, fakapikopiko pe faʻa ngāue, loto tui mateaki pe ʻikai tui lotu, pea ʻokú ne angaʻofa mo fie ngāue fakataha pe ʻoku ʻitangofua mo loto-ʻiteʻita, fakamālohi pe fie foaki, ʻoku loto-māʻolunga pe ʻoku mā. ʻOku toe fakamahinoʻi mai he taimí ni ʻa e palōpalema fekauʻaki mo e ongo mātuʻa ʻi he fonó, pea ʻoku toe fakamamafaʻi mai ai pē ʻa ʻena ngaahi fetuʻutaki mo hoto malí.

ʻOku lahi ʻa e ʻikai ke fai ha feinga ke nofo hifo ā ʻo fua ʻa e ngaahi fatongia mamafa ko ia kuo ʻosi mahino maí. ʻOku faingataʻa ke hanga ʻe he tuʻunga fakaʻekonōmiká ia ʻo fetongi ʻa e faʻahinga tōʻonga moʻui fakamaʻumeʻá, pea ʻoku fakahehema maʻu pē ʻa e kakai kei talavoú ke “nau maʻu ʻa e meʻa tatau mo honau kaungāʻapí.” ʻOku faingataʻa maʻu pē ke fai ʻa e ngaahi liliu ko ia ʻoku fie maʻu ʻi he ngaahi meʻa fakapaʻangá. ʻOku holi maʻu pē ʻa e ngaahi uaifi kei īkí ke hoko atu ʻenau maʻu ʻi honau ʻapí ʻa e ngaahi meʻa tatau mo ia naʻe maʻu ʻe heʻenau ngaahi tamai koloaʻiá ʻi he ngaahi ʻapi naʻa nau haʻu mei aí. Pea ʻoku ʻi ai hanau niʻihi ʻoku nau loto-fiemālie ke hoko atu ʻenau ngāué ʻi he hili ʻenau malí, koeʻuhí ke nau maʻu ʻa e ngaahi meʻa ko iá. ʻOku nau ʻalu atu ai mei honau ngaahi ʻapí, ʻa ia ʻoku ʻi ai honau fatongiá, koeʻuhí ko haʻanau fekumi ki ha ngaahi maʻuʻanga moʻui fakangāue pe fakapisinisi, ʻo nau fokotuʻu ai ha faʻahinga tuʻunga fakaʻekonōmika tuʻumaʻu ʻa ia ʻe faingataʻa ʻaupito ke nau anga ai ki he tuʻunga moʻui fakafāmili mahení. Ka ʻi he ngāue fakatouʻosi ʻa e husepānití mo e uaifí, ʻokú ne fokotuʻu ʻe ia ʻa e feʻauʻauhí ʻi he fāmilí kae ʻikai ko e ngāue faaitahá. ʻOku tupu hake ʻa e taʻefemahinoʻakí ʻi he foki mai ki ʻapi ʻa e ongo meʻa ngāué, kuo ongosia hona sinó, pea mo e loto-hīkisia fakafoʻituituí, mo e ʻikai toe moʻui fakafalala ki ha tahá. ʻOku hoko ʻa e fanga kiʻi palōpalema īkí ʻo hangē ha ngaahi fuʻu moʻunga lalahí.

Neongo ʻoku faingataʻa ʻa e nofo malí, pea lahi ʻaupito ʻa e ngaahi nofo mali ʻoku loto-kehekehe mo fakatupu loto-foʻí, ka ʻoku ʻi ai, pea ʻe lava pē ʻo maʻu ʻa e fiefia ʻoku tolongá, pea ʻe lava ʻo fakafiefia lahi ange ʻa e nofo malí ʻi he meʻa ʻoku maaʻusia ʻe he ʻatamai ʻo e tangatá. Ko e meʻa ia ʻoku lava ke maʻu ʻe he ongo mātuʻa mali kotoa pē, ʻio mo e kakai kotoa pē. “Ko e mali ʻoku fika moʻoní” ko ha fakakaukau ia ʻoku ʻikai moʻoni pea ʻoku hala; pea neongo ʻe fekumi faivelenga mo e faʻa lotu ʻa e talavou mo e finemui kotoa pē ke maʻu hano mali ʻa ia ʻe fenāpasi lelei pea fakaʻofoʻofa ai ʻa e moʻuí, ka ʻe lava ʻe he tangata mo e fefine lelei kotoa pē ʻo maʻu ʻa e fiefiá mo ha nofo mali ʻoku ola leleí ʻo kapau te na loto lelei ke na ngāue mālohi ke na maʻu ia.

