Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
5–11 Siulai. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76: “ʻE Lahi ʻa ʻEnau Totongí pea Taʻengata ʻa Honau Nāunaú”


“5–11 Siulai. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76: ‘ʻE Lahi ʻa ʻEnau Totongí pea Taʻengata ʻa Honau Nāunaú,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“5–11 Siulai. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2021

ʻĪmisi
ʻotu kanivá ʻi he ʻataá

Hūfangaʻanga, tā ʻe Shaelynn Abel

5–11 Siulai

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76

“ʻE Lahi ʻa ʻEnau Totongí pea Taʻengata ʻa Honau Nāunaú”

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he vahe 76, ʻa e lahi ʻo ʻEne finangalo ke fakahā mai ʻa e moʻoní kiate kitautolú (vakai, veesi 7–10). Lau ʻa e folofolá pea tui te Ne lava pea te Ne fakahā kiate koe “ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá” (veesi 12) ʻoku fie maʻu ke ke ʻiló. Lekooti leva ʻa e ngaahi fakakaukau ʻokú ke maʻú “lolotonga [hoʻo] kei ʻi he Laumālié” (veesi 28, 80, 113).

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

“Ko e hā e meʻa ʻe hoko kiate au hili ʻeku maté?” ‘Oku fakamatala e meimei tui fakalotu kotoa pē ʻi he māmaní ki he fehuʻi ko ʻení ʻi ha founga. Ne lauʻi senituli ʻa e fakafalala e ngaahi talatukufakaholo faka-Kalisitiane lahi ʻi he ngaahi akonaki he Tohi Tapú, kuo akonaki kau ki langi mo heli, ki palataisi maʻá e kau angatonú mo e mamahi ki he kau faiangahalá. Ka ʻe lava nai e fāmili kotoa ʻo e tangatá ʻo vahevahe tonu ki he leleí mo e koví? Pea ʻoku ʻuhinga moʻoni ki he hā ʻa e foʻi lea ko e langi? ʻI Fēpueli 1832, naʻe fifili ʻa Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni pe naʻe ʻikai ha meʻa lahi ange ke ako fekauʻaki mo e kaveingá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76, ʻuluʻi vahé).

Naʻe ʻi ai moʻoni. Lolotonga e fakalaulauloto ki he ngaahi meʻa ko ʻení, naʻe “ala mai ʻa e ʻEikí ki he mata ʻo [honau] ʻatamaí, pea naʻe fakaava ia” (veesi 19). Naʻe maʻu ʻe Siosefa mo Sitenei ha fakahā māʻongoʻonga, lahi, mo mahino fau naʻe ui ai ia ʻe he Kāingalotú “ko e Mata Meʻa-hā-maí.” Naʻá ne fakaava e ngaahi matapā ʻo e langí pea foaki ki he fānau ʻa e ʻOtuá ha mahino lahi ange ki ʻitāniti. Naʻe fakahā ʻe he meʻa-hā-maí ʻoku fakaʻeiʻeiki mo lahi pea fakalūkufua ange ʻa hēvani ʻi he meʻa ne mahalo ki ai e kakai tokolahi kimuʻa. ‘Oku ʻaloʻofa mo angatonu lahi ange ʻa e ʻOtuá ʻi he meʻa ʻoku tau lava ʻo makupusí. Pea ʻoku maʻu ʻe he fānau ʻa e ʻOtuá ha ikuʻanga taʻengata ʻoku nāunauʻia ange ʻi he meʻa te tau lava ʻo mafakakaukauá.

Vakai, Kau Māʻoniʻoní, 1:147–50.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakatāutahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76

ʻOku maʻu e fakamoʻuí ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.

ʻI he taimi naʻe lau ai ʻe Uilifooti Utalafi e meʻa-hā-mai naʻe fakamatalaʻi ʻi he vahe 76, naʻá ne pehē, “Naʻá ku ongoʻi ke ʻofa ki he ʻEikí ʻo lahi ange ʻi ha toe taimi kimuʻa ʻi heʻeku moʻuí” (vakai, “Ngaahi Leʻo ʻo e Fakafoki Mai e Ongoongoleleí” ʻi he fakaʻosinga ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení). Mahalo kuó ke maʻu ha ngaahi ongo tatau ʻi hoʻo lau e fakahā ko ʻení. Ko e aofangatukú, he ʻikai malava ha taha ʻo e ngaahi tāpuaki nāunauʻia ne fakamatalaʻi ʻi he vahe 76 ka ne taʻeʻoua ʻa e Fakamoʻuí. Mahalo te ke lava ʻo ʻiloʻi e veesi takitaha ʻi he vahe 76 ʻoku fakamatala ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he ngaahi vēsí ni fekauʻaki mo Ia pea mo Hono fatongia ʻi he palani ʻa e ʻOtuá? ʻOku nau tākiekina fēfē e anga hoʻo ongoʻi kau kiate Iá? ʻI hoʻo lau mo fakalaulaulotó, mahalo te ke maʻu ha ngaahi ongo kau ki he founga te ke lava ʻo “maʻu ʻa e fakamoʻoni ʻo Sīsuú” pea “toʻa” ange aí (veesi 51, 79).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:39–44; 50–112

