Głębokie rany w sercu — zrozumienie przemocy w rodzinie

dr Jason Whiting

School of Family Life na Uniwersytecie Brighama Younga

Niezdrowe wzorce mogą rozwijać się w każdym związku. Rozpoznanie ich może ujawnić przemoc lub powstrzymać ją, jeszcze zanim do niej dojdzie.

Ostatnio zadzwonił do mnie załamany ojciec. Jego córka Jenna (imiona zostały zmienione) wyjechała na studia i była tam w nowym związku; wszystko działo się szybko. Jej chłopak, Jake, naciskał na zawarcie małżeństwa i ograniczał komunikację Jenny z jej rodzicami. Jenna przepraszała ich, tłumacząc to silną miłością Jake’a i chęcią spędzenia czasu razem jako para.

Rodzinę Jenny zaniepokoiło odkrycie, że Jake miał już wcześniej żonę i dziecko, co ukrył przed Jenną. Zadzwonili do jego byłej żony, która powiedziała, że Jake ma wybuchowy temperament i jest zazdrosny. Kiedy Jake się o tym dowiedział, był wściekły. Powiedział, że rodzice Jenny próbują ich „kontrolować” i przypomniał sytuację, kiedy nie pochwalili sarkastycznego żartu, jaki opowiedział o inteligencji Jenny. Paradoksalnie Jake starał się wpłynąć na Jennę, by sama podejmowała decyzje i odcięła się od rodziców. Rodzice Jenny byli zrozpaczeni, ponieważ połączenia telefoniczne od nich nie były odbierane i SMS-y pozostawały bez odpowiedzi.

Każdy chce mieć szczęśliwą rodzinę, ale nawet gdy ludzie próbują żyć zgodnie z ewangelią, związki mogą stać się bolesne. Niektóre wyzwania są wynikiem nieporozumień i tarć, które często zdarzają się w rodzinach. Jednak w normalnie funkcjonujących domach ludzie przepraszają za złe zachowanie i naprawiają szkody, podczas gdy w sytuacjach niezdrowych istnieją stałe schematy surowego lub niewłaściwego traktowania, które przeradzają się w przemoc.

Przemoc domowa a ewangelia

„Złamaliście serca waszych czułych żon i straciliście zaufanie waszych dzieci” (Ks. Jakuba 2:35).

Przemoc polega na działaniach mających na celu skrzywdzenie lub kontrolowanie kogoś. Składać się może na nią szereg zachowań, takich jak zaniedbania, manipulacje, krytyka słowna oraz przemoc fizyczna lub seksualna¹. Niestety, zachowania związane z przemocą są częste, a niektórzy naukowcy szacują, że około jedna czwarta dzieci na świecie jest maltretowana fizycznie, seksualnie lub emocjonalnie². U dorosłych również są wysokie wskaźniki stawania się ofiarą — około 1 na 4 kobiety i 1 na 10 mężczyzn doświadcza przemocy fizycznej ze strony współmałżonka.

Przemoc może mieć miejsce w każdym związku i zarówno mężczyźni, jak i kobiety mogą być jej sprawcami. Mężczyźni są jednak bardziej skłonni do kontrolowania i dopuszczania się poważnej przemocy fizycznej i seksualnej, a kobiety częściej są terroryzowane, zdominowane lub poważnie ranione przez współmałżonka³.

