Mataupu 17

Leai se Toe Foi i Tua

I le taeao o le aso 10 o Oketopa, 1975, na toe ola ma mafai ona patapatatū atu ni taavale iila sili ona tuai i le lotoa o le Iunivesite o Polika Iaga, ma faailo mai ai le amataga o le solo taavale [e faamanatu] ai le Aso o Tagata Faavae. E faitau afe faiaoga, tamaiti aoga, ma e sa aoaoga ai, e fai ma sui o le tele o kolisi ma faalapotopotoga a le iunivesite, sa savavali faatopetope i tua o taavale. I se mea mamao lava, i luga o se mauga i sasae o le lotoa, sa susulu mai ai i le la se “Y” telē pa’epa’e.

Sa faamanatuina e le BYU lona faavaeina i tautoulu uma, ae o le tausaga lenei na faailogaina ai le lona selau tausaga o le iunivesite. Ina ia faamanatuina le mea na tupu, sa tietie atu ai Peresitene Spencer W. Kimball ma lona faletua, o Camilla, i le taavale na taimuaina le solo, o se Cadillac lanumumu o le 1906. I le ogatusa ai ma lagona faamamai o le solo, sa laeiina ai e Peresitene Kimball se pulou malo tuai lapotopoto ma se suti tusitusi. I le taimi lea, sa uuina e Sister Kimball se leise uliuli i luga a’e o lona ulu.

E ui ina sa faamanatu mai e ona laei le taimi ua tuanai, ae sa taulai atu le silasila a Peresitene Kimball i le lumanai. O lea la ua vave ona avea le Ekalesia ma se faalapotopotoga i le lalolagi atoa, sa lei foliga mai e sa’o le tuuina atu o polokalama ma auaunaga mo nisi o le Au Paia ae le o isi. Ua uma ona aveese e taitai ia tauvaga o taaloga a le Ekalesia atoa i le Aai o Sate Leki. Ma i le 1974, na fofogaina mai ai e le Au Peresitene Sili o le a aveese mai e le Ekalesia ia lava mai falemai e sefululima na ia faagaoioia i sisifo o le Iunaite Setete. Ona oo lea i le tausaga na sosoo ai, sa fofogaina mai ai e Peresitene Kimball e faapea, o konafesi faaletausaga uma a faalapotopotoga aoao—MIA, Aoga Sa, Peraimeri, ma le Aualofa—o le a faamutaina ona sa faia i le Aai o Sate Leki ma sa masani ona faamanuiaina ai na o le Au Paia i totonu ma siomaga o Iuta.

“Faatasi ai ma le faatupulaia o le mamao ma le faateleina o le faatupulaia o tagata o le Ekalesia,” sa ia faamalamalama mai ai, “e foliga mai ua talafeauga le taimi e faateleina ai le tuuitiitia o le faatinoina o mea uma i le laumua.”

O le lauiloa o konafesi aoao fou a eria o se faamaoniga lea o le tautinoga a le Ekalesia i ona tagata auai i le lalolagi atoa. I le 1975 lava ia, sa pulefaamalumalu ai Peresitene Kimball i konafesi tetele i Pasila, Atenitina, Iapani, Filipaina, Taiuani, Hong Kong, ma Korea i Saute. Ma sa valaauina e le Ekalesia nisi faifeautalai e toatele atu nai lo se isi lava taimi muamua. I le taimi o ana malaga o se aposetolo, sa tuuina atu ai e Peresitene Kimball tupe siliva i tamaiti sa ia feiloai i ai, ma fai atu ia i latou e amata faaputu se tupe mo faifeautalai. I le taimi nei, i le avea ai ma peresitene o le Ekalesia, sa ia talosagaina alii talavou uma ina ia auauna atu i se misiona ma uunaia le Au Paia i atunuu uma e saunia a latou lava autau faafaifeautalai.

