Seminelí
Luke 22:28–34, 54–61


Luke 22:28–34, 54–61

“Ka Kuó U Hūfia Koe, Ke ʻOua Naʻa Mate Hoʻo Tuí”

ʻĪmisi
Christ’s disciples are resting on a hill, Peter is sitting up and Jesus is walking and looking in his direction. Outtakes include Jesus walking, Peter sitting on the ground, and just Jesus and Peter walking and talking.

Naʻe toki fakafeʻiloaki mai pē ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e sākalamēnití ki Heʻene kau ākongá ʻi he taimi naʻa nau kamata talanoa ai pe ko hai te ne lavakiʻi ʻa e ʻEikí mo e founga ʻoku lelei ange ai hono tokoniʻi ʻo e niʻihi kehé ʻi he maʻu mai ha tokoní. ʻI he lotolotonga ʻo e ngaahi fepōtalanoaʻaki ko ʻeni ʻi he loki ʻi ʻolungá naʻe maʻu ai ʻe Sīsū mo e kau ʻAposetoló ʻa e ʻOhomohe Fakaʻosí, naʻe tokoni ʻa Sīsū kia Pita ke mahino kiate ia ʻa e fakafepaki te ne aʻusia ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí. Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa Pita te ne toki lava pē ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé hili ʻene fakamālohia ʻene tui kia Sīsū Kalaisí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi hoʻo fiemaʻu ke falala kia Sīsū Kalaisí pea hokohoko atu hono fakamālohia hoʻo tui kiate Iá.

Tokanga ki hono tokoniʻi ʻo e kau akó. ʻI hoʻo teuteu ke faiakó, tokanga taha ki hoʻo kau akó kae ʻikai ko e meʻa pē te ke lea ʻaki pe faí. ʻI hoʻo teuteu e ngaahi lēsoni siʻi ka hokó, fehuʻi pē kiate koe, “Ko e hā ʻe fai ʻe heʻeku kau akó ʻi he kalasí he ʻaho ní?” mo e “Te u tokoniʻi fēfē ʻeku kau akó ke nau ʻiloʻi e meʻa ʻoku fie maʻu ke nau ʻiló?”

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke nau haʻu mateuteu ke vahevahe ha aʻusia naʻá ne tokoni ke fakatupulaki ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Fakamālohia hoʻo ivi malavá

Ke kamata e kalasí, vahevahe ha aʻusia fakafo’ituitui fekauʻaki mo ha taukei pe taukei ʻe lava ke mole kapau ʻe taʻetokangaʻi ka ʻe lava ke tupulaki ʻo mālohi ange ʻi hono toutou fakahoko mo feinga maʻu peé.

   

Hiki ha lisi ʻo e ngaahi pōtoʻi ngāue pe ngaahi taukei ʻe lava ke mole mei ha taha kapau naʻe ʻikai ke hokohoko atu ʻene fakaʻaongaʻi pe fakamālohia e ngaahi meʻa ko ia ʻoku nau malavá (hangē ko ʻení, ngaahi taukei fakaʻatelitá pe faʻu tohí).

  • ʻE fakaʻaongaʻi fēfē nai ʻeni ki hoʻo ivi malava ke tui kia Sīsū Kalaisí?

Te ke ako ʻi he lēsoni ʻo e ʻaho ní ki he founga ʻoku finangalo ai ʻa Sīsū Kalaisi ke ke fakamālohia hoʻo ivi malava ke tui kiate Iá.

Kapau naʻe kole ki he kau akó ke nau teuteu ki he kalasí ʻaki ʻenau fakakaukau ki ha aʻusia naʻá ne tokoniʻi kinautolu ke fakatupulaki ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí, fakakaukau ke kole ki ha niʻihi ʻo e kau ngāue tokoní ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá mo e toenga ʻo e kalasí.