‘Oku finangalo e ʻOtuá ke fakamoʻui “ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē kuo ngaohi ʻe hono nimá.”

Naʻe ʻikai tali ʻe he kakai ʻe niʻihi, kau ai ha kāingalotu kimuʻa ʻe niʻihi ʻo e Siasí ʻa e meʻa-hā-mai ʻi he vahe 76 koeʻuhí ʻokú ne akoʻi ʻe fakahaofi e meimei tokotaha kotoa pē pea maʻu ha tuʻunga ʻo e nāunaú. Mahalo ko e konga ʻo ʻenau taʻelotó ko ha maʻuhala kau ki he ʻOtuá pea mo Hono vā fetuʻutaki mo kitautolú. ‘I hoʻo lau e fakahā ko ʻení, ko e hā ʻokú ke ako kau ki he ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá mo ʻEne palani ki Heʻene fānaú?

Fakakaukau ki he faikehekehe mei hono fakahaofi (mei he mate fakatuʻasinó mo e fakalaumālié; vakai, veesi 39, 43–44) pea mo e hakeakiʻí (nofo mo e ʻOtuá pea hoko ʻo hangē ko Iá; vakai, veesi 50–70).

Vakai foki, Sione 3:16–17; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:20–25.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50–70; 92–95

ʻOku finangalo ʻeku Tamai Hēvaní ke u maʻu e moʻui taʻengatá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé.

Kuó ke fifili nai—pe hohaʻa—pe ʻokú ke taau nai pe ʻikai ki he puleʻanga fakasilesitialé? ʻI hoʻo lau e fakamatala kiate kinautolu ʻoku nau maʻu e nāunau ko ʻení (vakai, veesi 50–70, 92–95), ʻoua ʻe kumi pē ha lisi ʻo e ngaahi meʻa kuo pau ke ke faí, kae kumi e meʻa kuo fakahoko ʻe he ʻOtuá—mo lolotonga fakahoko—ke tokoniʻi koe ke ke hoko ʻo hangē ko Iá. ʻOku kaunga nai hono lau e meʻa-hā-maí ʻi he foungá ni ki he anga hoʻo ongoʻi kau ki hoʻo ngaahi feinga fakatāutahá?

Mahalo te ke fakakaukau foki ki he tāpuaki māʻongoʻonga ko ia ke ʻiloʻi e ngaahi fakaikiiki ko ʻeni fekauʻaki mo e puleʻanga fakasilesitialé. ‘Oku kaunga fēfē nai ʻa e meʻa-hā-mai ko ʻeni ʻo e nāunau fakasilesitialé ki he anga hoʻo fakakaukaú mo e founga ʻokú ke fie moʻui ai ʻi hoʻo moʻui fakaʻahó?

Vakai foki, Mōsese 1:39; Joy D. Jones, “Mahuʻinga Taʻe-Hano-Tatau,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2017, 13–15; J. Devn Cornish, “ ʻOku ou Lelei Feʻunga Nai? Te u Lava Nai?Ensign pe Liahona, Nōvema 2016, 32–34.