A o i ai i Iapani, sa ia faasilasila atu ni fuafuaga e fausia se malumalu i Tokyo, o le uluai malumalu lea i Asia. Talu ai nei lava, i le konafesi aoao ia Oketopa, sa ia valaauina ai alii e auauna atu i se korama fou o le au perisitua, o le Korama Muamua a Fitugafulu. I le Mataupu Faavae ma Feagaiga, o le Korama a Aposetolo e Toasefululua e tatau ona “valaau atu i Fitugafulu, pe a latou manaomia se fesoasoani.” O uso o le korama fou o le a lagolagoina le Toasefululua, pulefaamalumalu i konafesi i le lotoifale, ma fatuina ni siteki fou i le salafa o le lalolagi. E ui ina sa na o ni nai alii na valaauina i le korama fou i le taimi nei, ae e mafai lava ona oo atu i le fitusefulu sui o fitugafulu.

O le faamanatuina o le aso taua o BYU na mafua ai foi ona mafaufau Peresitene Kimball e uiga i le lumanai o le aoga. Faatasi ai ma le pe tusa ma le luasefululima afe tamaiti aoga, o le BYU o le faalapotopotoga aupito tele lea o aoga maualuluga atu e fa a le Ekalesia, lea sa aofia ai foi le Kolisi o Ricks i Idaho, BYU–Hawaii i Oahu, ma le Kolisi Faapisinisi a le AAG i le Aai o Sate Leki. O le iunivesite tumaoti aupito telē foi lea i le Iunaite Setete. O tamaiti aoga iina, ma i aoga uma a le Ekalesia, e tausisi i tulaga faamamaluina e manaomia ai tulaga faatonuina maualuluga o le ola mama, faamaoni, ma le faaaloalo.

I le 1971, na suitulaga ai Dallin Oaks, o se polofesa loia talavou o le Au Paia o Aso e Gata Ai mai le Iunivesite o Chicago, i le peresitene o le BYU o Ernest Wilkinson. I lalo o le taitaiga a Peresitene Oaks, sa tuuina atu ai e le iunivesite ni avanoa sili atu mo faiaoga tamaitai ma tamaiti aoga, e faavaeina le Aoga Faaloia a J. Reuben Clark, ma faalauteleina isi polokalama faaakatemia.

E ui i lea, talu ai nei, na oo mai ai le aoga i lalo o suesuega ona o nisi o ona aiaiga faavae faamamaluina na foliga mai na solia ai tulafono fou tutusa o avanoa a le malo. Sa popole Peresitene Oaks ma sui o le aufaatonu e uiga i tulafono, ma matau ai e ono mafai ona latou faamalosia le BYU e aveese na mea e pei o fale eseese mo alii ma tamaitai. Sa latou tuuto atu i le mataupu faavae o le avanoa tutusa i aoaoga ma galuega. Ae sa latou tetee i soo se tulafono e manaomia ai le iunivesite e fetuunai le saolotoga o tapuaiga e ala i le taliaina o aiaiga faavae e mafai ona faavaivaia ai talitonuga ma faiga masani a le Ekalesia.

I le taimi nei, sa tumau pea le le foiaina o le faafitauli. Ae peitai, o Peresitene Kimball, i le avea ai ma taitai o le aufaatonu o le BYU, sa tumau e uiga i le tausiga o tulaga faatonuina o le Ekalesia. Sa talitonu o ia o le tautinoga a le BYU i le aoaoina faalelalolagi ma le faaleagaga o le ki lea i lona manuia i le lumanai, e tusa lava pe o lena faiga e tulaga ese ai le aoga mai isi iunivesite.

Ina ua mavae le solo o le Aso o Tagata Faavae, sa saunoa atu Peresitene Kimball i se potopotoga tele e uiga i lana vaaiga mamao mo le seneturi lona lua o le BYU. “Ua faasoa atu e lenei iunivesite i isi iunivesite le faamoemoe ma le galuega o loo aofia ai i le toe faalauteleina atili o eria eseese o le malamalama,” na ia folafola atu ai, “ae ua tatou iloa foi e ala i le faagasologa o faaaliga o loo i ai ‘le tele o mea silisili ma le taua’ e tuuina atu i tagata lea o le a i ai se aafiaga faaleatamai ma faaleagaga e sili atu nai lo mea e mafai ona mafaufauina e tagata.”