Przemoc szkodzi zarówno duszy sprawcy, jak i ofiary, i jest sprzeczna z naukami Zbawiciela. Współcześ-ni prorocy oświadczyli, że osoby, które „molestują współmałżonka albo potomstwo […] pewnego dnia staną przed Bogiem, aby być przez Niego sądzeni”⁴. Sprawcy często ignorują lub wykorzystują zasady ewangelii. Kiedyś, na przykład, doradzałem parze, w której mąż miał trudności emocjonalne i stracił wspólne oszczędności w wyniku gier hazardowych, ale zamiast przeprosić, wywierał na żonę presję, aby mu przebaczyła, bo jeśli tego nie uczyni, będzie miała „większy grzech”. Odrzucał jej ból i twierdził, że jest w porządku wobec Boga, bo inaczej nie mógłby być pracownikiem świątynnym. Kiedy żona zdecydowała się porozmawiać z przywódcami Kościoła, bagatelizował swoją nieuczciwość i wyolbrzymiał jej obawy, mówiąc, że żona cierpi na depresję. Ten mąż odrzucał „zasady […] szacunku, miłości, [i] współczucia”⁵ i źle traktował swoją żonę. Jej wysiłki, by żyć według zasad ewangelii, nie mogły naprawić problemu, który on spowodował. Każdy z nas może się poddać niezdrowym zachowaniom. Istnieją pewne cechy wspólne dla wszystkich rodzajów przemocy, a im są one poważniejsze i częstsze, tym mniej zdrowy będzie ten związek. Oto pięć typowych schematów przemocy, które mogą pomóc ci rozpoznać niezdrowe zachowania u siebie i innych.

1. Okrucieństwo

„Językami swoimi knują zdradę, jad żmij pod ich wargami; usta ich są pełne przekleństwa i gorzkości” (List do Rzymian 3:13–14).

Pewien mężczyzna przyszedł do mnie na terapię wbrew woli swojej żony, która kpiła z tego, że „jest w potrzebie”. W kościele była przyjazna i pobożna, ale w domu jej zimna protekcjonalność bolała jak smaganie biczem. Krytykowała jego dochody i nazwała jego karierę nauczycielską „babską robotą”. Mówiła swojemu synowi: „Mam nadzieję, że nie skończysz jak ten mięczak, twój tata” i całe dnie spędzała na rozmowach telefonicznych ze swoją matką, podczas których obie dyskredytowały swoich mężów. Krytykujący ludzie czują się usprawiedliwieni, gdy powodują ból i „lubują się, gdy inni cierpią” (Doktryna i Przymierza 121:13). Ci członkowie rodziny przekraczają nakaz Jezusa, który mówi: „nie sądźcie” i „nie potępiajcie” (Ew. Łukasza 6:37), kiedy oni poniżają, okazują obrzydzenie, czy wyzywają.

2. Oszustwo

„Lecz zapanował nad tobą duch kłamstwa i odsunąłeś Ducha Bożego” (Ks. Almy 30:42).

Przemoc jest przesiąknięta oszustwem, ponieważ sprawcy minimalizują swoje działania, obwiniają innych i przekręcają słowa. To dezorientuje ofiary, jak to opisał jeden z uczestników moich badań: „[Mój mąż] szalał, a później przepraszał, a potem mówił: ‘Cóż, to i tak twoja wina’ […], powtarzał to w kółko, aż zaczęłam w to wierzyć”⁶. To zaprzeczanie cudzej rzeczywistości nazywane jest manipulacją i sprawia, że ofiary są zdezorientowane i niepewne co do swoich wspomnień i opinii. Podobnie jak inne formy oszustwa, manipulacja zmienia znaczenie rozmów i fałszuje rzeczywistość.

Ci, którzy krzywdzą innych, żywo zaprzeczają temu, że wyrządzają krzywdę i często twierdzą, że to oni są ofiarami. Kiedy Jenna wyraziła zaniepokojenie krytyką Jake’a pod adresem jej rodziców, on wściekł się i uparcie twierdził, że go „obraziła”. Jake był jednym z tych, „którzy oskarżają o wykroczenie, [a] czynią tak, ponieważ sami są sługami grzechu i dziećmi nieposłuszeństwa” (Doktryna i Przymierza 121:17). Nie tylko promował swoją nieprawdziwą historię, ale też negował prawdę⁷.

3. Wymówki

„Przyznaj się do swych błędów oraz zła, które popełniłeś” (Ks. Almy 39:13).

