Kasaysayan sa Simbahan
Kapitulo 24: Ang Atong Pagsiksik Alang sa Kamatuoran


Kapitulo 24

Ang Atong Pagsiksik Alang sa Kamatuoran

BYU Jerusalem Center sa bakilid

Ang BYU Jerusalem Center alang sa Near Eastern Studies midawat sa otsenta ka estudyante sa Marso 8, 1987. Sa sayo niana nga buntag, tulo ka nagbiyahe nga van ug duha ka bus miabot sa Kibbutz Ramat Rahel, ang komunidad tumoy sa habagatang-silangan sa Jerusalem diin ang mga estudyante gikan sa gawas nga nasod nakapuyo ug nag-eskwela sulod sa kataposang pito ka tuig. Naghinam-hinam sa pagbalhin ngadto sa bag-ong sentro, malipayon ang mga estudyante nga mikarga sa ilang mga butang ug ubang mga kagamitan sa eskwelahan ngadto sa mga sakyanan. Sa dihang sila miabot diha sa ilang bag-ong panimalay, miporma sila og usa ka tawhanong kadena ug misugod sa pagpasa sa mga basahon, mga karton ug mga maleta pasaka sa mga hagdanang nagtungas sa Bungtod sa Scopus.

Si David Galbraith, ang director sa programa sa langyaw nga pagtuon, mingisi samtang siya nagtan-aw. Ang kawani sa eskwelahan mitrabaho sa walay kakapoy sa pag-andam sa gambalay, hinoon may mga bahin niini nga nagpabiling wala mahuman. Ang kawani miinstalar og mga labhanan ug mga paugahanan, migahin sa mga kwarto, ug mipalit og mga kasangkapan. Bisan pa niini, nakalimtan nila ang pagpalit og mga towalya ug toilet paper alang sa sentro, apan ang mga kasangkapan anaa nagpadulong na karon gikan sa Tel Aviv.

Sa milabay nga duha ka tuig, sa dihang ang presidente sa BYU nga si Jeffrey R. Holland mianha sa Jerusalem uban sa usa ka dili mangabig nga kasabotan, nakahimo siya og usa ka maayong pagpakita. Apan, ang mga rabbi nga Orthodox madudahon sa kasabotan. Mipadayon sila sa pagpasundayag og pagsupak diha sa dapit nga gitukoran, sa gawas sa opisina sa mayor, ug diha sa atubangan sa panimalay ni David.

Naglaom nga makakuha og maayong kabubut-on, gisuholan sa Simbahan ang labing dako nga mga kompaniya sa relasyong pampubliko (public relations firms), nga nakabutang og mga impormasyon nga pamantala diha sa mga pahayagan ug sa telebisyon. Daghang Judeo nga mga tawo kinsa mahigalaon ngadto sa Simbahan misulat usab ngadto sa mga politiko nga Israeli, nanghimatuod alang sa pagkamatinuoron sa mga Santos.

Hangtod karong bag-ohay, ang munisipal nga inspektor sa siyudad namugos nga walay makapuyo sa gambalay sa dili pa kini mahuman. Si David ug ang iyang tagdumala nga kawani, hinoon, nakadawat og pagtugot sa pagbalhin ngadto sa nahuman nga seksiyon sa sentro—ang ilawom nga upat ka andana nga gihimong mga puy-anan ug ang uban mga klasehanan. Sa dihang ang munisipal nga inspektor nahibalo nga ang nagkalainlaing mga departamento sa siyudad nakahatag sa pagtugot, siya natingala.

Sa dihang ang mga estudyante gibalhin, gipundok sila ni David sa usa ka dakong klasehanan alang sa tulo ka oras nga miting sa pagsinati mahitungod kon unsaon sa pag-amuma ang gambalay. Milabay nga malinawon ang adlaw, walay mga protesta gikan niadtong kinsa misupak sa pagtukod sa sentro. Gikan sa eskwelahan, ang mga estudyante makapahimulos og nindot kaayo nga talan-awon sa pagsalop sa adlaw sa Daang Siyudad sa Jerusalem. Kini usa ka maanindot nga dapit alang kanila sa pagkat-on pa og dugang mahitungod sa karaang siyudad ug sa katawhan sa hugot nga pagtuo kinsa namuyo didto.

“Sa kataposan padulong na kita ngadto sa atong bag-ong gambalay,” misulat si David ni Presidente Holland sa kadugayan nianang adlawa.

“Tanan niining daghang mga bulan kami nakatrabaho sa usa ka gambalay nga semento ug bato,” misulat siya. “Ang mga estudyante nagginhawa ngadto niini sa gininhawa sa kinabuhi, ug kadtong bugnaw nga bato sa taas nga mga agianan ug walay kinabuhi nga mga kwarto karon aduna nay kalipay niini.”


Wala madugay human si Ezra Taft Benson nahimong presidente sa Simbahan, mihatag siya ni Elder Russell M. Nelson og usa ka bag-ong buhatunon. “Ikaw mahimo nga responsable alang sa tanang kalihokan sa Simbahan sa Uropa ug sa Africa,” siya misulti kaniya, “uban sa usa ka linain nga bulohaton sa pag-andam sa mga nasod sa silangang Uropa sa pagdawat sa ebanghelyo.”

Nakuratan si Elder Nelson. “Usa ako ka doktor sa kasingkasing,” gihunahuna niya. “Unsa ang akong nahibaloan mahitungod sa pag-andam sa mga nasod sa pagdawat sa ebanghelyo?” Uban sa pipila ka mga walay labot, ang Simbahan wala makapadala og mga misyonaryo ngadto sa sentral ug silangang Uropa gumikan nga ang rehiyon ubos sa impluwensiya sa Soviet Union human sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan. Dili ba kinahanglan nga ang buhatonon maadto sa usa ka tawo nga mas kwalipikado sa diplomasiya? naghunahuna siya. Nganong dili magpadala og usa ka abugado sama ni Elder Dallin H. Oaks?

Gipabilin ang iyang hunahuna diha sa iyang kaugalingon, gidawat ni Elder Nelson ang buhatunon.

Milabay ang usa ka mubong panahon, malinawon nga mga relasyon tali sa Estados Unidos ug sa Soviet Union misugod sa pagkamaayo. Sa Okubre 1986, Konstantin Kharchev, tigpangulo sa Soviet Union’s Council on Religious Affairs, nakighimamat sa mga representante sa Simbahan didto sa Washington, DC. Matinguhaon siya alang kanila sa pagsabot nga ang relihiyosong kaluwasan anaa sa Soviet Union. Human mahibalo kabahin sa miting, girekomendar ni Elder Nelson nga ang Simbahan magpadala og duha ka kinatibuk-ang mga awtoridad sa pakighimamat ni Kharchev ug ipadayon ang panaghisgotan. Ang Unang Kapangulohan mipili kaniya ug ni Elder Hans B. Ringger sa Seventy sa pag-adto.