Sa ia uunaia le au faigaluega ma tamaiti aoga ina ia “mafaufau [atili] i mea e lua, faaleagaga ma faaletino” i a latou suesuega. “I le avea ai ma sikola a le AAG, e tatau ona outou tautatala ma le pule ma le tulaga silisili i a outou paaga faapolofesa i le gagana o le sikolasipi,” na ia saunoa ai, “ma e tatau foi ona e iloa le gagana o mea faaleagaga.”

Sa ia uunaia le iunivesite e opogi le lumanai i le faatuatua, mulimuli i le taitaiga a le Alii, i lea fuaiupu ma lea fuaiupu. Sa ia molimau atu o le a agai i luma le iunivesite. “Ua tatou malamalama,” na ia saunoa ai, “o le a’otauina o se vaega o le i ai e uiga i le pisinisi a lo tatou Tama ma o tusitusiga paia o loo i ai manatu autu mo tagata.”

“Matou te faamoemoe—e le na o le faamoemoe—o le a avea le iunivesite o Polika Iaga ma se taitai i iunivesite maoae o le lalolagi,” sa ia faaauau ai. “I lena faamoemoega o le a ou faaopoopo atu i ai: Avea ma se iunivesite tulaga ese i le lalolagi atoa!”

Pe tusa o le taimi lea, na o mai ai sui mai se ekalesia Porotesano i le Iunaite Setete i Cape Coast, Kana, e saili Billy Johnson. Sa latou faalogo sa faia e Billy ni vavega mamana, ma sa latou faamoemoe e tauanau o ia ma ona soo e auai i la latou ekalesia. Pe tusa ma le fa afe tagata Kana i faapotopotoga e fasefulu-tasi na ta’ua i latou o Au Paia o Aso e Gata Ai. Sa vaaia e Billy aulotu e lima. Sa manaomia e sui se tasi e vaaia a latou aulotu Kana, ma o Billy o se tagata sa latou iloa ua sa’o e taitaia.

Sa malilie Billy ma e na mulimuli ia te ia e tapuai faatasi ma tagata asiasi mai i se nofoaga autu o le alalafaga i le aai. Sa faafeiloaia i latou e tagata Amerika i meaalofa o fasimoli ma mea e faalelei foliga. “O outou tagata agalelei e tatau ona avea ma o matou uso,” na latou fai mai ai, “ma e tatau ona tatou faatasi.” Sa latou uunaia Billy ma isi e faamuta le faatalitali mo faifeautalai. “Latou te le o o mai.”

Sa uunaia e se tasi o le au asiasi ia Billy e auai ma i latou ma avea ma se taitai i la latou ekalesia. “O le a matou totogia oe,” o lana tala lea. “O le a matou totogia a outou faifeau.” Sa latou ofo atu foi e fesoasoani ia Billy e asiasi i le Iunaite Setete ma folafola atu e latou te aumaia mea faimusika mo lana aulotu ma se fale fou o le ekalesia.

I lena po, sa valaaulia ai e Billy le au asiasi e nonofo i lona fale a o ia mafaufau i la latou ofo. O le mativa e pei ona sa i ai o ia, sa ia manatu mamafa ai i le talosaga. Ae sa lei manao o ia e faalataina le Atua po o lona lava faatuatua i le talalelei toefuataiina.

I le na’o ia ai i lona potumoe, sa tagi Billy. “Le Alii e, o le a se mea e tatau ona ou faia?” sa ia tatalo ai. “Sa ou faatalitali mo se taimi umi lava, ma e lei o mai o’u uso.”

“Johnson, aua lava nei e faafenumiaia oe lava po o ou tagata o le ekalesia,” na tau atu ai e se leo ia te ia. “Ia tumau mausali i le Ekalesia ma o le a vave ona o mai ou uso ma fesoasoani ia te oe.”

