2021
Ngaahi Fuakavá, Ngaahi Fakatuʻutāmakí, mo Koe
ʻEpeleli 2021


ʻOua naʻá ke Liʻaki ʻa e Fakataha Lotú Ni

Ngaahi Fuakavá, Ngaahi Fakatuʻutāmakí, mo Koe

Mei ha lea naʻe fai ki he kau ako ʻi he Kolisi ʻEnisainí ‘i Sōleki Siti, ʻIutā, USA, ʻi he ʻaho 13 ʻo ʻOkatopa 2020. Lau ʻa e leá kotoa ʻi he ensign.edu.

ʻOku vahevahe ʻe Sisitā Seiloni ʻIupangikē ʻa e founga malu ke fakaʻehiʻehi ai mei he fanga kalokataile ʻoku tuʻunuku mai ʻi he moʻuí, pea mo e founga ke tokoniʻi ai e niʻihi kehé ke nau fakaʻehiʻehi foki mo kinautolu mei ai.

ʻĪmisi
kalokataile ʻi lalo ʻi he vaí

ʻI he taimi ʻe ni‘ihi ʻo ʻeku folaú, ʻoku ʻomi ʻe he kakaí maʻaku ha meʻa ʻoku nau mahuʻingaʻia ai. Ne u ʻi ha ʻapi ʻo ha taha kimuí ni mai, pea ne nau foaki mai ha meʻaʻofa maʻaku ko ha kalokataile ne nau tā tongitongi mei he papá. ʻOku fakaʻofoʻofa e anga hono valivalí. ʻOku ʻi ai hono ngeʻesi nima mo e ongo foʻi mata lanu hinehina pea ʻoku ngaohi ʻaki ia ʻa e papa kuo fakalanu lanu mata.

ʻOku ou tuku ia ʻi he feituʻu ʻe lava ke u sio ki ai he ʻaho kotoa pē. Tuku muʻa ke u tala atu ʻa e ʻuhinga ʻoku ou tauhi ai ʻa e kalokataile ko iá. ʻOkú ne fakamanatu mai ha meʻa ʻoku ʻuhingamālie kiate au, pea ʻoku ou fakatauange ʻe ʻuhingamālie foki ia kiate koe.

Ko e Fehangahangai mo e Ngaahi Faingataʻa ʻo e Moʻuí

Mahalo ʻoku ʻi ai hamou niʻihi ʻoku mou ʻiloʻi ʻa e Vaitafe Mala ʻi Keniaá. ʻI he ngaahi taimi pau ʻo e taʻú ʻoku kolosi ʻi he vaitafé ha ngaahi faʻahinga kehekehe ʻo e fanga monumanu kaivaó ke aʻu ki he ngaahi musie melie ʻi he tafaʻaki ʻe tahá.

Ka ko e vaitafé ko ha nofoʻanga foki ia ki he fanga kalokataile Nailá ʻa ia ʻoku fute ʻe 15 (mita ʻe 5) honau lōloá. ʻOku saiʻia ʻaupito ʻa e fanga kalokatailé ʻi he hiki fakatokolahi ko ʻeni ʻa e fanga monumanú pea ʻoku nau sio tokanga maʻu pē ke maʻu haʻanau meʻatokoni.

Taimi lahi, ʻoku ʻikai ongoʻi ʻe he fanga monumanu ʻoku ʻikai taukeí hangē ko e fanga ʻanitelopé ʻoku fakatuʻutāmaki e fanga kalokatailé, koeʻuhí ko ʻenau ngali pulipulia he vaí. ʻOku nau siosio holo he funga vaitafé ʻo sio ki ha monumanu ngali angalelei ʻoku tētē ʻi he uhouhonga ʻo e ʻuluʻakaú, pea nau puna leva ki loto ʻo kamata ke kolosi he vaitafé. ʻOku ʻikai ke nau fakatokangaʻi ʻa e vave e ngaue ʻa e fanga kalokatailé pea mo e mālohi ʻa honau kaungaó ʻi he taimi ʻoku nau uʻutaki ai ha meʻa.

Taimi ʻe niʻihi ko kitautolu ʻa e ʻanitelopé pea ko Sētane ʻa e kalokatailé. Koeʻuhí ko e ʻikai ke tau taukei ʻi he kolosi ʻi he vaí, ʻoku tau sio ki he fanga kalokataile ʻi he vaitafé, ka ʻoku ʻikai ke tau fakatokangaʻi honau fakatuʻutāmakí. ʻOku tau tukunoaʻi pē ʻa e fanga kalokatailé mo aʻa hangatonu atu pē ki he ʻaú.