Sa buntag sa Hunyo 10, 1987, si Elder Nelson ug Elder Ringger mitawag sa opisina ni Kharchev sa Moscow. Nangandam si Kharchev sa pagbiya sa lungsod alang sa laing trabaho ug walay daghang oras sa pagpakigsulti.

“Kami gusto lamang mangutana kanimo og usa ka pangutana,” misulti si Elder Nelson kaniya. “Unsa ang kinahanglan namong buhaton nga mahimo ang simbahan nga among girepresentar matukod sa Russia?”

Daling gipasabot ni Khrachev nga ang usa ka simbahan makahimo sa pagparehistro diha sa usa ka distrito o siyudad kon kini adunay beynte ka hamtong nga mga miyembro nga nagpuyo didto.

Nangutana si Elder Nelson kon ang Simbahan makaabli ba og usa ka sentro sa mga bisita o kwarto nga basahanan diha sa Soviet Union—usa ka dapit diin ang mga tawo boluntaryo nga makaanha sa pagkat-on mahitungod sa mga pagtulon-an sa Simbahan.

“Dili,” ang tigpangulo mitubag.

“Kita adunay dakong problema dinhi kon hain ang mag-una,” miingon si Elder Nelson. “Miingon ka nga dili kami mailhan hangtod kami adunay mga miyembro, apan malisod ang pagkuha og bisan unsa nga miyembro kon kami walay usa ka lawak basahanan o sentro sa mga bisita.”

“Kana inyong problema,” miingon si Kharchev. Mihatag siya kanila sa iyang numero sa telepono ug mitanyag sa pagpakigkita kanila pag-usab. Sa pagkakaron, makasulti sila ngadto sa iyang duha ka diputado. “Maayong adlaw!” miingon siya.

Mihatag ang mga diputado ni Elder Nelson ug Elder Ringger og gamay nga impormasyon. Sa Soviet Union, miingon sila, ang mga lungsuranon adunay kagawasan sa pagtuo unsay ilang gustong tuohan ug makapraktis sa ilang relihiyon sa dayag nga paagi. Ang mga misyonaryo walay pagtugot sa pagkabig diha sa nasod, hinoon, gikontrol sa gobyerno ang pagpadala diha sa nasod og mga relihiyosong mga basahunon. Ang mga indibidwal makahimo og relihiyosong mga serbisyo diha sa ilang mga panimalay, pagdapit sa uban sa pag-apil kanila, ug sa pagpakigbahin sa ilang mga tinuohan ngadto sa mga tawo kinsa mipahayag og interes.

Daghang mga dapit sa pagsimba gipadagan libot sa siyudad, ug ang mga diputado mipahimutang ni Elder Nelson ug Elder Ringger sa pakigkita sa mga lider sa lokal nga Russian nga Orthodox, Seventh-day Adventist, evangelical Christian, ug Jewish nga mga kongregasyon. Samtang sila mibiyahe ngadto sa siyudad, makigkita sa isigkauban nga mga tawo sa pagtuo, si Elder Nelson ug Elder Ringger nahibulong sa relihiyosong kalain-lainan nga ilang nakita sa nasod nga opisyal nga giila nga walay pagtuo sa Ginoo.

Sa gihapon, samtang gihunahuna ni Elder Nelson ug Elder Ringger ang mahitungod sa mga kinahanglanon alang sa pagtukod og usa ka simbahan diha sa Soviet Union, ang ilang buhatunon ingon og walay paglaom. Walay mga misyonaryo o usa ka kwartong basahanan, unsaon gyud kaha nila pagkab-ot sa baynte ka tawo nga gikinahanglan aron madawat ang pag-ila alang sa Simbahan?

Sa iyang kataposang adlaw sa Moscow, si Elder Nelson dili makatulog. Mibangon siya ug miadto sa Red Square, usa ka dako nga plaza sa gawas sa Kremlin, ang pinarilan nga mga punoang buhatan sa gobyerno sa Soviet. Ang kwadrado walay tawo, ug iyang nahunahuna ang mahitungod sa pundok sa katawhan nga mga linibo kinsa mobisita sa dapit sa kadugayan nianang adlawa. Sukad sa pag-anha sa siyudad, siya natandog sa pagtan-aw sa mga tawo sa matag adlaw. Gusto niyang motabang diha sa gugma ug makigbahin sa gipahiuli nga ebanghelyo ni Jesukristo ngadto sa matag usa kanila.

Ang mga pangutana “Kinsa ako?” ug “Nganong ako ania dinhi?” nagsige og dagan sa iyang hunahuna. Nahibalo siya nga siya usa ka doktor nga tig-opera, usa ka Amerikano, usa ka bana, usa ka amahan, ug usa ka apohang lalaki. Apan siya mianha sa Moscow isip usa ka apostol sa Ginoo. Ug samtang ang iyang buhatunon ingon og bug-at kaayo, ilabi karon nga siya nahibalo kon unsa ka lisod niini nga tukuron ang Simbahan diha sa Soviet Union, siya dihay paglaom.

“Ang apostoles nahibalo sa ilang pagkatinugyanan,” gihunahuna niya. Ang Manluluwas mihatag kanila og katungdanan sa paglakaw ngadto sa kalibotan ug pagtudlo sa matag kaliwatan, kanasuran, pinulongan ug katawhan. Ang mensahe sa ebanghelyo alang sa tanang anak sa Dios.

Diha sa iyang report kabahin sa biyahe, si Elder Nelson mipahayag sa iyang hugot nga pagtuo diha sa gahom sa Ginoo sa paghimo og oportunidad ngadto sa mga dapit sama sa sentral ug silangang Uropa. “Mag-uban kita makasugod—bisan sa gagmay nga mga lakang—sa pagbuhat sa kabubut-on sa atong Amahan sa Langit, kinsa nahigugma sa iyang tanan nga mga anak,” siya misulat. “Ang padulngan ug kaluwasan sa mga kalag tulo sa upat ka bahin sa usa ka bilyong katawhan nag-agad sa atong lihok.”