Sa faaiuina e Billy lana tatalo ma tuua ai lona potumoe. E lei umi, ae oso mai se tasi o malo faaaloalogia mai se isi potu. “Johnson,” sa fai atu ai le tamaloa, “e te le o moe?”

“O loo ou mafaufau i le auala e faavasega ai mea,” na tautino atu ai Billy.

“Uso Johnson,” na fai atu ai le tamaloa, “Sa ou manao e sau ma tuitui atu i lou faitotoa e ta’u atu ia te oe ua uma ona faatulagaina lau lotu. E le tatau ona ou faafenumiaia oe”. Sa ia fai mai na faaali mai e le Alii lenei upumoni ia te ia. “O au lava ua na o sou uso,” o lana tala lea. “Faaauau pea lau ekalesia.”

“Ua fetalai mai foi le Alii ia te au,” o le tala lea a Billy. “O le ekalesia lenei a le Alii. E le mafai ona ou tuuina atu le ekalesia i soo se tasi.”

Na mulimuli ane o mai sui mai isi lotu Amerika ma ni ofo faapena. Sa teena e Billy i latou uma. E lei umi, ae iloa e taitai mai lana lava aulotu ua ia teena tupe ma meaalofa mai tagata Amerika. I lo latou feita, sa feosoi atu ai taitai i totonu o lona fale. “Ua o mai nei tagata e fesoasoani,” o le tala lea a se tasi o alii. “O le a latou totogia i tatou.”

“O le a ou le faatauina atu le ekalesia,” o le tala lea a Billy. “Afai e alu ai le luasefulu tausaga, o le a ou faatali mo le Alii.”

“E leai sau tupe,” o le tala lea a se tasi alii. “Latou te mananao e totogi i tatou.”

“Leai,” na fai atu ai Billy, “leai.”

Sa foliga mai ua sauni tamaloloa e sasa ia te ia, ae sa musu o ia e sui lona mafaufau. Mulimuli ane, sa latou toe faamaulalo, ma a o latou o ese atu, sa opoina e Billy i latou taitoatasi. Sa maligi loimata o le toeaina mulimuli ina ua fusi o ia e Billy i ona lima.

“Ou te faamalie atu i lo’u faatiga ia te oe,” o le tala lea a le tamaloa. “Faamolemole ole atu i le Atua e faamagalo mai a’u agasala.”

Sa la fetagisi faatai ma Billy. “Tama,” sa ia tatalo ai, “faamagalo ia te ia.”

Ia Aokuso 1976, i se isi vaega o Aferika i Sisifo, sa auina atu ai e Atonio Obinna se tusi ia Peresitene Kimball. “Matou te mananao ia e manatu mai i Nigeria,” na ia tusi atu ai, “ma ia faapaiaina le laueleele mo aoaoga o le talalelei moni a lo matou Alii o Iesu Keriso.”

E lua tausaga ua mavae talu mai le taimi mulimuli na faalogo ai Atonio i lana [tagata] faafesootai i le matagaluega a faifeautalai, o LaMar Williams. I le taimi lea, o Lorry Rytting, o se polofesa o le Au Paia o Aso e Gata Ai mai le Iunaite Setete, na faaaluina se tausaga e faiaoga ai i se iunivesite i Nigeria. Sa feiloai Atonio ma isi tagata talitonu ma Lorry, ma sa latou faamoemoe o lana asiasiga o le a taunuu i se fesootaiga tuusao ma le laumua o le Ekalesia—ma atonu foi o le amataga o se misiona. Na toe foi atu Lorry i Iuta ma tuuina atu i taitai o le Ekalesia se lipoti lelei o le saunia o Nigeria mo le talalelei, ae e leai se mea na oo mai ai.