Pea ʻoku faʻa muimui mai ha niʻihi ʻiate kitautolu ko e fakakaukau kapau naʻa tau hifo ki loto, ta ʻoku pau ʻoku malu pē ke nau hifo foki mo kinautolu ki loto. ʻOku tatali ʻa Sētane kae ʻoua kuo ʻi loto ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he vai lolotó, peá ne toki ʻohofi leva.

ʻOku ʻafioʻi ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻoku ʻikai ke tau taukei pea ngalingali pē ʻe fie maʻu ke tau kolosi ʻi ha ngaahi vaitafe, ʻoku fakatātā pē ʻeku leá, ki heʻetau moʻuí. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ke Ne toʻo ai ʻa e ngaahi faingataʻá mei heʻetau moʻuí, ka ʻokú Ne ʻomi ha tokoni ke tau aʻu ai ki he kauvai ʻe taha ʻo e vaitafé.

ʻI he ʻaho ní ʻoku ou fie lea fekauʻaki mo e ngaahi tokoni ʻe tolu ko ʻení mei he Tamai Hēvaní.

Fanga Sepelā mo e Fanga ʻAnitelope Vao Taukeí = Ngaahi Folofolá

ʻĪmisi
feleleʻi ʻa e fanga ʻanitelope vaó

Ko e ʻuluaki tokoni ʻokú Ne foaki maí ko kinautolu kuo nau lava lelei ʻo kolosi ‘i he vaitafé ʻi muʻa ʻiate kitautolú. Te ke faʻa mamata ki ha ʻanitelope ʻoku tākanga fakataha hake ʻi he kauvaí mo e fanga sepelaá mo e fanga ʻanitelope vaó. ʻOku faʻa tuʻo lahi ange ʻa e kolosi ʻa e fanga sepelaá mo e fanga ʻanitelope vaó ʻi he vaitafé ʻi he kolosi ʻa e fanga ʻanitelopé. Kapau ne lava ke nau fetuʻutaki mo e ʻanitelopé, ʻe ʻi ai ha ngaahi meʻa te nau fakamatalaʻi ange, kae mahalo he ʻikai fie tokanga maʻu pē ʻa e ʻanitelopé ia ki ai.

Kuo hiki ʻi fē ʻa e ngaahi aʻusia ʻa e kakai ne nau lava lelei ʻo kolosi he vaitafé? ʻI he ngaahi folofolá.

Sai, mahalo te ke pehē, ʻoku moʻoni ia Sisitā ʻIupangikē, ka ʻoku ʻikai fakamatalaʻi ʻi he ngaahi folofolá ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi heʻeku moʻuí.

Naʻe Meimei Hoko ʻa ʻAlamā ko ha Meʻakai ʻa e Kalokatailé

Tuku muʻa ke u ʻoatu ha fakatātā fekauʻaki mo ʻAlamā ko e Siʻí. ʻI heʻene kei tangata kei talavoú naʻá ne fakaʻaongaʻi hono taimí ke fakahoko e meʻa ne fehangahangai moʻoni ia mo e meʻa ne fie maʻu ʻe heʻene ongomātuʻá ke ne fakahokó. Naʻá ne angatuʻu ki he ʻOtuá, naʻá ne fakafisi mei hono tauhi ʻo e ngaahi fekaú, pea naʻá ne fakamamahiʻi mo manukiʻi ʻa e kakai leleí. Pea ʻi ha ʻaho ʻe taha ne hoko leva ha meʻa. Naʻe hā mai ha ʻāngelo kiate ia. ʻI he ngaahi lea ʻa ʻAlamaá:

“Naʻá ku mamahiʻia ʻi he fakamamahi taʻengata. …

“ʻIo, naʻá ku manatuʻi ʻeku ngaahi angahalá mo ʻeku ngaahi hia kotoa pē, ʻa ia naʻe fakamamahiʻi ai au ʻaki ʻa e ngaahi mamahi ʻo helí; ʻio, naʻe mahino kiate au kuó u angatuʻu ki hoku ʻOtuá, pea kuo ʻikai te u tauhi ʻene ngaahi fekau māʻoniʻoní.

