Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
12–18 ʻEpelelí. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37–40: “Kapau ‘Oku ‘Ikai Ke Mou Taha ‘Oku ‘Ikai ʻAʻaku ‘a Kimoutolu”


“12–18 ʻEpelelí. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37–40: ‘Kapau ‘Oku ‘Ikai Ke Mou Taha ‘Oku ‘Ikai ʻAʻaku ‘a Kimoutolu,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“12–18 ʻEpelelí. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37–40,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2021

ʻĪmisi
Ko e teuteu ʻa e kāingalotú ke nau hikí

Hiki e Kāingalotú ki Ketilani, tā ʻe Sam Lawlor

12–18 ʻEpelelí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37–40

“Kapau ʻOku ʻIkai ke Mou Taha ʻOku ʻIkai ʻAʻaku ʻa Kimoutolu”

Ko hono hiki e ngaahi ongo ʻokú ke maʻú lolotonga hoʻo akó, ko ha founga ia ʻe taha te ke lava ai ʻo talangofua ki he akonaki ʻa e ʻOtuá ke “mataʻikoloa ʻaki ʻa e potó ” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:30).

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

Naʻe mahulu hake ʻa e Siasí ki he kau fuofua Kāingalotú, ʻi ha feituʻu pē ke fanongo malanga ai he Sāpaté. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Siasí, ʻi Heʻene ngaahi fakahā kia Siosefa Sāmitá ʻaki e ngaahi foʻi lea hangē ko e taumuʻa, puleʻanga, Saione, pea tuʻo lahi ʻaki e ngāué. Mahalo ne hoko ia ko e konga ʻo e meʻa naʻá ne tohoakiʻi ha tokolahi ʻo e kau fuofua mēmipá ki he Siasí. Neongo ʻenau saiʻia ʻi he tokāteline kuo fakafoki mai ʻo e Siasí, ka ne ʻi ai ha tokolahi naʻa nau toe fie maʻu ʻe kinautolu ha faʻahinga meʻa ke līʻoa ki ai ʻenau moʻuí. Neongo ia, naʻe ʻikai faingofua ki ha niʻihi e fekau ʻe he ʻEikí he 1830 ʻa e Kāingalotú ke nau tānaki ki ʻOhaioó, ke nau muimui ki ai. Naʻe ʻuhinga ia ki ha kakai hangē ko Fīpē Katá, ʻe liʻaki honau ngaahi ʻapi fiemālié kae ō ki ha tukuifonua foʻou (vakai, “Ngaahi Leʻo ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí” ʻi he ngataʻanga ʻo e lēsoni ko ʻení). Te tau lava he ʻahó ni ʻo sio lelei ki he meʻa naʻe toki lava pē Kāingalotu ko iá ʻo ʻilo ʻaki e mata ʻo e tuí: naʻe ʻi ai ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ʻa e ʻEikí naʻe tatali kiate kinautolu ʻi ʻOhaiō.

Kuo fuoloa atu e fie maʻu ke tānaki fakataha ki ʻOhaioó, ka ʻoku kei faaitaha e Kāingalotú he ʻahó ni ʻi he ngāue mo e taumuʻa tatau: ke “ʻomai ʻa Saione” (Tokāteline moe Ngaahi Fuakava 39: 13). Hangē ko e fuofua Kāingalotu ko iá, ʻoku tau siʻaki e “tokanga ki he māmaní” (Tokāteline moe Ngaahi Fuakava 40:2) he ʻoku tau falala ki he talaʻofa ʻa e ʻEikí: “Te ke maʻu … ha tāpuaki ʻoku fuʻu lahi fau ʻoku teʻeki ai te ke ʻiloʻi” (Tokāteline moe Ngaahi Fuakava 39:10).

Vakai foki, Kau Māʻoniʻoní, 1:109–11.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakatāutahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37:1

Ko e hā naʻe liliu ʻe Siosefa Sāmita ʻi he 1830?

‘I he veesi ko ʻení, naʻe ʻuhinga ʻa e ʻEikí ki he ngāue ʻa Siosefa Sāmita ki hono toe fakaleleiʻi e Tohi Tapú ʻo fakafou ʻi he ueʻi fakalaumālie, ʻa ia naʻe lau ko ha “liliu lea.” ‘I hono maʻu ʻe Siosefa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he vahe 37, kuó ne ʻosi fakaʻosi ha ngaahi vahe siʻi ʻi he tohi ʻa Sēnesí mo ne toki ʻilo fekauʻaki mo ʻĪnoke mo hono kolo ko Saioné (vakai, Sēnesi 5:18–24; Mōsese 7). ʻOku faitatau ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne akoʻi ʻe he ʻEikí kia ʻĪnoké mo ia naʻá Ne fakahā ʻi he vahe 38.

