Mataupu 8
O Se Mataupu o le Laveaiina o Agaga
I le avea ai ma peresitene fou o le Peraimeri i Colonia Suiza, Iurukuei, sa faalagolago tele Delia Rochon i lana tusi lesona. Sa saunia faapitoa lava e le Ekalesia le tusitaulima mo faiaoga ma taitai o le Peraimeri sa nonofo i misiona, ma sa tatalo soo Delia e uiga i le auala sili e faaaoga ai. Na tusia le tusi lesona a o lei amataina e le Komiti Faamaopoopo a le Ekalesia le iloiloina ma le faafaigofieina o anomea uma a le Ekalesia, ma e tolu selau itulau le umi. Ae, sa faafetai pea Delia mo le tele o manatu mo gaoioiga ma galuega taulima na tuuina mai ai. E ui o nisi taimi sa pisapisao ai tamaiti o le Peraimeri i le taimi o ana lesona, ae sa onosai Delia. Afai latou te ulavavale, e mafai lava ona ia aumaia o latou matua e fesoasoani.
Pe a saunia lesona a le Peraimeri, sa lagona e Delia se tiute e mulimuli ma le toto’a i anomea aloaia a le Ekalesia. I se tasi aso, sa ia tau atu ai i faatonuga mo le faia o se suegatupe faaletausaga mo le Falemai o Tamaiti Peraimeri i le Aai o Sate Leki. O lea faatinoga, lea na faia i tausaga taitasi talu mai le 1922, na uunaia ai tamaiti uma o le Peraimeri e foai atu ni pene e fesoasoani ai i isi tamaiti e le tagolima. E lei vaai muamua lava Delia i se pene, ma sa itiiti sona iloa e uiga i le falemai. E lei moomia foi ona ia alu e saili ni tamaiti e le tagolima—sa toatele i lana vasega Peraimeri. Ae sa lagona e ia ma le peresitene o le paranesi o Victor Solari e tatau lava ia te ia ona faataunuu se suega pene mo le falemai.
Nai lo pene, sa fai atu Delia i tamaiti e foai atu ni vintenes, o le tupe siliva e aupito maualalo lona tau i Iurukuei. Sa faia e se tasi o matua se tamai atigipusa laupapa, lea sa tautau e Delia i luga o se puipui i le falelotu. Sa ia ta’u atu i le Peraimeri o le a fesoasoani le tupe i tamaiti mama’i, ae sa faaeteete o ia e aua nei tuuina atu se uunaiga mamafa i lana vasega. Na te lei manao ia i latou e foai atu ni vintenes e le gafatia ona latou foai atu.
I nai masina na sosoo ai, sa le’i tilotilo atu Delia i totonu o le pusa laitiiti pe ta’u po o ai sa foai atu ma pe o ai foi e leai. O nisi taimi e aumai ai e tamaiti ni vintenes, ma o isi taimi e foai atu ai e se matua ni nai tupe siliva e lagolago ai le Peraimeri. Mai lea taimi i lea taimi, na te faalogoina ai se tupe siliva o pa’u ifo i totonu, ma e patipati tamaiti i le faalogo atu i lena pa’o.
Ina ua asiasi atu taitai misiona i le Paranesi a Colonia Suiza, sa tonu ia Delia e tatala le pusa. Sa sili atu ona tumu nai lo le mea sa ia faamoemoeina. Ina ua ia faitauina tupe siliva, sa foai atu e tamaiti le toeitiiti lua tala Amerika. I lima o Delia, sa pei tupe siliva o se tamaoaiga tele.
E sili atu nai lo lena, sa ia iloaina, o vintenes e faatusa i le faatuatua ma le ositaulaga o tamaiti o le Peraimeri—ma aiga o tamaiti. O tupe siliva taitasi o se tupe iti a le fafine ua oti lana tane, na tuuina atu ma le alofa mo isi ma le Faaola.
E lua aso a o lumanai le Kerisimasi i le 1964, sa nofo ai ma le popole Suzie Towse i luga o se nofoaafi. Ua mae’a lana misiona i le Ofisa o le Eria a Peretania o le Matagaluega o Fale a le Ekalesia. O lea la ua toe foi atu o ia i Beverley. Sa fiafia ona matua ua iu lava ina foi mai o ia i le fale, ae sa le fiafia lava i laua ona sa ia filifili e faauma lana misiona e ui i so la’ua le loto i ai. Sa ititi lava se fesootaiga mai ia i la’ua i le iva masina.