ʻOku ʻi ai ha founga lelei ʻaupito ʻa ia te ne lava ʻo fakapapauʻi ʻe maʻu ʻe he ongo mātuʻa mali kotoa pē ha nofo mali taʻengata ʻoku fakafiefiá; ka ko e founga ia ʻoku tatau mo e ngaahi founga kehe kotoa pē, ʻa ia kuo pau ʻe ʻikai liʻaki mei ai hono ngaahi konga mahuʻingá, pe fakasiʻisiʻí pe fakangatangata. ʻOku mahuʻinga tatau ʻaupito ʻa e fili ʻoku fai ki muʻa ʻi he fakakaumeʻá pea mo hono hokohoko atu ʻo e feohi fakakaumeʻá ʻi he hili ʻa e malí, ka ʻoku ʻikai totonu ke mahuʻinga ange ia ʻi he nofo malí, ʻa ia ʻe makatuʻunga ʻene ola leleí ʻi ha ongo meʻa fakafoʻituitui ʻe toko ua—ʻoku ʻikai ko e toko taha, ka ko e toko ua.

Ko e mali ko ia naʻe kamata pea makatuʻunga ʻi he ngaahi tuʻunga maheni kuó u ʻosi lave ki aí, ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha ngaahi mālohi kuo fakatahatahaʻi te ne lava ʻo fakaʻauha ia, tuku kehe pē ʻa e mālohi ʻoku ʻi ha toko taha pe ʻi he ongo meʻa malí fakatouʻosi; pea kuo pau ke fua hona fatongia fakakātoa ki aí. ʻOku lava ʻe ha kakai pe ngaahi kautaha kehe ke tohoakiʻi atu ia ki he leleí pe ki he koví. ʻE lava ke kau lahi ki ai ʻa e ngaahi meʻa fakapaʻanga, fakasō- siale, fakapolitikale pe ha ngaahi meʻa kehe; ka kuo pau ke muʻomuʻa maʻu pē ʻa e fakafalala ʻa e nofo malí ki he ongo meʻa mali ʻe toko ua ʻa ia te na lava maʻu pē ʻo ngaohi ke ola lelei mo fakafiefia ʻa ʻena nofo malí ʻo kapau ʻokú na fakapapauʻi ʻe hoko ia, pea ʻikai te na siokita, pea ʻokú na māʻoniʻoni.

ʻOku faingofua pē ʻa e foungá, pea ʻoku siʻisiʻi pē mo e ngaahi meʻa ʻoku kau ki aí, neongo ʻoku lahi hano fakaʻuhingaʻi ʻo e ngaahi konga taki taha.

ʻUluakí, kuo pau ke ʻi ai ha founga totonu ke kamata ʻaki ʻa e nofo malí, ʻa ia ʻoku kau ki ai hono fakakaukauʻi mo hono fili ʻo ha mali ʻa ia te ne lava ʻo aʻusia ʻa e tumutumu ʻo e haohaoá ʻi he ngaahi meʻa ko ia ʻoku mahuʻinga ki he ongo meʻa malí. Hili iá ʻoku haʻu leva ʻa e ongo meʻa ko iá ki he ʻōlita ʻi he temipalé mo e ʻilo kuo pau ke na ngāue mālohi mo feinga ke fakahoko lelei ʻa ʻena nofo mo e moʻui fakataha ko iá.

