Seminelí
Luke 22:47–71; Sione 18:1–27


Luke 22:47–71; Sione 18:1–27

“Ko e Ipu ʻOku Foaki Mai Kiate Au ʻe he Tamaí, ʻIkai Te U Inu Ia?”

ʻĪmisi
Judas is giving Jesus a kiss on the cheek, a band of men with torches are behind them. Outtakes include soldiers and men with torches leaving, Peter with a knife in his hand with the savior on the ground healing the wounded man, the people who want to arrest Jesus coming with torches, Peter about to cut the man’s ear, Jesus talking to Judas, Jesus looking at Judas, some of the mob, Jesus healed the man, the backs of James and John watching as Jesus is being taken away, Judas stepping forth from the crowd, Jesus allowing the soldier to bind his hands, and Jesus on the ground with the wounded man, looking up at his disciples.

Naʻe tukupā kakato ʻa Sīsū Kalaisi ke fai e finangalo ʻo e Tamai Hēvaní. ʻOku hā mahino ʻeni ʻi Heʻene mamahi ʻi he Ngoue ko Ketisemaní, ‘i hono puke pōpula Ia aí, pea mo e ngaahi meʻa naʻe hoko kimuʻa mo e lolotonga Hono Tutukí. ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe he lēsoni ko ʻení ke ke muimui ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí ʻaki hono fili e finangalo ʻo e Tamai Hēvaní ʻi hoʻo moʻuí.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ne nau fili ai ke fai e meʻa ʻoku finangalo ki ai e Tamai Hēvaní kae ʻikai ko ha meʻa ʻoku nau saiʻia fakataautaha ki aí. Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa naʻe faingataʻá mo e ʻuhinga naʻa nau fai ai ʻa e filí.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Ke fakamuʻomuʻa e finangalo ʻo e Tamai Hēvaní ʻi haʻatautolú

Ke tokoni ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he ngaahi faingataʻa ʻo hono fakamuʻomuʻa e finangalo ʻo e Tamai Hēvaní ʻi haʻatautolú, fakakaukau ke fakaʻaongaʻi e tūkunga ko ʻení. ʻE lava ke fakaafeʻi ha tokotaha ako ki muʻa ʻi he kalasí ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi fili ʻoku ʻomi ʻi he tūkungá.

ʻĪmisi
Drawing of two doors and siding.

Fakaʻaliʻali e fakatātā ʻi ʻolungá, pe tā ha ongo matapā faingofua ʻi he palakipoé.

Fakakaukauloto naʻá ke tuʻu ʻi muʻa ʻi ha matapā ʻe ua. ʻI hoʻo fili ke hū ki he ʻuluaki matapá, te ke muimui ai ki he finangalo ʻo e Tamai Hēvaní, ka te ke fehangahangai mo ha ʻahiʻahi faingataʻa. Kapau te ke fili ke hū ʻi he matapā hono uá, te ke hao mei he faingataʻá, ka ‘e ʻikai te ke fai ʻa e meʻa ʻoku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke ke faí.

  • Ko e hā ka fili ai ʻe ha taha ʻa e matapā ‘uluakí? matapā hono uá?

  • Ko e hā ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní ʻe lava ʻo tokoni atu ke ke fili ke hū ki he ʻuluaki matapaá?

Fakaʻaongaʻi ha kiʻi taimi ke ke fakakaukau ai ki he moʻui ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e ‘uhinga ʻoku faitatau ai hono fili ʻo e ʻuluaki matapaá mo e founga naʻá Ne fili ke ne moʻui ‘akí. ʻI he lēsoni ʻo e ʻaho ní, te ke maʻu ai ʻa e faingamālie ke laukonga fekauʻaki mo e ngaahi fili naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ʻi he fakaʻosinga ʻo ʻEne moʻui fakamatelié. ʻI hoʻo akó, kumi e meʻa ʻokú ne ueʻi fakalaumālie koe fekauʻaki mo e ngaahi ngāue ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku lavakiʻi mo puke pōpula ʻa Sīsū Kalaisi ʻi Ketisemani