ʻIo, pea kuó u fakapoongi ʻa e tokolahi ʻo ʻene fānaú, pe kuó u tataki atu ʻa kinautolu ki he fakaʻauhá” (ʻAlamā 36:12–14).

Ko hono moʻoní, naʻe puna ʻa ʻAlamā ki he loto vaí ʻo hangē pē ko ha ʻanitelope taʻeʻiló peá ne fakamamahiʻi e ʻanitelope kehe ko ia ne fakatuotuai ʻene hifo atu ki he loto vaí. Pea ʻi he taimi ne maʻu kotoa ai kinautolu he ʻaú, ne ʻākilotoa kinautolu ʻe he fanga kalokatailé mo ʻunuʻunu atu ke toe ofi ange. Naʻe fihia ʻa ʻAlamā. Ne ʻūtaki ʻe he ongo kaungaó ia. Naʻe ʻikai ha toe tafoki ki mui. Naʻá ne hoko ko ha meʻakai ʻa e kalokatailé.

“Pea naʻe hoko ʻo pehē lolotonga hoku fakamamahiʻi peheʻi ʻi he mamahi lahí, … naʻá ku manatuʻi foki ʻeku fanongo ki ha kikite ʻa ʻeku tamaí … ʻo kau ki he hāʻele mai ha tokotaha ʻa ia ko Sīsū Kalaisi, ko ha ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ke ne fai ha fakalelei ki he ngaahi angahala ʻa e māmaní.

“Ko ʻeni, ʻi he nofo ʻi hoku ʻatamaí ʻa e fakakaukau ko ʻení, naʻá ku tangi ʻi hoku lotó: ʻE Sīsū, ʻa koe ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻaloʻofa mai kiate au. …

“Pea ko ʻeni, vakai, ʻi heʻeku fakakaukau ki aí, naʻe ʻikai te u toe manatuʻi ʻa hoku ngaahi mamahí; ʻio, naʻe ʻikai ke toe tauteaʻi hoku lotó ʻi heʻeku manatu ki heʻeku ngaahi angahalá.” (ʻAlamā 36:17–19).

Ko e lēsoni mei he ngaahi potufolofolá ni ʻoku fakaʻaongaʻi ki he palopalema kotoa ʻo onopooni ʻokú ke fehangahangai mo iá ko ʻeni: ʻOku lava ʻe Sīsū ʻo hamusi ha ʻanitelope kuo kafo mei he ngutu ʻo ha kalokataile pea toe fakafoki ʻa e ʻanitelope ko iá ki he moʻui leleí mo e malú.

ʻOkú ke pehē, ʻoku taʻe-malava ia. ʻOku ʻikai totonu ia pe lava ʻo fakahoko moʻoni.

Ka ʻoku moʻoni ia.

Naʻe hoko ia ʻi heʻeku moʻui ʻaʻakú? ʻOku ʻi ai hoku ngaahi kafo, ka ʻoku ou kakato. Ko e mana ʻeni ʻo e fakatomalá mo e fakamolemolé. Ko e ʻuhinga kakato ia ʻo e ongoongoleleí. Naʻe hoko ia kia ʻAlamā, pea ʻe lava ke hoko ia kiate koe. ʻE ʻikai toe manatuʻi ʻe he ʻEiki ko e ʻOtuá hoʻo ngaahi angahalá, pea te ke tauʻatāina. ʻOku ʻikai teitei tōmui ke ke ui hake kia Sīsū Kalaisi ke ʻaloʻofa mai kiate koe pea siʻaki hoʻo ngaahi angahalá.

ʻOku fie maʻu ke tau lau kotoa ʻa e ngaahi talanoa fakatātā ʻo e fanga sepelaá mo e fanga ʻanitelope vaó mo e ʻanitelope naʻe fakahaofí, pea kuo hiki ia maʻatautolu ʻi he ngaahi folofolá. ʻOku tau fie maʻu kinautolu koeʻuhí ʻoku tau fai ha ngaahi fehalaaki lahi fau, pea ʻoku nau fakahinohinoʻi kitautolu ke fakatomala mo e fakamolemole ʻia Sīsū Kalaisi.