Uá, kuo pau ke ʻi ai ha moʻui taʻesiokita lahi ʻaupito, ʻa ia ko hano fakangaloʻi kita kae fakataumuʻa hono kotoa ʻo e moʻui fakafāmilí mo e meʻa kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo iá ki he lelei fakalūkufua ʻa e fā- milí, ʻa ia ko hono taʻofi ia ʻo e ngaahi holi siokita kotoa pē.

Tolú, kuo pau ke hokohoko atu ʻa e feohi fakakaumeʻá mo hono fakahā ʻo e ʻofá, mo e angaʻofá, mo e tokaʻí ke tauhi maʻu ʻa e ʻofa ko iá ke moʻui mo tupulekina maʻu pē.

Faá, kuo pau ke moʻui kakato ʻaki ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ʻo hangē ko hono fakamahinoʻi mai ia ʻi he ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí.

Kapau ʻe ngāue ʻaki totonu ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení pea ngaohi ia ke moʻui mo ngāue maʻu pē ʻi he moʻuí, ʻoku ʻikai ha faingamālie ke lava ʻo hoko mai ai ʻa e loto-mamahí, pe toe hokohoko atu ʻa e taʻefemahinoʻakí, pe hoko ha maumau. ʻE fie maʻu leva ke liliu ʻa e ngāue ʻa e kau loea ki he vete malí ki ha ngaahi meʻa kehe pea ʻe tāpuniʻi leva ʻa e ngaahi fakamaauʻanga ki he vete malí.

Kuo pau ke mahino ki ha ongo meʻa ʻokú na haʻu ki he ʻōlita ʻo e malí, te na lava ʻo aʻusia ʻa e fiefia ʻi he nofo mali ko ia ʻokú na ʻamanaki ki aí, ʻo kapau ʻe mahino kiate kinaua ʻoku ʻikai ko e malí ko ha meʻa pē ʻoku fakahoko koeʻuhí ke fakalao, ka ko e feilaulau, mo e feʻinasiʻaki pea aʻu ki hano fakasiʻisiʻi ʻo e ngaahi tauʻatāina fakafoʻituituí. ʻOku ʻuhinga ia ki hono maʻu ʻo fakakaukauʻi fuoloa mo lahi ʻa e tuʻunga moʻui fakaʻekonōmiká. ʻOku ʻuhinga ia ki hono maʻu ʻo ha fānau ʻa ia te nau fakatupu ngaahi kavenga fakapaʻanga, ngaahi kavenga fakangāue, ngaahi kavenga ʻo e tokanga mo e loto-hohaʻa, pea ʻoku toe ʻuhinga foki ia ki he ngaahi ongo ʻoku loloto mo fakafiefia tahá.

ʻOku tauʻatāina ʻa e ongo meʻa malí fakatouʻosi ki muʻa ʻi heʻena malí ke na ʻalu ki ha feituʻu pē ʻokú na fie ʻalu ki ai, pea fokotuʻutuʻu mo palani ʻa ʻene moʻuí ʻo fakatatau ki heʻene lelei tahá, pea fokotuʻu ke mahuʻinga taha ʻa e ngaahi fili kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo iá. Kuo pau ke ʻiloʻi ʻe he ongo meʻa ko ʻeni ʻokú na feʻofaʻakí ki muʻa ke fai ʻa ʻena fefuakavaʻakí, kuo pau ke na tali kakato kuo pau ke mahuʻinga ange maʻu pē ʻa e lelei ʻa hona kiʻi fāmili foʻoú ʻi heʻena lelei fakafoʻituitui ʻanauá. Kuo pau ke na fetongi ʻa e “ko aú” mo e “ʻekú” ʻaki ʻa e “ʻa kitaua” mo e “ʻeta.” Kuo pau ke kau ʻi hono fakakaukauʻi ʻo e meʻa kotoa pē ʻoku ʻi ai ha toko ua pe tokolahi ange ʻoku kau ki ai ʻa e fili ko iá. Ko e taimi ko ia ʻoku fakakaukauʻi ai he taimí ni ʻe he uaifí ke fai ha ngaahi fili ʻoku mahuʻinga, kuo pau ke ne tokanga ki he meʻa ʻe hoko ai ki he ongo mātuʻá, ko e fānaú, ko e ʻapí, mo ʻenau moʻui fakalaumālié. Kuo pau foki ke kau ʻi hono fakakaukauʻi ʻo e ngāue maʻuʻanga moʻui, moʻui fakasōsiale, ngaahi kaumeʻa, mo e meʻa kotoa pē ʻoku mahuʻinga ki he husepānití, ko e konga ia ʻo ha fāmili, pea kuo pau ke fakakaukauʻi ai ʻa e lelei fakakātoa mo e maʻumaʻuluta ʻa e fāmili fakakātoa.