Naʻe kole ʻe Sīsū Kalaisi ki Heʻene Tamaí ʻi he Ngoue ko Ketisemaní ke “ʻave ‘a e ipú ni ʻiate au,” ka naʻá Ne fakamahinoʻi naʻá Ne tukupā ke fai e finangalo ʻo e Tamaí ʻi Heʻene folofola, “Kae ʻoua naʻa fai hoku lotó, ka ko e finangalo ʻoʻoú” ( Luke 22:42). ʻOku ʻuhinga ʻa e ipu naʻe folofola ki ai ʻa Sīsú ki Heʻene mamahí mo e pekiá.

Lau ʻa e Sione 18:1–4, ʻo kumi ki he founga naʻe hokohoko atu ai hono fakahaaʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻEne tukupā ke fai e finangalo ʻo e Tamai Hēvaní.

Hiki ha lisi ʻo ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa faingataʻa naʻe ʻafioʻi ʻe Sīsū ʻe “hoko kiate Ia” ʻi he ngaahi houa ka hokó ka naʻá Ne tali peé ( veesi 4).

Lau ʻa e Sione 18:5–11, ʻo kumi ki he anga hono tali ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kau fakatanga ne nau ō atu mo ʻenau ngaahi meʻataú ke ʻave Iá.

Ki ha ngaahi fakaikiiki lahi ange naʻe ʻikai lekooti ʻe Sione ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e ʻofa mo e loto-vilitaki fakaofo ʻa Sīsū Kalaisí, lau ʻa e Mātiu 26:52–54 mo e Luke 22:50–51 . Mahalo te ke fie mamata foki ʻi he “Ko e Mamahi ʻa e Fakamoʻuí ʻi Ketisemaní” mei he taimi 5:55 ki he 8:30, ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

  • Ko e hā naʻá ke mālieʻia ai ʻi he fetaulaki ʻa Sīsū mo e kau fakatanga ne nau toʻo meʻataú?

  • Ko e hā ʻoku tokoni atu e sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí ke mahino kiate koe fekauʻaki mo e fehangahangai mo e fakafepakí?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe lava ai ʻe he Fakamoʻuí ʻo matuʻuaki e ngaahi tūkunga ko ʻení ʻi he founga naʻá Ne fakahokó? Ko e hā ‘oku akoʻi atu ʻe he meʻá ni ‘o kau kia Sīsuú?

Mahalo ʻe ʻaonga heni ʻa e fakamatala meia ʻEletā Petinā ʻi he konga ʻo e “Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá” ko ha konga ʻo e fealēleaʻaki fekauʻaki mo e ngaahi ʻulungaanga ʻo e Fakamoʻuí mo e meʻa naʻe ako ʻe he kau akó mei Heʻene ngaahi ngāué. (Vakai, David A. Bednar, “Angamalū mo Loto-Fakatōkilalo,” Ensign pe Liahona, Mē 2018, 33.)

Ko hono ʻomi ʻo Sīsū Kalaisi ki he fakamāú

Hili hono puke pōpula ʻo Sīsuú, naʻe ʻomi ia ki he ʻao ʻo e taulaʻeiki lahí, Kaiafasi, mo e kau taki kehe ʻo e kau Siú. Lau ʻa e Luke 22:63–65 ke ʻiloʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi tōʻonga taʻetotonu naʻe maʻu ʻe Sīsū meiate kinautolú. Mahalo te ke fie mamata foki ʻi he foʻi vitiō “Fakamāuʻi ʻo Sīsū ʻe Kaiafasí, Fakafisingaʻi ʻe Pita ʻOkú ne ʻIloʻi Ia” mei he taimi 0:00 ki he 1:39, ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe hōifua ai ʻa e Fakamoʻuí ke kātakiʻi ʻa e faʻahinga tōʻonga fefeka mo taʻetotonu peheé?