Sa Agosto 6, 1987, si apostol Dallin H.Oaks masulub-on samtang siya mibarog sa podium atubangan sa usa ka dako nga mananambong diha sa Brigham Young University. Duha ka tuig ang milabay sukad sa mga pagbomba sa Siyudad sa Salt Lake nga mipatay og duha ka Santos sa Ulahing mga Adlaw. Niana nga panahon, ang mamaligya og talagsaong dokumento nga si Mark Hofmann nakasohan ug nakonbikto tungod sa mga pagpatay. Kini nadiskobrehan usab nga si Mark nakapalsipikar og daghang dokumento nga iyang gibaligya ug gipabayloan sa Simbahan, lakip ang daghang gidesenyo sa pagguba sa relihiyon diha sa sagradong kasaysayan niini.

Atol sa samang duha ka tuig, mga iskolar sa BYU nakahimo og daghan sa paglig-on sa hugot nga pagtuo. Ang BYU Studies ug ang Religious Studies Center sa unibersidad nakamantala og importanting bag-o nga mga basahon ug mga artikulo kabahin ni Joseph Smith ug sa iyang mga paghubad. Ang Foundation for Ancient Research and Mormon Studies nakasugod na usab sa pagmantala sa gikolekta nga mga buhat ni Hugh Nibley, kinsa nakasulat og mas daghan pa kay ni bisan kinsa agi og suporta sa Basahon ni Mormon ug sa Perlas nga Labing Bililhon. Ug ang BYU nakigsabot sa usa ka inila nga internasyonal nga tig-imprenta sa pagmantala sa Encyclopedia of Mormonism, naglangkob og mga artikulo kabahin sa kasaysayan, doktrina, ug praktis sa Simbahan.

Sa gihapon, daghang mga Santos ang naningkamot sa pagsabot sa mga panglingla ni Mark Hofmann, nag-aghat sa BYU sa pagtukod og usa ka komperensiya nga akademik mahitungod sa kasaysayan sa Simbahan ug sa kaso ni Hofmann. Sa karon, si Elder Oaks nakaanha sa komperensiya sa pagpamulong mahitungod sa tahas sa Simbahan sa mga hitabo nga naglibot sa trahedya.

Samtang ang mga mananambong nahibalo, si Mark sa karon naserbisyo og usa ka kinabuhi nga sentensiya sa bilanggoan. Sa Enero, nakakompisal siya sa paghimo og tulo ka bomba, lakip ang usa nga aksidenting nakadaot kaniya. Ang istorya nga iyang gisulti sa mga imbestigador makalibog ug makalilisang. Bisan og siya usa ka tibuok kinabuhi nga miyembro sa Simbahan, nawala ang iyang hugot nga pagtuo sa Dios isip usa ka batan-ong lalaki. Sa kadugayan, nahimo siyang usa ka hanas nga palsipikador, ug gigamit niya ang iyang kahibalo sa kasaysayan sa Simbahan sa pagmaomao og mga dokumento. Ang iyang katuyoan sa pagpanglipot niadtong mga palsipikasyon, sa kadugayan iyang giangkon, dili lamang aron makakwarta apan usab sa pagpakaulaw ug sa pagdaot sa dungog sa Simbahan. Siya nakapatay og duha ka tawo sa usa ka gihunahuna pag-ayo nga paningkamot sa pagtago sa iyang panlimbong.

Samtang si Elder Oaks misugod sa iyang pamulong, iyang nakita nga ang mga pagpatay nakadawat og makaylapon nga atensiyon diha sa media. Ang pipila ka mga kritiko nakapanaway ni Presidente Gordon B. Hinckley ug sa ubang mga lider sa Simbahan tungod sa pagbaton og dili tinuod nga mga dokumento gikan ni Mark, nangatarungan nga ang tinuod nga dinasig nga mga lider dili unta malingla sa mga palsipikasyon. Ang ubang mga tawo nakapasangil sa mga lider sa pagkamutago sa hilom mahitungod sa mga isyu sa kasayasayan, bisan og ang Simbahan nakamantala sa labing mahinungdanon mga dokumento ni Hofmann ug mitugot sa mga iskolar sa pagtuon niini.

Naobserbahan ni Elder Oaks nga daghang tawo lakip ang mga iskolar ug nasudnong inila nga mga experto sa palsipikasyon, midawat sa dokumento ingon nga tinuod. Gihulagway usab niya ang kinaiya sa pagsalig nga mipatigbabaw taliwala sa mga lider sa Simbahan.

“Aron makapahigayon sa ilang personal nga mga pangalagad, ang mga lider sa Simbahan dili makasuspitsa ug makapangutana sa matag gatosan ka tawo nga ilang ikahimamat sa matag tuig,” siya miingon. “Kini maayo pa alang sa lider sa Simbahan nga usahay mapakyas kay sa kanunay nga magsuspitsa.” Kon sila napakyas sa pag-ila og pipila ka manglilingla, kini mao ang bayad sa gikinahanglan nga mas maayong pagtambag ug paghupay sa matinud-anon og kasingkasing.

Bisan sa wala pa maorganisar ang Simbahan, ang Ginoo nakapasidaan ni Joseph Smith nga “ikaw dili kanunay makaila sa dautan gikan sa matarung.” Ang mga tawo sama ni Mark Hofmann mipakita nga ang Dios dili sa kanunay mopanalipod sa mga miyembro ug mga lider sa Simbahan gikan sa malimbungon nga mga tawo.

Samtang gitapos niya ang iyang pakigpulong, mipahayag si Elder Oaks nga ang tanan makakat-on gikan sa ngilngig nga kasinatian. “Kon kini kabahin sa pagkawala magdahom sa ngil-ad nga tuyo sa uban,” iyang giangkon, “daghang mga tawo ang mabasol.”

“Kinahanglan kitang tanan magpadayon sa atong pagsiksik alang sa kamatuoran uban sa mga himan sa pagkamatinuoron ug walay paglaban nga pagsiksik ug sinsero ug matinahurong relihiyosong tinuohan,” siya mitapos. “Tanan kita nagkinahanglan nga magmabinantayon pa.”


Sa Abril 30, 1988, si Isaac “Ike” Ferguson nanaog sa eroplano ug gibati ang kainit sa N’Djamena, Chad. Kini usa ka dihadiha nga pahinumdom nga siya layo gikan sa mabugnaw nga panahon sa tingpamulak sa iyang panimalay sa Bountiful, Utah. Tanan nga naglibot niya, iyang makita ang katawhan nga nagputi og luag, walay bukton, saylo sa tuhod ang gitas-on nga sinina ug mga tabon sa ulo. Ang mga desyerto nga balason milugway sa tanang direksiyon padulong sa kapunawpunawan.

