Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
8–14 Nōvema. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129–132: “ʻO ka Tau Ka Maʻu Ha Tāpuaki mei he ʻOtuá, ʻOku Tupunga Ia ʻi he Talangofua”


“8–14 Nōvema. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129–132: ‘ʻO ka Tau Ka Maʻu Ha Tāpuaki mei he ʻOtuá, ʻOku Tupunga Ia ʻi he Talangofua,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“8–14 Nōvema. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129–132,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2021

ʻĪmisi
ko e akonaki ʻa Siosefa Sāmita ʻi Nāvū

Ko Siosefa Sāmita ʻi Nāvū, 1840, tā ʻe Theodore Gorka

8–14 Nōvema

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129–132

“ʻO ka Tau Ka Maʻu Ha Tāpuaki mei he ʻOtuá, ʻOku Tupunga Ia ʻi he Talangofua”

ʻOku akoʻi mai ʻe he vahe 129–32 ha ngaahi tefitoʻi moʻoni lahi, ko e niʻihi siʻi pē ʻoku nofotaha ai e fokotuʻutuʻu fakalēsoni ko ʻení. Ko e hā ha ngaahi moʻoni kehe ʻokú ke maʻu?

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

Naʻe lea ʻe taha ʻa Pilikihami ʻIongi fekauʻaki mo Siosefa Sāmita ʻo pehē, “[Naʻá ne] lava ʻo ʻohifo ʻa e ngaahi meʻa fakalangí ke mahino ki he ʻatamai ʻo e lāuvalé” (ʻi he Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita, 578). ʻOku ngali moʻoni ʻeni tautautefito ki he ngaahi akonaki ʻa e Palōfitá ʻi Nāvū ʻi he taʻu 1840 tupú, ʻoku lekooti ha niʻihi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129–32. ʻOku fēfē ʻa e Fakamoʻuí? “Ko e tangata ia ʻoku tatau mo kitautolu.” ʻOku fēfē ʻa hēvani? “Ko e feohi fakakāinga ʻa ia ʻoku ʻiate kitautolu ʻi hení ʻe ʻiate kitautolu ia ʻi ai” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:1–2), pea ko hotau ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmili ʻofeina taha ʻi he māmaní, ʻo ka silaʻi ʻi he mafai totonú, “ʻe mālohi kakato ia” ʻi he maama ka hoko maí (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:19). ‘E lava ʻe he ngaahi moʻoni pehení ʻo ʻai ʻa hēvani ke ngali ofi mai—ʻoku nāunauʻia kae malava ke aʻusia.

Ka ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻe kole mai ʻe he ʻOtuá ke tau fai ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fuʻu fakafiemālie pea ngali he ʻikai malava ʻo fakahoko. Naʻe hoko ha fekau pehē ki he tokolahi ʻo e fuofua Kāingalotú, ʻa ia ko e mali tokolahí. Naʻe hoko e fekau ke mali mo ha ngaahi uaifi tokolahí ko ha ʻahiʻahiʻi lahi ʻo e tui ʻa Siosefa Sāmitá, ko hono uaifi ko ʻEmá, mo e meimei kakai kotoa pē ne nau maʻu iá. Ke nau lavaʻi e faingataʻá ni, naʻa nau fie maʻu ha meʻa ne mahulu hake ʻi he ongoʻi leleiʻia pē ʻi he ongoongolelei kuo fakafoki maí; naʻa nau fie maʻu ha tui ki he ʻOtuá ne mahulu hake ʻi ha faʻahinga holi pe tafaʻaki fakataautaha. ʻOku ʻikai toe ʻi ai ʻa e fekaú he ʻahó ni, ka ʻoku kei tuʻuloa pē ʻa e sīpinga faivelenga ʻa kinautolu ne nau moʻui ʻakí. Pea ʻoku ueʻi kitautolu ʻe he sīpinga ko iá ʻi he taimi ʻoku kole mai ai ke tau fakahoko ʻetau “ngaahi feilaulaú ʻi he talangofua” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:50).