Naʻe akoʻi ʻe Nīfai mo ʻApinetai ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻa e ʻuhinga naʻe hōifua ai ʻa e Fakamoʻuí ki he tōʻonga peheé. Lau ʻa e 1 Nīfai 19:8–9 mo e Mōsaia 15:5–7 ke ʻilo pe ko e hā e ngaahi ʻuhinga naʻa nau hiki aí.

Hiki ʻi hoʻo tohinoa akó ʻa e ngaahi lēsoni te ke lava ʻo ako fekauʻaki pe meia Sīsū Kalaisi mei he ngaahi veesi ko ʻení.

Mahalo te ke fie hiki ha ngaahi ʻuhinga ʻe niʻihi ʻoku mahuʻinga pe ʻuhingamālie fakataautaha ai kiate koe ʻa hono maʻu ha mahino ki he ngaahi lēsoni ko ʻení.

Kapau ʻoku fie maʻu tokoni e kau akó ʻi hono fakakaukauʻi e ngaahi lēsoni te nau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení, fakakaukau ke vahevahe ha sīpinga. Ko ha sīpinga ʻe taha, makehe mei he tefitoʻi moʻoni ʻoku fakaʻilongaʻi mataʻāʻā atu ʻi laló, naʻe hōifua ʻa Sīsū Kalaisi ke mamahi maʻatautolu koeʻuhí he ʻokú Ne ʻofa mo angaʻofa.Kapau naʻe fili ʻa e kau akó ke tohi fekauʻaki mo e moʻoni ko ʻení ʻi he ʻenau tohinoa akó, fakakaukau ke kole ki ha niʻihi ʻoku nau fie vahevahe ke nau vahevahe ʻa e ʻuhinga ʻoku nau ongoʻi ai ʻoku mahuʻinga ʻa e lēsoni ko ʻení.

Kole ki ha kau ngāue ‘ofa ke nau vahevahe ʻa e ngaahi lēsoni kehe ne nau tohi fekauʻaki mo iá pea mo hono ʻuhingá.

Ko e lēsoni ʻe taha ʻoku mahuʻinga ke mahino mei he ngaahi veesi ko ʻení ko e fakavaivai ʻa Sīsū Kalaisi ki he finangalo ʻo ʻEne Tamaí ʻi he meʻa kotoa pē.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe mahino kia Sīsū fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní ʻa ia te Ne fakavaivaiʻi kakato ai Ia ki Hono finangaló?

Kapau naʻe fakaafeʻi e kau akó ke nau fai e konga teuteu ʻa e tokotaha akó ʻi he lēsoní, fakakaukau ke fakaafeʻi ha niʻihi ʻoku fie vahevahe ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá mo e kalasí.

Ke tokoniʻi e kau akó ke nau maʻu ha fealeaʻaki mahuʻingamālie fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku faingataʻa ai ke tukulolo hotau lotó ki he finangalo ʻo e ʻOtuá, fakakaukau ke fakaʻaongaʻi e lea ʻa ʻEletā Mekisuele ʻi he konga ʻo e “Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá.”

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu ʻi hoʻo fili ke muimui ki he finangalo ʻo e Tamai Hēvaní neongo naʻe faingataʻa?

Naʻe fehuʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo ʻetau loto-fiemālie ke talangofua ki he finangalo ʻo e ʻOtuá. Tuku ha taimi ke ke fakalaulauloto ai ki he founga te ke lava ai ʻo tali totonu ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení. Fakakaukau ki he meʻa ʻe ala fie maʻu ke ke lava ʻo tali ʻio ai ki he fehuʻi takitaha.

Ke tokoni ki he kau akó ke tuku ha taimi ke fakakaukau ai ki he ngaahi fehuʻi naʻe fai ʻe Palesiteni Nalesoní, fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻení.