Sa hangyo sa Unang Kapangulohan, si Ike nakaabot sa daplin sa mga desyerto sa Habagatang Africa sa pagtan-aw sa dagan sa tawhanong mga proyekto sa Simbahan. Sulod sa mga henerasyon, nagamit sa Simbahan ang mga halad sa puasa sa dakong katuyoan sa pagtabang sa nagkalisod nga mga Santos. Sayo sa mga 1980, bisan pa niana, usa ka kagutom mihugpa sa Ethiopa, diin ang Simbahan walay opisyal nga pag-ila sa gobyerno. Ang salida sa telebisyon sa gutom nga mga bata ug sa hilabihan ka puno nga mga kampo nga puy-anan mitandog sa mga tawo sa tibuok kalibotan, lakip sa mga Santos. Sa Enero 27, 1985, ang Simbahan mihimo og usa ka espesyal nga tawhanong puasa sa Estados Unidos ug Canada nga nakakwarta og $6 ka milyon sa mga halad sa puasa alang sa kahopayan sa Africano.

Pipila ka bulan ang milabay, si Elder M. Russell Ballard, usa sa mga presidente sa Unang Korum sa Seventy, mibiyahe ngadto sa Ethiopia sa pag-ila sa tawhanong mga organisasyon nga makatabang sa Simbahan sa pagbuhat sa labing maayo. Si Ike, kinsa adunay titulo sa pagkadoktorado (doctorate) ug propesyonal nga kasinatian sa pampubliko nga kahimsog, gikuha sa pagdumala sa tawhanong mga donasyon gikan sa usa ka opisina sa Utah. Sa iyang unang adlaw, gihatagan siya og kompyuter, usa ka telepono, ug katungod sa pag-apud-apod og minilyon nga dolyares agi og tabang gikan sa puasa alang sa Ethiopia.

Nagsunod sa paningkamot ni Elder Ballard, nakakontak si Ike og ubang internasyonal nga mga organisasyon sa pagtabang sa pagpangayo og tambag kon unsa ang labing maayo nga paagi sa pagggamit sa mga donasyon. Dayon mihatag siya og dagkong kantidad sa pagtabang sa mga organisasyon nga nagtrabaho sa Ethiopia ug kasilinganang mga nasod nga nagsinati og samang mga problema. Napulo ka bulan human sa unang puasa, ang Simbahan mihimo og ikaduhang puasa alang sa paghupay sa kagutom.

Ang kontribusyon sa mga Santos sa Ethiopia mipakita nga hilabihan sa pagka-nakatabang nga ang Church Welfare Services misugod sa pagpakigpares sa ubang mga ahensiya sa paghupay sa ubang mga bahin sa kalibotan. Wala madugay, si Ike mitabang sa paghan-ay og usa ka pagtapok alang sa kahimsog diha sa Carribean, mipadala og medikal nga mga ekipo ngadto sa Hungaria sa pagtabang sa mga bata nga may sakit sa utok, ug mipadala og mga imunisasyon ngadto sa Bolivia.

Human sa pag-abot didto sa N’Djamena, migahin si Ike og daghang adlaw sa pagduaw og tawhanong mga dapit sa Chad ug Niger. Milupad siya ngadto sa Majia Valley sa Niger, diin ang Simbahan mihatag og gatosan ka mga libo nga dolyares ngadto sa usa ka proyekto sa pagpananom og kahoy. Gikan sa ibabaw, makakita siya og mga linya sa mga kahoy nga mosukol og huwaw nga nagporma og usa ka “buhi nga koral” tali sa tambok nga uma sa walog ug sa nagkaylap nga desyerto. Mitugpa ang eroplano, ug ang mga representante gikan sa usa sa mga tawhanong mga kapares sa Simbahan mimaneho kaniya ngadto sa gitamnan og balik nga mga dapit.

Nahibaloan ni Ike nga ang mga kahoy mihunong sa mga hangin gikan a pagbanlas sa yuta ug mihatag og lawog alang sa mga karnero, mga kanding, ug mga baka. Usab kini mihatag og dugay nga tinubdan sa sugnod alang sa mga tawo nga nagpuyo sa duol. Ang mga mag-uuma diha sa dapit nakapatubo sa ilang agrikultura nga produkto ingon ka dako sama sa 30 porsyento sukad gisugdan ang proyekto, nagpatunhay sa daghang kinabuhi gikan sa kadaot sa desyerto.

Pila ka adlaw ang milabay, milupad si Ike ngadto sa Ghana, diin ang Simbahan karon adunay usa ka misyon ug dosena nga mga branch. Didto nakighimamat siya sa usa ka pares nga organisasyon, ang Africare, sa pagkonsulta sa napulog unom ka ektarya nga welfare nga uma sa Simbahan diha sa Abomosu, usa ka lungsod nga mga usa ka gatos ug baynte otso ka kilometro sa habagatang kasadpan sa Accra.

Nahimo ang uma sa 1985 human sa usa ka grabeng huwaw nga nagwagtang sa mga tagana sa pagkaon sa tibuok nasod. Sama sa welfare sa Simbahan nga mga uma sa Tinipong Bansa, kini naghatag og pagkaon alang sa mga tawo nga nanginahanglan samtang kini nag-ugmad og kagawasan ug pagbarog sa kaugalingong paningkamot. Gidumala sa lokal nga mga Santos ang uma uban sa pipila ka panabang gikan sa Ghana Accra Mission. Sa una, ang tanang mga mamumuo mga boluntaryo, apan karon ang uma mibayad sa mga trabahador niini, kasagaran kinsa mga miyembro sa Simbahan.

Human sa tulo ka tingtubo sa tanom nga panahon, ang uma nahimo nga kasarangang malampuson sa pagpabunga og mais, bulanghoy, plantain, ug ubang mga bunga alang sa katawhan nga nanginahanglan. Apan ang maayo nga nahimo niini wala pa makatupong sa taas nga kantidad sa pagpalambo niini.

Ang mga magtatambag sa Africare misulti ni Ike nga sila mituo nga ang uma labing maayo nga makaserbisyo sa lokal nga komunidad kon ang Simbahan motugot sa katawhan sa Abomosu sa paghimo sa uma ngadto sa usa ka kooperatiba nga pamasin. Ang lokal nga mga mag-uuma, naggamit og karaang paagi sa pagtikad, makatrabaho nga magtambayayong sa paghatag og mas daghan pang pagkaon alang sa komunidad. Ang Simbahan mohatag pa gihapon og pipila ka pinansyal nga tabang alang sa uma nga dili pas-anon ang tibuok responsibilidad alang sa kalamposan niini.