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakatāutahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130–31

Naʻe fakahā ʻe Siosefa Sāmita ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e Toluʻi ʻOtuá pea mo e “maama ka haʻú.”

Mahalo te ke fakatokangaʻi ʻoku kiʻi kehe ʻa e vahe 130–31 mei he toenga ʻo e ngaahi vahe ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Ko hono ʻuhingá he ʻoku fakatefito ʻa e vahe 130–31 ʻi he ngaahi fakamatala naʻe hiki ʻe Viliami Keleitoni, ko e taha ʻo e kau sekelitali ʻa Siosefa Sāmitá, ʻo kau ki he ngaahi meʻa naʻá ne fanongo ne akoʻi ʻe he Palōfitá. Ko hono olá, ʻoku hangē ʻa e ngaahi vahé ni ko ha fakatahatahaʻi ʻo e ngaahi moʻoní kae ʻikai ko ha ngaahi fakahā fekauʻaki ne tala kae tohi. Ka neongo ia, ʻoku ʻi ai ha ngaahi kaveinga tatau ʻi he ngaahi moʻoni ko ʻení. Hangē ko ʻení, mahalo te ke lau e vahe 130–131 mo fakakaukau ki ha ngaahi fehuʻi hangē ko e: Ko e hā ʻoku ou ako fekauʻaki mo e ʻOtuá? Ko e hā ʻoku ou ako fekauʻaki mo e moʻui hili ʻa e moʻui fakamatelié? ‘Oku kaunga fēfē ʻa e ʻilo ko ʻení ki heʻeku moʻuí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4; 132:7, 13–25

‘Oku fakaʻatā ʻe he Tamai Hēvaní ke taʻengata ʻa e ngaahi fāmilí.

Ko e taha ʻo e ngaahi moʻoni fakafiemālie taha ne fakafoki mai ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko e malava ko ia ʻo taʻengata ʻa e nofo-malí mo e ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí. Naʻe fakafoki mai ʻe he ʻEikí ʻia Siosefa Sāmita ʻa e ngaahi ouau mo e mafai naʻe fie maʻu ke taʻengata ai e ngaahi vā fetuʻutaki ko ʻení (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:7, 18–19). Fakakaukau ki he ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmili ʻokú ke maʻú pe ʻamanaki ke maʻu ʻi he kahaʻú ʻi hoʻo lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4; 132:7, 13–15. ʻOku kaunga fēfē ʻa e ngaahi vēsí ni ki he anga hoʻo fakakaukau ki he ngaahi vā fetuʻutaki ko ʻení?

Ka ko e taimi ʻe niʻihi he ʻikai fuʻu fakafiemālie ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e ngaahi fāmili taʻengatá—ʻe malava ke ne ʻomi ʻa e loto-hohaʻa, pea aʻu ki he loto-mamahi, ʻi he taimi ʻoku ʻikai feʻunga ai hotau tūkunga fakafāmili lolotongá mo e tuʻunga fakasilesitialé. ʻI he taimi naʻe hohaʻa ai ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ki ha tūkunga pehē ʻi hono fāmilí, naʻá ne maʻu e faleʻi fakapotopoto ko ʻení mei ha mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Moʻui taau pē koe mo e nāunau fakasiletisialé, pea ʻe toe fakaʻofoʻofa ange fokotuʻutuʻu ʻo e fāmilí ʻi he meʻa ʻokú ke lava ʻo mafakakaukauʻí” (ʻi he “Ko ha ʻApi ʻOku ʻAfio ai e Laumālie ʻo e ʻEikí,” Ensign pe Liahona, Mē 2019, 25). ʻE tāpuekina fēfē nai koe ʻe he faleʻí ni ʻi ho tūkunga fakafāmili lolotongá?