Vakai foki ki he Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí “Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Tohi Tapú,” ChurchofJesusChrist.org/study/topics.

ʻĪmisi
Ko Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni

Ko e ngāue ʻa Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ki hano toe fakaleleiʻi ʻa e Tohi Tapú ʻi ha tataki fakalaumālie. Tā fakatātāʻi ʻe Annie Henrie Nader

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38

‘Oku tānaki kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tāpuakiʻi.

Naʻe fakaʻosi ʻe he ʻEikí ʻEne fekau ke tānaki ki ʻOhaioó ʻaki ʻEne pehē, “Vakai, ko ʻeni ʻa e potó” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37:4). Ka naʻe ʻikai fakatokangaʻi ʻe he taha kotoa e potó ai ʻi he taimi pē ko iá. ʻI he vahe 38, naʻe fakahā fakaikiiki ange ai ʻe he ʻEikí Hono potó. Ko e hā ʻokú ke ako mei he veesi 11–33 fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki ʻo e tānakí? ‘Oku ʻikai toe fekauʻi e kāingalotu ʻo e Siasí ke tānaki ʻaki haʻanau hiki ki ha feituʻu ʻe taha; ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tau tānaki ai he ʻaho ní? ʻOku kaunga fēfē ʻa e ngaahi tāpuakí ni kiate kitautolú? (vakai, Russell M. Nelson, “The Gathering of Scattered Israel,” Ensign pe Liahona, Nōvema. 2006, 79–81).

‘I hoʻo lau e toenga ʻo e vahe ko ʻení, kumi e ngaahi fakamatala ne tokoni ki he Kāingalotú ke nau maʻu ʻa e tui ne nau fie maʻu ke talangofua ki he fekau ʻa e ʻOtuá ʻo fakataha ki ʻOhaioó. Fakakaukau foki ki he ngaahi fekau kuó Ne ʻoatu kiate koé mo e tui ʻokú ke fie maʻu ke ke talangofua ai ki aí. ʻE lava ke tataki hoʻo akó ʻe he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻokú ke maʻu ʻi he veesi 1–4 ʻokú ne ʻoatu ha loto-falala ki he ʻEikí mo ʻEne ngaahi fekaú?

  • ʻE tokoni fēfē atu e veesi 39 ke ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, tatau ai pē ʻi he taimi ʻoku fie maʻu ai ke feilaulaú?

Ko e hā mo ha toe meʻa ʻokú ke maʻu?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:11–13, 22–32, 41–42

Kapau ‘oku ou mateuteu, ʻoku ʻikai fie maʻu ke u ilifia.

Ne ʻosi fehangahangai e Kāingalotú mo ha fakafepaki lahi, pea naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻe toe lahi ange ʻene hokó (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:11–13, 28–29). Ke tokoni ke ʻoua naʻa nau manavahē, naʻá Ne fakahā ange ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga: “Kapau te mou mateuteu, ʻe ʻikai te mou manavahē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:30). Fakaʻaongaʻi ha kiʻi taimi ke fakalaulauloto ai ki he ngaahi faingataʻa ʻokú ke fehangahangai mo iá. Pea ʻi hoʻo ako e vahe 38, fanongo ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié fekauʻaki mo e ngaahi founga te ke lava ai ʻo mateuteu ki he ngaahi faingataʻá koeʻuhí ke ʻoua naʻá ke ilifia.

Vakai foki, Ronald A. Rasband, “ ʻOua ʻe Puputuʻu,” Ensign pe Liahona, Nōvema. 2018, 18–21.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 39–40

Kuo pau ke ʻoua naʻa tohoakiʻi au ʻe he tokanga ki māmaní mei heʻeku talangofua ki he folofola ʻa e ʻOtuá.