Sa le’i loto Atonio e togi le solo. “O aoaoga a la outou ekalesia e aofia ai mea lelei faapena e le o mafai ona maua i isi,” na ia tusi atu ai ia Peresitene Kimball. “Ua valaau mai le Atua ia i matou ina ia faaolaina, ma matou te mananao ia te oe ina ia faanatinatiina le galuega.”

E lei leva ae maua e Atonio se tali mai ia Grant Bangerter, le peresitene o le Misiona Faavaomalo a le Ekalesia, o se misiona faapitoa e vaavaaia eria sa nonofo ai tagata o le Ekalesia ae o nofoaga sa lei aloaia ai le Ekalesia. Sa ta’u atu e Peresitene Bangerter ia Atonio sa ia alofa i lona tulaga ae sa ia ta’u atu ia te ia e leai lava ni fuafuaga e faatulaga le Ekalesia i Nigeria.

“Matou te uunaia outou ma faailoaga uma o le alofa faaleuso ina ia tulitulimatagauina le faatinoga o lou faatuatua i le mea sili e te mafaia seia oo i se taimi i le lumanai e mafai ai e le Ekalesia ona faia nisi faatinoga tuusao,” na ia tusi atu ai.

Pe tusa o le taimi lea, na iloa ai e Atonio ma lona faletua, o Fidelia, ua sauaina ma faamaina le la fanau i le aoga ona o o latou talitonuga faalelotu. Sa faamatala e le la tama teine e valu tausaga le matua le ala e valaau ai o ia ma ona tei i luma o le faatasiga o tamaitiiti aoga i le taimi o tatalo a le aoga, faamalosia i latou e tootutuli i lalo ma sii o latou lima, ma sasa o latou lima i se laau.

Ina ua iloa e Atonio ma Fidelia le mea na tupu, sa la o e talanoa i faiaoga. “Aisea ua outou faia ai na mea?” na la fesili atu ai. “Ua ia i matou le saolotoga e tapuai ai i Nigeria.”

Na taofia sauaga, ae sa faaauau pea ona feagai le aiga ma o latou uso a tagata talitonu ma le tetee mai lo latou nuu. “O le leai o se asiasiga a soo se taitai mai le Aai o Sate Leki ua avea ai i tatou ma mea e toē mai ai nisi o tagata iinei,” na tusi atu ai Atonio ia Peresitene Bangerter ia Oketopa 1976. O loo matou faia mea uma matou te mafaia ia faavae ai le upumoni i le lotolotoi o fanau a lo Tatou Tama Faalelagi i lenei vaega o le lalolagi.”

Sa faatalitali Atonio mo se tali, ae sa leai se tali na sau. Pe lei taunuu ea ana tusi i le Aai o Sate Leki? Na te lei iloaina, o lea na ia toe tusi atu ai.

“O le a matou le vaivai i le tusitusi ma talosagaina mo le Ekalesia ina ia tatalaina iinei e pei ona outou faia i le lalolagi atoa,” na ia folafola atu ai. “O la matou vaega o loo mulimuli ma le naunautai i aoaoga a lo tatou Faaola, o Iesu Keriso. E leai se toe foi i tua.”

Ina ua faatoa iloa e Katherine Warren e uiga i le talalelei toefuataiina, sa galue o ia o se tamaitai tausimai fesoasoani i le fale o se tamaitai i matusasae o le Iunaite Setete. I se tasi aso, sa ia tali ai le faitotoa ma maua ai se soa o faifeautalai o le Au Paia o Aso e Gata Ai iina.

“O loo moe le tamaitai o le maota,” na fai atu ai Katherine ia i laua.

“Ta’u atu ia te ia na o mai faifeautalai O Le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai,” sa la tali atu ai, ma tuuina atu se tamaitusi o loo i ai le molimau a le perofeta o Iosefa Samita. Sa ave e Katherine, ma o ese atu faifeautalai i lo la ala.

Sa faagaeetia Katherine e ia alii talavou. Ae ina ua iloa e lona pule e uiga i faifeautalai, sa ia aveina le tamaitusi mai le lima o Katherine ma togi i totonu o le apa lapisi.

