talavou ʻoku tohi ʻi he palakipoé

12 Tīsema

Te u Maʻu Fēfē ha Ngaahi Tali ki Heʻeku Ngaahi Fehuʻí?

Ngaahi Tefito ʻo e Tuí mo e Fanongonongo 1 mo e 2

fakaʻilonga fealeaʻaki fakatahá

Fealeaʻaki Fakataha

Tataki ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakakōlomú pe fakakalasí; fakafuofua ki ha miniti ʻe 10–20

ʻI he kamataʻanga ʻo e fakatahá, lau fakataha ʻa e Kaveinga ʻo e Kōlomu ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné pe ko e Kaveinga ʻo e Kau Finemuí. Tataki leva ha fealeaʻaki fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa hangē ko ʻení, pea palani ha ngaahi founga ke ngāueʻi ai e ngaahi meʻa ne mou aleaʻí (te mou lava ʻo fili ʻi ha fakataha fakapalesitenisī pe ko e hā ʻe aleaʻí):

• Ko ʻetau kōlomú pe kalasí. Ko e hā e ngaahi ʻekitivitī ne tau toki fakahokó? Naʻe ola lelei? Ko e hā naʻe ola leleí, pea ʻe founga fēfē haʻatau fakaleleiʻi kinautolu?

• Ko hotau ngaahi ngafá pe fatongiá. Ko hai ʻokú ne fie maʻu ʻetau tokoní? Te tau lava fēfē ʻo tokoniʻi kinautolú?

• Ko ʻetau moʻuí. Ko e hā ha ngaahi taumuʻa ʻoku tau ngāueʻi fakataautaha? Ko e hā ha ngaahi aʻusia te tau lava ʻo vahevahe? Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuo tau maʻu?

ʻI he fakaʻosinga ʻo e lēsoní, fakahoko e ngaahi meʻá ni, ʻo ka fie maʻu:

• Fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo akoʻí.

• Fakamanatu ki he kau mēmipa ʻo e kōlomú pe kalasí e ngaahi palani mo e fakaafe ne fai ʻi he lolotonga e fakatahá.

fakaʻilonga akoʻi e tokāteliné

Akoʻi e Tokāteliné

Tataki ʻe ha taki kakai lalahi pe toʻu tupu; fakafuofua ki ha miniti ʻe 25–35

Teuteuʻi Fakalaumālie Koe

ʻOku angamaheni pē ke ʻi ai ha ngaahi fehuʻi. ʻOku tau fifili fekauʻaki mo hotau kahaʻú pea mo e māmani ʻi hotau ʻātakaí. ʻOku tau maʻu foki mo ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ʻOtuá mo ʻEne palani maʻatautolú. ʻI hoʻomou lau ʻa e Fanongonongo Fakamafaiʻi 1 mo e 2 ʻi he uike ní, fakatokangaʻi ange e meʻa ne fakahoko ʻe he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló ke maʻu ha ngaahi tali ki heʻenau ngaahi fehuʻí (ʻe ala tokoni e fokotuʻutuʻu ki he uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí). Ko e hā ha ola ʻo hono kumi e tali ki he ngaahi fehuʻí ʻi hoʻo ako ki he ongoongoleleí? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke poupouʻi e kau mēmipa hoʻo kōlomú pe kalasí ke nau fekumi ki ha ngaahi tali ki heʻenau ngaahi fehuʻi ʻi he ongoongoleleí ʻi ha founga faivelenga? ʻI hoʻo teuteu ke faiakó, fakakaukau ke toe vakaiʻi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:14–15; 9:7–9 mo e “Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié” ʻi he Fakamatala ki he ʻElito ʻo e Fakataukei Fakatokāteliné ([2018], 3–5).

kau finemui ʻoku nau sio ki ha tablet

ʻE lava ke fakamālohia ʻetau ngaahi fakamoʻoní ʻi heʻetau fekumi ʻi ha ngaahi founga faivelenga ki ha ngaahi tali ki heʻetau ngaahi fehuʻí.

Ako Fakataha

ʻI hono ako ʻe he kau mēmipa ʻo hoʻo kōlomú pe kalasí e Fanongonongo Fakamafaiʻi 1 mo e 2 he uike ní, mahalo ne nau ʻiloʻi ai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni felāveʻi mo hono maʻu ʻo ha ngaahi tali ki ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ongoongoleleí. ʻOange ha ngaahi miniti siʻi kiate kinautolu ke nau toe vakaiʻi e ongo fanongonongó pea vahevahe e meʻa ne nau ako fekauʻaki mo e maʻu fakahaá. ʻE lava ke tokoni e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení kiate kinautolu ʻokú ke akoʻí ke mahino ange e founga ke fekumi ai ki ha ngaahi tali ki heʻenau ngaahi fehuʻi ʻi he ongoongoleleí.

• ʻOku akoʻi ʻe he ngaahi veesi folofola ko ʻení ha ngaahi tefitoʻi moʻoni fekauʻaki mo hono ʻeke ʻo ha ngaahi fehuʻi mo hono maʻu ʻo ha ngaahi talí: Mātiu 7:7; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:14–15; 9:7–9. ʻE lava ʻe hoʻo kōlomú pe kalasí ʻo lau fakataha e ngaahi potufolofola ko ʻení pea hiki ha lisi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau maʻú ʻi he palakipoé. Ko e hā ʻoku ʻikai tali kakato maʻu ai pē ʻe he Tamai Hēvaní ʻetau ngaahi fehuʻí ʻi he taimi pē ko iá? ʻE hokohoko fēfē atu ʻetau fakahaaʻi ʻetau tuí ʻi heʻetau tatali ki ha ngaahi talí? vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:23; 78:18). Te ke lava ʻo vahevahe ha aʻusia fekauʻaki mo ha taimi naʻá ke maʻu ai ha fehuʻi fekauʻaki mo e ongoongoleleí peá ke maʻu ha tali. Kole ki he kau mēmipa ʻo e kōlomú pe kalasí ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia pehē.