Pokorny człowiek żałuje, że skrzywdził innych, pokutuje i stara się poprawić. Ktoś, kto stosuje przemoc, opiera się wyrzutom sumienia, korzystając z wymówek. Jak wspomniał jeden z uczestników moich badań: „Czułem się okropnie z powodu fizycznego znęcania się, a potem myślałem, że nie doszłoby do tego, gdyby ona po prostu trzymała gębę na kłódkę”. Jego „smutek nie skłaniał do pokuty” (Ks. Mormona 2:13) — wypierała go gorzka złość i obwinianie.

Podczas terapii powiedziałem kiedyś pewnej żonie, że nigdy nie zauważyłem, by przez lata krytykowania swojego męża okazała prawdziwy żal. Jej odpowiedzią nie był żal, ale dąsanie się: „Wspaniale, oto kolejna rzecz, której nie robię!”. Osoby dopuszczające się przemocy odrzucają odpowiedzialność, są drażliwe i przygotowane do obrony. Łatwo je obrazić drobnymi rzeczami.

4. Pycha

„W pokorze uważajcie jedni drugich za wyższych od siebie” (List do Filipian 2:3).

Pycha to przekonanie, że wszystko się nam należy, i koncentracja na sobie. Pewien mężczyzna atakował żonę i dzieci za każdym razem, gdy myślał, że go „nie szanują”. Jeśli ich opinia nie była zgodna z jego zdaniem, „podważali” jego autorytet lub „nie byli posłuszni”. Pychę cechuje rywalizacja oraz koncentracja na sile i zwyciężaniu. Natomiast prawidłowo funkcjonująca rodzina polega na współdziałaniu — panuje w niej równowaga wynikająca z uczciwości i każdy jej członek postępuje „sprawiedliwie wobec innych” (IV Nefi 1:2). Małżonkowie powinni być równymi partnerami⁸, mającymi równe prawo głosu, których wszystkie opinie są cenione.

5. Kontrola

„Kiedy usiłujemy […] sprawować kontrolę czy władanie, czy przymus w stosunku do dusz dzieci ludzkich […], oto niebiosa wycofują się” (Doktryna i Przymierza 121:37).

Choć cenimy sobie wolną wolę, zaskakujące jest to, jak często członkowie rodziny mówią sobie nawzajem, jak myśleć, czuć i działać. Niektórzy kontrolują to nawet poprzez zastraszanie, zawstydzanie, nieokazywanie miłości lub groźby. Jeden z mężów miał wygórowane oczekiwania, zgodnie z którymi jego żona powinna codziennie o określonej porze przygotowywać śniadanie, spełniać konkretne intymne żądania i wysłuchiwać jego „trosk”, które zazwyczaj dotyczyły tego, jak ona mogłaby się poprawić. Obserwował jej wydatki i złościł się, jeśli nie odpowiadała szybko na jego SMS-y.

Inna matka wyrażała stałe rozczarowanie swą nastoletnią córką, za każdym razem, gdy ta była smutna lub nie spełniała standardów wyznaczonych przez matkę. Jeśli oczekiwania nie były spełniane lub jeśli jej mąż wyrażał obawy, pogrążała się w lodowatym milczeniu.

Nadzieja i uzdrowienie

„Słyszałem twoją modlitwę, widziałem twoje łzy. Otóż, uleczę cię” (II Ks. Królewska 20:5).

Mimo że przemoc rozdziera serce, zmiana jest zawsze możliwa. Ofiary, aby uleczyć swoje rany, mogą sięgnąć po duchową lub profesjonalną pomoc i poszukiwać uzdrowienia w mocy Zadośćuczynienia Zbawiciela. Aby znaleźć pomoc, odwiedź stronę internetową abuse.ChurchofJesusChrist.org.