Sa tumau pea le fiafia o Katherine, o lea sa ia toe aumaia ai le tamaitusi. A o ia faitau e uiga i le Uluai Faaaliga a Iosefa Samita ma le Tusi a Mamona mulimuli ane i lena aso, sa ia talitonu i mea uma.

Sa ta’u atu e Katherine i se uo e uiga i le tamaitusi i se taimi puupuu mulimuli ane. “Ou te talitonu o loo ia te au lena Tusi a Mamona,” na fai atu ai lana uo ia te ia, “ma e mafai ona ave ma oe.”

Sa faatuatuaina e Katherine o loo taitaiina o ia e le Alii e saili mo se mea taua. O le taimi lava na amata ai ona ia faitauina le Tusi a Mamona, sa ia iloa ai o le mea lea na finagalo le Alii na te mauaina. Ina ua feteenai nisi o mea na aoao mai e uiga i le papatisoga ma mea sa ia aoaoina ao tuputupu ae, sa ia faalogoina se leo o uunaia o ia e aua nei lafoaiina ese. “Talitonu i mea uma,” na fai mai ai le leo.

E lei leva lena, ae siitia atu Katherine i New Orleans, o se aai i le setete i saute o Luisiana, ma faaipoipo ai. I le naunau ai e tapuai faatasi ma Au Paia o Aso e Gata Ai, sa ia sueina le Ekalesia i le tusi telefoni ma auai i le uarota i le lotoifale. Sa ia maua se lagona lelei i le lotu, ma sa amata ona ia auai soo. Ae, i le avea ai ma se tamaitai Uli, sa ese le faiga o ia. O nisi tagata sa foliga le fiafia i lona i ai iina ma sa mumusu foi e talanoa ma ia. Na iu lava ina feiloai o ia i se tamaitai Uli matua i le uarota, o Freda Beaulieu. E ui ina sa fiafia Freda i le talalelei ma sa avea ma se tagata o le Ekalesia talu mai lona laitiiti, ae sa lei auai soo o ia i le uarota.

Na mavae ni nai tausaga, ma sa manao Katherine e auai i le Ekalesia, ae na te lei iloa pe faapefea. Sa ia tusi atu ia Peresitene Kimball e uiga i lona manao, ma sa ia auina atu le tusi i taitai o le Ekalesia i Louisiana. E toalua faifeautalai, sa auauna atu i lalo o le peresitene o le misiona o LaMar Williams, sa la o atu i lona fale i le taimi lava lena.

Sa aoaoina e faifeautalai ia Katherine i lesona masani a faifeautalai, ma e lei umi ae saunia o ia mo le papatisoga. Ae i lena taimi, ina ia aloese mai le faailoaina atu o feteenaiga i faaipoipoga, sa i ai i le Ekalesia se aiaiga faavae e le mafai e se tamaitai ona papatisoina e aunoa ma le faatagaga a lana tane. Ma sa musu le tane a Katherine e tuuina atu lana maliega.

“Sister Warren, o lau ekalesia lenei. E mafai ona faaauau pea ona e sau iinei,” o le tala lea a faifeautalai ina ua ia tau atu ia i la’ua le tala faanoanoa. “Atonu e limasefulu tausaga ae e te lei papatiso, ae ia faaauau pea ona e sau i le lotu.”

Sa faaauau pea ona alu Katherine i le lotu. Ina ua o mai se soa fou o faifeautalai i le eria, sa amata ona la toe aoaoina o ia, ae sa ia iloaina tali uma i a la fesili. “Na ma o mai e aoao oe,” na la fai atu ai ia te ia, “ae o loo e aoaoina i ma’ua.”

O le faamoemoe pea ina ia papatisoina, sa toe sailia ai foi e Katherine le faatagaga a lana tane. O le taimi lea na ia tuuina atu ai ia te ia se fomu na tusia e faifeautalai mo ia e saini ai. “Afai o le mea lea e te manao ai, o le a ou sainia,” na ia fai atu ai ia te ia.