Sa lei faanoanoa Suzie i lana filifiliga. O le auauna atu i le Matagaluega o Fale na aumaia ai o ia ma le faitau selau o isi tamaitai ma alii talavou e latalata atili atu i lo latou Tama Faalelagi, ma sa latou toe foi atu i le fale ma se faatuatua malosi atu ma se poto masani taua faalegaluega. O a latou taumafaiga na saofaga i le faamae’aina o le toeitiiti tolusefulu galuega faatino o le fausiaina i Atumotu o Peretania, e aofia ai se falesa matagofie i Beverley. Ma e silia ma le fasefulu isi galuega faatino sa faagasolo pea. A o tomanatu Suzie i la latou galuega, sa faaauau pea ona oo mai se anavatau mo faifeautalai i le mafaufau: “A o tatou fausia falelotu, tatou te fausia tagata.”
I le taimi nei, i le mae’a o lana misiona, sa mafai ona tulimatai atu Suzie i se mataupu fou i lona olaga. I le tausaga talu ai, na tuu atu ai e taitai misiona ia te ia ma isi faifeautalai faufale e toe foi atu i le aiga mo le vaitau o le Kerisimasi. I se siva i le Po o le Vaeluaga o le Tausaga Fou, sa alu atu ai lana uo ma o se a tagata o le paranesi o Geoff Dunning ia te ia ma fai atu ia te ia e la te siva uosi. I le iloaina o ia o se sui auai o le komiti faaaumea a le paranesi, sa ia taufaalili ia te ia. “Geoff,” sa ia fai atu ai, “e le manaomia ona e tauaveina lou faaaumeaina i lea mamao ua e oo i ai.”
Sa amata ona la fetusia’i o se uo tama ma se uo teinei le mavae ai o lena po, ma sa la faamau i totonu o ni nai masina. Sa auina atu foi e Geoff ia te ia se mama faamau taimane i le meli, ma sa tootuli le tagata ave meli ina ua ia tuuina atu. Sa la fuafua e faamau i le Malumalu o Lonetona pe a mae’a le misiona a Suzie. Ae talu ai o le tulafono na manaomia ai i la’ua ina ia faaipoipo faalemalo, o le a fai muamua ai se la sauniga o le faaipoipoga i le falesa o Beverley.
I le talosaga a Suzie, sa asiasi soo atu Geoff i ona matua, ma le faamoemoe e faamaluluina o la lagona e uiga ia te ia ma le Ekalesia. I le taimi muamua, sa teena e le tina o Suzie taumafaiga a Geoff, ae sa lei umi ae amata ona fiafia ia te ia.
Ina ua taunuu Suzie i Beverley, sa faafeiloaia e ona matua lona o’o mai i le aiga. Ae sa la fai atu ia te ia o le a la le auai i lana faaipoipoga ona sa faia i le falelotu o le paranesi. I le le fiafia, sa tatalo ai Suzie ma Geoff mo ona matua ina ia i ai se suiga o le loto.
A o fetuunai e ia le olaga i le mae’a ai o le misiona, sa iloa ai e Suzie ua suia lana paranesi a o ia toesea—ma e le ona o le falesa fou. I Peretania atoa, ua faaaluina nei e faifeautalai le tele o le taimi e aoao ai tagata ua faamoemoe e liliu mai, ma sa latou aoaoina aiga atoa pe a mafai ai. Sa le toe i ai le televave o papatisoga, taaloga peisipolo, ma sini malosi a le misiona na uunaia ai i latou. Sa faaauau pea ona tetee Peresitene MaKei i na faiga ma faatonuina taitai i le lotoifale e aapa atu i le autalavou na aafia ai, ma faia taumafaiga uma e uunaia ai nei tagata liliu mai ia tumau le toaaga i le Ekalesia.
“O i latou o ni tagata o le ekalesia, ma e tatau ona tatou tausia i latou,” na ia folafola atu ai. “O se mataupu o le laveaiina o agaga nai lo fuainumera. E tatau ona tatou galulue faatasi ma nei tama ma teine talavou.”
