Kunei Vakarua

Mai na nona vulica na iVola Tabu, a vakadeitaka kina o Mosese Natuilagilagi ni Lotu dina i Karisito a se bera ni tauyavutaki e Ono-i-Lau, na yatu yanuyanu lailai ena ceva-icake kei Viti na vanua a vakaitikotiko kina o koya. Ni dau sega gona ni tiko ena soqoni ni lotu, a dau vakasoqoni iratou ga nona matavuvale o Mosese e veisiga ka vakavulici iratou ena iVola Tabu. “Okoya gona keitou a tu ga kina ena butobuto,” a kaya na luvena tagane o Joeli Kalougata, me yacova na gauna a sega ni via gunuva kina na ti e dua na tavalena ka veisiko tiko yani, ka vakamacalataka nio koya a sa “papitaiso ki na Lotu Momani.” A tukuna vei Mosese o tavalena me vakasaqara na vosa na Momani ena ivolavosa. Ni wilika o Mosese “Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai,” a kila o koya ni sa ikoya oqo na lotu a vakasaqara voli mai.

Ena vakatutu nei tavalena, a veitaratara sara o Mosese vua na peresitedi ni kaulotu, o koya a qai vakauta vua e dua na ilavelave ni iVola i Momani kei na ivola tale eso. Baleta ni sega e dua ena nodratou yanuyanu me rawa ni papitaisotaka na matavuvale, eratou a vakavakarau me rua na yabaki me ratou lako i Suva me baleta na cakacaka vakalotu oya. Ena ika10 ni Tiseba, 1973, eratou a vakavodo mai kina o Mosese; na watina, o Alisi Galuvakadua; kei na tolu na luvedrau, o Joeli, Panipasa Lomani, kei Alisi Baleibau, ena Uluilakeba.

Ni oti ga e va na auwa, a vakatavukitaka na waqa e dua na cagilaba. Ni cokataki yani o koya iwasawasa, a soli ena loloma vei Joeli e dua na taga niu mai vua e dua tale na pasidia. A kunei Joeli o tinana ka tukuna vua me kubeta matua na taga oya, ni na vakabulai koya. Ni reguci koya oti, a mani qalo yani o koya me vaqarai rau na tacina. A sega tale ni qai raici koya vakadua. A vorata vakabalavu sara o koya na veibiau. Ni lai bogi mai a kubeta matua toka ga o koya na taga oya. E oti e rua tale na siga kei na dua na bogi ni bera ni qai vueti o koya, dua vei ira e lewe 35 walega na bula rawa mai na 120 era a tiko e waqa. A kau yani o Joeli ivalenibula e Suva, ka lai kila kina ni ratou sa vakaleqai na nona lewe ni matavuvale.

A lai tiko o Joeli ena itikotiko nei ganena qase e Viti Levu. Ia a sega ni taleitaka na Lotu na nona matavuvale. A vakananuma lesu o Joeli, “Au a sasaga dredre ena takali ni noqu matavuvale ka vakataroga na vuna au a biu duadua tu mai kina. Ia au a kauta voli ga e yaloqu na dina eso erau a vakatavulica vei au na noqu itubutubu.” A kuria o koya, “Au dau nanuma tu ga na ivakadinadina i tamaqu me baleti Jisu Karisito kei na Nona Lotu dina.”

E loma ni rua na yabaki ni oti na vakacalaka oya, a vakasaqarai Joeli voli kina na peresitedi ni kaulotu, ia o koya kei na kena isosomi a sega ni kunei koya rawa. Ena 1985, a sa vakawati o Joeli ka vakaitikotiko voli e Vanua Levu ena gauna a vakataroga kina e dua na veiwatini daukaulotu qase se kilai Joeli Kalougata beka o koya. “Emuri erau sa qai mai kunei au!” A nanuma lesu o Joeli. “E dua na gauna lagilagi.”

O koya kei watina, o Elenoa, a taura na ono na lesoni ni kaulotu ena rua ga na siga, rau a papitaiso sara, ka yaco me yavudei ni dua na tabana lailai e Nabua. Ena 1998, erau a vauci kina ena Valetabu e Nuku’alofa Tonga ka vakayacora na cakacaka vakalotu ni valetabu me baleta na nona matavuvale ka yali e wasawasa. Ni tara oti na Valetabu e Suva Viti, erau a vauci kina o Joeli kei Elenoa vei iratou na luvedrau. E kaya o Joeli, “Ni’u raica na noqu matavuvale oqo—noqu matavuvale tawamudu—ka vakavinavinakataka na Turaga ni nanumi au ka kauta lesu mai na kosipeli kina noqu bula.”

Na matavuvale na Kalougata kei na daukaulotu, circa 2010.