ʻE ʻikai haohaoa pe hao mei he faingataʻá ʻa e nofo mali kotoa pē, ka ʻe lava ʻo maʻu ai ha melino lahi ʻaupito. ʻE nofo ha ongo mātuʻa ʻi he masiva, maha-mahaki, loto-mamahi, ʻikai lava ha meʻa, pea aʻu ki he mate ʻi he fāmilí, ka ʻe ʻikai te ne lava ʻe ia ke kaihaʻasi mei he fāmilí ʻa ʻenau melinó. ʻE ola lelei ʻa e nofo malí ʻo kapau ʻe ʻikai hū mai ki ai ʻa e siokitá. ʻE hanga ʻe he ngaahi faingataʻá mo e ngaahi palōpalemá ʻo ngaohi ʻa e ngaahi mātuʻá ke nau taha moʻoni ʻo ʻikai faʻa lava ke veteki ʻo kapau ʻoku ʻi ai ha taʻesiokita kakato. Naʻe tō lahi ki lalo ʻa hono lahi ʻo e vete malí lolotonga ʻa e taimi ʻi he ngaahi taʻu 1930 ʻa ia naʻe tō ai ki lalo ʻa e mahuʻinga fakaʻekonōmiká. Naʻe hanga ʻe he masivá, ʻikai lava ha meʻá, mo e loto-foʻí ʻo ngaohi ʻa e ngaahi mātuʻá ke nau taha. ʻOku lava ʻe he faingataʻá ʻo ngaohi ke fefeka ʻa e ngaahi fetuʻutakí ʻa ia ʻe lava ke fakaʻauha ʻe he tuʻumālié.

Kuo pau ʻe ʻikai ola lelei ʻa e nofo mali ko ia ʻoku makatuʻunga ʻi he siokitá. ʻE loto-mamahi ʻaupito ʻa e toko taha ko ia ʻokú ne mali koeʻuhi ko e koloá pe ko e toko taha ko ia ʻokú ne mali ko e sio ki ha lāngilangí pe tuʻunga fakasōsialé. Ko e toko taha ko ia ʻokú ne mali koeʻuhi ke fakafiemālieʻi haʻane ngaahi holi laulaunoá pe ko ʻene fielahí pe ʻokú ne mali koeʻuhi ke fakatupu ai ha mamahi ʻa ha taha kehé, ʻokú ne kākaaʻi ia ʻe ia pē. Ka ko e toko taha ko ia ʻokú ne mali koeʻuhi ke fakafiefiaʻi ha taha pe ke ne maʻu ʻa e fiefiá, pe ke ne fai ha tokoni pe maʻu ha tokoní, pea ʻokú ne kumi ki he meʻa ʻoku lelei taha kiate ia mo hono malí pea mo e fāmilí ʻi he taimi te ne maʻu ai ha fāmilí, te ne maʻu ha faingamālie lahi ange ke ngaohi ʻene nofo malí ke hoko ko ha mali fakafiefia.