Tuku ha kiʻi taimi ke ke fakalaulauloto ai ki he meʻa ʻokú ke lolotonga faí pe te ke fie fai ke fakatupulaki ai hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke ke hiki ʻi hoʻo tohinoa akó fekauʻaki mo e meʻa ʻokú ke fai fakaʻaho, fakauike, pe fakamāhiná. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi ngāue ko ʻení ha faʻahinga taumuʻa pē ʻokú ke lolotonga ngāue ki ai.

ʻI hoʻo ako he ʻaho ní, kumi ha ngaahi liliu pe fakalelei te ke lava ʻo fai ke fakamālohia ai hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí koeʻuhí ke ke lava ʻo falala kiate Ia neongo pe ko e hā e ngaahi tūkunga ʻokú ke fehangahangai mo ia ʻi he moʻuí.

ʻOku mahino kia Sīsū Kalaisi ʻetau ngaahi fiemaʻú pea te Ne tokoniʻi kitautolu

Naʻe fakahā ʻe Sīsū Kalaisi ki Heʻene kau ākongá ʻa e puleʻanga ʻi he kahaʻú naʻe tatali kiate kinautolu koeʻuhí he naʻa nau hokohoko atu ʻi he faivelenga ke ʻaʻeva mo Iá (vakai, Luke 22:28–30). Ka neongo ia, naʻe tokoniʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa Saimone Pita ke teuteu ki he fononga fakalaumālie faingataʻa ʻe vavé ni haʻane fehangahangai mo iá.

Lau ʻa e Luke 22:31–34, ʻo kumi ki he meʻa naʻe finangalo ʻe he ʻEikí ke tokoni ke mahino kia Pitá.

Fakakaukau ke hiki ʻi he palakipoé ʻa e meʻa naʻe maʻu ʻe he kau akó.

Ke mahino lelei ange ʻa e ʻuhinga ʻo e holi ʻa Sētane ke “fakatangaʻi [ʻa Pita] ʻo hangē ko e uité” (veesi 31), lau ʻa e fakamatala ʻi he konga “Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá” ʻi he fakaʻosinga ʻo e lēsoní.

  • Ko e hā ʻokú ke fakatokangaʻi fekauʻaki mo e mahino ʻa e Fakamoʻuí kia Pitá? ʻOku kehe fēfē ia mei he anga e vakai ʻa Pita kiate iá?

  • ʻE fekauʻaki fēfē nai ʻa e meʻa naʻá ke ako fekauʻaki mo e vā fetuʻutaki ʻo Pita mo Sīsū Kalaisí mo hoʻo vā fetuʻutaki mo e Fakamoʻuí?

  • Hili hono fakahā ʻe Pita ʻene tuí mo ʻene mateakí kia Sīsū Kalaisí, ko e hā naʻe fakahā ʻe he Fakamoʻuí ʻe fai ʻe Pitá?

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻokú ne fakahaaʻi ʻa Pita hili ʻene fakaʻikaiʻi ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻĪmisi
The Apostle Peter standing at the base of a stone stairway outside the palace of the high priest (where Christ was taken to be tried by the chief priests, elders and scribes). Peter is turning his head away from Christ as Christ turns to look at him. Three other people are standing/and or sitting near Peter. One of the people, a young woman, is pointing her finger at Peter. Three cocks are on the stone stairs. One of the cocks is crowing.

Kimui ange ʻi he pō ko iá, ʻi he taimi naʻe puke pōpula ai ʻa Sīsū Kalaisi pea ʻave ki he fale ʻo e taulaʻeiki lahí ke fakamāuʻí, naʻe muimui atu ʻa Pita mei he mamaʻó (vakai, Luke 22:54).

Lau ʻa e Luke 22:55–62 ke ʻiloʻi e founga naʻe fakahoko ai e kikite ʻa Sīsū fekauʻaki mo Pitá.