Ae ina ua malaga atu Peresitene Williams i New Orleans e faatalanoa ia Katherine mo le papatisoga, sa le faatagaina o ia e lona toalua e alu e feiloai ma ia. I le lotovaivai, sa toeitiiti lava a fiu ai Katherine. Sa ia iloa na taitaiina o ia e le Agaga i le Ekalesia, ae o le taumafai e auai sa avea ma se faafitauli mai lea taimi i lea taimi. Pe na aoga le taumafaiga?

Sa tonu ia te ia e anapogi, ma a o ia faia, sa ia maua se faaaliga. Na faaali atu se tagata e laei i se suti efuefu i lona fale. I le taimi muamua sa ia manatu o se faifeautalai, ae sa vave ona ia iloaina o se agelu. Sa susulu ona foliga, ma sa ia le tautala atu ni upu ia te ia. Sa na ona ia uuina o lona lima. Sa uunaia o ia e valaaulia faifeautalai ma Peresitene Williams e faatalanoa o ia i lona fale. Sa le manaomia ona latou popole e uiga i le faalavelave o lona toalua.

Na sau Peresitene Williams i New Orleans ma faatalanoaina Katherine. Ona papatisoina lea o ia i le Aso Kerisimasi i le 1976.

I le taimi na opomauina ai e Katherine Warren le talalelei toefuataiina, sa faafalepuipuiina ai le peresitene o le Paranesi a Saigon o Nguyen Van The i Thành Ông Năm, o se olo palapalā Viatename sa fai ma tolauapiga o le falepuipui. Sa matua faananau o ia mo se tala i lona toalua ma lana fanau, ae na matua motusia lava e le tolauapiga o ia mai fesootaiga ma le lalolagi i fafo. Na pau lava le mea na ia iloa e uiga i le mea sa i ai lona aiga na sau mai se uaealesi mai le peresitene o le Misiona a Hong Kong: “Manuia Lien ma le aiga. Faatasi ma le Ekalesia.”

Na maua e The le uaealesi ae o le a ulufale i le tolauapiga. I se taumafaiga e toefuatai le faatulagaga ina ua uma ona pueina Saigon, sa manaomia ai e le malo o Viatename i Matu ia tagata uma sa i ai muamua o le militeli a Viatename i Saute e auina atu i se kosi o le “toea’otauina” i mataupu faavae ma faiga fou a le malo. Talu ai ona sa auauna atu The o se tagata tautua laitiiti ma se faiaoga o le gagana Peretania mo Viatename i Saute, sa ia tuuina atu o ia lava ma le musua, ma le faamoemoe o le umi o le faagasologa o le toea’otauina o le a pe tusa ma le sefulu aso. I le taimi nei, ua silia ma se tausaga mulimuli ane, sa ia taumanatunatu pe o afea o le a toe saoloto ai o ia.

O le olaga i Thành Ông Năm sa o se tulaga matagā. Sa faatulagaina The ma ona uso sa faatagataotauaina i ni iunite ma sa i ni fale e isumua. Sa latou momoe i luga o fola e leai ni ufi seia oo ina latou fauina ni moega e fau i uamea. O meaai e le lava ma le leaga, faatasi ai ma tulaga eleelea i le tolauapiga na tuua ai tamaloloa e ono maua i faama’i e pei o le palaga’au ma le leai o se vaitamini B.

O le toea’otauina sa aofia ai foi galuega mamafatu ma le toe aoaoina faapolokiki. Pe a latou le o tatu’u laau po o le vaaia o laau toto e fafaga ai le tolauapiga, sa faamalosia nei alii e tauloto manatu sese ma ta’uta’u atu a latou soligatulafono e faasaga i Viatename i Matu. Soo se tasi e solia tulafono o le tolauapiga e mafai ona faamoemoeina se sasaga matautia po o se faafalepuipuiina tuga i totonu o se pusa uamea e pei o se pusa lapisi.