Lau e vahe 3940, ʻo kau ai e puipuituʻa fakahisitōlia ʻi he ongo ʻuluʻi vahé, pea fakakaukauʻi ha ngaahi founga ʻe kaunga atu ai e aʻusia ʻa Sēmisi Kovilí kiate koé. Hangē ko ení, fakakaukau ki ha ngaahi taimi “naʻe totonu … [ai ho lotó ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá]” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 40:1). Naʻe faitāpuekina fēfē koe ʻi hoʻo faivelengá? Toe fakakaukau ki he ngaahi “tokanga [ki] māmani” ʻokú ke fehangahangai mo iá (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 39:9; 40:2). Ko e hā ʻokú ke maʻu ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻokú ne ueʻi koe ke ke talangofua maʻu ai pē?

Vakai foki, Mātiu 13:3–23.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi Fakafāmili ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37:3.Te ke lava ʻo vakai ki he mape ʻoku ʻoatu fakataha mo e lēsoni ko ʻení ke tokoni ke mahino ki ho fāmilí e feilaulau naʻe fai ʻe he Kāingalotú ke nau fakataha ki ʻOhaioó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:22.Te tau ‘ai fēfē ʻa Sīsū Kalaisi ke hoko ko e “tokotaha foaki fono” ʻo hotau fāmilí? ‘Oku ngaohi fēfē kitautolu ʻe he muimui ki Heʻene ngaahi fonó ke tau hoko ko ha “kakai tauʻatāina”?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:24–27.Ke akoʻi ki he fānaú e ʻuhinga ke “taha [peé],” te ke lava ʻo tokoniʻi ke nau lau e kau mēmipa ʻo homou fāmilí mo talanoa ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai e taha kotoa ki homou fāmilí. Fakamamafaʻi ange ʻoku mou hoko ko e fāmili pē ʻe taha. Te ke lava ʻo tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau tā 1 ha pousitā lahi pea teuteuʻi ia ʻaki ha ngaahi hingoa mo ha tā fakatātā pe tā ʻo e mēmipa takitaha ʻo e fāmilí. Te ke lava foki ʻo tohi ʻi he pousitaá e meʻa te mou fai ke uouongataha ange ai e fāmilí. Te mou lava foki ke mamata ʻi he foʻi vitiō “Love in Our Hearts” (ChurchofJesusChrist.org) pe lau e Mōsese 7:18.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:29–30.Te mou lava ‘o aleaʻi ha ngaahi aʻusia fakafāmili pe fakafoʻituitui ki muí ni naʻe fie maʻu ai ʻa e mateuteú. Naʻe tokoni fēfē hoʻo teuteú ki he aʻusiá? Ko e hā ʻoku finangalo e ʻEikí ke tau teuteu ki aí? ‘E tokoni fēfē ʻetau mateuteú ke ʻoua naʻa tau manavahē? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tau mateuteu aí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 40.Ko e hā hono ʻuhinga kiate kitautolu ʻa e “tokanga ki he māmaní” ʻi he (veesi 2)? ‘Oku taʻofi nai kitautolu ʻe ha faʻahinga tokanga ki he māmaní mei hono maʻu [loto fiefia] e folofola ʻa e ʻOtuá”? Te tau ikunaʻi fēfē nai kinautolu?

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai, lēsoni ʻo e uike ko ‘ení ʻi he Haʻu, ‘o Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “Folofola ʻa Sīsū ʻFeʻofaʻakiʼ,” Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 39.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ngaahi leʻo ʻo hono fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí

Ngaahi Leʻo ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

Ko e Tānaki ki ʻOhaioó

ʻĪmisi
ʻū fale ʻo Ketilaní

Kolo ko Ketilaní, tā ʻe Al Rounds

ʻĪmisi
Fīpē Kata Utalafi

Naʻe kau ʻi he Kāingalotu tokolahi ne fakataha ki ʻOhaiō he 1830 tupú ʻa Fīpē Kata. Naʻe kau ki he Siasí ʻi he fakatokelau hahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻi hono taʻu uofulu tupú, neongo ne ʻikai kau ʻene ongomātuʻá. Naʻá ne tohi kimui ange fekauʻaki mo ʻene fili ke hiki ki ʻOhaiō ke kau fakataha mo e Kāingalotú.