E sefulu aso a o lumanai le faaipoipoga, sa taliina ai tatalo a Suzie ma Geoff. Sa filifili matua o Suzie e auai i le sauniga. Sa manao lona tamā e savavali atu ma ia i le alasavali, ma sa malie lona tina e faatulaga le taumafataga o le faaipoipoga i le falesa.
I le aso 6 o Mati, 1965, o le toatele o uo a Suzie mai le Matagaluega o Fale a le Ekalesia na o mai i Beverley mo le faaipoipoga. I se vaiaso mulimuli ane, na malaga ai Suzie ma Geoff i le Malumalu o Lonetona ina ia faamauina. A o la i ai i le malumalu, sa faamama e le tina o Suzie se tamai fale na faatau e le ulugalii mo i laua lava i Beverley.
I le mafaufau ai e uiga i luitau na ia faatoilaloina, sa manatua ai e Suzie le mea na ta’u atu e lana peresitene o le misiona ia te ia i na aso faigata—“O le a saunia e le Alii se ala”—ma o lea ua ia iloa na Ia saunia.
O le masina na sosoo ai, i le Aai o Sate Leki, sa faapotopoto ai e Ruta Funk ma le komiti e vaaia mataupu aoaoina e tagata matutua le toeitiiti sefululua o taitai mai faalapotopotoga eseese o le Ekalesia e fautua atu se fuafuaga mo le aoaoina o vasega a le Aualofa, perisitua, ma le Aoga Sa. O le talosaga o le taunuuga lea o suesuega e tolu tausaga a le komiti o fuafuaga o lesona ua tuanai a le Ekalesia. O le taitaifono o le komiti, o Thomas S. Monson, o lē sa valaauina i le Korama a Aposetolo e Toasefululua i le tausaga ma le afa na muamua atu, na taitaia le fonotaga.
O le Aufono Faamaopoopo a le Ekalesia Atoa, lea na vaaia le polokalama fou o le faamaopoopoga, ua uma ona folasia mai ai ni suiga taua i le Ekalesia. Sa i ai faatasi ma le fatuina o komiti taitai o le perisitua ma aufono a uarota e fesoasoani ai i taitai i le lotoifale ia sili atu ona mataalia le galulue faatasi. I le tali atu i atugaluga e uiga i le mautu o le aiga, sa faamamafaina ai foi e le aufono faamaopoopo ni polokalama se lua, o faiaoga o aiga ma afiafi faaleaiga, e faamalosia ai le aoaoina o le talalelei.
O nei polokalama sa i ai ni aa loloto i le Ekalesia. Talu mai aso o le perofeta o Iosefa Samita, sa asiasi soo atu faiaoga o le uarota po o eria faatulagaina o le Au Paia e tausia lo latou soifua manuia faaleagaga ma faaletino. O le polokalama o faiaoga o aiga na suia ai lenei faiga, ma talosagaina ai e umia le perisitua e asiasi atu i aiga o uso a Au Paia i masina taitasi e tuuina atu auaunaga faaKeriso ma tuuina atu se savali ua filifilia ma fuafuaina aloaia mai le Ekalesia.
E faapena foi, sa faia e le Au Paia afiafi faaleaiga talu mai le 1915, ina ua uunaia e Peresitene Iosefa F. Samita ma ona fesoasoani le Au Paia e faataatia ese ia le tasi pe sili atu se afiafi i le masina mo lesona ma gaoioiga o le talalelei i le fale. O lea la, ua tatau i le Au Paia ona faia afiafi faaleaiga i vaiaso taitasi ma faaaoga se tusi lesona na lolomiina talu ai nei e le Ekalesia.
Peitai, sa faaauau pea ona feagai mataupu aoaoina faamaopoopo a le Ekalesia ma le faatuai. I le amataga, sa manatu Elder Harold B. Lee o komiti faamaopoopo eseese e mafai ona faia fuafuaga o lesona mo vaega uma o vaitausaga e oo atu i le 1963, ae sa latou tuleiina le aso e faagata ai i tua i le 1966 ina ia mafai ai ona tusi lesona mo le polokalama o afiafi faaleaiga.