Fakakaukau ke fakamamafaʻi ʻa e meʻa fakamamahi naʻe fai ʻe Pita ʻi he veesi 62 ke tokoni ki he kau akó ke nau fie fakaʻehiʻehi mei he ngaahi nunuʻa tatau. Ko ha fili ʻe taha ke huluʻi e vitiō “Fakamāuʻi ‘o Sīsū ‘e Kaiafasi, Fakafisingaʻi ‘e Pita ‘Okú ne ‘Iloʻi Ia” (4:25; mei he taimi 1:40 ki he 4:25), ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

  • Ko e hā naʻá ke ako fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mei Heʻene fengāueʻaki mo Pitá ʻokú ne fakaʻatā koe ke ke tui kia Sīsū Kalaisí?

Fakamālohia ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí

Tuku ke vahevahe ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni kehekehe ʻoku nau ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi. Ko e moʻoni ʻe taha ʻe lava ke nau ʻiloʻí ko e feinga ʻa Sīsū Kalaisi ke fakamālohia ʻetau tui kiate Iá kae lava ke tau ikunaʻi ʻa e ngaahi ʻohofi ʻa Sētané.

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻení pea fehuʻi ki he kau akó pe ko e hā ha ngaahi faitatau ʻoku nau fakatokangaʻi ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi lea ʻa Palesiteni Nalesoní mo e fakatokanga ʻa e Fakamoʻuí kia Pitá.

Hangē ko hono tokoniʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa Pita ke mahino ʻa e ngaahi holi ʻa Sētané (vakai, Luke 22:31), naʻe fakatokanga mai ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni kiate kitautolu “ʻoku fakautuutu ai pē hono ʻohofi ʻe he filí ʻa e tuí, mo kitautolu pea mo hotau ngaahi fāmilí” (Russell M. Nelson, “Lea Fakafeʻiloakí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2018, 7). Naʻá ne akoʻi foki “ʻoku liunga fā e feinga ʻa e filí ke uesia ʻetau fakamoʻoní mo taʻofi e ngāue ʻa e ʻEikí” (Russell M. Nelson, “Te Tau Lava ʻo Fai Lelei Ange pea Toe Lelei Ange,” Ensign pe Liahona, Mē 2019, 68).

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi founga ʻoku feinga ai ʻa Sētane ke fakaʻauha ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí he ʻaho ní?

Kapau ʻoku faingataʻaʻia e kau akó ke fakakaukau ki ha ngaahi sīpinga ʻe lava ke nau ʻoange ha niʻihi hangē ko ʻení:

  • ʻOku mavahe ha taha ʻokú ke ʻofa ai mei he Siasí pea ʻokú ne fie maʻu ke ke ʻalu mo kinautolu.

  • ʻOku ʻohofi ʻe ha taha ʻi he akó hoʻo tuí.

  • ʻOkú ke lau ha meʻa ʻi he ʻinitanetí ʻoku ʻikai tatau mo hoʻo tuí.

Ke tokoni ke fakatupulaki e fealeaʻaki fakakalasi ʻo e fehuʻi hokó, fakakaukau ke vahevahe nounou ha talanoa fakafoʻituitui pe fakamatala folofola ʻe lava ʻo tokoni ke ʻilo ʻe he kau akó e mahuʻinga ʻo e hokohoko atu hono fakamālohia ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí. Ko ha sīpinga ʻaonga ʻe taha ko e ʻEikitau ko Molonaí, ʻa ia “naʻe ʻikai tuku ʻene teuteu ki he taú, pe ke maluʻi hono kakaí” ( ʻAlamā 50:1).

  • Ko e hā kuó ne tokoniʻi koe ke fakamālohia hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí?

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni meia ʻEletā ʻEnitaseni ʻi he fakakaukau ʻa e kau akó ki he ngaahi founga ke fakamālohia ai ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí.

Naʻe fakamatala mai ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha niʻihi ʻo e ngaahi founga te tau lava ai ʻo fakamālohia ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí.

Ke tokoniʻi e kau akó ke nau ʻilo ha ngaahi founga ke fakamālohia ai ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí, ʻe ala tokoni ke fakakau ha ngaahi fakamatala kehe ʻoku maʻu ʻi he konga ʻo e “Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá.”  