“Naʻe fakatumutumu hoku ngaahi kaungāmeʻá ʻi heʻeku meʻa naʻe faí, pea pehē pē mo au, ka naʻe ʻi ai ha faʻahinga meʻa naʻá ne teke au. Naʻe ʻikai ke u meimei malava ʻo ʻūkuma siʻi mamahi ʻeku fineʻeikí ʻi heʻeku mavahe mei ʻapí; pea ka ne taʻe-ʻoua e laumālie ʻi loto ʻiate aú, naʻe totonu ke faifai pē peá u foʻi. Ne talamai heʻeku fineʻeikí ʻe sai ange ke sio ʻoku tanu au ʻi heʻene mamata ki heʻeku ʻalu toko taha ki he māmani taʻeʻofá.

“‘[Fīpē],’ ko ʻene leá mai ia, ‘ʻe lava nai ke ke foki mai kapau te ke ʻilo ʻoku loi ʻa e Tui Faka-Māmongá?’

“Naʻá ku tali ange, ‘ʻIo, faʻē, te u fai ia.’ … Naʻe mole ʻene faingataʻaʻiá ʻi heʻeku talí; ka naʻe fakamamahi lahi kiate kimautolu kotoa ʻa e māvaé. ʻI he hokosia e taimi ke u mavahe aí, naʻe ʻikai ke u lava ʻo fai ha lea māvae, ko ia, ne u fai ha kiʻi tohi māvae ki he taha kotoa, pea hili ia ʻi heʻeku funga tēpilé, ka u lele hifo ki lalo ʻo puna ki he loto salioté. Naʻe pehē ʻa ʻeku tuku e ʻapi ʻofeina ʻo ʻeku kei siʻí ke fakafehokotaki ʻeku moʻuí mo e Kāingalotu ʻo e ʻOtuá.”1

Naʻe tohi ʻe Fīpē ʻi ha taha ʻo e ngaahi pōpoaki fakamāvae ko iá ʻo pehē:

“Siʻi Ongomātuʻa ʻOfeina—ʻOku ʻamanaki ʻeni ke u mavahe mei he fale ʻo ʻeku ongomātuʻá ʻi ha kiʻi vahaʻa taimi … ʻoku ʻikai ke u ʻiloʻi hono fuoloá—ka ʻoku ou ongoʻi houngaʻia ʻi he angaʻofa kuó u maʻu talu mei heʻeku kei pēpeé ʻo aʻu mai ki he taimí ni—ka ʻoku hangē ʻoku kehe e tuʻutuʻuni ʻa e ʻOtuá ʻi he taimí ni mei he taimi ko iá. Tau tuku muʻa e meʻa kotoa pē ki he toʻukupu ʻo e ʻOtuá pea fakafetaʻi ʻi hono tuku mai ke tau nofo fuoloa fakataha ʻi he ngaahi tūkunga lelei naʻa tau ʻi aí, ʻo tui ʻe ngāue fakataha ʻa e meʻa kotoa ki heʻetau leleí ʻo ka tau tomuʻa ʻofa ki he ʻOtuá. ʻAi ke tau ʻiloʻi te tau lava ʻo lotu ki ha ʻOtua ʻe fanongo ki he lotu tāumaʻu ʻa ʻene fānaú kotoa mo foaki mai e meʻa ʻoku lelei tahá. …

“Fineʻeiki, ʻoku ou tui ko e finangalo ʻo e ʻOtuá ke u ʻalu ki he hihifó pea kuo fuoloa ʻeku tui ki aí. Ko eni kuo tofa mai e halá … ; ʻoku ou tui ko e laumālie ʻo e ʻEikí kuó Ne fakahoko iá ʻa ia ʻoku feʻunga ki he meʻa kotoa pē. ʻOua te ke hohaʻa ki hoʻo tamá; ʻe fakanonga au ʻe he ʻEikí. ʻOku ou tui ʻe tokangaʻi au ʻe he ʻEikí mo ʻomi e meʻa ʻoku lelei taha kiate aú. … ʻOku ou ʻalú he ʻoku ui ʻa hoku ʻEikí—kuó Ne fakahā mahino mai hoku fatongiá.”2

Ngaahi Fakamatalá

  1. ʻI he Edward W. Tullidge, The Women of Mormondom (1877), 412.

  2. Tohi ʻa Fīpē Kata ki heʻene ongomātuʻá, ʻikai ha ʻaho, Laipeli Hisitōlia ʻo e Siasí, Sōleki Siti; naʻe fakatonutonu e fakaʻilonga leá. Naʻe kau ʻa Fīpē ki he Siasí ‘i he 1834, hiki ki ʻOhaiō ʻi he 1835 nai, pea mali mo Uilifooti Utalafi ʻi he 1837.

Paaki