ʻŪ Vaká = Ngaahi Fuakavá

ʻĪmisi
pate ʻaʻalo he tafaʻaki ʻo e vaká

Ko e tokoni hono ua ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí maʻatautolu ke tau kolosi ai ʻi he vaí ko ha vaka. ʻOku hiki kitautolu he vaká ʻo mavahe mei he vaí, pea ʻākilotoa kitautolu ʻaki ha laine maluʻi ʻokú ne taʻofi ʻa e fanga kalokatailé ʻi tuʻa. ʻOku lava ke maʻu ʻe he vaká ha lā ke ne maʻu ʻa e havilí pe mīsini ke ne ʻave ʻa e vaká ki he matavaí, mo e foheʻuli ke faingofua ange ʻa e fakaʻulí.

ʻI he taʻu ʻe ua kuohilí, naʻá ku ʻaʻalo atu ʻi ha kiʻi vaka-ʻaʻalo siʻisiʻi mo haku kaungāmeʻa.

Ne ma fakaʻamu ke kolosi he tahi naʻe taumātaʻu ai ʻa e ʻū vaka ʻuó mo ʻaʻahi ki ha kiʻi motu. Naʻe ʻikai ke ma fuʻu taukei ʻi he heka vaká, ka ne vave ʻema ʻiloʻi ne fakalele ʻe he ongo meʻa-ʻaka ʻi he vaká ha foheʻuli siʻisiʻi. Ko e foheʻulí ko ha kiʻi tapili ʻi he tafaʻaki ki muí naʻá ne fakaʻuli ʻa e vaka-ʻaʻaló ki he feituʻu naʻá ma fie ʻalu ki aí.

Naʻá ma tuʻuta ʻi he motú peá ma fiefia ʻi hono vakavakaiʻi e motú, ne kamata leva ke houhou e tahí peá ma fakakaukau ʻoku totonu ke ma foki ki he fonua lahí. Ko ia ai naʻá ma heka ki homa takitaha vaka ʻo kamata ke foki he halanga pē ko iá, ka naʻe fakafokifā pē kuo faingataʻa ke puleʻi e vaká.

Naʻe fuoloa peá u toki fakatokangaʻi hake kuo ngalo ʻiate au ke tuku hifo ʻa e foheʻulí hili hono tuku hake ʻi he tuʻuta ʻi he motú. Naʻe fakahā mai ai kiate au ʻa hono mahuʻinga ʻa e kiʻi tapili ko iá.

ʻOku hangē ʻetau ngaahi fuakavá ko e ngaahi vaká. ʻOku nau ʻākilotoa kitautolu ʻi ha laine maluʻi ʻi heʻetau kolosi ʻi he vaitafé mo maluʻi kitautolu mei he tahi hoú pea mo e fanga kalokatailé. ʻI heʻetau ngāue mālohi ke tauhi ʻetau ngaahi fuakava ʻo e papitaisó mo e temipalé, ʻe lava ke tataki mo fakahinohinoʻi kitautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní (hangē pē ko e kiʻi tapili ʻi mui ʻi he vaká) ki he ngaahi vai ʻoku tokamālié.

Ka kuo pau ke tau manatuʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní pea ʻoua naʻa ngalo ke fakakau Ia ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku fakamanavahē ʻetau folaú ka ʻikai kau ai ʻa ʻEne tokoní.

Ngaahi Lea Fakatātā 3:5–6:

“Falala [ki he ʻEikí] ʻaki ho lotó kotoa; pea ʻoua naʻá ke faʻaki ki ho poto ʻoʻoú.

“Ke ke fakaongoongo kiate ia ʻi ho hala kotoa pē, pea ʻe fakatonutonu ʻe ia ho ngaahi ʻaluʻangá.”

ʻOku ou kōlenga atu ke ʻoua naʻá ke toʻo maʻamaʻa ho ngaahi fuakavá. ʻOku nau mālohi lahi ange ʻi he meʻa ʻoku tau ʻiloʻí. Mahalo te ke pehē ʻoku hangē pē ha kiʻi vaka ʻaʻaló ʻa hoʻo ngaahi palōmesí, ka ʻe faifai pē pea tupulaki ia ki ha vaka pāsese te ne lava ʻo fakahaofi ha kakai ʻe laungeau.

ʻO hangē pē ko e fekauʻaki ʻa hoʻo ngaahi fuakavá mo koé, ʻoku pehē pē foki ʻa ʻene fekauʻaki lahi mo e niʻihi kehé.