ʻĪmisi
ko ha tangata mo ha fefine ʻi tuʻa ʻi he Temipale Accra Ghana

ʻE lava ʻo taʻengata e ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí ʻo fakafou ʻi he ngaahi ouau fakatemipalé.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:1–2, 29–40

‘Oku fakahōifua ʻa e mali tokolahí ki he ʻOtuá ʻi he taimi pē ʻokú Ne fekauʻi aí.

Mahalo ʻe fifili ha taha pē kuó ne lau e Fuakava Motuʻá fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻe mali tokolahi ai ʻa ʻĒpalahame, ʻAisake, Sēkope, mo Mōsesé. Naʻe tono nai ʻa e kau tangata lelei ko ʻení? Pe naʻe fakangofua ʻe he ʻOtuá ʻenau ngaahi angafaí? Kumi ha ngaahi tali ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:1–2, 29–40.

Ko e mali ʻa ha tangata mo ha fefine ʻe tahá, ko e tuʻunga moʻui maʻolunga ia ʻa e ʻOtuá ki he malí (vakai ki he ʻuluʻi vahe ki he Fanongonongo Fakamafaiʻi 1; vakai foki, Sēkope 2:27, 30). Ka neongo ia, kuo ʻi ai ha ngaahi taimi ʻi he hisitōliá kuo fekauʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa ʻEne fānaú ke nau fakahoko e mali tokolahí.

Ko e taha ʻo e ngaahi taimi fakaʻatā makehe ko iá ʻa e ngaahi fuofua taʻu hono fakafoki mai e Siasí. Hili hono maʻu e fekau ko ʻení, naʻe fakahoko ʻe Siosefa Sāmita mo ha niʻihi ʻi he Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻaho kimui ní ʻa e mali tokolahí. Kapau ʻokú ke fie ako lahi ange fekauʻaki mo e mali tokolahi ʻi he fuofua Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻaho kimui ní, vakai ki he Kau Māʻoniʻoní, 1:290–92, 432–35, 482–92, 502–4.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:2, 18–19; 132:13, 19.Te mou fakaʻaongaʻi fēfē ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ke tokoniʻi homou fāmilí ke nau fakamuʻomuʻa e ngaahi meʻa ʻoku taʻengatá? Mahalo te mou lava ʻo faʻo fakataha ha katoleta pe kato āfei ʻaki e ngaahi meʻa fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:2, 18–19; 132:19, ʻokú ne fakafofongaʻi e meʻa te tau lava ʻo ʻave ki he moʻui ka hoko maí, ʻo hangē ko e ʻū tā fakafāmilí pe ngaahi folofolá. Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:13 fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻo e māmaní? ʻE lava ke iku ʻeni ki ha fealeaʻaki fekauʻaki mo e tokanga taha ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga taʻengatá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:20–21.Te mou lava ʻo hivaʻi ha hiva fekauʻaki mo e loto-houngaʻiá, ʻo hangē ko e “Tānaki Ho Ngaahi Tāpuaki” (Ngaahi Himí, fika 148), pea hiki e ngaahi tāpuaki kuo maʻu ʻe homou fāmilí ʻi he talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá. Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku tau ʻamanaki te tau maʻu? Te tau lava fēfē ʻo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ko iá?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4; 132:15–19.  ʻOku fēfē ongoʻi ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e nofo-malí? ‘E founga fēfē ʻetau teuteu—ʻo tatau ai pē pe ʻoku tau ʻosi mali pe teʻeki mali—ke maʻu ha nofo-mali taʻengatá?

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu fakalēsoni ʻo e uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “Ko e Fāmilí ke Taʻe Ngata” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 98).

Ko Hono Fakatupulaki e Ako Fakatāutahá

Fekumi ki he ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku fakamatalaʻi hangatonu e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí; pea taimi ʻe niʻihi ʻoku fakatātaaʻi ia ʻi ha fakatātā pe talanoa. Fehuʻi loto pē ʻi hoʻo laukongá, “Ko e hā e moʻoni taʻengata ʻoku akoʻi mai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?”

ʻĪmisi
loki sila ‘i he Temipale Paris France

Ko ha loki sila ʻi he Temipale Paris France.

Paaki