ʻĪmisi
Official portrait of President Russell M. Nelson taken January 2018

ʻOkú ke loto-fiemālie ke tuku ke lāngilangiʻia ʻa e ʻOtuá ʻi hoʻo moʻuí? ʻOkú ke loto-fiemālie ke tuku ke hoko ʻa e ʻOtuá ko e ivi tākiekina mahuʻinga taha ʻi hoʻo moʻuí? Te ke tuku nai ʻEne folofolá, ʻEne ngaahi fekaú, mo ʻEne ngaahi fuakavá ke ne tākiekina e meʻa ʻokú ke fai ʻi he ʻaho kotoa pē? Te ke tuku nai Hono leʻó ke muʻomuʻa taha ʻi ha toe meʻa? ʻOkú ke loto-fiemālie nai ke fakamuʻomuʻa ha meʻa pē ʻokú Ne finangalo ke ke fai, ʻi ha toe meʻa kehe ʻokú ke fakaʻamua? ʻOkú ke loto-fiemālíe nai ke fakamoʻulaloaʻi ho lotó ki Hono finangaló?

(Russell M. Nelson, “Tuku ke Lāngilangiʻia ʻa e ʻOtuá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2020, 94)

Makatuʻunga ʻi he meʻa naʻá ke ako fekauʻaki mo e tukulolo ʻa e Fakamoʻuí ki he finangalo ʻo ʻEne Tamaí, hiki ha ngaahi sētesi fekauʻaki mo e meʻa ʻokú ke fie manatuʻi, fakahoko, pe aʻusiá. Fakakaukau ki he ngaahi ueʻi ko ʻení ke tokoni atu ke ke lekooti hoʻo ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi holí.

  • ʻOku ou fie manatuʻi ko e Fakamoʻuí …

  • Hangē ko Sīsū Kalaisí, te u lava ʻo fai e finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ʻaki …

  • Ko e ʻulungaanga ʻe taha te u feinga ke fakatupulaki ke hoko ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí ko e …

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Ko e hā te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mei Heʻene hōifua ke fakavaivai ki he Tamai Hēvaní?

Naʻe akonaki mai ‘a ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e angamalū ʻa e Fakamoʻuí ko e ʻulungaanga mahuʻinga ia naʻe lava ai ke Ne fakavaivaiʻi Hono finangaló ki he finangalo ʻo e Tamai Hēvaní.

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar, Quorum of the Twelve Apostles official portrait. 2020.

Ko e fenāpasi ʻo e tali fakavaivai loto-fiemālie, mo e mapuleʻi moʻoni ʻe he ʻEikí ʻEne moʻuí, ʻoku fakatou fakaofo mo fakamaama ia kiate kitautolu kotoa. Ko e taimi ne aʻu atu ai ha kau leʻo ʻo e temipalé mo e kau sōtia Loma kuo fakamahafú ki Ketisemani ke puke mo ʻave pōpula ʻa Sīsuú, naʻe unuhi ʻe Pita ʻene heletaá ʻo tuʻusi e telinga e tamaioʻeiki ʻa e taulaʻeiki lahí [vakai, Sione 18:10 ]. Naʻe ala leva e Fakamoʻuí ki he telinga ʻo e tamaioʻeikí ʻo fakamoʻui ia [vakai, Luke 22:51 ]. Kātaki ʻo fakatokangaʻi naʻe ala atu ʻo tāpuakiʻi e tokotaha naʻe ʻamanaki ke ne ʻave pōpula iá, ʻo Ne fakaʻaongaʻi ʻa e mālohi fakalangi tatau naʻá Ne mei taʻofi ʻaki ke ʻoua naʻa puke pōpula mo tutuki Iá.