Sa wala pa mobiya sa Ghana, si Ike ug ang mga magtatambag mipahayag niini nga ideya ngadto sa mga 150 ka miyembro sa komunidad sa Abomosu, lakip ang lokal nga lider sa tribo. Maayo ang pagdawat sa plano, ug daghang mag-uuma naghinam-hinam sa pag-apil diha sa kooperatiba.


Nianang sama nga Abril, si Manuel Navarro miadto sa iyang amahan uban sa makapahigawad nga balita. Sa milabay nga pipila ka bulan, didto siya sa Lima, Peru, nagtuon og maayo aron masulod sa usa ka prestihiyoso nga unibersidad diha sa siyudad. Apan bisan sa iyang labing maayo nga paninguha, napakyas siya sa pagsulod ngadto sa eskwelahan. Kon siya gustong mosulay pag-usab nga madawat, nagkinahanglan siya sa pagtuon sulod sa laing unom ka bulan.

“Manuel,” miingon ang iyang amahan, “gusto mo bang magpadayon sa pagpangandam alang sa unibersidad, o gusto mo bang mangandam alang sa usa ka misyon?”

Nahibalo si Manuel nga ang propeta mihangyo sa tanang takos ug makasarang nga batan-ong lalaki sa Simbahan sa pagserbisyo og usa ka misyon. Ug ang iyang patriyarkal nga panalangin misulti og misyonaryong serbisyo. Apan siya nakaplano sa pag-adto sa misyon human makapalista diha sa unibersidad. Mituo siya nga kini mas sayon alang kaniya sa pagbalik sa unibersidad human sa misyon kon siya makareserba sa iyang pagpalista sa dili pa mobiya. Karon wala siya kahibalo kon unsa ang buhaton. Gisultihan siya sa iyang amahan sa paggahin og pipila ka panahon sa paghukom.

Diha dayon, gibasa ni Manuel ang Basahon ni Mormon ug nag-ampo. Samtang iyang gihimo, gibati niya ang Espiritu nga naggiya sa iyang desisyon. Sa pagkasunod gayod nga adlaw, siya andam sa iyang tubag. Nahibalo siya nga gikinahanglan niya ang pagserbisyo og usa ka misyon.

“OK,” miingon ang iyang amahan. “Patabanga mi kanimo.”

Usa sa unang mga butang nga gihimo ni Manuel mao ang pagpangita og trabaho. Nagtuo siya nga makatrabaho siya sa usa ka duol nga bangko tungod kay ang iyang amahan nakaila og pipila ka mga empleyado didto. Apan hinoon, gisakay siya sa iyang amahan ngadto sa downtown didto sa dapit nga gitukoran sa unang chapel sa branch. Iyang gipangutana ang superbisor kon aduna bay pwesto alang ni Manuel diha sa pundok sa mga tawo nga nagtukod. “Walay problema,” misulti ang superbisor. “Atong ipasulod siya sa trabaho.”

Mitipon si Manuel sa pundok sa mga tawo nga nagtukod pagka-Hunyo, ug sa matag panahon siya sweldohan, ang trabahador kinsa mihatag kaniya sa iyang tseke mipahinumdom kaniya sa paggamit niini alang sa iyang misyon. Gitabangan usab siya sa iyang inahan sa pagtipig sa kasagaran sa tseke alang sa iyang pundo sa misyon ug sa ikapulo.

Ang mga misyon mahal, ug ang nagkalisod nga ekonomiya sa Peru mihimo niini nga malisod alang sa daghang mga Santos didto sa pagbayad og hurot sa ilang mga misyon. Sulod sa mga katuigan, ang tanang full-time nga mga misyonaryo misalig sa ilang mga kaugalingon, sa ilang mga pamilya, sa ilang mga kongregasyon, ug gani sa kalooy sa mga estranghero sa pagbayad sa ilang mga misyon. Human si Presidente Kimball miaghat sa tanang makahimo nga batan-ong mga lalaki sa pagserbisyo, gidapit sa Simbahan ang mga miyembro niini sa pag-amot ngadto sa usa ka kinatibuk-ang pundo sa misyonaryo alang niadtong kinsa nagkinahanglan og pinansyal nga tabang.

Karon ang lokal nga pundo gipaabot nga mobayad sa dili mominos sa ikatulo nga bahin sa mga gasto sa misyon. Kon ang mga misyonaryo dili makahimo sa pagbayad sa nahibilin, sila makakuha diha sa kinatibuk-ang pundo. Sa Peru ug sa ubang mga nasod sa Habagatang America, ang mga lider sa Simbahan nagpahimutang usab og usa ka sistema diin ang lokal nga mga miyembro mihatag sa mga misyonaryo og usa ka tingkaon matag adlaw, nagtabang kanila sa pagdaginot sa kwarta. Si Manuel misaad sa pagbayad alang sa katunga sa iyang misyon samtang ang iyang mga ginikanan mibayad sa nahibilin.

Human nagtrabaho sulod sa unom ka bulan, nadawat ni Manuel ang iyang misyon call. Miingon ang iyang amahan nga sila makahimo sa pag-abli dayon niini o maghulat hangtod sa Dominggo ug basahon kini diha sa miting sa sakramento. Dili makahulat si Manuel ingon niana ka dugayon, apan siya mohulat hangtod ang iyang inahan mahuman sa iyang trabaho nianang gabii.

Sa dihang siya sa kataposan miabot sa panimalay, giablihan ni Manuel ang sobre, ug ang iyang mga mata unang miadto sa pirma ni Presidente Ezra Taft Benson. Siya dayon misugod sa pagbasa sa nahibilin sa call, ang pitik sa iyang kasingkasing nakiglumba sa matag pulong. Sa dihang iyang nakita nga siya moserbisyo didto sa Peru Lima North Mission, nanobra ang iyang kalipay.

Kini nahimo niyang kanunay nga tinguha sa pagserbisyo og usa ka misyon diha sa iyang nasod nga natawhan.


Atol sa kataposan nga sesyon sa Abril 1989 nga kinatibuk-ang komperensiya, milingkod si Presidente Ezra Taft Benson duol sa pulpito diha sa Salt Lake Tabernacle, nagpahimulos sa dinasig nga mga mensahe sa mga mamumulong. Apan sa dihang miabot ang oras sa paghatag sa iyang kaugalingon nga pakigpulong, wala siya mibati og igong kalig-on sa paghatag niini. Gihangyo niya ang iyang ikaduhang magtatambag, si Thomas S. Monson, sa pagbasa sa unsay iyang naandam alang sa okasyon.

Sa milabay nga pipila ka tuig, nakapamulong ang propeta og diretso ngadto sa nagkalainlaing mga grupo diha sa Simbahan: batan-ong mga babaye ug batan-ong mga lalaki, mga inahan ug mga amahan, single adult nga mga babaye ug single adult nga mga lalaki. Karon gusto siya nga mamulong ngadto sa mga bata.