ʻĪmisi
loki ʻi he ʻapi he senituli hongofulu mā hivá

Naʻe mamata ʻa Siosefa Sāmita ʻi he loki ko ʻení ki he meʻa-hā-mai ʻo e ngaahi tuʻunga ʻo e nāunaú.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi Fakafāmili ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:22–24, 50–52, 78–79, 81–82.Ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi vēsí ni fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo ʻetau ngaahi fakamoʻoní? Ko e hā e fatongia ʻo ʻetau ngaahi fakamoʻoní ʻi hotau ikuʻanga taʻengatá? ʻE ala tokoni ke kumi e ngaahi fakaʻuhinga ʻo e toʻá ke aleaʻi e founga ke “toʻa ʻi he fakamoʻoni ʻo Sīsuú” (veesi 79). Te ke lava foki ʻo hivaʻi e “Te u Loto-toʻa” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 85).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:24.Mahalo ʻe fakatokangaʻi ʻe homou fāmilí ha fehokotaki ʻi he ngaahi moʻoni ʻi he vahe 76 mo ia naʻe akoʻi ʻi he “Fānau Au ʻa e ʻOtuá” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 2–3); ʻoku maʻu ha taha ʻo e ngaahi moʻoni ko ʻení ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:24. ʻE kehe fēfē nai ʻa e māmaní kapau ʻe mahino ki he tokotaha kotoa ko e fānau kotoa kitautolu ʻa e ʻOtuá? ʻOku kaunga fēfē ʻa e moʻoni ko ʻení ki heʻetau fakafeangai ki he niʻihi kehé? Mahalo ʻe lava ʻo tokoni e vakai ki ha ʻū tā ʻo e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine kehekehe ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní, ke fakalaulauloto homou fāmilí ki he fehuʻí ni.  

Fakakaukau ke hivaʻi fakataha e “Fānau Au ʻa e ʻOtuá” pea kumi ha fehokotaki kehe ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he vahe 76 (hangē ko ʻení, vakai ki he, veesi 12, 62, 96).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:40–41.Kapau te tau fakamatalaʻi fakanounou e “ongoongo fakafiefia” (veesi 40), pe ngaahi ongoongo fakafiefia ʻi he ngaahi vēsí ni ʻi ha ʻuluʻi ongoongo nounou ʻi he nusipepá pe tweet, ko e hā te tau lea ʻakí? Ko e hā ha toe ongoongo fakafiefia ʻoku tau maʻu ʻi he vahe 76?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50–70.Te ke tokoni fēfē ki ho fāmilí ke nau hanganaki atu mo teuteu ki he moʻui taʻengatá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé? Te mou lava ʻo ngāue fakataha ke kumi ha ʻū tā, potufolofola, mo ha ngaahi akonaki fakapalōfita ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi kupuʻi lea ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50–70. Mahalo te ke maʻu e ngaahi meʻá ni ʻi he ngaahi makasini ʻa e Siasí, ʻi he ChurchofJesusChrist.org. Te mou lava leva ʻo fakatahaʻi e ʻū tā, ngaahi potufolofola, mo e ngaahi akonaki ko ʻení ʻi ha pousitā te ne lava ʻo fakamanatu ki homou fāmilí ʻa homou ngaahi taumuʻa taʻengatá.

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu ʻo e uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “ ʻOku Moʻui Hoku Huhuʻí,” Ngaahi Himí, fika 68.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ngaahi leʻo ʻo e fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí

Ngaahi Leʻo ʻo e Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí: Ngaahi Fakamoʻoni ʻo e “Mata Meʻa-hā-maí”

Uilifooti Utalafi

Naʻe kau ʻa Uilifooti Utalafi ki he Siasí ʻi Tīsema 1833, ʻi ha meimei taʻu ʻe ua hili hono maʻu ʻe Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76. Naʻá ne nofo ʻi Niu ʻIoke ʻi he taimi ko iá peá ne ʻilo kau ki he “Mata meʻa-hā-maí” mei he kau faifekau ne ngāue ʻi he feituʻú. Naʻá ne lea ʻi ha ngaahi taʻu lahi mei ai kau ki heʻene ngaahi ongo kau ki he fakahaá ni ʻo pehē:

“Naʻe akoʻi au ʻi heʻeku kei siʻí ʻoku ʻi ai ha Hēvani mo ha Heli ʻe taha, pea talamai ʻoku taha pē ʻa e tautea ki he kau faiangahala kotoa pē pea taha pē e nāunau ki he kau māʻoniʻoní. …

“… ʻI heʻeku lau e meʻa-hā-maí … , naʻe fakamaama ai hoku ʻatamaí mo ʻomi ha fiefia lahi, ne hangē kiate au ko e ʻOtua naʻá Ne fakahā e tefitoʻi moʻoni ko iá ki he tangatá naʻe poto, angatonu mo moʻoni, naʻá Ne maʻu fakatouʻosi e ngaahi ʻulungaanga lelei tahá mo e fakakaukau leleí mo e ʻiló, naʻá ku ongoʻi naʻe taʻefeliliuaki ʻi he ʻofá, ʻaloʻofá, fakamaau totonú mo e fakamāú, pea ne u ongoʻi ke u ʻofa ki he ʻEikí ʻo lahi ange ʻi ha toe taimi kimuʻa ʻi heʻeku moʻuí.”1