ʻĪmisi
Official portrait of Elder Neil L. Andersen of the Quorum of the Twelve Apostles, 2010, August.

ʻE ʻikai ke tupulaki noa pē hoʻo tuí, ka ʻi hoʻo fili ki ai.

ʻOku hanga ʻe he founga ʻoku tau moʻui aí ʻo fakalahi pe holoki ʻetau tuí. ʻOku fakatupulaki ʻa e tuí ʻe he lotú, talangofuá, faitotonú, fakakaukau mo e tōʻonga maʻá mo hono fakatupulaki taʻesiokita ʻo e tuí. Ka ʻikai ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻe hōloa ʻetau tuí. Ko e hā naʻe pehē ai ʻe he Fakamoʻuí kia Pita, “Kuó u hūfia koe, ke ʻoua naʻa mate hoʻo tuí”? ( Luke 22:32). Koeʻuhí he ʻoku ʻi ai ha fili ʻokú ne fiefia ke fakaʻauha ʻetau tuí! Tau kavekaveaʻu muʻa ʻi hono maluʻi ʻetau tuí.

(Neil L. Andersen, “ʻOku ʻIkai Hokonoa ʻa e Tuí, ka ʻi hoʻo Fili Ki ai,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2015, 66)

  • Ko e hā naʻá ke ako he ʻahó ni fekauʻaki mo e meʻa ʻoku finangalo ʻa Sīsū Kalaisi ke ke faí?

  • Ko e hā ha meʻa te ke kamata pe hokohoko atu hono fai ke fakamālohia hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí?

  • ʻOkú ke pehē ʻe tāpuekina fēfē koe ʻe he tui mālohi ange kia Sīsū Kalaisí?

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Luke 22:31 . Ko e hā e ʻuhinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi Heʻene folofola kia Pita ʻoku fie maʻu ʻe Sētane ke “fakatangaʻi [ia] ʻo hangē ko e uité”?

Ke siviʻi e uité, ʻoku fakamavaheʻi ʻa e tengaʻi ʻakau mahuʻingá mei he ngaahi konga ʻo e fuʻu ʻakaú ʻoku ʻikai fakaʻaongaʻí. Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Sīsū ʻa e talanoa fakatātā ko ʻení ke tokoni kia Pita (mo kitautolu takitaha) ke fakatokangaʻi ʻa e feinga ʻa Sētane ke fakaʻauha ʻetau tuí mo taʻofi kitautolu mei heʻetau hoko ko ha konga mahuʻinga ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

Ko e hā te ne lava ʻo fakamālohia ʻeku tui kia Sīsū Kalaisí?

Naʻe akonaki mai ʻa ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Official portrait of Elder Neil L. Andersen of the Quorum of the Twelve Apostles, 2010, August.

ʻOku fakatefito ʻetau tuí ʻi he ʻOtua ko ʻetau Tamaí mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ko hotau Fakamoʻui mo e Huhuʻi. ʻOku fakamālohia ia ʻe he ʻilo kuo toe fakafoki mai e kakato ʻo e ongoongoleleí ki māmani, ko e Tohi ʻa Molomoná ko e folofola ia ʻa e ʻOtuá, pea ʻoku maʻu ʻe he kau palōfita mo e kau ʻaposetolo he ʻaho ní e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku tau mahuʻingaʻia heʻetau tuí, ngāue ke fakamālohia ʻetau tuí, lotua ke tupulaki e tuí, pea fai e meʻa kotoa ʻaki hotau mālohí ke maluʻi mo taukapoʻi ʻetau tuí. …

… Te ke nofo maʻu ʻi he ngaahi meʻa ko ia naʻá ne langa hake e tefito hoʻo tuí: fakaʻaongaʻi hoʻo tui kia Kalaisí, lotu, fakalaulauloto ki he folofolá, fakatomala, tauhi e ngaahi fekaú, peá ke tokoniʻi e niʻihi kehé.