“Unsa ako ka nahigugma kaninyo!” misugod ang iyang pakigpulong. “Unsa ka nahigugma ang atong Langitnong Amahan kaninyo!”

Niana nga panahon, sobra sa 1.2 ka milyon nga mga bata nasakop ngadto sa organisasyon sa Primary sa Simbahan. Sa 1988, ang kinatibuk-ang presidente sa Primary si Dwan J. Young ug ang iyang konseho nakapili og pundok sa mga pulong gikan sa Basahon ni Mormon, “Duol ngadto ni Kristo,” isip ang tema niini alang sa tuig. Si Presidente Young ug ang iyang konseho nakadapit usab sa mga bata sa pagkat-on mahitungod sa Basahon ni Mormon.

Si Presidente Benson naukyab nga ang mga bata bisan asa nga dapit nakadawat sa pagdapit. Sa mga home evening ug sa Primary, sila nag-awit mahitungod sa Basahon ni Mormon, nag-aksyon sa mga istorya niini, ug nagdula sa mga dula nga mitudlo sa mga mensahe niini. Ang ubang mga bata gani nakapanguwarta aron sa pagpalit og mga kopya sa Basahon ni Mormon nga ipanghatag sa tibuok kalibotan.

Diha sa iyang mensahe, si Presidente Benson miaghat sa mga bata sa pag-ampo ngadto sa Langitnong Amahan sa kada adlaw. “Pasalamat Kaniya alang sa pagpadala sa atong kamagulangang igsoon nga lalaki, si Jesukristo, nganhi sa kalibotan. Siya mihimo niini nga posible alang kanato sa pagbalik ngadto sa atong langitnong panimalay.”

Si Presidente Benson nakapamulong sa daghang higayon atol sa iyang pagpangalagad mahitungod sa Pag-ula ni Jesukristo. Sa bag-ohay nga katuigan, siya usab migamit sa Basahon ni Mormon sa paghatag og gibug-aton sa mga bahin sa misyon ni Kristo nga pamilyar ngadto sa ubang mga Kristiyanos. Usa ka bag-ong songbook sa Primary, nga sa dili madugay magamit sa mga Santos, midugang og kalig-on niini nga mga mensahe. Ang Songbook sa mga Bata adunay bag-ong seksiyon nga giulohan og “Ang Manluluwas” ug milakip og daghan pa nga mga awit mahitungod ni Jesus kay sa nag-una niini, Awit uban Kanako (Sing with Me).

Gibalik-balik, nakadapit si Presidente Benson sa mga Santos nga mahimong kinabig ngadto ni Kristo ug sa paggamit sa Iyang makaluwas nga grasya. “Pinaagi sa Iyang grasya,” mitudlo ang propeta, “atong madawat ang kalig-on sa pagbuhat sa mga buhat nga kinahanglanon nga kita sa laing paagi dili makahimo pinaagi sa atong kaugalingon.”

Sa samang higayon, siya nag-awhag sa mga Santos sa pagpuyo sa matarong nga paagi. Diha sa iyang pakigpulong ngadto sa mga bata, siya miaghat kanila sa pagbaton sa kaisog sa pagbarog sa ilang mga tinuohan. Mipahimangno usab siya kanila nga si Satanas maninguha sa pagtintal kanila.

“Iyang nabihag ang mga kasingkasing sa daotang mga lalaki ug mga babaye,” siya miingon, “kinsa gusto kaninyo nga moapil diha sa ngil-ad nga mga butang sama sa pornograpiya, mga druga, pagkakalibotanon, ug imoralidad.” Miaghat siya sa mga bata sa paglikay sa mga bidyo, mga sine, ug telebisyon nga dili maayo.

Duol sa kataposan sa iyang pakigpulong, naninguha si Presidente Benson sa paghupay sa mga bata kinsa mipuyo sa kahadlok. Sa bag-ohay nga mga tuig, ang mga lider sa Simbahan nakapamulong og daghan batok sa pag-abuso ug walay pagtagad sa mga bata, ug ang Simbahan nakamantala og mga giya sa pagtabang sa lokal nga mga lider sa pag-abag sa mga biktima.

“Bisan kon kini ingon og walay lain nga nag-atiman, ang inyong Langitnong Amahan nag-atiman,” miingon ang propeta. “Siya gusto nga kamo mapanalipdan ug walay peligro. Kon kamo wala mobati niini, palihog pakigsulti ngadto sa usa ka tawo kinsa makatabang kaninyo—usa ka ginikanan, magtutudlo, inyong bishop, o usa ka higala.”

Human sa paglingkod ni Presidente Monson, ang mananan-aw mitan-aw og girekord nang daan sa bidyo ni Presidente Benson nga nagkanta ngadto sa usa ka grupo sa mga bata nga nagpundok liyok sa iyang tuhod. Dayon ang Tabernacle Choir miawit sa “Ako Anak sa Dios,” ug ang benediksyon mitapos sa komperensiya.

  1. Galbraith, Oral History Interview, 86, 102–3, 105–6; David Galbraith to Jeffrey R. Holland, Memorandum, Mar. 8, 1987, Howard W. Hunter, Jerusalem Center Files, CHL; Ogden, Journal, Mar. 8, 1987; Galbraith, Ogden, and Skinner, Jerusalem, 455.

  2. David Galbraith to Jeffrey R. Holland, Memorandum, Mar. 8, 1987, Howard W. Hunter, Jerusalem Center Files, CHL; Casper, “Opposition,” 13, note 3; Galbraith, Oral History Interview, 102–4, 107, 132, 168; Taylor, “Contest and Controversy,” 237.

  3. Haim Shapiro, “BYU Centre to Invite Israel Officials,” Jerusalem Post, Aug. 8, 1985, 3; Haim Shapiro, “Mormon: Proselytizers Will Go Home,” Jerusalem Post, Aug. 7, 1985, 3; Taylor, “Contest and Controversy,” 138–48, 162–64, 222–28, 237; Casper, “Opposition,” 78, 109–10, 149; Galbraith, Oral History Interview, 102, 168.

  4. Taylor, “Contest and Controversy,” 186–228; Peterson, Abraham Divided, 346–47; Galbraith, “Lead-Up to the Dedication of the Jerusalem Center,” 56–57; Galbraith, Ogden, and Skinner, Jerusalem, 466; David Galbraith, “Call for a Dialogue,” Jerusalem Post, Oct. 4, 1985, 7.