“Ko e ‘Meʻa hā maí’ ko ha fakahā ʻokú ne ʻomi ha maama lahi ange, ha moʻoni mo ha tefitoʻi moʻoni lahi ange ʻi ha toe fakahā ʻoku ʻi ha toe tohi kuo tau lau. ʻOkú ne fakamaama ke mahino kiate kitautolu ʻa hotau tuʻunga lolotongá, feituʻu ne tau omi mei aí, ʻuhinga ʻoku tau ʻi heni aí, pea mo e feituʻu te tau ʻalu atu ki aí. ʻE lava ʻe ha tangata pē ʻo ʻiloʻi ʻi he fakahaá ni ʻa hono tufakangá pea mo e tuʻunga ʻe hoko mai ki aí.”2

“Kimuʻa peá u mamata kia Siosefá ne u pehē naʻe ʻikai ke u tokanga pe naʻe matuʻotuʻa pe kei talavou fēfē; naʻe ʻikai ke u tokanga ki hono fōtungá—pe naʻe lōloa pe nounou hono ʻulú; ko e tangata naʻá ne akoʻi e fakahā ko iá ko ha palōfita ia ʻo e ʻOtuá. Naʻá ku ʻiloʻi ia kiate au.”3

Fīpē Kolosipi Peki

‘I he fanongo ʻa Fīpē Peki ki hono akoʻi ʻe Siosefa mo Sitenei e “Mata meʻa-hā-maí,” naʻá ne nofo ʻi Mīsuli mo ohi toko taha hake ha fānau ʻe toko nima. Naʻe ongo moʻoni mo ueʻi ia ʻe he meʻa-hā-maí ʻo ne tohi ai e meʻá ni ke vahevahe e meʻa kuó ne ako kau ki hono kāingá.

“ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí e ngaahi meʻa lilo ʻo e Puleʻanga fakalangí ki heʻene Fānaú. … Ne ʻaʻahi mai ʻa Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ʻi he faʻahitaʻu failau kuohilí, pea ne mau fai ha ngaahi fakataha fakafiefia lolotonga ʻenau ʻi hení, pea naʻe ʻi ai ha ngaahi meʻa lilo lahi ne fakaʻilo ki heʻemau fakakaukaú, ʻa ia naʻá ne ʻomi ha fiemālie lahi kiate au. Te tau lava ʻo vakai ki he āfeitaulalo ʻa e ʻOtuá ʻi hono teuteu ha ngaahi nofoʻanga ʻo e melinó maʻa ʻene fānaú. Pea ko kinautolu he ʻikai ke nau tali e kakato ʻo e ongoongoleleí pea hoko ko ha kau sōtia loto-toʻa ʻi he taumuʻa ʻa Kalaisí, he ʻikai ke nau lava ʻo nofo ʻi he ʻao ʻo e Tamaí mo e ʻAló. Ka ʻoku ʻi ai ha feituʻu kuo teuteu maʻanautolu kotoa pē ʻoku ʻikai ke nau talí, ka ko ha feituʻu ia mo ha nāunau maʻulalo ange ʻi he nofo ʻi he puleʻanga Fakasilesitialé. He ʻikai ke u feinga ke toe fakamatala lahi ange kau ki he ngaahi meʻá ni he kuo paaki ia he taimí ni pea ʻave atu ki he māmaní. Pea mahalo te ke maʻu ha faingamālie ke laukonga ʻiate koe pē, pea kapau ʻe hoko, ʻoku ou fakatauange te ke lau mo ha loto-tokanga mo faʻa lotu, he ʻoku taau ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻá ni. Pea ʻoku ou loto ke mou fekumi ʻiate kinautolu, he ʻoku iku ia ki homou fiefia ʻi he māmaní pea ʻi he maama ka hoko maí.”4

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Remarks,” Deseret News, May 27, 1857, 91.

  2. Deseret News, Aug. 3, 1881, 481; vakai foki, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Uilifooti Utalafi (2004), 120–21.

  3. “Remarks,” Deseret Weekly, Sept. 5, 1891, 322.

  4. Phebe Crosby Peck letter to Anna Jones Pratt, Aug. 10, 1832, Church History Library, Salt Lake City; naʻe fakatonutonu e sipelá mo e fakaʻilonga leá.

ʻĪmisi
fakafofonga ʻo e puleʻanga ʻe tolu ʻo e nāunaú

Nāunaú ʻi honau Ngaahi Tuʻungá, tā ʻe Annie Henrie Nader

Paaki