ʻOku hangē ʻa e ʻofá ko ha matalaʻi ʻakaú, pea ʻoku hangē pē foki ko e sinó, ʻoku fie maʻu ke fafangaʻi maʻu pē. ʻE ʻikai fuoloa kuo tutue ʻa e sinó ʻo mate ʻo kapau ʻe ʻikai ke faʻa fafangaʻi ia. ʻE mae ʻa e matalaʻi ʻakaú ʻo mate kapau ʻe ʻikai fafangaʻi ia ʻaki ha meʻakai pea ʻoange mo ha vai ki ai. ʻOku pehē foki mo e ʻofá, ʻoku ʻikai te tau ʻamanaki ʻe tolonga ia ʻo fuoloa kae ʻoua pē ke toutou fafangaʻi ia ʻaki ha ʻofa lahi ange, pea mo hono fakahā ʻo e fakaʻapaʻapá mo e tokangá, mo hono fakahā ʻo e loto fakahoungaʻi, mo e tokaʻi ʻi he taʻesiokita.

ʻOku lava ʻe he taʻesiokita kakató ʻo fakahoko ha meʻa mahuʻinga ʻe taha ʻi he nofo mali ʻoku leleí. Kapau ʻoku ʻi ai ha taha ʻokú ne feinga ʻi he taimi kotoa pē ke maʻu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku manako ai, ʻa e ngaahi meʻa ʻe fiemālie ai, pea mo e fiefia ʻa e tokotaha koeé, ʻe tupulaki ʻa e ʻofa ko ia naʻe maʻu ʻi he faikaumeʻá pea fakamālohia ʻi he nofo-malí. ʻOku tokolahi ʻa e kakai mali kuo nau tuku ke liliu ʻenau nofo malí ʻo kovi pea momoko ʻa ʻenau ʻofá ʻo hangē ha mā motuʻá pe ko ha ngaahi hua kuo motuʻá, pe kelevi kuo momokó. Ko e ngaahi meʻakai mahuʻinga taha ke fafangaʻi ʻaki ʻa e ʻofá ko e loto-fakaʻatuʻí, angaʻofá, loto-tokaʻí, tokangá, fakahā ʻo e ʻofá, ko e fekita ʻi he loto-houngá, manakó, ʻa e laukau ʻakí, feohi leleí, falalá, tuí, kaungā ngāue fakatahá, tuʻunga tatau ʻa e moʻuí, mo e fefalalaʻakí.

Kapau ʻoku fie maʻu ʻa e fiefia moʻoni ʻi he malí, kuo pau ke te feinga maʻu pē ke tauhi faivelenga ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. ʻOku ʻikai ke lava ha taha, ʻo tatau ai pē pe ʻoku nofo tāutaha pe mali, ke ne fiefia moʻoni ʻo kapau ʻoku ʻikai te ne māʻoniʻoni. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi fiemālie ʻoku fakataimi pē, pea ʻoku ʻi ai mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻa ia ʻoku fuonounou pē hono olá, ka ʻoku lava ke hoko mai ʻa e fiefia ʻoku tolonga mo kakató ʻi he maʻa mo e feʻunga mo tāú. ʻE ʻikai lava ha taha ʻoku anga ki he moʻui fakalotu mo tui moʻoni ki he ngaahi meʻa fakalotú, ke maʻu haʻane fiefia ʻi he tōʻonga moʻui nofo noá. ʻE faingataʻaʻia ai pē ʻa e konisēnisí, kapau ne liʻekina fuoloa ia ʻo ʻikai toe tokanga ki ai, pea ʻoku tuʻu ai ʻa e nofo malí ki ha tuʻunga fakatuʻutāmaki lahi ʻaupito. ʻOku lava ʻe he konisēnisi ʻoku laveá ke ne ngaohi ʻa e moʻuí ke kātakiʻingataʻa. ʻOku fakatuʻutāmaki ʻaupito ki he nofo malí ha ʻikai ke ngāue mālohi ʻa e ongo meʻa malí, kae tautautefito ki he taimi ʻoku tuʻunga kehekehe ai ʻa e taʻe ngāue mālohi ʻa e ongo meʻa malí.