• ʻE lava nai ke fakakaukau e kau mēmipa hoʻo kōlomú pe kalasí ki ha kakai ʻi he folofolá ne nau ʻeke ha ngaahi fehuʻi ne iku ki ha fakahā? (ʻO ka fie maʻu, te mou lava ʻo vakai ki he ngaahi veesi folofola ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Poupoú.”) ʻE lava ke laukonga e kau mēmipa ʻo e kōlomú pe kalasí fekauʻaki mo e kakaí ni ʻi he folofolá mo kumi pe ko e ngaahi fehuʻi fē ne nau ʻeké, founga ne nau fekumi ai ki ha ngaahi talí, pea mo e ngaahi tali ne nau maʻú. Ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi sīpinga ko ʻení? Te tau lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi e meʻa ʻoku tau akó ʻi heʻetau fekumi ki he ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi pē ʻatautolú?  

• ʻOku ʻomi ʻe he pōpoaki ʻa ʻEletā W. Maʻake Pāseti “Maʻa ʻEtau Fakalakalaká mo e Ako Fakalaumālié” (Liahona, Nōvema 2016, 52–54) ha ngaahi fokotuʻu fekauʻaki mo e founga ke fekumi ai ki he ngaahi tali ʻo ha ngaahi fehuʻi fakalaumālie. ʻE lava ke lau fakataha ʻe he kau mēmipa hoʻo kōlomú pe kalasí e palakalafi ʻe fā ʻo ʻene pōpoaki ʻoku kamata ʻaki ʻa e “Kuo pau ke tau muimui ki he sīpinga ʻa Nīfaí kae lava ke mahino ʻa e ngaahi meʻa lilo ʻa e ʻOtuá.” Fakaafeʻi leva e kau mēmipa hoʻo kōlomú pe kalasí ke lau e 1 Nīfai 2:16, 19–20; 10:17–19; 11:1 mo kumi e meʻa naʻe fakahoko ʻe Nīfai ke fekumi ki he ngaahi tali ʻo ʻene ngaahi fehuʻí. Fakaafeʻi e kau mēmipa hoʻo kōlomú pe kalasí ke nau fakakaukau fekauʻaki mo e meʻa te nau fai ke muimui he sīpinga ʻa Nīfaí ʻi he taimi ʻoku nau maʻu ai ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ongoongoleleí.

• ʻE lava ke tokoni e talanoa ʻi he Maʻake 9:14–27 ki he kau mēmipa ʻo e kōlomú pe kalasí ʻi he taimi ʻoku nau feʻao ai mo ha ngaahi fehuʻi pe loto veiveiua. Tomuʻa fakaafeʻi ha mēmipa ʻo hoʻo kōlomú pe kalasí ke haʻu mateuteu ke vahevahe ʻene talanoá. Vahevahe leva e kau mēmipa hoʻo kōlomú pe kalasí ki ha kulupu ʻe tolu, pea vahe ki he kulupu takitaha ke nau ako ha taha ʻo e ngaahi fakakaukau ne ʻomi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani fekauʻaki mo e talanoa ʻi heʻene pōpoaki “ ʻEiki, ʻOku ou Tui” (Liahona, Mē 2013, 93–95). Te tau lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi fakakaukau ʻa ʻEletā Hōlaní ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ai pe ko ha taha ʻoku tau ʻilo ha ngaahi fehuʻi pe veiveiua fekauʻaki mo e ongoongoleleí?

Ngāue ʻi he Tui

Poupouʻi ʻa e kōlomú pe kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakalaulauloto mo lekooti ʻa e meʻa te nau fai ke ngāueʻi ai e ngaahi ongo ne nau maʻu he ʻaho ní. ʻOku felāveʻi fēfē ʻa e lēsoni he ʻaho ní mo e ngaahi taumuʻa fakafoʻituitui kuo nau fokotuʻú? Kapau te nau fie maʻu, ʻe lava ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kōlomú pe kalasí ʻenau ngaahi fakakaukaú.

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Poupoú

• ʻĪnosi 1:1–8; ʻAlamā 5:43–47; 40:3–5; ʻEta 2:18–23; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:1–4, 11; Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:10–18 (Ngaahi sīpinga ʻo e kakai ʻoku nau fekumi ki ha ngaahi tali ki heʻenau ngaahi fehuʻí)

• James B. Martino, “Tafoki Kiate Ia pea ʻe Maʻu e Ngaahi Talí,” Liahona, Nōvema. 2015, 58–60

•   

Ko e Faiako ‘i he Founga ‘a e Fakamoʻuí

Naʻe poupouʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa kinautolu naʻá Ne akoʻí ke fakaʻaongaʻi e folofolá ke kumi e ngaahi tali ki heʻenau ngaahi fehuʻí. ʻE tāpuekina fēfē nai ʻa kinautolu naʻá ke akoʻí ʻi heʻenau ako e founga ke maʻu ai ha ngaahi tali ki heʻenau ngaahi fehuʻí?