A o faalauiloa atu e Elder Monson le talosaga mo mataupu aoaoina i taitai na faapotopoto, sa ia faailoa atu le luitau o le faia o lesona fou, ae maise lava ao tusia e faalapotopotoga a latou lava mataupu aoaoina i le taimi ua tuanai.
“O le a le faigofie ona taunuu i se maliega,” o lana tala lea. “E tatau ona tatou ave faatonuga o tusitusiga paia i le 3 Nifae lea na fetalai mai ai le Alii, ‘Ma aua nei i ai ni finauga i totonu ia te outou.’”
I le taimi o le fonotaga, sa tuuina atu ai e Ruta fuafuaga a le komiti mo le mataupu aoaoina a tamaitai. I le tusiaina o la latou talosaga, sa faatalatalanoa ai e le komiti ia tamaitai i ni tulaga eseese—faaipoipo, e lei faaipoipo, tetea, pe ua oti a latou tane. O le talosaga na faailoa mai ai le tele o uunaiga na feagai ma tamaitai i le lalolagi i ona po nei ma sa faamamafaina ai lo latou faamoemoega i le fuafuaga e faavavau a le Atua.
E pei ona faamatalaina e Ruta, o le mataupu aoaoina fou mo tamaitai, e pei o le mataupu aoaoina mo alii i le Ekalesia, o le a faailoa ai le taua o le perisitua ma le matafaioi o le aiga e totonugalemu i le aoaoina o le talalelei. O ona faamoemoega autu o le musuia lea o tamaitai e ola ma aoao atu le talalelei, tuuina atu auaunaga agaalofa i isi, maua le malamalama moni i le faatausiaiga, ma atiina ae se lagona o le soifua manuia e ala i aoaoga a Keriso.
I masina na sosoo ai ma le aoaoga, na faagaeetia ai Ruta ia Belle Spafford ma isi taitai o le Aualofa o e sa galulue faatasi ma le komiti. Ae sa lei naunau tagata uma e uiga i suiga o le a oo mai. Ina ua fautuaina atu e Ruta ma isi sui o le komiti ni fetuunaiga i le mataupu aoaoina, sa teena e nisi o sui auai o le aufono a le Aualofa a latou taumafaiga.
O le talitonuga o Ruta i le manaomia o se faamaopoopoga na fesoasoani ia te ia e tumau ai e ui lava i nei faafitauli. Sa mafai ona ia iloa le ala na faamalosia ai e le faamaopoopoga sootaga a le Ekalesia ma ona tagata. O le luitau o le sailia lea o se auala e fesoasoani ai i e o loo faaluafesasi i le polokalama ia maua lea lava vaaiga mamao e tasi.
I le taimi lava lea e tasi, sa taumafai ai pea LaMar Williams e faamautu se visa malaga tumau mo Naitiria. Sa ia moomoo e faataunuu ona tiute o se toeaina pulefaamalumalu o le atunuu, ae e mafai faapefea e ia pe afai e mumusu le malo o le atunuu e faataga o ia i totonu?
Talu mai lana malaga muamua i Naitiria i le 1961, sa mafai ai ona ia maua na o le tasi le isi visa mo se taimi puupuu, ma faatagaina ai o ia e toe foi atu i le atunuu mo le lua vaiaso ia Fepuari 1964. I lena taimi, sa taumafai ai o ia ma ana uo o Charles Agu ma Dick Obot e talosagaina le malo e faataga faifeautalai i Naitiria, ae o le tagata ofisa na nafa ma le faia o se faaiuga i le latou mataupu na musu e feiloai ma i latou.
Sa toe foi atu LaMar i Iuta ma le le fiafia tele i le le manuia, ae sa musu o ia e lafoaia ana uo i Aferika i Sisifo. Faatasi ai ma lana fesoasoani, sa fatuina ai se tupe mo sikolasipi ina ia mafai ai e ni nai tagata aoga Naitiria ona auai atu i le Iunivesete o Polika Iaga. Na taunuu tagata aoga i le amataga o le 1965, ma o le toalua o i latou, o Oscar Udo ma Atim Ekpenyong, na auai i le Ekalesia.