ʻOku hoko ʻa e ngaahi faikehekehe ʻi he tui fakalotú ko e ngaahi faikehekehe faingataʻa taha ia, pea ʻoku faingataʻa taha hano fakaleleiʻi ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku faikehekehe ai ʻa e tuí.

Ko e tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ʻa e malí. ʻOku ʻikai ko ha faʻahinga ʻulungāanga fakasōsiale pē ia. ʻE ʻikai lava ha taha ʻo maʻu hono hakeakiʻí ʻo kapau ʻe ʻikai te ne mali ʻi he founga totonú pea ola lelei ʻene nofo mali ko iá. Lau ʻa e ngaahi folofola ʻa homou ʻEikí, pea te mou ʻiloʻi ai ʻoku totonu mo feʻunga ke mali.

ʻIo, ʻi he totonu mo feʻunga ko ia ke mali, ʻe hanga leva ai ʻe he tokotaha Siasi potó ʻo palani fakalelei ʻa ʻene moʻuí koeʻuhí ke ʻoua naʻa ʻi ai ha ngaahi meʻa te ne taʻofi ia. Kapau ʻe ʻi ai haʻane fehālaaki lahi ʻe taha, te ne hanga ai ʻo fokotuʻu ha ngaahi maka tū- kiaʻanga ʻa ia ʻe ʻikai lava ke toe toʻo pea te ne taʻofi ʻe ia ʻa e hala ki he moʻui taʻengatá mo e tuʻunga faka- ʻOtuá—ʻa ia ko ʻetau taumuʻa aofangatukú ia. Kapau ʻe ʻi ai ha ongo meʻa ʻe toko ua te na ʻofa ʻi he ʻEikí ʻo lahi ange ʻi heʻena feʻofaʻaki ʻiate kinauá pea mo ʻena moʻuí, ʻo na ngāue fakataha ʻi he uouangataha moʻoni, pea fokotuʻu ʻa e polokalama ʻo e ongoongoleleí ke hoko ko e faʻunga ʻo ʻena moʻuí, kuo pau leva ke na maʻu ʻa e fiefia mahuʻinga ko ʻení. Ko e taimi ko ia ʻoku faʻa ʻalu fakataha ai ʻa e husepānití mo e uaifí ki he temipale toputapú, peá na tūʻulutui ʻo lotu fakataha ʻi hona ʻapí fakataha mo hona fāmilí, peá na fepīkinima ʻo ʻalu fakataha ki heʻena ngaahi fakataha fakalotú, pea tauhi ʻena moʻuí ke maʻa kakato—fakaʻatamai mo fakasino—koeʻuhí ke fakataumuʻa kotoa ʻa ʻena ngaahi fakakaukaú mo ʻena ngaahi holí mo ʻena ʻofá ki he toko taha pē, ʻa ia ko hona malí, peá na ngāue fakataha ʻi hono langa hake ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻoku aʻu ai ʻa ʻena fiefiá ki hono tumutumú.

ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi taimi ʻe niʻihi ʻi he nofo malí, ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa kehe ʻoku fai ki ai ha pīkitai, neongo kuo ʻosi folofola mai ʻa e ʻEikí: “Ke ke ʻofa ki ho [uaifí] ʻaki ho lotó kotoa, pea pīkitai kiate ia kae ʻikai ki ha toe taha kehe” (T&F 42:22).

ʻOku ʻuhinga tatau tofu pē ʻeni mo e pehē “ke ke ʻofa ki ho husepānití ʻaki ho lotó kotoa pea pīkitai kiate ia kae ʻikai ki ha toe taha kehe.“ ʻOku ʻi ai ʻa e taimi lahi, ʻoku kei hokohoko atu pē ʻa e pīkitai ia ʻa e kakaí ki heʻenau faʻeé mo ʻenau tamaí mo honau ngaahi kaungāmeʻá. ʻOku ʻi ai ʻa e taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai fie tukuange ʻe he ngaahi faʻeé ʻa ʻenau pule ki heʻenau fānaú, pea ʻoku faʻa foki ʻa e ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí ki heʻenau faʻeé mo ʻenau tamaí ke maʻu ha faleʻi mei ai pe fakahā kiate kinautolu ha meʻa, ka ʻoku totonu ke fai ʻa e pīkitaí ia ki he uaifí ʻi he ngaahi meʻa lahi tahá, pea ʻoku totonu ke ʻoua ʻe toe fakahāhā holo ʻa e ngaahi meʻa fakaeknauá kae tauhi ia ke ʻoua ʻe toe ʻilo ki ai ʻa e niʻihi kehé.