Ci, którzy dopuścili się przemocy, muszą odpokutować i szukać pomocy. Wymaga to zstąpienia „do głębi pokory” (III Nefi 12:2) i przyjęcia pełnej odpowiedzialności za swoje zachowanie. Zmiana wymaga czegoś więcej niż tylko krótkoterminowych obietnic i powierzchownych starań. Ból głębokiej pokuty rozdziera duszę i niektórzy nie będą chcieli się jej podjąć, w związku z czym ofiary będą musiały podjąć trudną decyzję ochrony samych siebie⁹.

Nasz Niebiański Ojciec troszczy się o nas, podobnie jak ów udręczony ojciec, który wezwał mnie w sprawie swojej córki. Miłość Boga jest „[wielka] jak wieczność” (Ks. Mojżesza 7:41), a On odczuwa głęboki ból, gdy Jego dzieci nawzajem się krzywdzą. Płakał podczas czułej rozmowy z Enochem. „Oto twoi bracia, dzieło moich własnych rąk […]; dałem im przykazanie, że powinni miłować się nawzajem […], lecz oto, są oni bez uczuć, i nienawidzą swej własnej krwi” (Ks. Mojżesza 7:32–33). W niebie i na ziemi panuje płacz, gdy ciała i dusze są ranione. Jednak z pokorą, Bożą mocą i fachową pomocą, gdy jest to konieczne, można zaprzestać niszczących zachowań i stworzyć dom pełen godności, bezpieczeństwa i miłości.

Jak mogę pomóc? Dla przyjaciół i przywódców

„[Chcemy] płakać z tymi, którzy płaczą; zaiste, i pocieszać tych, którzy potrzebują pocieszenia” (Ks. Mosjasza 18:9).

Wielu z nas zna ofiary przemocy, choć czasami możemy nie zdawać sobie z tego sprawy. Do przywódców mogą przyjść skrzywdzeni członkowie okręgu, a prawie każdy z nas ma wśród przyjaciół lub w rodzinie osoby, które były źle traktowane. Osoby postronne są zazwyczaj życzliwe, ale mogą nie wiedzieć, jak pomóc. Oto wytyczne, które należy wziąć pod uwagę, kiedy czynimy posługę wobec osób, które są w trudnej sytuacji.

Bądź pomocny, ale nie nachalny. Nie jest nam łatwo słuchać o czyimś bólu. Możemy zareagować silnymi emocjami i potrzebą udzielania rad, takich jak: „Musisz go opuścić” lub „Skontaktuj się z prawnikiem”. Zwykle wywieranie presji nie jest pomocne, chyba że ktoś jest w fizycznym niebezpieczeństwie. W takich przypadkach należy skontaktować się z organami ścigania, schroniskami dla kobiet lub niebieską linią. Gdy dzieci są świadkami lub doświadczają fizycznej lub seksualnej przemocy, należy również powiadomić o tym służby ochrony dzieci. Jednak w większości przypadków korzystniejsze dla ofiary będzie wsparcie psychiczne niż wzywanie organów porządkowych. To drugie może ofiarę uciszyć lub oznaczać nieposzanowanie jej wolnej woli. Osoby w toksycznym związku stoją przed trudnym wyborem i zazwyczaj rozważyły swoje możliwości na długo wcześniej. Słuchaj uważnie, aby zrozumieć szczegóły i zadawać pytania, ale nie wywieraj presji.

Nie osądzaj i nie pouczaj. W Kościele mamy wysokie standardy dotyczące rodzin. Wiele osób może mieć wrażenie, że nie są w stanie im sprostać. W rodzinach, w których występują trudne interakcje, luka ta może się powiększać, co prowadzi do wzrostu poczucia wstydu i chęci ukrywania faktów. Ci, którzy są zdesperowani, by zmienić sprawy na lepsze, są często źle traktowani i obwiniani. Następujące słowa wyrażane przez osoby postronne mogą wzmagać w nich poczucie winy: „Co takiego zrobiłeś, co doprowadziło do wybuchu?” albo „Jeśli będziesz cierpliwa i wyrozumiała, jestem pewien, że będzie lepiej”. Jest to jeden z powodów, dla których osoby w trudnej sytuacji rodzinnej niechętnie o niej mówią — nie chcą być postrzegane jako ofiary lub czuć się gorzej z powodu własnych niedoskonałości.