  5. Galbraith, Oral History Interview, 101–2, 168; Ogden, Journal, Mar. 4, 1987.

  6. David Galbraith to Jeffrey R. Holland, Memorandum, Mar. 8, 1987, Howard W. Hunter, Jerusalem Center Files, CHL; Galbraith, Oral History Interview, 106, 169.

  7. Dew, Insights from a Prophet’s Life, 174–75; Mehr, “Missionary Couples in Communist Europe,” 182–92; Stewart, “LDS Church in Eastern Europe, Russia, and Central Asia,” 562; Browning, Russia and the Restored Gospel, 13–16; Tobler, “Before the Wall Fell,” 21–22, 26; Mehr, “Enduring Believers,” 140–54. Hisgotanan: Russell M. Nelson

  8. Patterson, Restless Giant, 213–17; Gaddis, Cold War, 229–36; Beverly Campbell to Richard Lindsay, Russell M. Nelson, and Robert L. Backman, Oct. 29, 1986; Russell M. Nelson, Memorandum, Nov. 18, 1986; Russell M. Nelson to First Presidency, Dec. 19, 1986, Russell M. Nelson, Area Files, CHL; “Skepticism Greets Soviet Hint of Religious Freedom,” Washington Post, Nov. 1, 1986; Dew, Insights from a Prophet’s Life, 176. Hisgotanan: Russia

  9. Russell M. Nelson to Konstantin Kharchev, Apr. 30, 1987, Russell M. Nelson, Area Files, CHL; Russell M. Nelson and Hans B. Ringger, “Report of Trip to Moscow, Russia, USSR,” June 9–12, 1987, 1, Beverly B. Campbell Papers, CHL; Dew, Insights from a Prophet’s Life, 176–78; Condie, Russell M. Nelson, 268–69, emphasis sa orihinal.

  10. Beverly Campbell to Richard Lindsay, Russell M. Nelson, and Robert L. Backman, Oct. 29, 1986, Russell M. Nelson, Area Files, CHL; Russell M. Nelson and Hans B. Ringger, “Report of Trip to Moscow, Russia, USSR,” June 9–12, 1987, 1–7, Beverly B. Campbell Papers, CHL.

  11. Condie, Russell M. Nelson, 269; Dew, Insights from a Prophet’s Life, 177–78.

  12. Nelson, “Personal Perspective and Prayer,” 1–4; Russell M. Nelson and Hans B. Ringger, “Report of Trip to Moscow, Russia, USSR,” June 9–12, 1987, 7, Beverly B. Campbell Papers, CHL; Condie, Russell M. Nelson, 269; Mateo 28:19–20; Marcos 16:15.

  13. “Document Deals and Murder: A Hofmann Chronology,” Salt Lake Tribune, Aug. 1, 1987, A6; Robert A. Jones, “The White Salamander Murders, Part II,” Los Angeles Times Magazine, Apr. 5, 1987, 46; Turley, Victims, 114–45, 303–6.

  14. Jeffrey R. Holland to BYU Board of Trustees, Mar. 19, 1986; Neal A. Maxwell and Dallin H. Oaks, “Report on BYU Religious Studies Center,” Dec. 17, 1986, Dallin H. Oaks, Executive Council and Committee Files, CHL; Ricks, “Narrative Call Pattern in the Prophetic Commission of Enoch,” 97–105; “Progress Report: Restoration of Major Doctrines through the Prophet Joseph Smith,” 4.

  15. “F.A.R.M.S. Work in Process,” Mar. 26, 1986; Religious Studies Center Board Meeting, Minutes, June 8, 1987, Dallin H. Oaks, Executive Council and Committee Files, CHL; “Time Vindicates the Prophet,” 1; Midgley, “Hugh Winder Nibley,” xv–lxxxvii; Board of Education, Church Board of Education Meeting Minutes, Feb. 4, 1987. Hisgotanan: Kasaysayan ug Pagtipig og Rekord sa Simbahan

  16. Dallin H. Oaks, “Recent Events Involving Church History and Forged Documents,” Aug. 6, 1987, Gordon B. Hinckley, Subject Files, CHL; “Forgeries Prove Lies, Innuendoes Were Groundless,” Church News, Aug. 15, 1987, 3–4.

  17. Brigham Young University, Church History and Recent Forgeries: A Symposium, Aug. 6, 1987, Gordon B. Hinckley, Subject Files, CHL; Mike Carter, “Plea Bargain Ends 26 Felony Counts,” Salt Lake Tribune, Jan. 24, 1987, A1, A8; Stephen Hunt, “Board Tells Hofmann He’ll Spend Life in Prison,” Salt Lake Tribune, Jan. 30, 1988, B1–B2; Turley, Victims, 311–16, 334–36.

  18. Dallin H. Oaks, “Recent Events Involving Church History and Forged Documents,” Aug. 6, 1987, Gordon B. Hinckley, Subject Files, CHL; Dallin H. Oaks, “Recent Events Involving Church History and Forged Documents,” Ensign, Oct. 1987, 63–69; Turley, Victims, 342. Hisgotanan: Mga Palsipikasyon ni Hofmann

  19. Doktrina ug mga Pakigsaad 10:37; tan-awa usab, sama pananglit, Mga Santos, volume 1, mga kapitulo 35, 38, ug 39; volume 2, mga kapitulo 20, 22, ug 35.

  20. Dallin H. Oaks, “Recent Events Involving Church History and Forged Documents,” Aug. 6, 1987, 10–11, Gordon B. Hinckley, Subject Files, CHL; tan-awa usab Dallin H. Oaks, “Recent Events Involving Church History and Forged Documents,” Ensign, Oct. 1987, 69.

  21. Ferguson, West Africa Trip Journal, Apr. 30, 1988.

  22. Ferguson, Oral History Interview [Apr. 2022], 1.

  23. Sorenson, “Mass Media and Discourse on Famine in the Horn of Africa,” 223–25; First Presidency to General Authorities and others in the United States and Canada, Jan. 11, 1985, First Presidency, Circular Letters, CHL; Gerry Avant, “Fast Benefits Famine Victims,” Church News, Feb. 3, 1985, 12; Gordon B. Hinckley, “The Victory over Death,” Ensign, May 1985, 53–54; Pace, Safe Journey, 21–27; LeBaron, “Ethiopia,” 342–43. Hisgotanan: Pagpuasa

  24. Pace, Oral History Interview, 3; Pace, Safe Journey, 24–27; Black and Walker, Anxiously Engaged, 180–87; Ferguson, Oral History Interview [1992–93], [1]–[2], [9], [17]–[18]; Ferguson, Oral History Interview [Apr. 2022], 2, 9–10; Ferguson, Oral History Interview [June 2022], 9–10.