ʻE lelei ki he ongo meʻa malí ʻo kapau te na kumi leva hana ʻapi mavahe mei he ʻapi ʻo ʻena ongo mā- tuʻa ʻi he fono ʻi he ongo faʻahí fakatouʻosi. Ko e ʻapi ia ʻe masivesiva pē pea ʻikai fakaʻofoʻofa, ka ʻoku kei hoko pē ko hana nofoʻanga mavahe. ʻOku totonu ke ʻoua ʻe fakafalala hoʻomo nofo malí ki he ongo mātuʻa ʻa e fefiné pe ongo mātuʻa ʻa e tangatá. ʻOkú mo kei ʻofa lahi pē ʻiate kinautolu; ʻokú mo fakamahuʻingaʻi ʻa ʻenau akonakí; ʻokú mo fakahoungaʻi ʻa hoʻomou feohí, ka kuo pau ke mo moʻui ʻiate kimoua pē, pea puleʻi hoʻomo moʻuí ʻe he ngaahi fakakaukau mo e ngaahi fili ʻamoua pē, pea mo hoʻomo ngaahi lotua ʻa e ngaahi fakakaukau ʻokú mo faí hili haʻamo maʻu ha faleʻi meiate kinautolu ʻoku totonu ke nau fai atu iá. ʻOku ʻikai ke ʻuhinga ʻa e pīkitaí ki ha nofo pē ʻi ha ʻapi tatau; ka ʻoku ʻuhinga ia ki ha fetauhiʻaki vāofi mo taha ʻi he meʻa kotoa:

“Ko ia ʻoku ngofua ke… na hoko ʻa kinaua ko e kakano pē taha, pea ke fai ʻeni kotoa pē koeʻuhí ke fakahoko ʻe he māmaní ʻa e taumuʻa ʻo hono fakatupú;

“Pea ke lava ʻo fakafonu ʻaki ia ʻa e tokolahi ʻo e tangatá ʻo fakatatau ki hono fakatupu ki muʻa ʻi hono ngaohi ʻo e māmaní” (T&F 49:16–17).

Siʻoku ngaahi tokoua mo e tuofāfine, ʻoku ou fie fakahā atu pē ko e ngaahi folofola ʻeni ʻa e ʻEikí tonu. ʻOku fuʻu mamafa ʻaupito ia, pea ʻoku ʻikai lava ke fakakikihi ha taha mo e ʻEikí. Naʻá Ne ngaohi ʻa e māmaní; naʻá Ne fakatupu ʻa e kakaí. ʻOkú Ne ʻafioʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hokó. Naʻá Ne fokotuʻu ʻa e polokalamá, pea ʻoku ʻikai feʻunga hotau potó ke tau lava fakakikihiʻi Ia ʻi he ngaahi meʻa mahuʻinga ko ʻení. ʻOkú Ne ʻafioʻi ʻa e meʻa ʻoku totonu mo moʻoní.

ʻOku mau kole atu ke mou fakakaukau ki he ngaahi meʻa ko ʻení. Mou fakapapauʻi ʻoku totonu ʻa hoʻomou nofo malí. Mou fakapapauʻi ʻoku lele totonu hoʻomou moʻuí. Mou fakapapauʻi ʻoku fakahoko totonu ʻa homou fatongia ʻi he nofo malí.

Mei he Ensign, March 1977, peesi 3–5; pe Tūhulu, Sune 1978, peesi 1–5.

Paaki