I Naitiria, i le taimi lea, na iloa ai e Dick Obot o lana vaega tapuai—ua lauiloa i le lotoifale o “le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai”— na maua mai le aloaiaina e le malo, e ta’u mai ai ua amata ona faamaluluina nisi o loto i Naitiria. O taumafaiga a LaMar e tuuina atu avanoa faaleaoaoga mo tagata aoga Naitiria, faatasi ai ma le taumafaiga faifai pea a ana uo i Naitiria, sa lei faaleaogaina. E ui lava sa teena pea e le malo o Naitiria le tuuina atu ia te ia o se visa tumau, ae sa ia maua se isi visa malaga mo se taimi puupuu ia Aokuso 1965. Faatasi ai ma le faamanuiaga a Peresitene MaKei, na toe foi atu ai LaMar i Naitiria ia Oketopa.
Ina ua taunuu i Lagos, sa feiloai LaMar ma se loia sa faamoemoe e faamautuina se visa malaga tumau ma le tulaga aloaiaina faale-Ekalesia. E lua aso mulimuli ane, sa talanoa ai LaMar pe a ma le sefululua ni tagata o fesootaiga e uiga i le Ekalesia. Ona ia lele atu lea i Enugu, o le laumua o le Itulagi i Sasae o Naitiria, ma faaalu le taimi faatasi ma lana faifeau o le setete, o se na teena le inuina o le kofe, lauti, po o le ava malosi i le i ai o LaMar ona o le faaaloalo mo ona talitonuga.
Soo se mea lava na alu i ai LaMar, e fesili atu tagata ese ia te ia pe mafai ona avea i latou ma tagata o le Ekalesia. Sa faamautinoa atu e LaMar ia i latou afai e faatuina le Ekalesia i lo latou atunuu, e mafai ona papatisoina i latou. I se tasi Aso Sa, e silia ma le faselau tagata na potopoto e faalogologo ia te ia o saunoa.
I le aso 6 o Novema, o se asiasiga i le ofisa o le faauluuluga i Enugu na taunuu ai i se faaopoopoga e ivasefulu-aso i le visa o LaMar, ma sa amata ai e se taitai o le malo ona galue i pepa e tatau ai e lesitala ai le Ekalesia i Naitiria. Sa toe foi atu LaMar i lona potu o le faletalimalo ma se mafuaaga lelei e fiafia ai. I le mavae ai o tausaga o faigata ma faafitauli, o le faatagaga na ia manaomia e amata ai le galuega atonu o le a iu ina tuuina mai.
Ona ia faalogoina lea o se tu’itu’i i le faitotoa. O le failautusi tumaoti o le minisita o le setete sa aumaia se uaealesi mo ia mai le laumua o le Ekalesia.
“Faamuta feutagaiga i Naitiria,” na faitauina ai. “Toe foi vave i le fale.” Sa sainia e le Au Peresitene Sili, e aunoa ma se isi faamalamalamaga o faapipii atu.
I le taimi na tuua ai e LaMar Williams ia Naitiria, sa nofo ai Giuseppa Oliva i Palermo, Italia, ma faalagolago i le folafolaga o le a i ai se aso e oo mai ai le Ekalesia i le aai. I se seneturi na muamua atu, sa taumafai ai faifeautalai e faatu le Ekalesia i Italia, ae o a latou taumafaiga sa lei umi. O le toatele o o latou tagata liliu mai o Porotesano Waldensian mai matusisifo o Italia o e na malaga atu i Iuta a o lei o ese atu faifeautalai mai le atunuu i le vaitau o le 1860. Peitai, o Giuseppa e le o se tasi e nofo filemu ma faatalitali mo faifeautalai e toe foi mai. E lei leva ona taunuu mai Atenitina, ae amata ona ia faasoa atu le talalelei i ona aiga, tuaoi, ma uo.
O nisi tagata na le fiafia i lona naunautai, ma e tapunia o latou faitotoa i ona foliga pe poloaiina o ia e tuua o latou fale. Ae i se tasi aso sa fesili ai se tasi o ona tuagane, o Antonino Giurintano, pe aisea na le auai ai i le Misasa Katoliko. Ina ua ia ta’u atu ia te ia e uiga i le Ekalesia, Iosefa Samita, ma le Tusi a Mamona, sa amata ona faagaeetia ona lagona. Sa ia faaaluina ni nai tausaga e asiasi ai i lotu eseese ae sa ia lagonaina le le faamalieina iai.