(Neil L. Andersen, “Ko e ʻAhiʻahiʻi ʻo Hoʻomou Tuí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2012, 39–40)

Ko e hā te ne lava ʻo fakaʻauha ʻeku tui kia Sīsū Kalaisí.

Naʻe akonaki ʻa ʻĒmati S. Kōpiti, ko e Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī Lahi ʻo e Kau Talavoú, ‘o pehē:

ʻĪmisi
The official portrait of Ahmad S. Corbitt.

ʻE hoku ngaahi kaumeʻa, ʻe lava ʻe he sioloto moʻoni pe sio he ngaahi meʻa ʻoku fepaki mo homou tuʻunga totonú, tautautefito ki he ngaahi ʻīmisi taʻefeʻungá, ʻo holoki hoʻo tui kia Kalaisí, pea ka ʻikai ha fakatomala, ʻe ala holofa ai hoʻo tuí.

(Ahmad S. Corbitt, “Te Ke Lava ke Tānaki ʻa ʻIsileli!,” Liahona, Mē 2021, 62)

Luke 22:32 Ko e hā te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e ‘uluí mei hono maʻu ha mahino ki he lea ʻa e Fakamoʻuí ʻo fokotuʻu mai naʻe teʻeki ‘ului kakato ʻa Pitá?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar, Quorum of the Twelve Apostles official portrait. 2020.

ʻOku mālie he naʻe talanoa mo ʻaʻeva e ʻAposetolo maʻongoʻongá ni mo e ʻEikí, mamata he ngaahi mana lahi, pea ʻi ai ʻene fakamoʻoni mālohi ki he faka-ʻOtua ʻo e Fakamoʻuí. Ka naʻa mo Pita, naʻá ne fie maʻu ha fakahinohino lahi ange meia Sīsū kau ki he mālohi fakaului mo fakamaʻa ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní mo hono fatongia ke ngāue faivelengá.

ʻOku fie maʻu ʻe he tefitoʻi natula ʻo e ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí ha liliu mahuʻinga mo fakaʻaufuli ʻi hotau ʻulungāngá ʻa ia naʻe malava ke fakahoko ʻi he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku ʻomi ʻe he ‘ului moʻoní ha liliu ʻi he tui, loto, mo e moʻui ʻa ha taha ke ne tali pea fai ki he finangalo ʻo e ʻOtuá (vakai, ) pea kau ai ha tukupā ʻi heʻene ʻiloʻi lelei ke hoko ko ha ākonga ʻa Kalaisí.

(David A. Bednar, “Ului ki he ʻEikí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2012, 106–7)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Tali lelei ʻa e kahaʻú ʻi he tui

ʻOku kau ʻi he pulusinga ʻo e Liahona ʻo Nōvema 2020, ha ngaahi konga naʻe toʻo mei he lea ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ko e “Tali Lelei ʻa e Kahaʻú ʻi he Tui.” Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e ʻīmisi tefito ʻo e fakamatala ko iá, ʻa ia ʻokú ne fakamamafaʻi ʻa e kupuʻi lea “kapau te mou mateuteu, ʻe ʻikai te mou manavahē” ( Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:30). Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ʻi he faleʻi ʻa Palesiteni Nalesoní ki ha ngaahi founga ke fakamālohia ai ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí koeʻuhí ke ʻoua naʻa nau manavahē ki ha faʻahinga meʻa te nau ala fehangahangai mo ia ʻi he kahaʻú.

“Ngaahi Moʻunga ke Kaka”

Fakakaukau ke huluʻi e vitiō “Ngaahi Faingataʻa Ke Ikunaʻí” (5:05) pea fakaafeʻi e kau akó ke nau fakafanongo ki he meʻa naʻe fai ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí fekauʻaki mo hono fakamālohia ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí. Tuku ke vahevahe ʻe he kau akó ʻa e meʻa ne nau ako fekauʻaki mo e tui kia Sīsū Kalaisí pea mo e meʻa ʻokú ne ʻomi kiate kitautolu ʻa e mālohi ke fai ʻi he moʻuí.

Paaki