  25. Ferguson, Oral History Interview [June 2022], 9–10; Ferguson, Oral History Interview [1992–93], [17]–[18]; Ferguson, Oral History Interview [2013], [00:09:42]–[00:10:55]; Ferguson, Oral History Interview [Apr. 2022], 5—7; Welfare Services Executive Committee, Minutes, Nov. 14 and Dec. 12, 1985; First Presidency to Area Presidencies in the United States, Nov. 15, 1985, First Presidency, Circular Letters, CHL.

  26. John K. Carmack and Keith B. McMullin to General Welfare Services Executive Committee, May 23, 1986; Latin America Health Fair, circa Jan. 1988; Freight Costs for Shipping Donated Medical Equipment to Budapest, Hungary, Humanitarian Service Proposal Review Summary, circa Oct. 1987; Self-Help Development Activities in Rural Bolivia, Humanitarian Service Proposal Review Summary, circa Oct. 1987, Welfare Services Executive Committee, Minutes, CHL; Welfare Services Executive Committee, Minutes, Oct. 8, 1987, and Feb. 11, 1988; Isaac C. Ferguson to James Perry, Email, Apr. 26, 2023, Isaac Ferguson, Oral History Interview [2022], CHL. Hisgotanan: Mga Programa sa Welfare

  27. Ferguson, West Africa Trip Journal, May 1–5, 1988; Isaac C. Ferguson, “Freely Given,” Ensign, Aug. 1988, 12; Ferguson, Oral History Interview [June 2022], 4; Isaac C. Ferguson to James Perry, Email, Feb. 24, 2023, Isaac Ferguson, Oral History Interview [2022], CHL.

  28. Ferguson, West Africa Trip Journal, May 6–7 and 10–11, 1988; Deseret News 1989–90 Church Almanac, 86; “Abomosu Farm History,” 1–7, Ghana Accra Mission District Report, CHL.

  29. Ferguson, West Africa Trip Journal, May 11 and 18, 1988; “Abomosu Farm History,” 5–8, Ghana Accra Mission District Report, CHL; Isaac C. Ferguson to Shawn Ferguson, May 12, 1988, Isaac Ferguson, Oral History Interview [2022], CHL; tan-awa usab Petramalo and Petramalo, Oral History Interview, 29–30; and Petramalo, Mission Journal, Jan. 23 and 30, 1989; May 4–5, 1989.

  30. Ferguson, West Africa Trip Journal, May 18, 1988. Hisgotanan: Ghana

  31. Navarro, Oral History Interview [Apr. 2023], 8, 18, 21–22, 47–48, 55–58; Spencer W. Kimball, “When the World Will Be Converted,” Ensign, Oct. 1974, 8–10; Navarro, Oral History Interview [2015], 2. Kinutlo gi-edit aron mabasa; “ang misyon” sa Iningles nga hubad sa orihinal giilisan ngadto sa “usa ka misyon.”

  32. Embry, “Without Purse or Scrip,” 77–93; Jensen, “Without Purse or Scrip?,” 3–14; Quorum of the Twelve Apostles, Missionary Executive Committee Minutes, Mar. 4 and 25, 1975; Apr. 1, 1975; May 20, 1975; June 10 and 13, 1975; First Presidency to Stake Presidents and others, Oct. 15, 1975; First Presidency to General Authorities and others, Dec. 1, 1988, First Presidency, Circular Letters, CHL; Gordon B. Hinckley, Address, Leadership Meeting, Apr. 4, 1986, 12–14, Quorum of the Twelve Apostles, Regional Representatives Seminar Addresses, CHL; “Exploratory Study of Returned Missionaries in Peru and Ecuador,” Aug. 1987, Missionary Executive Council, Meeting Materials, CHL.

  33. Missionary Executive Council to the Council of the Twelve, June 17, 1986, Missionary Executive Council, Meeting Materials, CHL; Missionary Executive Council, Minutes, Feb. 25, 1987; Navarro, Oral History Interview [Apr. 2023], 58.

  34. Navarro, Oral History Interview [Apr. 2023], 51–52, 55–56; Navarro, Oral History Interview [2015], 3; Navarro, Email Interview.

  35. Monson, Journal, Apr. 2, 1989; Official Report of the One Hundred Fifty-Ninth Annual General Conference, 102; Ezra Taft Benson, “To the Children of the Church,” Ensign, May 1989, 81; Benson, Come, Listen to a Prophet’s Voice, 1–61.

  36. Primary Association, Annual History Reports, 1987, 50; 1988, 52; “Book of Mormon Emphasis for 1988,” 1; Primary Association, General Board Minutes, Oct. 15, 1987, and Jan. 7, 1988; Ezra Taft Benson, “To the Children of the Church,” Ensign, May 1989, 81; Moroni 10:30, 32.

  37. Dew, Ezra Taft Benson, 15–20; Ezra Taft Benson, “To the Children of the Church,” Ensign, May 1989, 82; Ezra Taft Benson, “After All We Can Do,” Dec. 9, 1982, 3, Ezra Taft Benson Addresses, CHL.

  38. Ezra Taft Benson, “After All We Can Do,” Dec. 9, 1982, 3–4; Ezra Taft Benson, “After All We Can Do,” Dec. 12, 1982, 3–4, Ezra Taft Benson Addresses, CHL; Ezra Taft Benson, “Feed My Sheep,” Apr. 3, 1987, 2–3, Quorum of the Twelve Apostles, Regional Representatives Seminar Addresses, CHL; Kellene Ricks, “‘The Power of Music’ Found in New Songbook,” Church News, May 20, 1989, 3, 5; Children’s Songbook, 306–7, 309–11; Sing with Me, topical index. Mga Hisgotanan: Primary; Mga Himno

  39. Ezra Taft Benson, “To the Children of the Church,” Ensign, May 1989, 82; Ezra Taft Benson, “Beware of Pride,” Ensign, May 1989, 4–7; Gordon B. Hinckley, “Behold Your Little Ones,” Ensign, Nov. 1978, 18–20; Gordon B. Hinckley, “To Please Our Heavenly Father,” Ensign, May 1985, 50; Boyd K. Packer, “Little Children,” Ensign, Nov. 1986, 16–18; Child Abuse: Helps for Ecclesiastical Leaders (Salt Lake City: The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 1985).

  40. Official Report of the One Hundred Fifty-Ninth Annual General Conference, 105–6; 159th Annual Conference, Sunday Afternoon Session, [01:49:00]–[01:49:57]. Hisgotanan: Ezra Taft Benson