Ko e Vakai mei ʻolunga ki he Vaitafé = Ngaahi Lea ʻa e Kau Palōfitá

ʻĪmisi
vakai ki he funga fonua ʻo ʻAfiliká

Ko e tokoni hono tolú ʻa e vakai mei ʻolungá. ʻOku mei faingataʻa ke vakai mei hotau tuʻunga faingamālie ʻi he kauvai ʻo e vaitafé ki he fanga kalokataile angakākaá ʻi heʻenau toitoí, ka ʻi he vakai mei ʻolungá, ʻoku ʻilongofua kinautolu.

ʻE lava ke hangē ʻa e kau palōfitá ko ha kiʻi meʻafaitā ʻoku puna he ʻataá. ʻOku fakahaaʻi ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ha ngaahi meʻa mei ha tafaʻaki kehe, pea ʻoku nau talamai ʻa e feituʻu mo e ngaungaue ʻa e fanga kalokatailé ʻi heʻetau moʻuí.

ʻOku moʻoni ʻi hotau kuongá ni ʻa e lau ʻaʻĀmosi 3:7 ʻo tatau pē mo ʻene moʻoni ʻi he ngaahi taʻu ʻe lauiafe kuohilí: “Ko e moʻoni ʻe ʻikai fai ha meʻa ʻe [he ʻEiki] ko e ʻOtuá, kae taʻe fakahā ia ki heʻene kau tamaioʻeiki ko e kau palōfitá.”

ʻI he konifelenisi lahí, ʻoku vahevahe mai ʻe he kau palōfitá kiate kitautolu ʻa e vakai mei ʻolungá. Ko e meʻa ʻe taha naʻá ku fanongo ki ai meia Palesiteni Nalesoni ʻi ha konifelenisi lahi kimuʻa naʻe pehē ʻoku ʻikai ui ʻa ʻIsileli ke hoko ʻo lelei ange ʻi he taha kotoa pē, ke ʻoua naʻa hoko ia ko e kakai pē ʻe taha kuo “fili” ʻe lava ke fakamoʻuí, ka kuo ui kinautolu ke nau hoko ko ha fuka, ko ha fakaʻilonga ki he niʻihi kehé ke fakahā kiate kinautolu ʻa e feituʻu ʻoku tānaki ki ai ʻa ʻIsilelí.

Ko kinautolu kotoa pē ʻoku nau loto-fiemālie ke tuku ke lāngilangiʻia ʻa e ʻOtuá ʻi heʻenau moʻuí ʻoku tānaki fakataha kinautolu ke feʻiloaki mo honau ʻOtuá.

ʻOku ui ʻe Sīsū ʻa e kakai kotoa pē kiate Ia: “Haʻu, ʻo muimui ʻiate au.” ʻI he taimi ʻokú ke hifo ai ki he vai ʻo e papitaisó, ʻi he taimi ʻokú ke toʻo ai ʻa e sākalamēnití pe maʻu ho ʻenitaumeni ʻi he temipalé, ʻokú ke toʻo ai kiate koe ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke ke hoko ko ʻEne fuka.

Ko hoʻo ngāue ʻi hoʻo hoko ko e fuká ke:

  • Fakahinohino ʻa e kakaí ki he ngaahi aʻusia ʻi he folofolá ʻe lava ke akoʻi ai kiate kinautolu ʻa e meʻa ʻoku totonu ke nau fakahokó.

  • Tokoni ke nau teuteu pea langa hake honau ngaahi vaka ʻo e fuakavá.

  • Fakafanongo ki he ngaahi fakahinohino ʻoku haʻu mei he vakai ʻoku māʻolunga angé.

ʻOku ʻikai ke fekauʻaki pē ʻeni mo koe. ʻOku fekauʻaki ia mo e kakai kotoa pē te ke lava ʻo tokoniʻi ke nau kolosi ki he feituʻu ʻoku malú.

ʻOku ou ʻoatu ʻa ʻeku fakamoʻoni fakatāutahá ʻoku ʻafioʻi koe ʻe he ʻOtuá; ʻokú Ne ʻafioʻi ho hingoá, mo hoʻo ngaahi manavasiʻí, kae pehē foki ki hoʻo ngaahi ʻamanakí mo e mālohingá. ʻOku ou fakamoʻoni atu ʻoku ʻi ai hoʻo ngāue ke fakahoko. Tuʻu hake pea hoko ko ha fuka ki he ngaahi puleʻangá. Fakatauange ke faitāpuekina koe ʻe he ʻEikí ʻi hoʻo feingá.

Paaki