Sa faasaoina The i le faato’ato’a ma le piimau i lona faatuatua. Sa taumafai o ia e usitai i tulafono o le tolauapiga ma faatino faalilolilo lana tapuaiga. Sa ia faamamaluina Aso Sa anapogi, e ui lava ina fiaai, ma sa ia taulotoina le leoa ia mau mai lona manatuaga e faamalosia ai lona faatuatua. Ina ua tuuina atu faanana ia te ia e se uso Kerisiano i le tolauapiga se Tusi Paia, sa faalua ona ia faitauina le tusi atoa i le tolu masina, ma faatauaina le avanoa e toe faitau ai le afioga a le Atua.

Sa moomoo The ina ia saoloto. Mo se taimi, sa ia mafaufau ai e sola ese mai le tolauapiga. Sa ia mautinoa e mafai ona ia faaaogaina ana aoaoga faamiliteli e alo ese mai ai i e na pueina o ia, ae a o ia tatalo mo se fesoasoani i le solaaga, sa ia lagonaina le taofia o ia e le Alii. “Ia onosai,” sa musumusu atu ai le Agaga. “O le a lelei mea uma i le taimi e tatau ai a le Alii.”

I se taimi mulimuli ane, na iloa ai o le a faatagaina lona tuafafine, o Ba, e asiasi atu ia te ia i le tolauapiga. Afai e mafai ona ia tuuina atu ia te ia se tusi i lona aiga, e mafai ona ia auina atu ia Peresitene Wheat i Hong Kong, ma e mafai ona ia auina atu ia Lien ma tamaiti.

I le aso o le asiasiga a Ba, sa faatalitali ai The i le laina a o faatautaia e leoleo ia sailiga o le tino atoa o pagota na muamua atu ia te ia. I le iloa ai o le a auina sa’o atu o ia e leoleo i se nofoaga tuufua pe afai latou te mauaina lana tusi ia Lien, sa ia nanaina le tusi i tua atu o le fusi i totonu o lona pulou. Ona ia tuuina lea o se tamai api ma se peni i totonu o le pulou ma tuu i luga o le palapala. I le manuia ai o lea tulaga, o le a tata’iese e le api ia leoleo ina ia taofia ai i latou mai le sailia o le vaega o totoe o le pulou.

Ina ua oo i lona taimi e sue ai, sa taumafai The e tumau i le toafimalie. Ae ina ua suesueina o ia e leoleo, sa amata ona gatete o ia. Sa ia mafaufau i le ogaoga o le a faafalepuipuiina ai o ia o loo faatalitali pe afai e maua e e na pueina le tusi. Na mavae atu ni nai taimi o le popole, ma na se’e atu le sailiga a leoleo i lona pulou. Sa latou suesueina le peni ma le api, ae ina ua latou le mauaina se mea mai mea masani, sa leai so latou fiafia ia The ma tuu atu ia e alu.

E lei leva, ae iloa atu e The le oo mai o lona tuafafine, o lea sa ia aveeseina ai ma le le iloa le tusi mai lona pulou ma oomi atu i ona lima. Sa tagi o ia a o tuuina atu e Ba ia te ia ni meaai ma ni tupe. Sa la faia ma lona toalua se pisinisi fualaau aina, ma sa le tele ni mea faasili la te maua. Sa sili ona faafetaia e The mea uma sa mafai e lona tuafafine ona ofoina mai. Ina ua la faamavae, sa ia faatuatuaina o le a ia tuuina atu lana tusi ia Lien.

I le ono masina mulimuli ane, na toe foi ai Ba i le tolauapiga ma se tusi. O totonu sa i ai se ata o Lien ma tamaiti. Sa maligi loimata o The a o ia sioa atu i o latou foliga. Ua matutua lava lana fanau. Sa ia iloaina e le mafai ona ia toe faatali.

Sa tatau ona ia sailia se auala e aluese ai mai le tolauapiga ma agai atu i lima o lona aiga.