Ina ua mavae lena, sa talanoa atu Giuseppa ia te ia e uiga i le talalelei toefuataiina e toetoe lava o aso uma. O le tele o lona olioli, sa lei pine ae ia talosaga ia papatisoina o ia. Ae i le aunoa ai ma ni faifeautalai i Sicily, sa leai se tasi e mafai ona faatinoina le sauniga.
I lena taimi, sa vaaia ai e le Misiona a Suisi ia Italia ma le tele o atunuu tuaoi, ma sa tau leai ni faifeautalai. E ui ina sa i ai ni nai aulotu laiti i nofoaga o le militeli Amerika i Italia, ae faatoa maua lava talu ai nei e le Ekalesia se faamaoniga e talai atu le talalelei i le atunuu. O faifeautalai e tolusefulu pe fasefulu na galulue i Italia sa tele lava i matu, e mamao mai le motu o Giuseppa ma Antonino. Ae, sa tusi atu pea Antonino i le laumua o le misiona, ma i le tali mai, na auina mai ai e le peresitene o le misiona o Rendell Mabey ia te ia ni tusitusiga a le Ekalesia ma se kopi o le Tusi a Mamona.
Ona oo lea i le afiafi o le aso 22 o Novema, 1965, sa faateia ai Giuseppa i se asiasiga faafuasei mai lona tuagane. Sa ta’u atu e Antonino ia te ia ua iu ina o mai ni alii se toalua mai le Ekalesia. Sa faapotopoto mai e Giuseppa lona toalua ma lona atalii, ma sa latou mulimuli atu ia Antonino i lona fale.
O se tasi o tagata asiasi, na iloa e Giuseppa, o Peresitene Mabey. O ia o se tagata Amerika maualuga ma fiafia sa lei mafai ona tautala faa-Italia. O le isi tagata asiasi o Vincenzo di Francesca, o se toeaina Italia o le Au Paia o Aso e Gata Ai o lē sa nofo i le motu, pe a ma le fa itula le mamao. I le 1910, na maua ai e Vincenzo se kopi e leai se faavaa o le Tusi a Mamona a o aoga e avea ma se faifeau Porotesano i le Aai o Niu Ioka. Sa ia faitauina ma le naunautai ma talia lana savali ia Iesu Keriso. O nisi taimi sa ia talai atu ai mai le tusi, ma ina ua toe foi atu i Italia, sa ia aoao atili ai e uiga i le Ekalesia ma fesootai i ai. I le mavae ai o tausaga o faatalitali mo se tasi e i ai le pule o le perisitua e sau i Sicily, sa iu ai ina papatisoina i le 1951.
Sa talanoa Giuseppa ma lona aiga ma Vincenzo ma Peresitene Mabey mo ni nai itula. Ona faaiu lea e le peresitene o le misiona e faapea ua saunia Antonino mo le papatisoga.
I le taeao po na sosoo ai, sa faatau ai e Giuseppa, Antonino, Peresitene Mabey, ma Vincenzo ni ofu papae ma malaga ai i se taavale la’u pasese i se faga filemu i le talafatai lea e mafai ona latou faia ai le sauniga. O se tamai ana na fai ma potu e fai ai lavalava, ma o maa i le apitagalu na fai ma se nofoaga mo Vincenzo e nofo ai ma avea o se molimau mo le papatisoga.
Sa etuetu atu Peresitene Mabey ma Antonino, a’o uulima, i luga o maa laiti maamaai o le matafaga. I le tauivi ai ma galu malulu ma le sou, sa saunoa ai Peresitene Mabey i le tatalo o le papatisoga ma tuu ifo Antonino i totonu o le vai. Ona toe foi ane lea o alii i le pa’umatū ma sui i ofu mago, ma sa faamauina e Vincenzo ia Antonino o se tagata o le Ekalesia.
Sa faatumulia le loto o Giuseppa i le olioli ma le alofa a o ia matamata i le sauniga. Mulimuli ane, sa ia auina atu se tusi ma le lagona ootia i lana tama teine o Maria, o lē sa nofo pea lava i Atenitina. Ua auai Antonino i le Ekalesia, o lana alaga lea. O ia le tagata muamua na papatisoina talu ona toe foi atu o ia i Palermo.