… ʻOku hā e angamalū ʻa Sīsuú ʻi heʻene tali mokomoko, faʻa fakamaʻumaʻu, mo ʻikai ke ne fie ngāue ʻaki Hono mālohi taʻe-fakangatangatá ki heʻene lelei fakatāutahá.

(David A. Bednar, “Angamalū mo Loto-Fakatōkilalo,” Ensign pe Liahona, Mē 2018, 33)

Ko e hā ka u ka loto ai ke tukulolo hoku lotó ki he ʻOtuá?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926-2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Last official portrait of Elder Neal A. Maxwell, 1992.

Ko e tokolahi ʻo kitautolu … koeʻuhí ko e fakakaukau hala ko ia ʻo pehē ʻo kapau te tau tuku ke folo hifo hotau ngaahi lotó ʻi he finangalo ʻo e ʻOtuá, ʻe mole hotau ngaahi natula fakafoʻituituí (vakai, Mōsaiá 15:7). Ko e meʻa ʻoku tau hohaʻa moʻoni ki aí, ʻoku ʻikai ko hono fakavaivaiʻi kitautolú, ka ko e ngaahi meʻa ʻoku siokitá—hangē ko hotau ngaahi fatongiá, taimí, tuʻunga tuʻukimuʻá, pea mo ʻetau ngaahi koloá. ʻOku ʻikai ke tau ofo hono fakahinohinoʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ke fakamoleki ʻetau moʻuí (vakai, Luke 9:24). Ko e meʻa pē ʻokú Ne kole maí ke siʻaki ʻetau tōʻonga moʻui motuʻá kae lava ke fakafoʻou ʻetau moʻuí. ʻOku ʻikai ko ha fehuʻi ʻo e mole ha tuʻunga ʻo ha taha ka ʻoku ʻiloʻi ai hono tuʻunga moʻoní! …

… Ko e fakavaivaiʻi ko ia ha loto ʻo ha tahá ko e meʻa fakataautaha makehe pē ia ʻoku tau maʻu te tau lava ʻo foaki ki he ʻOtuá. Ko e ngaahi meʻa lahi kehe ʻoku tau “foakí,” ʻe kāinga, ko e ngaahi meʻa ia kuó Ne ʻosi foaki pe fakaʻatā maʻatautolú. Ka neongo ia, ʻi he faifai pea tau tukuloló, ʻaki hono tuku hotau loto-fakafoʻituituí ke tukulolo ki he finangalo ʻo e ʻOtuá, ʻoku tau foaki moʻoni leva ha meʻa kiate Ia! Ko e meʻa pē ia ʻe taha ʻoku ʻatautolu moʻoni ke foakí!

(Neil A. Maxwell, “Swallowed Up in the Will of the Father,” Ensign, Nov. 1995, 23, 24)

ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Ko e fakataipe ʻo e ipu naʻe inu mei ai ʻa Sīsū Kalaisí

Ke tokoni ke maʻu ʻe he kau akó ha loto-houngaʻia lahi ange ki he Fakamoʻuí mo ʻEne finangalo ke fakahoko e finangalo ʻo e Tamai Hēvaní, fakakaukau ke fakamamafaʻi ʻa e ipu fakataipe naʻe inu ʻa Sīsū Kalaisi mei aí. Tokoni ke mahino ki he kau akó ko e ipu naʻe kole ʻe he Tamai Hēvaní kia Sīsū Kalaisi ke inu mei aí, ko e fakataipe ia ʻo ʻEne mamahí mo e pekiá, ʻa ia naʻe hoko ai ʻEne Toetuʻú. ʻE lava ke kole ki he kau akó ke nau hiki ʻa e meʻa ʻoku nau ako fekauʻaki mo e Fakamoʻuí ʻi he ʻenau lau ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻeni ʻoku fekauʻaki mo e ipú. ʻE lava foki ke kole ange ke nau fakalaulauloto ki he founga kuo tāpuekina ai kinautolu koeʻuhí ko hono inu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ipu koná.

Paaki