Potraktuj to poważnie. Ludzie, którzy mówią, że są źle traktowani, spotykają się ze sceptycyzmem lub wątpliwościami. Może się tak dziać, ponieważ osoby postronne mają niekompletny i często błędny obraz sytuacji. Na przykład, istnieje mit, zgodnie z którym przemocy dopuszczają się tylko wyglądający groźnie złoczyńcy. Jednak znaczna część przemocy w rodzinach występuje za sprawą zwykłych ludzi, którzy publicznie mogą się dobrze prezentować. Trudno przyjąć taki obraz rzeczywistości. Jak nasz przyjaciel, który jest sympatycznym nauczycielem w Szkole Niedzielnej, w domu może mieć taką ciemną stronę? Jeśli jakaś historia nie pasuje do wyobrażeń słuchacza, może zostać odrzucona lub zbagatelizowana. Jednak badania pokazują, że fałszywe oskarżenia o przemoc, zwłaszcza ze strony osób o mniej znaczącej pozycji w rodzinie, są rzadkie, a wiele ofiar w ogóle o tym nie mówi. Traktuj wszystkie skargi dotyczące przemocy poważnie i załóż, że ofiara mówi prawdę.

Nie spiesz się z osądem. Przywódcy i specjaliści często słyszą sprzeczne historie od członków rodziny i kuszące jest stanięcie po którejś ze stron. W niektórych przypadkach oczywiste jest, kto jest ofiarą, a kto sprawcą, ale w innych sytuacjach wina leży po wielu stronach, a prawda jest prawie niemożliwa do rozwikłania. Do tego zamieszania dochodzi fakt, że choć ważne jest, aby wierzyć ofiarom, to wielu sprawców przemocy ma czarującą powierzchowność i twierdzi, że to oni są ofiarami, a swoje ofiary mogą wskazywać jako agresorów. Na przykład, kontrolujący współmałżonek może udaremnić wizytę u biskupa lub u terapeuty, wcześniej opowiadając historie szkodzące swojemu partnerowi. Osoby postronne często zakładają, że potrafią wykrywać kłamstwa, ale patologiczni oszuści bardzo przekonująco kreują fałszywy obraz. Pan ostrzega przywódców: „Są wśród was obłudnicy, którzy zwiedli niektórych” (Doktryna i Przymierza 50:7), a czasami to oszustwo może być mylące dla tych, którzy starają się pomóc.

Uważajcie na czerwone flagi. Istnieje wiele sposobów złego traktowania, które ma miejsce w rodzinach, ale są pewne znaki ostrzegawcze, które powinny być omówione bardziej szczegółowo, jeśli przywódca lub przyjaciel je zauważą. Obejmują one elementy przedstawione w tym artykule, czyli: okrucieństwo, oszustwo, wymówki, pycha i kontrola. Ponadto złym znakiem jest zazdrość, nadzór, uporczywe nakłanianie, wysoce sprzeczne wersje historii, przymus związany z intymnością lub finansami albo brak zgody na uzyskanie pomocy. Każda fizyczna lub seksualna przemoc powinna być zawsze traktowana poważnie i omawiana ze specjalistami. Jeżeli ofiarami lub świadkami przemocy są osoby nieletnie, należy to zgłosić.

Na szczęście w wielu krajach maleją wewnętrzne wskaźniki dotyczące przemocy, a świadomość społeczna dotycząca wszystkich rodzajów molestowania rośnie¹. Jednak wiele osób wciąż cierpi samotnie, a „łkania ich serc wznoszą się do Boga” (Ks. Jakuba 2:35). Dotrzyjmy do tych zranionych serc z Chrystusową miłością i wsparciem.